De hele wereld is geometrie

De hele wereld is geometrie
Josefien Hendriks en Tomoko Claringbould
‘Geometrie is magisch,’ roept Claus Dieter Kaul uit met een twinkeling in zijn ogen. De Nienhuisdag
stond dit jaar in het teken van geometrie. Een dag lang komen montessorileid(st)ers, -opleiders en
studenten uit het hele land bij elkaar om lezingen en workshops hierover te volgen.
Landmeten, dat is de letterlijke vertaling van het griekse woord geometría. Aldus Anneke Sools in een
interessante lezing over de kunst van het vertellen. Terwijl de zaal aandachtig luistert, leest de
cultuurpsychologe een vertelling voor over de oorsprong van het woord geometrie. Met deze korte
vertelling van Maria Montessori illustreert Sools hoe deze verhalen gebruikt kunnen worden in het
onderwijs. Verhalen vertellen is immers een manier om ondersteuning te bieden aan de ontwikkeling van
een kind. Zo helpt het kinderen hun identiteit te vormen, hun betrokkenheid bij anderen te vergroten en
samenhang te creëren tussen de vele indrukken in hun leefwereld.
Om goede verhalen te vertellen heb je geometrie nodig, zegt Claus Dieter Kaul later in zijn voordracht. Op
een zeer creatieve en inspirerende wijze belicht de gelouterde montessori-opleider uit Zuid-Duitsland het
onderwerp geometrie. ‘Geometrie is spiritueel. Heilig! Wat dacht je van een mandala-figuur gemaakt van
de metalen omtrekfiguren?’ zegt Kaul vol passie. Hij weet de zaal mee te krijgen in zijn aanstekelijke
enthousiasme. Kaul is vernieuwend. De tijd is veranderd, vindt hij. Want zaten kinderen in de tijd van
Montessori nog graag in een lokaal, nu hebben zij meer behoefte aan beweging en gaan zij liever naar
buiten. Gelukkig is de montessori-opleider niet iemand die het bij deze constatering laat. Hij ontwikkelde
de getallenarena: een spel waarbij de geometrie inzichtelijk wordt gemaakt. Beweging en interactie staan
bij dit materiaal centraal. Dit liet Kaul zien door de aanwezigen uit te nodigen mee te doen met het spel.
In zijn workshop na de lunch ging Claus Dieter Kaul verder met de getallenarena. Daarnaast gaven Rietje
van Stek en Joëlle de Groot een workshop over de geometrielijn van twee tot negen jaar. Els Westra, Han
Kamphuis en Hans Coumans brachten de geometrielijn van negen tot veertien jaar in beeld. Opvallend
hierbij was de grote hoeveelheid materiaal bij dit onderwerp. Geometrie is dan ook, volgens Westra,
samen met rekenen en algebra de basis van de wiskunde. En niet alleen van de wiskunde, in het dagelijks
leven kom je immers overal geometrische figuren tegen. In de woorden van Els Westra: ‘De hele wereld is
geometrie.’ Om dichtbij huis te blijven: de taalsymbolen bijvoorbeeld. Maar denk ook eens aan dans of
muziek. Naar aanleiding van verschillende materialen legde de workshopleider uit hoe het geometrisch
materiaal kon bijdragen aan de ontwikkeling van het kind. Hierbij benadrukte Westra dat het materiaal het
middel is, niet het doel. ‘Het gaat niet om het aftekenen van het materiaal. Het kind moet de stof wel
begrijpen.’ Een ander belangrijk punt is volgens Els Westra ‘de ontdekking door het kind’. ‘Geef de
kinderen eerst de tijd om zelf te ontdekken. De tijd van voordoen en nadoen is voorbij.’ En ook hiermee
lijkt de workshopleider aan te geven dat het montessori-onderwijs met zijn tijd mee mag gaan.
De getallenarena van Claus Dieter Kaul
De getallenarena is een grote cirkel op de grond met een diameter van ongeveer drie meter. De cirkel is
verdeeld in tien gelijke vlakken, waarbij de kleuren van de vlakken overeen komen met de kleuren van de
kralenstaafjes van het montessorimateriaal. Binnen de cirkel lopen nog twee cirkels, waardoor ieder vlak
wordt opgedeeld in drie vakken: het vak van de eenheden – de binnenste cirkel –, van de tientallen – de
middelste cirkel – en de honderdtallen – de buitenste cirkel –.
De kinderen kunnen cijfers maken met behulp van deze getallenarena. Dat doen zij door zelf in de vakken
te gaan staan. Staat een kind bijvoorbeeld in het binnenste rode vak, dan is hij 1. In het binnenste groene
vak, is hij 2. Enzovoorts. In het middelste rode vak is het kind 10 waard, en in het buitenste vak 100. Op
deze manier kunnen kinderen zelf cijfers samenstellen.
Ook kunnen de kinderen sommen maken door vooruit of achteruit te bewegen over de vlakken.
Rondleiding Nienhuisfabriek
Nienhuis is de grootste fabrikant van montessorimateriaal. Tijdens de rondleiding in de fabriek werd
duidelijk wie het materiaal maakt en hoe dat gebeurt. Eigenlijk zou elke montessoriaan dit met eigen ogen
moeten zien. Want hoe beschrijf je die stellingen vol stokken die nog rood moeten worden geverfd? De
prachtige machines voor opdrukken in verschillende kleuren? Of de geur van lak en verf? Het lawaai van
de schuur- en snijmachines?
Alle materialen worden vakkundig gemaakt, zoals Maria Montessori het had gewild…
Josefien Hendriks en Tomoko Claringbould studeren aan de montessori pabo van de Hogeschool van
Amsterdam.