Een theorie van de presentie

Een theorie van de
presentie
(GESTOLEN VAN PROF ANDRIES BAART)
(Werk)definitie presentie
Een praktijk waarbij de zorggever zich
aandachtig en toegewijd op de ander
betrekt, zo leert zien wat er bij die
ander op het spel staat – van verlangens
tot angst – en die in aansluiting daarbij
gaat begrijpen wat er in de
desbetreffende situatie gedaan zou
kunnen worden en wie hij/zij daarbij
voor de ander kan zijn. wat gedaan kan
worden, wordt dan ook gedaan.
Wat is presentie?
1. Menslievend
Zorgen vanuit nabijheid: er zijn met en voor de ander
2. Aansluitend
Bij het leven, het verhaal en de persoon van de ander
3. Relatie-gestuurd
Doen wat de ander jou nu te kennen geeft als passend, als nodig en als
verlangen
4. Effectieve
bekommernis
Doen wat de ander werkelijk helpt en baat
5. Erkennend en
bevestigend
De ander eer geven en zijn of haar anders-zijn respecteren
6. Ruimte geven
Het beste van de ander tevoorschijn halen en de ander nooit afschrijven
7. Uithouden
Kunnen afwachten en je onmacht verdragen
Relationeel zorg geven
Wordt gemakkelijk beperkt verstaan:
- één op één
- romantisch, warm en soft
- luxe rand rond harde kern die vaststaat
- erg oningevuld, vaag gehouden
- vooral psychologisch ingevuld
- vooral vanwege de etiquette: de goede bejegening
- met de nadruk op het ding (relatie) en niet op het werkwoord (relationeel zorgen)
Relationeel zorg geven
Wordt gemakkelijk beperkt verstaan:
- één op één
Dat is allemaal
geen
- romantisch,
warm en soft
onzin,
hetharde
kankern
en die
hetvaststaat
moet
- luxemaar
rand rond
gezegd
en uitgedacht
- ergbeter
oningevuld,
vaag gehouden
worden:
ik probeer
- vooral
psychologisch
ingevuld daartoe
een aanzet te geven
- vooral vanwege de etiquette: de goede bejegening
- met de nadruk op het ding (relatie) en niet op het werkwoord (relationeel zorgen)
Relationeel zorg geven
Modus van
relationaliteit
Betekenis
1. De
zorgbetrekkig
(in strikte zin)
A. Zorg vanuit de relatie (instrumenteel goed)
Zorg geven vanuit de relatie tussen zorggever en zorgontvanger: de relatie is het
productieve en regulatieve stuurkader van waaruit de zorg wordt ingericht en niet vanuit
iets ander (bv. De DSM of ambities van de zorggever).
B. Zorg als relatie (intrinsiek goed)
De zorgrelatie kan puur functioneel gedacht worden maar ook als goed-in-zichzelf in
relatie staan is reeds weldadig, gezien en gehoord worden. De zorgrelatie is dan reeds
zorg, ook als er verder niet veel gebeurt.
2. De sociaalbiografische
betrekking
Zorg in relaties
De zorgontvanger is zelf een relationeel wezen en komt als zodanig de zorg binnen: met
relaties, met een geschiedenis, vanuit een sociale positie (bv. Als moeder, bakker), met
verplichtingen jegens anderen en met eer. Zorg is pas (goede) zorg als ze afstemt op wie
zorgontvanger in relatie is en bij het leven dat hij/zij leidt, bij diens geschiedenis, sociaal
weefsel, plichten, loyaliteiten. De zorgvrager is geen ‘contextloos’ wezen.
Relationeel zorg geven
3. De sociaalinstitutionele
betrekking
Zorg door relaties
Zorg geven vindt plaats in geordende betrekkingen waar rechten, voorwaarden,
beperkingen etc. gelden, waar anderen ook zorg vragen en waar dus selectiecriteria
opgeld doen. Er is niet zo iets als een mooie, geïsoleerde ik-jij betrekking in de zorg.
Zorggever bemiddelt voortdurend deze (achtergronds)relaties tot anderen.
4. De
Zorg met het oog op relaties
finaliteitsbetrekking Zorg geven dient ergens toe, en geschiedt met het oog op een (zo goed mogelijk)
(doelrelatie)
leven te midden van de mensen: zorg dient er uiteindelijk toe dat de zorgontvanger
met diens kwetsbaarheid en afhankelijkheid zo goed mogelijk lid van deze wereld
kan zijn en daarbij in een bevredigende relatie staat tot de wereld, tot anderen en
tot zichzelf.
De betekenis van relatie: resumé
- de relatie als plek van afstemming
- de relatie als plek van waar de ander zich kan laten zien
- de relatie als plek van uitdrukking wat ik met je heb
- de relatie als plek van weldadigheid
- de relatie als plek die hulp en steun legitimeert
- de relatie als plek waar je weer mens wordt
- de relatie als plek om professioneel geweld te beteugelen
- de relatie als plek waar doorbehandelen ingedamd kan worden
- de relatie als plek om professionele bestendiging van behoeftigheid te keren
Politieke ethiek
Zorg steunt momenteel sterk op medisch ethisch denken:
- wat mag wel/niet?
- wanneer stoppen, hoe eventueel doorzetten?
- hoe autonomie respecteren?
- hoe samen tot beslissingen komen?
- Etc.
Politieke ethiek
Zorg steunt
momenteel
sterk
op medischen
ethisch
Dat
is allemaal
verstandig
goeddenken:
maar
ook te kort?
- wat magschiet
wel/niet?
dehoe
zorgethiek
presentie
- wanneerVanuit
stoppen,
eventueel en
doorzetten?
wensen we ook politiek-ethisch over zorg
- hoe autonomie respecteren?
na te denken.
- hoe samen
tot beslissingen
komen?
Zorgen
is altijd kiezen
voor een bepaalde
- Etc.
maatschappelijke orde: wie wel, wie niet?
Politieke ethiek
Het onderwerp is te groot om integraal aan de orde te hebben; een paar opmerkingen
De decontextualisering van het vak en de
vakkennis
Zeer ondergeschikte positie van de sociale
psychiatrie en maatschappelijke duidingen
Recht op onafgestemdheid en kwartier maken
Ruimte maken voor mensen die anders-zijn i.p.v.
wegstoppen
Nadruk op herstel en rehabilitatie
Vooral gaan voor kunnen leven met aandoening te
midden van anderen
Kwetsbaarheid
- 2013 was de aanvang van een publiek debat over de plek en waarde van ‘kwetsbaarheid’ in de
zorg voor kwetsbare mensen
- Daarbij bevat De zorgval veel ‘discussiemateriaal’
Kwetsbaarheid ontkend
1. kwetsbaarheid krijgt een platte omschrijving, en wordt toegewezen aan rubrieken van
mensen (postnummer-kwetsbaarheid)
2. kwetsbaarheid wordt zoek gemaakt en is overschaduwd: er is een kwetsbaarheidsdiscours dat
zijn naam niet waard is omdat het alles doet om kwetsbaarheid te ontkennen
3. kwetsbaarheid wordt ongenuanceerd gebruikt ==> andere talen kennen er wel 3 à 4
begrippen voor.
Kwetsbaarheid ontkend
Kwetsbaarheid wordt ongenuanceerd gebruikt  andere talen kennen er wel 3 à 4 begrippen
voor en dat geeft een ander beeld
Engels
Frans
Betekenis
Fragil/frailty
Fragilité
Vergankelijk(heid), broos(heid)
Vulnerability
Vulnerabilité
Brekelijk, breekbaarheid
Precariousness/precarity
Precarité
Delicaat, hachelijk
‘je kwetsbaar maken/opstellen’
Verwondbaar, raakbaarheid, bedotbaar
Kwetsbaarheid ontkend
1. kwetsbaarheid krijgt een platte omschrijving, en wordt toegewezen aan rubrieken van
mensen
2. kwetsbaarheid wordt zoek gemaakt en is overschaduwd: er is een kwetsbaarheidsdiscours dat
zijn naam niet waard is omdat het alles doet om kwetsbaarheid te ontkennen
3. kwetsbaarheid wordt ongenuanceerd gebruikt  andere talen kennen er wel 3 à 4 begrippen
voor.
4. kwetsbaarheid zou niet moeten bestaan, zou een onwaarde zijn
5. allerlei soorten kwetsbaarheid worden niet gevormd, tellen niet mee  smalle opvatting
Kwetsbaarheid ontkend
6. kwetsbaarheid als kwetsbaar gemaakt worden, speelt nauwelijks een rol  politiek ethische
dimensie ontbreekt meestal
Gevaar ontkenning
- overvragen en ideologisch gedreven gebrekkige afstemming; overmoed betreffende herstel en
reparatie  verlaten
- beschuldigen, de orenmaffia  overbelasten
- wegkijken: de werkelijkheid van allerlei kwetsbaarheid niet waar kunnen hebben  willekeur
en overslaan (sentimentaliteit)
- ontnemen van de (onderliggende) waarde en werkelijkheid: zonder kwetsbaarheid leeft
niemand en niks van waarde; onze samenleving dankt zijn humane gezicht meer aan
respectering van kwetsbaarheid dan aan het laten verdwijden ervan
Kwetsbaarheid
Conclusie:
De promotie van empowerment, eigen
kracht, autonomie en bijv. Zelfregie
moet nog steeds gepaard gaan met
goed ontwikkelde ideeën omtrent de
waarde en werkelijkheid van
kwetsbaarheid: dat toomt het geweld
van de moderne zorg in.
Verstandigheid
In de literatuur wordt in wisselende bewoordingen gepleit voor een bepaald soort professional:
reflectief, in staat goede kennis aan te wenden.
Dat is natuurlijk goed maar tegelijk onvoldoende: de practicus moet duidelijk meer doen dan
goed reflecteren.
Verstandigheid
Vanwaar verstandigheid:
- Aristotelisch begrip: ‘phronèsis’
- Moderne literatuur daarover
Verstandigheid
Hier beknopt toegelicht in 11 punten
1. In complexe (chaotische) situaties is het onvoldoende te koersen op evidence, voorgegeven
doelen, tools en protocollen
2. Je moet dan niet doorzetten maar verstandig zijn
3. Dat is: in staat zijn door te gaan waar de vakkennis je in de steek laat
4. Daarbij heel secuur in het doelkader blijven (ook als dat verduisterd is)
5. En waar nodig spelen met de toepassing van de regels, het grijze gebied durven te betreden
6. Reflectief te werk gaan en velerlei typen kennis kunnen aanspreken; niet hangen aan de
formele vakkennis
Verstandigheid
7.Deugdelijk kunnen improviseren; het onverwachte (emergente) niet negeren
8. Liefdevol en ruimhartig zijn: de zaak niet opblazen noch wegdoen maar volhouden
9. Durven besluiten waar uiteindelijk geen zekerheid bestaat
10. De sprong wagen, met het oog op het uiteindelijke doel en met inbegrip van al je kennis,
ervaring, moraliteit, verbeeldingskracht, intuïties, etc.
11. Moedig zijn en waar nodig risico nemen – ervoor staan en verstandigheid kunnen uitleggen
 je verantwoorden