Psychische kwetsbaarheid bij thuiswonende ouderen

Psychische kwetsbaarheid bij
thuiswonende ouderen
dra. Lieve Hoeyberghs
promotor: Prof. dr. Nico De Witte
Inhoud
1. Achtergrond
2. Psychische kwetsbaarheid: sociodemografisch profiel
3. Kwetsbaarheid i.d. thuissituatie ‐ 121 kwalitatieve interviews
1. Achtergrond
Vergrijzing door…
 Toegenomen levensverwachting
 Dalend geboortecijfer
 Een langer leven in goede gezondheid= ideaal
1. Achtergrond
Kwetsbaarheid bij ouderen
 Leeftijdsgebonden
 Uitdagingen (bv ageing in place)
 Detecteren  ‘phenotype van Fried ‘
 cumulatief deficitmodel van Rockwood
 Multidimensioneel bv TFI, CFAI
…
Kwetsbaarheid
Kwetsbaarheid in veel onderzoek
invalshoek = bijna uitsluitend biomedisch Kritiek  Psychische + sociale problemen  worden over het hoofd gezien
 Of worden stiefmoederlijk behandeld
Comprehensive Frailty Assessment Instrument (CFAI)
 4 domeinen:
– Fysisch
– Psychisch
– Sociaal
+ Omgeving
 Screeningsinstrument om zelf in te vullen: 23 items
N. De Witte et al. / Geriatric Nursing 34 (2013) 274‐281
N. De Witte et al. / Geriatric Nursing 34 (2013) 274‐281
Onderzoeksdoel
Exploratie van psychische kwetsbaarheid op latere leeftijd Onderzoeksvraag 1
Wat is het sociodemografisch profiel van een psychisch kwetsbare oudere? (BAS‐data)
Methodologie
BAS (Belgian Ageing Studies)
 Dataverzameling 2004 ‐…
 Vragenlijst: zelfbeoordeling
 Grote dataset (n=80.000)
 180 gemeenten (België, Nederland, Italië)
 Respondenten; thuiswonende ouderen vanaf 60‐jaar
 Adressen; gerandomiseerde proportioneel
gestratificeerde steekproef uit bevolkingsregisters
BAS‐Vragenlijst
BAS‐Vragenlijst
2. Sociodemografisch profiel ikv
psychische kwetsbaarheid








Geslacht
Leeftijd
Burgerlijke Staat
Partnerschap
Educatie
Inkomen
Rondkomen
Verhuisd afgelopen 10 jaar
Geslacht: Vrouw
65,0
50,6
Low‐ps
55,9
54,3
Middle‐ps
Low‐ps
High‐ps
Middle‐ps
High‐ps
Bas
Bas
Leeftijd
CFAI TOT
BAS
Laag
Mid
Hoog
60‐69 59.4
46.9
30.2
70‐79 31.3
35.9
80+ 9.3
17.1
CFAI PSY Laag
Mid
Hoog
44,9
49.4
42.9
40.8
37.1
35,9
34.7
36.1
33.7
32.8
19,2
16.0
20.9
25.5
Age
Burgerlijke Staat
CFAI BAS
TOT CFAI PSY Laag Mid
Hoog
Laag
Mid
Hoog
80.1
68.9
56.3
69,3
75.2
63,9
50.8
Nooit Gehuwd 2.4
4.2
4.4
3,7
3.3
4.1
4.2
Gescheiden
3.4
4.6
5.4
4,3
3.8
4.5
7.5
Samenwonend 2.0
2.3
1.7
2,0
2.1
1.9
1.7
Weduw(e)naar 12.1
20.0
32.2
20,7
15.6
25.5
35.8
Burgerlijke Staat
Gehuwd
Geen partner
47,9
34,3
28,9
22,9
Low‐ps
Middle‐ps
Low‐ps
High‐ps
Middle‐ps
High‐ps
Bas
Bas
Onderwijs
CFAI TOT BAS CFAI PSY Laag Mid
Hoog
Laag
Mid
Hoog
Lager Onderwijs
26.3 32.9
47.7
37,6
32.9
37.7
42.9
Lager Secundair
28.3 29.7
26.9
28,6
28.6
29.0
28.9
Hoger Secundair
23.3 21.2
16.3
19,4
20.9
19.7
18.3
Hoger Ond./Univ.
22.1 16.2
9.2
14,4
17.5
13.7
9.8
Onderwijs
Inkomen
CFAI BAS CFAI PSY
TOT
Laag
Mid
Hoog
Laag
Mid
Hoog
500‐1499 €
38,8
49,7
64,8
52,3
46,3
57,8
66,0
1500‐1999 €
24.3
24.0
19.9
22,3
23.5
22.8
17.9
≥2000 €
37.0
26.2
15.4
25,3
30.1
22.4
16.1
Inkomen
Rondkomen
CFAI BAS
TOT
Moeilijk
Laag
Mid
Hoog
29.3
39.0
50.8
39,5
CFAI PSY Laag
Mid
Hoog
34.2
43.9
54.0
CFAI TOT
Low
Verhuisd afgelopen 10 jaar 12.5
BAS CFAI PSY Middle
High
Low
14.3
16.5
14,2 13.5
Middle High
14.5
18.8
‘Take home messages’ Psychische kwetsbaarheid
1. Vrouw= risicofactor
2. Leeftijd speelt minder een rol bij psychische kwetsbaarheid dan bij globale kwetsbaarheid en fysieke kwetsbaarheid
bv leeftijd & fysieke kwetsbaarheid 3. Gescheiden & weduw(e)naar ‐ Specifiek aandacht vereist
‐ Verklaringen?
‐ Alleen zijn, verliesverwerking, …
(23,1%; 35,9%; 40,9%). Take home messages
Psychische kwetsbaarheid
4. Verhuisd afgelopen 10 jaar;
‐ ‘Relocation Stress Syndrome’ (RSS)? ‐ verhuizen is stressvol ‐ Verhuis voor het te laat is
Take home messages
Psychische kwetsbaarheid
5. Socioeconomische status
‐ ‘Stress theory’
‐ copingstijl, eigenwaarde, autonomie & zelfsturing zijn belangrijk ikv psychische kwetsbaarheid ‐ Hoe lager SES; hoe minder toegerust met de coping‐mechanismen (Lorant et al., 2003)
3. Hoe ouderen omgaan met kwetsbaarheid?
Kwetsbaarheid is objectief meetbaar, maar…
 hoe ermee omgaan is een individueel gegeven
 belangrijke info ikv preventie en interventie
3. Hoe ouderen omgaan met kwetsbaarheid?
 D‐scope onderzoeksproject
– Interview bij kwetsbare thuiswonende ouderen
(purposive sampling)
– Semi gestructureerd interview • (CFAI en andere gevalideerde instrumenten en QoL)
– Duur: 1,5 a 2 uur
Kwalitatieve interviews
Profiel respondenten
 121 ouderen uit Aalst, Brussel, Genk, Gent en Tienen  62,8% vrouw
 Gemiddelde leeftijd 78 jaar
Kwetsbaarheidsprofiel 53,3
53,0
47,9
39,5
34,5
32,8
32,5
27,7
23,1
23,9
17,6
14,2
CFAI‐FYS (N=119)
CFAI‐PSY (N=117)
CFAI‐SOC (N=120)
Laag
Matig
Ernstig
CFAI‐ENV (N=119)
Kwaliteit van Leven nu (n=111)
7,1
35,0
14,3
8,3
4,5
16,7
27,3
15,0
78,6
75,0
68,2
50,0
7
8
9
Licht
Matig
Ernstig
10
3. Hoe ouderen omgaan met kwetsbaarheid?
 Coping=
– Manier waarop iemand met stressoren omgaat
Coping
Ouderen behouden emotioneel welzijn desondanks de aanwezigheid van geleidelijke achteruitgang (Ong et al., 2006)
 “Dat heeft te maken met de ziekte van ‘lml’, leren mee leven” (Man, 79j)
3. Hoe ouderen omgaan met kwetsbaarheid?
 Coping
 Veerkracht
– ‘het vermogen terug te veren of te herstellen van stress’ (Smith, 2008)
Veerkracht
Veerkrachtige ouderen zijn tevreden met hun leven, ondanks de aanwezigheid van leeftijdsgerelateerde
aandoeningen (Cosco et al. 2016).
 “Door dat ongeval ben ik alles kwijt van hetgeen ik vroeger kon. Maar ik zeg er zijn altijd blije dagen in het leven, hoe weinig er ook zijn” (Vrouw, 87 j.)
3. Hoe ouderen omgaan met kwetsbaarheid?
 Coping
 Veerkracht
 Persoonlijkheid
Persoonlijkheid
Het ‘broaden‐and‐build’ model, benadrukt dat positieve emoties, je aandacht, denken en gedrag verruimt. Positieve emoties helpen om negatieve emoties om te buigen en dragen bij tot het overwinnen van toekomstige crisissen (Fredrickson, 2000).
 “Optimisme, de zaken bekijken langs de goede kant en van de nood een deugd maken” (man, 89 j)
Take home messages
1. Coping: ouderen kunnen zich aanpassen aan geleidelijke achteruitgang en moeilijke situaties
2. Hoog kwetsbare personen met een goede veerkracht en
3. een positieve ingesteldheid kunnen scharniermomenten ombuigen in een positieve betekenis
Verder onderzoek psychische kwetsbaarheid
 In welke mate speelt zingeving een rol ikv
psychische kwetsbaarheid?
 Verklaringsmodel psychische kwetsbaarheid
 Verdere exploratie QoL en Psych kwetsbaarheid en kwetsbaarheid
 Ontwikkelen interventies op maat  Effect interventies
Dank voor jullie aandacht
[email protected]