Leerbaarheid bij mensen met een dementie: het leren

Ilse van Tilborg
Klinisch neuropsycholoog
met dank voor bijdrage
dia’s van prof. Roy
Kessels

Geheugen en leren

Vormen van geheugen en leren

Training opzetten

Casus

Vragen
Dementie
Leren ?
Leren = Het opnemen, opslaan en opdiepen
van kennis (geheugen)
Leren = het opdoen van kennis en toepassen
van deze kennis
Expliciet/Bewust:
 Wat heb je gisteren gedaan?
 Wat is de hoofdstad van Nederland?
Impliciet/Onbewust:
 Associaties: geur van eten! Moeder
 Leren fietsen
 Vul aan: Z….e
Procedureel leren: het leren van
activiteiten/handelingen die automatisch
uitgevoerd kunnen worden, zonder dat hier
aandacht voor nodig is.
Procedureel leren:
 Mensen met de ziekte van Parkinson
 Mensen met de ziekte van Alzheimer
Van Tilborg, I.A.D.A., & Hulstijn, W. (2010). Implicit motor learning in patients
with Parkinson’s and Alzheimer’s disease: Differences in learning abilities?
Motor Control, 14, 344-361
Aanleren van praktische vaardigheden d.m.v.:
 Impliciete training: nadoen van trainer, per
handeling
 Expliciete training: Alle handelingen proberen
uit het hoofd te leren
Van Tilborg, I.A.D.A., Kessels, R. P. C., & Hulstijn, W. (2011). How should we
teach everyday skills in dementia? A study comparing implicit and explicit
training methods. Clinical Rehabilitation, 25, 638–648
10
9
gemiddeld aantal correcte handelingen
8
7
6
5
4
3
expliciete training Alzheimer
expliciete training gezonde personen
impliciete training Alzheimer
impliciete training gezonde personen
2
1
0
BM
T1
T2
T3
sessie
T4
T5
FM
Emotiegeheugen
Associatieleren: door herhaalde associaties wordt
door een prikkel automatisch een andere prikkel
opgeroepen
 Stimuluscontrole: de aanwezigheid van een prikkel
(bijv. een voorwerp) lokt automatisch een reactie
uit
 Voorbeelden:
- toosten = drinken
- draaischijf = bellen

motorische leertheorieën:
 variabelen voorafgaand aan de training (voordoen,
verbale instructies),
 het structureren van de training (aantal en
verspreiding van de oefensessies en feedback over
fouten)
 het begeleiden van de handeling
Van Halteren-van Tilborg, I.A.D.A., Scherder, E.J.A., & Hulstijn, W. (2007). Motor-skill
learning in Alzheimer’s disease: a review with an eye to the clinical practice.
Neuropsychology Review, 17, 203-212
Weinig onderzoek tot nu toe.
 Leren door herhaling, vaak meer trainingsessies
noodzakelijk.
 Verdeling van trainingsessies niet onderzocht.
 Variatie in training: hetzelfde oefenen, apparatuur
uit de dagelijkse praktijk.
 Feedback: visuele feedback belangrijk, foutloos
leren.
Principe van foutloos leren
• Fouten die tijdens leren optreden worden
automatisch opgeslagen
• Bij mensen met goed (bewust) geheugen worden
deze automatisch gecorrigeerd, bij patiënten met
geheugenstoornissen niet

•
•
•
•

•
•
Foutloos leren, hoe doe je het?
Deelstappen voordoen (niet mondeling uitleggen)
Duidelijke instructies geven voordat er iets moet gebeuren
De situatie zo inrichten dat alleen het juiste antwoord
gegeven kan worden
Gebruiken van geheugensteuntjes (bijv. rood stickertje op
de juiste stand van de magnetron)
Niet doen:
Patiënt zelf laten uitzoeken
Patiënt laten beredeneren, gokken, raden
motorische leertheorieën:
 variabelen voorafgaand aan de training (voordoen,
verbale instructies),
 het structureren van de training (aantal en
verspreiding van de oefensessies en feedback over
fouten)
 het begeleiden van de handeling
Andere trainingsmogelijkheden
 Leren door observatie
 Leren door guidance (passief bewegen van de
arm/hand van de patiënt)
Dechamps, A., Fasotti, L., Jungheim, J., Leone, E., Dood, E., Allioux, A., Robert,
P., Gervais, X., Maubourguet, N., Olde-Rikkert, M.G.M., & Kessels, R.P.C.
(2011). Effects of Different Learning Methods for Instrumental Activities of
Daily Living in Patients With Alzheimer’s Dementia: A Pilot Study Am J
Alzheimers Dis Other Dementia, 26 , 273-281
Van Tilborg, I.A.D.A., Kessels, R. P. C., & Hulstijn, W. (2011). Learning by
observation and guidance in patients with Alzheimer’s dementia.
NeuroRehabilitation, 29, 295–304.
Lerend vermogen bij dementie:
 Via impliciete geheugenprocessen
 Veel herhalen/zelf laten doen maar
structureren
 Geen fouten laten maken
 Oefen in de eigen omgeving en met eigen
apparatuur
 motiveren
Bij mevrouw mevr. A. (78 jaar) is een
alzheimerdementie vastgesteld. Ze woont
zelfstandig met huishoudelijke hulp. Uit het
neuropsychologisch onderzoek kwam naar
voren dat mevrouw gedesoriënteerd is in tijd,
en plaats. Ze kan nieuwe informatie niet meer
goed in haar (expliciet) geheugen opslaan, ze
is traag in haar informatieverwerking en haar
mentale flexibiliteit is verstoord. Taalbegrip
en taalexpressie zijn nog intact en haar
ruimtelijke vaardigheden zijn voldoende.
Doel: mevr. A. leren om te gaan met een
mobiele telefoon zodat ze hulp kan
inschakelen indien nodig.
Bedenk een training