Radiotherapie borstkanker

Patiënteninformatie
Radiotherapie
bij
borstkanker
Uw behandelwijzer
1
Inhoud
1
2
3
4
5
Persoonlijke gegevens
Bestralingsschema
6
Borstkanker en radiotherapie
Waarom bestraling?
Uitwendige bestraling
Met wie heeft u te maken?
Voor de behandeling van start gaat
Consult met uw radiotherapeut of PA
Gesprek met de medewerker voorlichting
CT-scan
Eerste bestralingsafspraak
Bestralingstijden
Op tijd komen
Uw behandeling in de praktijk
Aanmelden
De afsprakensticker
De bestraling
Controles
Na afloop van de bestraling
Uw huisarts
Hoe heeft u uw behandeling ervaren?
Klachtenprocedure
Bijwerkingen, adviezen en
veelgestelde vragen
Korte termijn
Lange termijn
Veelgestelde vragen
7
8
9
10
11
Begeleiding en revalidatie
Begeleiding en revalidatie
Polikliniek Werk en Borstkanker
Workshop ‘Look Good Feel Better’
Glazen Zaal
Herstel en Balans
Revalidatieprogramma voor Borstkankerpatiënten
Waar kunt u meer informatie krijgen?
Voorlichtingscentrum
KWF Kankerbestrijding
Internet
Vrijwilligers en donaties
Over het Antoni van Leeuwenhoek
Vestigingen
Taxivervoer en vervoerskostenregeling
Openbaar vervoer
Parkeren
Gast-Huis
Telefoonnummers
De belangrijkste punten samengevat
1
Persoonlijke gegevens
Uw naam
Uw bestralingsschema ziet er als volgt uit
Totaal aantal bestralingen
Aantal dagen per week
Aantal weken
Uw radiotherapeut of PA
Bereikbaar via telefoonnummer
Uw bestralingstoestel
Bereikbaar via telefoonnummer
020 512 2102
Locatie Hoofddorp 023 890 9600
3
2
Borstkanker en radiotherapie
Voor de behandeling van borstkanker wordt een combinatie van diverse
behandelmethoden gekozen om een optimale genezingskans te bereiken.
Naast een operatie kunnen dat zijn: chemotherapie, hormonale therapie
en/of radiotherapie (behandeling door middel van straling).
Deze behandelwijzer informeert u over radiotherapie.
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
Waarom bestraling?
4
Bij u is een kwaadaardige tumor in de borst
geconstateerd. Een kwaadaardig tumor is
een gezwel dat infiltreert in de omringende
weefsels. Via bloed- en lymfebanen kan de
tumor ook uitzaaien naar plaatsen elders
in het lichaam. Na een operatie, waarbij de
chirurg de tumor volledig heeft weggehaald, is
het toch mogelijk dat er zich nog tumorcellen
in de borst bevinden. Radiotherapie dient
om deze tumorcellen uit te schakelen.
Hierdoor wordt de kans dat de tumor weer
terugkomt in de borst- of thoraxwand en de
aangrenzende kliergebieden kleiner, en zo
verbetert uw genezingskans.
Is er bij u een voorstadium van kanker
geconstateerd, het zogenaamd Ductaal
Carcinoom In Situ DCIS, dan kan deze
niet uitzaaien. Wel kan ook deze tumor
na operatieve verwijdering toch weer
teruggroeien.
In een kwaadaardige tumor is het erfelijk
materiaal, het DNA, verstoord. Het
uitgangspunt van radiotherapie is dat het
DNA van de tumorcellen door de bestraling
beschadigd raakt. Gezonde, normale cellen
herstellen hierna weer snel, maar tumorcellen
kunnen door deze beschadiging van het DNA
niet goed herstellen. Door vaak te bestralen
krijgt de tumorcel niet de gelegenheid zich te
herstellen en sterft uiteindelijk af.
Uitwendige bestraling
Bij uitwendige bestraling bevindt het
bestralingstoestel zich buiten het lichaam en
wordt het te behandelen gebied door de huid
heen bestraald.
De straling waarmee u behandeld gaat
worden, is een elektrisch opgewekte straling.
Dit gebeurt in het bestralingstoestel; de
lineaire versneller. Hierin worden elektronen
opgewekt, waar een enorm hoge snelheid
aan wordt gegeven. Elektronen kunnen in
het toestel ook omgevormd worden tot
fotonen. Fotonen kunnen dieper in het
lichaam doordringen. Door de hoge energie
is het mogelijk om met heel gerichte
stralingsbundels te bestralen. Met behulp
van een CT-scan bepaalt de radiotherapeut
het exacte bestralingsgebied. Deze CT-scan is
nodig om uit te rekenen hoe de tumorcellen
zo optimaal mogelijk bestraald kunnen
worden met zo min mogelijk belasting van het
gezonde weefsel. Dit heet het bestralingsplan.
bestralingstoestel
Het bestralingstoestel kan in een hele cirkel
om u heen draaien, zodat u uit elke gewenste
hoek bestraald kan worden.
In de kop van het bestralingstoestel zitten
afdekkingslamellen, waardoor de delen
afgeschermd kunnen worden waar de straling
niet mag komen. Deze afdekkingslamellen
hoort u schuiven als u op het toestel ligt. Van
de bestraling zelf voelt u niets. De bestraling
duurt slechts enkele minuten. Afhankelijk van
het individuele bestralingsschema wordt u op
werkdagen gedurende een tot zeven weken
bestraald.
Met wie heeft u te maken?
U wordt behandeld door een radiotherapeutoncoloog of Physician Assistant, PA. Tevens
is het mogelijk dat uw behandelaar nog in
opleiding is tot radiotherapeut-oncoloog
of PA. In de opleidingsfase is er structureel
overleg met en begeleiding door de
opleidende radiotherapeut-oncoloog.
Een radiotherapeut-oncoloog, wij gebruiken
vaak de term radiotherapeut, is een medisch
specialist die patiënten met kanker behandelt
met straling.
Een PA is een HBO opgeleide paramedische
professional die het werk van de
radiotherapeut ondersteunt door zelfstandig
patiënten te zien. Hij of zij neemt structureel
medische taken over van de radiotherapeut.
Er is een nauwe samenwerking met de
radiotherapeut.
De PA’s zijn opgeleid voor een specifiek
aandachtsgebied.
In deze behandelwijzer wordt steeds
gesproken over radiotherapeut of PA,
ook als uw behandelaar nog in opleiding
is. De bestraling wordt uitgevoerd
door radiotherapeutisch laboranten of
radiotherapeutisch laboranten in opleiding,
onder supervisie van gediplomeerden.
5
3
Voor de behandeling van start gaat
Wij adviseren u om bij alle consulten en gesprekken iemand mee te
nemen. Zo kunt u later met elkaar nog napraten over wat er is verteld.
Mist u informatie of is iets niet helemaal duidelijk, aarzel dan niet uw
vragen te stellen.
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
Consult met uw
radiotherapeut of PA
6
Er is voor u een afspraak gemaakt met een
radiotherapeut of PA. Deze heeft uw medische
gegevens, die de verwijzende specialist heeft
vastgesteld. Ondanks deze informatie zal uw
radiotherapeut of PA u toch opnieuw vragen
stellen over uw ziekte. Meestal wordt ook
een gericht lichamelijk onderzoek gedaan
om een indruk te krijgen van uw lichamelijke
gesteldheid. Indien nodig worden nog
aanvullende onderzoeken aangevraagd.
In het gesprek wordt u verteld hoe uw
behandeling er uit zal gaan zien en hoeveel
keer u naar verwachting bestraald gaat
worden. Ook zal het doel van de behandeling
uitgelegd worden, en wat de eventuele
bijwerkingen zullen zijn.
Indien u samen met uw radiotherapeut of
PA besloten heeft om over te gaan tot een
behandeling krijgt u een brief thuis met
de afspraken voor de voorbereiding op de
bestraling.
Voor sommige behandelingen wordt de
optimale toepassing van de bestraling in
studieverband uitgezocht. Indien u hiervoor in
aanmerking komt, zal uw radiotherapeut of PA
u hier uitgebreid over informeren.
Receptiebalie radiotherapie
Als u een afspraak heeft voor de voorbereiding
op de bestraling, meldt u zich bij de receptie­
balie van de radiotherapie (let op: NIET de
radiologie!). Hier ontvangt u een groene kaart
met een streepjescode. Met deze kaart meldt
u zich altijd aan; bij een bestralingsafspraak
maar ook voor alle andere afspraken. U meldt
zich aan door de kaart met de streepjescode
onder de streepjescodescanner te houden.
Deze staat aan een paal vóór onze glazen
schuifdeuren. Op het scherm kunt u dan
aflezen welke afspraken u die dag heeft.
Gesprek met de medewerker
voorlichting
voorlichtingsgesprek
Om u zo goed mogelijk op de bestraling
voor te bereiden, krijgt u voorafgaand aan
de behandeling ook een gesprek met een
medewerker voorlichting. Tijdens dit gesprek
komen vooral praktische zaken aan bod.
Met behulp van een fotopresentatie wordt
u uitgelegd hoe de voorbereiding op de
bestraling zal verlopen en hoe het bestralen
zelf in zijn werking gaat.
CT-scan
De CT-scanner is een toestel dat drie­
dimensionale foto’s maakt met röntgenstraling.
maken van inktlijnen bij CT-scan
Deze foto’s, ook wel CT-scan genoemd, zijn
nodig om het bestralingsplan te maken.
Voor het maken van de CT-scan komt u op een
tafel te liggen met de armen in een steun.
Dit zal tijdens de bestraling precies zo zijn.
Uit de muur in de ruimte van de CT-scanner
komen laserlijnen, die zich projecteren op uw
lichaam. Deze lijnen worden aangetekend op
uw lichaam met speciale markeerinkt. Deze
inkt bevat zilvernitraat waardoor het goed
hecht op de huid. Tevens worden er een paar
kleine tatoeagepuntjes aangebracht.
Door de lijnen en de tatoeagepuntjes kunt
u op het bestralingstoestel weer precies zo
worden neergelegd als tijdens de CT-scan.
Dit is nodig voor de nauwkeurigheid van het
bestralen.
Inktlijnen hechten goed op de huid, maar
zullen toch vervagen. Het is belangrijk dat
ze nog zichtbaar zijn als u voor uw eerste
bestraling komt. Bij het douchen is het het
beste niet te wrijven over de lijnen en bij het
afdrogen alleen te deppen en geen crèmes of
lotion te gebruiken rondom de lijnen.
Mochten de lijnen dreigen te verdwijnen voor
uw eerste bestraling, is het dan mogelijk
dat iemand dat bij u overtekend? Hier kan
een watervaste stift voor worden gebruikt.
Streepjes op de inktlijnen zetten is het
duidelijkst. U kunt altijd ook bij ons komen om
dat hier te laten doen.
Als u bestraald wordt worden de lijnen
onderhouden door de radiotherapeutisch
laboranten. Houdt u er rekening mee dat de
lijnen wat af kunnen geven op de kleding? Het
maken van de scan zal ongeveer een half uur
duren.
Eerste bestralingsafspraak
Na de CT-scan krijgt u bericht thuis wanneer
voor u de bestralingen gaan beginnen en
op welk toestel. Ons streven is om u binnen
tien kalenderdagen te laten beginnen. U kunt
hierover ook altijd bellen met de receptiebalie
op telefoonnummer 020 512 2102. Let u wel
op dat uw lijnen nog goed zichtbaar zijn?
receptiebalie
7
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
4
8
Bestralingstijden
Op tijd komen
Bij het inplannen van uw afspraken hebben
wij met veel voorschriften en andere
afspraken rekening te houden. Hierdoor
kunnen de tijden van de bestraling per dag
verschillen. Helaas kunnen wij geen rekening
houden met verkeersomstandigheden.
Mochten er bijzondere omstandigheden
zijn, dan kunt u voor vragen hieromtrent
terecht bij Service en Ondersteuning of
kunt u deze ter sprake brengen tijdens het
voorlichtingsgesprek. Service en Ondersteuning
is te vinden in het kantoor achter de receptie;
de deur staat daar altijd open. Telefonisch zijn
ze te bereiken via 020 512 2660.
Vanzelfsprekend doet u uw best om op tijd op
uw bestralingsafspraak te zijn. Wilt u met de
gewone filedrukte rekening houden?
Mocht er onderweg onverhoopt lang
oponthoud zijn, dan kunt u bellen met
het algemene nummer 020 512 2102.
Wordt u bestraald in Hoofddorp, dan belt
u 023 890 9600. Zij geven dan door dat u
verlaat bent.
CT-scanner
4
Uw behandeling in de praktijk
Voor uw behandeling krijgt u met veel verschillende afdelingen te maken.
In het Antoni van Leeuwenhoek werken de diverse afdelingen goed
samen. Hierdoor kunnen we uw afspraken zoveel mogelijk op elkaar aan
laten sluiten.
Aanmelden
Afsprakensticker
Bij uw eerste bezoek aan de afdeling
radiotherapie heeft u een groene kaart met
streepjescode gekregen. Met deze kaart meldt
u zich altijd aan. Dat doet u door de kaart
onder de streepjescodescanner te houden.
Deze hangt aan een paal voor de afdeling
radiotherapie. Op het scherm verschijnen dan
Bij de receptie krijgt u uw afspraken voor de
rest van de week. Elke donderdag liggen bij
de receptiebalie uw nieuwe afspraken klaar.
Er is regelmatig ook een controleafspraak
met uw radiotherapeut of PA gepland.
Deze afspraak wordt voor u gemaakt en
staat ook op uw afsprakensticker vermeld.
Hiervoor meldt u zich bij de balie van de
doktersassistenten.
De bestraling
aanmelden met streepjescode
uw afspraken. Als het een bestralingsafspraak
betreft, ziet u op het scherm het nummer
verschijnen van het bestralingstoestel waar
u verwacht wordt. Voor de bestralingen
neemt u plaats in de wachtruimte van het
desbetreffende bestralingstoestel.
Een radiotherapeutisch laborant zal u
ophalen uit de wachtruimte en naar de
kleedkamer brengen. Hier ontbloot u
uw bovenlichaam. Neemt u een vestje
mee om even om te doen? U kunt uw
afsprakenkaart en streepjescodekaart aan
de radiotherapeutisch laborant geven. Deze
loopt met u mee naar de bestralingsruimte,
waar u op de bestralingstafel gaat liggen. In
de bestralingsruimte komen weer laserlijnen
uit de muur, die op uw lichaam schijnen.
Zo kunt u precies zo neergelegd worden op
de bestralingstafel als ook bij het maken
van de CT-scan. Regelmatig wordt deze
instelling met behulp van rontgenfoto’s
gecontroleerd. Als u helemaal goed ligt, gaan
de radiotherapeutisch laboranten naar de
bedieningsruimte waar ze op de monitoren
uw bestraling kunnen volgen.
9
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
In de bestralingsruimte hangt een camera
en een microfoon, zodat ze u kunnen zien
en horen. Het is belangrijk dat u tijdens
de bestraling stil ligt. In overleg met de
radiotherapeutisch laboranten mag een
begeleider met u mee in de bestralingsruimte
bij de voorbereiding op de bestraling.
Het bestralingstoestel draait zich vervolgens
in de juiste posities om u te bestralen. Tijdens
het bestralen hoort u een zoemend geluid. De
tijd dat u bestraald wordt is erg kort, slechts
enkele minuten. Met al het pas- en meetwerk
zult u alles bij elkaar ongeveer vijftien
minuten in de bestralingsruimte zijn.
10
Controles
U wordt tijdens uw behandeling wekelijks
gecontroleerd door uw radiotherapeut of PA.
Voor deze afspraak meldt u zich aan de balie
van de doktersassistenten op de afdeling
radiotherapie. Uw radiotherapeut of PA
controleert hoe het met u gaat. U krijgt advies
hoe met de bijwerkingen om te gaan. Ook is
er ruimte om uw vragen te stellen.
Zeker in het begin is het mogelijk dat er geen
klachten zijn en u niet gecontroleerd hoeft te
worden. Indien u de radiotherapeut of de PA
niet hoeft te zien voor de wekelijkse controles,
meldt u zich dan af bij de doktersassistenten­
balie. Doen er zich tussen de controles
klachten voor die direct zorg behoeven, dan
kunt u zich hier ook melden.
bestraling
Na afloop van de bestraling
Aan het eind van de bestralingsserie blijft
u nog gedurende lange tijd onder controle.
Uw radiotherapeut of PA spreekt met u af
wanneer u wordt verwacht voor deze controle
op de polikliniek. Deze controlebezoeken
mensen na vijf jaar terugverwezen naar het
bevolkingsonderzoek. Anderen worden na vijf
jaar nog een keer per jaar gecontroleerd. Bij
een borstsparende operatie wordt er elk jaar
een mammogram gemaakt, doorgaans in het
ziekenhuis waar u bent geopereerd. Het totale
controletraject wordt op basis van de diagnose
vastgesteld, en ook eventueel aanvullende
behandeling (bijvoorbeeld chemotherapie,
hormonale therapie).
controle
na de behandeling zijn van groot belang
om het effect van de behandeling en de
mogelijke bijwerkingen te volgen. Eventuele
bijwerkingen (huidklachten en vermoeidheid)
zijn aan het eind van de behandeling en kort
daarna het sterkst. Doorgaans zijn binnen drie
weken de klachten grotendeels verdwenen.
Over het algemeen zult u de eerste vijf
jaar steeds om de zes tot twaalf maanden
gecontroleerd worden. De controles worden
afwisselend door de chirurg en/of internist en
de radiotherapeut of PA verricht. Afhankelijk
van het tumorstadium worden sommige
wachtruimte
Uw huisarts
De huisarts wordt aan het begin van uw
behandeling op de hoogte gebracht. U kunt
uw huisarts altijd bellen om te overleggen,
maar ook als u plotseling klachten krijgt. Als u
klachten krijgt die direct zorg behoeven, dan
kunt u buiten reguliere tijden om altijd het
Antoni van Leeuwenhoek bellen.
11
5
Bijwerkingen, adviezen en
veelgestelde vragen
Alle intensieve behandelmethoden kennen een aantal bijwerkingen.
De mate waarin de bijwerkingen optreden is per persoon verschillend
en afhankelijk van een groot aantal factoren. Uw radiotherapeut of PA
zal u hierover zo volledig mogelijk informeren en adviezen geven om de
bijwerkingen te beperken. Het al dan niet optreden van bijwerkingen zegt
niets over het effect van de behandeling.
Korte termijn
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
Huidklachten
Bij de bestraling voor borstkanker wordt
gebruik gemaakt van straling met een
huidsparend effect. Desondanks is het
mogelijk dat de huid in de loop van de
bestralingsperiode enigszins rood en
geïrriteerd wordt. Soms kan het bestraalde
gebied ook wat vocht vasthouden en opzetten.
De huidreactie is van tijdelijke aard. De
meeste huidklachten van de bestraling
dienen zich aan in de loop van de behandeling
en zullen binnen drie weken na de
behandeling verdwijnen. Soms kan de huid
nog roder worden in de eerste week na het
eind van de bestraling. Bij huidirritatie zal uw
radiotherapeut, uw PA of de doktersassistenten
advies geven en een geschikte crème of zalf
voorschrijven.
Adviezen voor het verzorgen van de huid
tijdens de bestraling.
•D
e bestraalde huid mag met een milde zeep
of douchegel gewassen worden.
• Dep de huid droog in plaats van wrijven.
•H
et dragen van strak zittende kleding of
ondergoed wordt afgeraden.
• Plak geen pleisters op de bestraalde huid.
12
Adviezen voor het verzorgen van de huid
na afloop van de bestraling
• De huid geneest gewoonlijk in de drie weken
na de bestraling. De plek blijft aanvankelijk
wat donkerder dan normaal door droge,
bruine huidschilfers. Deze kunnen het
makkelijkste verwijderd worden met
huidolie. Gebruikt u dit echter niet tijdens
de bestraling in verband met de inktlijnen.
• Als de bestraling is afgelopen en u heeft
problemen met het verzorgen van uw
huid, dan kunt u contact opnemen met
de doktersassistenten op de afdeling
radiotherapie via telefoonnummer
020 512 2113.
• In een enkel geval kan de huid tijdens of kort
na de bestraling oppervlakkig open gaan,
en wat vochtig worden. Dit is meestel als
er diepe huidplooien in het bestralingsveld
vallen of als de huid tot een hogere dosis
wordt bestraald (bijvoorbeeld omdat de
tumor in de huid groeit). Als deze bijwerking
verwacht wordt, zal uw radiotherapeut of PA
dit met u bespreken. De doktersassistenten
zullen u met speciaal verband verbinden.
Voor het verbinden en het regelen van het
bezorgen van de verbandmiddelen op uw
thuisadres kunt u bij de doktersassistenten
van de afdeling radiotherapie terecht.
• Stel de bestraalde huid niet overmatig
bloot aan de zon of aan UV-stralen van een
zonnebank. Na afloop van de bestraling kunt
u het beste de bestraalde huid beschermen
tegen het felle zonlicht door middel van een
crème met een hoge zonnebeschermingsfactor
(factor 20- 30).
Deze adviezen gelden voor de eerste periode
na de bestraling maar ook voor de jaren na
de bestraling, om versnelde veroudering van
de huid te beperken.
Vermoeidheid
Het is mogelijk dat u zich vermoeider gaat
voelen naarmate de bestralingsperiode
vordert. Ook het regelmatig reizen naar het
ziekenhuis kan een extra belasting zijn. De
mate van vermoeidheid hangt ook af van
uw behandeling, situatie en conditie. Het is
gebleken dat de vermoeidheid minder lang
aanhoudt als u regelmatig in beweging blijft.
U voelt zelf het beste wat u wel of niet kunt
doen.
Gevoeligheid
In het bestraalde gebied kan er tijdens de
bestraling soms stekende pijnen of een beurs,
zwaar gevoel optreden. Ook kan het weefsel
wat opgezet worden. Dit is een normale
reactie van het weefsel op de bestraling.
Lange termijn
Littekenvorming
Op langere termijn (maanden of jaren na de
bestraling) kunnen er ook veranderingen
optreden in het bestraalde gebied. Na
borstsparende therapie kan de borst vaster
van structuur worden en kan de vorm en/of
de grootte van de borst veranderen. Ook nu
nog kunt u af en toe een stekende pijn in het
bestraald gebied voelen; dit is normaal en kan
vergeleken worden met littekenpijn na een
operatie.
Een geleidelijke toename van littekenweefsel
na bestraling in het schouder/okselgebied
kan een strak gevoel en een beperkte
schouderfunctie veroorzaken. De kans op deze
bijwerkingen zijn groter indien u ook aan de
oksel bent geopereerd. U kunt oefeningen
doen om uw schouder zo soepel mogelijk
te houden. Bent u onder behandeling van
een fysiotherapeut, dan kan deze u hiermee
helpen.
Lymfoedeem
Soms kan er lymfoedeem optreden in het
bestraalde gebied. Lymfoedeem is een
opeenhoping van lymfevocht. Als u op
het okselgebied bent bestraald, bestaat
er risico op lymfoedeem van de arm aan
de behandelde kant. De plek waar het
lymfevocht zich ophoopt kan verschillen per
persoon. Zo kan lymfoedeem optreden in
de hand, in de bovenarm of in de hele arm.
Neem contact op met uw radiotherapeut of
PA wanneer u deze klachten bemerkt. De
radiotherapeut of PA kan u verwijzen naar een
fysiotherapeut die zich gespecialiseerd heeft
in de behandeling van lymfoedeem. Op de
website van de Nederlandse Vereniging voor
Fysiotherapie binnen de Lymfologie vindt u
gespecialiseerde fysiotherapeuten bij u in de
buurt (www.nvfl.nl).
Bijwerkingen aan de longen
en het hart
Indien niet alleen de borst maar ook de
lymfeklieren zijn bestraald, kunnen er
tijdelijke longklachten ontstaan. De kans
hierop is echter kleiner dan 5%. De klachten
13
ontstaan door een steriele ontsteking in het
longweefsel en bestaan uit kortademigheid
en een droge hoest. Deze longbijwerkingen
komen pas drie tot negen maanden na de
bestraling tot uiting, en houden enkele weken
aan. Mocht u deze klachten krijgen dan kunt u
contact opnemen met uw radiotherapeut of PA
voor verdere evaluatie en behandeling.
het camoufleren van ontsierende plekken of
littekens kunt u contact opnemen met
de stichting ‘Look Good Feel Better’
(www.lookgoodfeelbetter.nl). In het
Voorlichtingscentrum is de folder van deze
stichting verkrijgbaar.
Nieuwe tumor
Bestraling kan op zeer lange termijn een
nieuwe tumor veroorzaken. Het risico hierop
is zeer klein. Uw radiotherapeut of PA kan u
hierover verder informeren.
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
Veel gestelde vragen bij
radiotherapie
Uit onderzoek is gebleken dat vrouwen,
20 tot 30 jaar na de bestraling, meer kans
hebben op hartklachten (2 à 4%). Daarom
wordt tegenwoordig het hartweefsel tijdens
de bestraling zo veel mogelijk buiten het
bestraalde gebied gehouden. Bij vrouwen die
op de linkerborst bestraald worden kan bij
het maken van de CT-scan gekeken worden
of het beter is om in inademingstand van de
borstkas te bestralen. Als dit het geval is, dan
krijgt u hier nog uitgebreid informatie over.
Huidverkleuring
Bij de meeste vrouwen is niet te zien waar
bestraald is geweest na herstel van de eerste
huidreactie. Echter bij sommige mensen is het
mogelijk dat de bestraalde huid blijvend iets
donkerder wordt. Voor meer informatie over
14
1. Mijn oncologieverpleegkundige heeft
vitamine E crème geadviseerd voor op de
littekens. Kan ik dit blijven gebruiken
tijdens de radiotherapie?
Ja. Let er daarbij wel op dat u de crème niet
op de inktlijnen smeert.
2. Kan ik wel een deodorant gebruiken?
Ja. Echter door de bestraling zal de
zweetproductie van de bestraalde oksel wat
verminderen.
3. Word ik kaal van de bestraling?
Alleen de haren in het bestraalde gebied
kunnen uitvallen. Bij een bestraling van de
borst en het okselgebied kan daarom alleen
het okselhaar minder worden. Het hoofdhaar
valt niet uit.
4. Word ik misselijk van de bestraling?
Krijg ik slikklachten?
Nee. Alleen het bestraalde gebied wordt
aangetast. Met de huidige technieken wordt
niet op de maag of slokdarm bestraald bij de
bestraling voor borstkanker.
5. Kan ik voor mijn (klein-)kinderen blijven
zorgen?
Ja. Bij uitwendige bestraling bent u niet
radioactief tijdens of na de bestraling. In het
lichaam wordt de straling niet opgeslagen.
U vormt dus geen gevaar voor uw omgeving.
6. Kan ik alcohol drinken gedurende de
bestralingsperiode?
Als u dit gewend bent, kunt u (met mate)
alcohol blijven gebruiken.
7. Moet ik een dieet gebruiken?
Het is voor de radiotherapie van borstkanker
niet noodzakelijk een speciaal dieet te volgen
voorafgaand aan en gedurende de behandelperiode. Wel adviseren wij u uw lichaam in
een zo optimaal mogelijke conditie te houden
waaraan goede voeding uiteraard een grote
bijdrage levert.
8. Mag ik auto blijven rijden?
Ja.
9. Kan ik blijven werken tijdens de
bestraling?
Afhankelijk van het type werkzaamheden en
uw conditie kunt u blijven werken tijdens uw
bestralingsbehandeling. Als u dit aangeeft bij
de voorlichtingsmedewerkers, kunnen zijn uw
wensen ten aanzien van de behandeltijden
aanvragen.
10. Ik heb gehoord dat je veel
antioxidanten en/of vitamine C tabletten
moet innemen tijdens de bestraling als
bescherming. Klopt dit?
Nee, dit is niet zinvol of nodig.
11. Kan ik blijven sporten?
Ja. Lichamelijke beweging kan helpen om
klachten van moeheid te verminderen. Indien
u onder begeleiding van een fysiotherapeut
wilt sporten – bijvoorbeeld in verband met
een beperkte armfunctie na operatie – kan
uw radiotherapeut een verwijzing voor
fysiotherapie geven. Daarnaast kunnen de
medewerkers van het Voorlichtingscentrum u
advies geven over de diverse mogelijkheden
voor sporten onder begeleiding.
12. Kan ik zwemmen?
Liever niet tijdens de bestralingsperiode, in
verband met de inktlijnen. Indien u na de
bestraling gaat zwemmen, kunt u voor het
zwemmen de bestraalde huid invetten met
een crème. Dit geeft enige bescherming tegen
irritatie door chloorwater.
13. Ik heb een borstamputatie ondergaan,
wanneer kan ik een prothese laten passen?
Een paar weken na de bestraling is de
huid meestel voldoende hersteld om een
definitieve borstprothese te kunnen dragen.
Het is niet nodig om eerst een jaar te wachten
na de bestraling voor bijvoorbeeld een
zogenaamde plakprothese. Het Borstprothese
Informatie Centrum geeft onafhankelijk en
deskundig advies over borstprotheses. Voor
meer informatie of het maken van een
afspraak kunt u contact opnemen met het
Voorlichtingscentrum van het Antoni van
Leeuwenhoek.
14. Als ik bestraald ben geweest na een
borstamputatie, kan ik dan wel een
borstreconstructie krijgen?
Ja. De plastisch chirurg zal bij het advies over
de beste methode van reconstructie in uw
situatie rekening houden met het feit dat het
weefsel bestraald is geweest.
15
6
Begeleiding en revalidatie
Het krijgen van kanker en het ondergaan van een behandeling zijn
ingrijpende gebeurtenissen. Uw radiotherapeut of PA kan u helpen met
psychosociale ondersteuning.
De Dienst Begeleiding en Ondersteuning van het Antoni van Leeuwenhoek
biedt aanvullende ondersteuning aan voor patiënten en hun naasten.
U kunt bij deze afdeling terecht met diverse vragen en problemen.
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
Begeleiding en revalidatie
Binnen het Antoni van Leeuwenhoek
werken veel verschillende hulpverleners en
therapeuten samen. Zo zijn er maatschappelijk
werkers, geestelijk verzorgers, psychiaters,
verpleegkundigen, creatief therapeuten,
dietisten, fysiotherapeuten, ergotherapeuten
en is er een revalidatie-arts.
Zij hebben veel kennis en ervaring als het om
het krijgen van kanker gaat en het effect van
de behandeling op uw leven. Zo kunnen zij u
helpen met zeer uiteenlopende (praktische)
zaken en vraagstukken, zoals het omgaan met
de ziekte, de terugkeer naar werk, het weer
oppakken van dagelijkse activiteiten, bewegen
en sporten, energieverdeling gedurende de
dag, angst en depressieve klachten, gewijzigd
zelfbeeld, verandering in relaties met partner
of in het gezin, seksualiteit en intimiteit,
concentratieverlies en over- en ondergewicht.
Tevens kunnen zij bemiddelen en adviseren
bij verwijzing naar andere instanties buiten
het ziekenhuis. U kunt via uw behandelend
arts, PA of verpleegkundig specialist worden
doorverwezen of zelf contact opnemen met
het secretariaat van de Dienst Begeleiding
en Ondersteuning op telefoonnummer
020 512 2650.
16
Polikliniek Intimiteit en
Borstkanker
De diagnose en behandeling van borstkanker
kan in korte tijd veel veranderen in uw
leven, ook op het gebied van intimiteit en
seksualiteit.
De medewerkers van de polikliniek Intimiteit
en Kanker zijn deskundigen op dit gebied.
Ze hebben ervaring in het voeren van
gesprekken met patiënten en/of naasten
over de manier waarop kanker intimiteit en
seksualiteit kan beïnvloeden. Via de Dienst
Begeleiding en Ondersteuning kunt kan u een
afspraak maken.
Polikliniek Werk en
Borstkanker
Er zijn veel factoren die van invloed kunnen
zijn op uw terugkeer in het werkproces.
Een deel van deze factoren hangen samen
met de ziekte en behandeling. Om de kans
op een succesvolle terugkeer naar werk zo
groot mogelijk te maken, is het belangrijk
dat er aandacht is voor deze factoren. Op de
polikliniek Werk en Borstkanker kunt u een
afspraak maken met een onafhankelijke
bedrijfsarts die zich heeft gespecialiseerd in
werkhervatting. Daarnaast heeft u contact met
de bedrijfsarts van uw werkgever.
Voor het maken van een afspraak kunt u
contact opnemen met de Dienst Begeleiding
en Ondersteuning.
Workshop
‘Look Good Feel Better’
Deze workshop wordt eenmaal per maand
aangeboden in samenwerking met de
Stichting ‘Look Good Feel Better’. U krijgt
tips en adviezen over uiterlijke verzorging
en make-up. Informatie vindt u op de
website www.lookgoodfeelbetter.nl of bij
ons Voorlichtingscentrum in de hal van het
ziekenhuis.
Glazen Zaal
De Glazen Zaal is een ruimte voor creativiteit
en bevindt zich op de eerste etage. Het is
een rustige, gastvrije ruimte ter ontspanning
en inspiratie. Regelmatig vinden hier allerlei
activiteiten plaats, waaronder concerten en
workshops. Aankondigingen hiervan vindt u in
de Glazen Zaal.
Onze medewerkers kunnen u laten
kennismaken met verschillende creatieve
technieken en materialen. Creativiteit kan een
belangrijke manier zijn om uw indrukken en
ervaringen te verwerken.
Wilt u muziek luisteren of een spelletje doen,
dan bent u hier ook aan het goede adres.
‘Herstel & Balans’
Het revalidatieprogramma ‘Herstel & Balans’
kan u helpen te herstellen en uw conditie
te verbeteren. Het programma wordt in
Amsterdam georganiseerd door Reade,
centrum voor revalidatie en reumatologie.
Voor meer informatie kunt u de website
bekijken (www.herstelenbalans.nl) of de
brochure halen bij het Voorlichtingscentrum
van het Antoni van Leeuwenhoek.
Revalidatie voor
Borstkankerpatiënten
Dit revalidatieprogramma is specifiek gericht
op borstkankerpatiënten. Het verbeteren
van de conditie en kwaliteit van leven zijn
belangrijke doelen binnen het programma.
Het programma is ontwikkeld en wordt
uitgevoerd door het Antoni van Leeuwenhoek,
het Slotervaartziekenhuis en Reade revalidatie.
Aanmelden kan via uw arts of een andere
medewerker in het Antoni van Leeuwenhoek
of bij de revalidatieafdeling van het
Slotervaartziekenhuis, telefoonnummer
020 512 5260.
17
7
Waar kunt u meer informatie krijgen
Voor borstkankerpatiënten is er een vereniging opgericht: de
Borstkankervereniging Nederland. Deze vereniging is zeer informatief en
actief. De vereniging is te bereiken via telefoonnummer 030 291 7222 of
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
via de website: www.borstkankervereniging.nl.
Voorlichtingscentrum
Internet
In het Voorlichtingscentrum van het Antoni
van Leeuwenhoek is aanvullende informatie
te verkrijgen over verschillende vormen
van kanker en de behandelmogelijkheden.
Daarnaast zijn in het centrum folders, boeken,
brochures en tijdschriften beschikbaar. De
folders en brochures zijn gratis. De boeken
en tijdschriften zijn niet uitleenbaar. Verder
beantwoorden de medewerkers van het
Voorlichtingscentrum uw vragen over het
Antoni van Leeuwenhoek en geven ze
informatie over patiëntenverenigingen,
psychosociale zorg rond kanker, adressen
voor hulpmiddelen (pruiken, protheses)
en andere instellingen en organisaties.
Het Voorlichtingscentrum is open op
werkdagen van 09.00 – 12.00 uur en van
13.00 – 16.30 uur. Het telefoonnummer is
020 512 2991.
De meeste patiënten doen hun uiterste best
om zoveel mogelijk informatie over hun ziekte
te vergaren. Op het internet is hierover erg
veel te vinden. Omdat niet alle informatie op
internet even betrouwbaar is, verwijzen wij u
graag naar een aantal gerenommeerde sites:
KWF Kankerbestrijding
KWF Kankerbestrijding heeft een
Voorlichtingscentrum gevestigd aan de
Delflandlaan 17 te Amsterdam. In dit
Voorlichtingscentrum kunt u tijdschriften
en boeken inzien. Het is aan te raden een
afspraak te maken als u ook een deskundige
wilt spreken. Het KWF-Voorlichtingscentrum is
op werkdagen geopend van 09.00 – 18.00 uur.
U kunt uw vragen ook stellen via de gratis
hulp- en informatielijn, 0800 022 6622.
18
www.avl.nl
www.kwfkankerbestrijding.nl
www.pinkribbon.nl
www.borstkankervereniging.nl
www.borstkanker.nl
www.de-amazones.nl
www.diagnose-kanker.nl
www.herstelenbalans.nl
www.nvfl.nl
8
8
Vrijwilligers en donaties
Vrijwilligers
Sinds 1949 is de Stichting Patiëntenzorg actief
in het Antoni van Leeuwenhoek. Het doel van
deze stichting is de sfeer in het ziekenhuis
zo prettig mogelijk te maken voor zowel
patiënten als medewerkers. De Stichting werkt
met vrijwilligers.
Deze vrijwilligers gaan elke werkdag, in
de ochtend en middag, rond met een
koffiekar om de patiënten te voorzien
van koffie of thee. Vragen omtrent de
Stichting Patiëntenzorg kunt u richten aan
[email protected].
Naast onderzoek naar het ontstaan van
kanker doet het Antoni van Leeuwenhoek
veel klinisch onderzoek naar verbetering van
bestaande behandelingen en de werking van
nieuwe therapieën.
Ons instituut speelt een voortrekkersrol bij
nieuwe ontwikkelingen op het gebied van
kankerbestrijding.
Voor het wetenschappelijk onderzoek is
geld nodig. De Vereniging ‘Vrienden van het
Nederlands Kanker Instituut’ ondersteunt
dit onderzoek ook financieel. Iedereen die
de behandeling van kankerpatiënten en het
wetenschappelijk onderzoek een warm hart
toedraagt, kan vriend worden. Vrienden
ontvangen het informatieve magazine Antoni
thuis.
Vriend worden is eenvoudig: u kunt uw naam
en adres telefonisch doorgeven via 020 512
2856 of mailen naar [email protected].
Donaties
Sinds 1913 werken het Nederlands Kanker
Instituut en het Antoni van Leeuwenhoek
samen aan het bestrijden van kanker door
middel van patiëntenzorg, onderzoek en
onderwijs.
19
9
Over het Antoni van Leeuwenhoek
Het Antoni van Leeuwenhoek is een ziekenhuis dat gespecialiseerd is
in de behandeling van kanker. In het Nederlands Kanker Instituut (NKI)
wordt onderzoek naar kanker gedaan.
Het Antoni van Leeuwenhoek is gevestigd in
Amsterdam, aan de Plesmanlaan 121, 1066 CX
in Amsterdam. Het algemene telefoonnummer
is 020 512 9111.
Begin 2013 opent het Antoni van
Leeuwenhoek een nevenvestiging van
de afdeling Radiotherapie in Hoofddorp. Onze
nevenvestiging is gevestigd bij het Spaarne
Ziekenhuis. Het adres is Spaarnepoort 1,
2134 TM in Hoofddorp. Onze locatie in
Hoofddorp is te bereiken via telefoonnummer
023 890 9600.
Informatie over de bereikbaarheid vindt u op
onze website www.avl.nl of bij www.9292.nl.
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
De voorbereidingen op de bestraling, zoals
een CT-scan en een voorlichtingsgesprek,
20
zullen plaats vinden in Amsterdam. Na deze
voorbereiding ontvangt u een brief met uw
eerste bestralingsafspraak. Hierin wordt
tevens vermeld of de bestraling plaatsvindt
in Amsterdam of in Hoofddorp.
Taxivervoer en vervoerskostenregeling
Uw zorgverzekeraar kan u informeren over
een kilometervergoeding als u zelf naar het
Antoni van Leeuwenhoek komt, of over de
vergoeding als u gebruik wilt maken van
een taxi. Krijgt u van uw verzekering een
vervoersverklaring, dan kunt u deze laten
invullen bij de receptie van de afdeling
radiotherapie. Als u met eigen vervoer
komt, bewaar dan uw afsprakenkaart. Aan
het eind van de bestralingsbehandeling
kunt u uw afsprakenkaart samen met
een vervoersverklaring opsturen naar uw
zorgverzekeraar.
In de centrale hal kunt u zelf een taxi bellen of
kunt u een taxi laten oproepen via de receptie.
Openbaar vervoer
Het Antoni van Leeuwenhoek is zeer goed
bereikbaar per openbaar vervoer. Op de Johan
Huizingalaan, gelegen naast het Antoni van
Leeuwenhoek, stoppen tramlijn 2 en bussen
18, 62 en 195.
Komt u met de trein, dan kunt u vanaf de
stations Bijlmer-Arena, Zuid of Rai de metrolijn
50 nemen, richting Isolatorweg. Vanuit de
treinstations Lelylaan en Sloterdijk neemt u
de metrolijn 50 richting Gein.
U stapt uit bij de Heemstedestraat. Lopend
is het dan nog 10 minuten. U kunt ook op
tramlijn 2 stappen richting Nieuw Sloten,
en een halte meerijden tot de Johan
Huizingalaan.
Vanaf station Lelylaan is het ook mogelijk om
direkt naar de Johan Huizingalaan te gaan met
bus 62.
Voor actuele routes en vertrek- en aankomst­
tijden verwijzen wij u naar www.9292ov.nl.
U kunt ook bellen met 0900 9292.
Parkeren
Het parkeerterrein voor patiënten en
bezoekers vindt u vanaf de ingang aan de
Plesmanlaan na 500 meter aan de rechterkant
en vanaf de ingang aan de Louwesweg na 200
meter aan de linkerkant. Onder het gebouw
bevindt zich ook parkeergelegenheid. De
ingang van de parkeergarage vindt u naast de
hoofdingang. Patiënten en bezoekers betalen
een gereduceerd tarief. De eerste twintig
minuten zijn gratis en maximaal betaalt u
5,00 Euro. Bij vragen hierover kunt u terecht
bij de medewerkers van de balie.
U rekent af bij de parkeerautomaat in de hal
van het ziekenhuis.
een vergoeding kunt u gebruik van een
tweepersoonskamer met badkamer en toilet.
In de gemeenschappelijke keuken kunt u
zelf uw maaltijden bereiden. Naar behoefte
ervaren gasten ook steun aan elkaar of aan
de vrijwilligers die er werken.
De bestralingsafspraken kunnen in veel
gevallen zo geregeld worden dat u op
maandag pas later hoeft te komen en op
vrijdagochtend weer terug kan naar huis.
Voor het bespreken van een kamer kunt
u bellen met het management van het
Gast-Huis. Zij zijn telefonisch bereikbaar van
maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot
15.00 uur op telefoonnummer 020 346 2020.
Het Gast-Huis bestaat mede dankzij de vele
vrijwilligers. Zij zijn elke dag aanwezig van
9.30 tot 22.00 uur. Zij helpen u op weg in en
om het huis. Voor meer informatie gaat u naar
www.gast-huis.nl.
Gast-Huis
Als de afstand tussen uw woonplaats en
het Antoni van Leeuwenhoek groot is en u
meerdere malen per week voor behandeling
komt, kan het handig zijn om korte tijd in de
buurt van het ziekenhuis te verblijven. U kunt
dan gebruik maken van het Gast-Huis. Het
Gast-Huis bevindt zich naast het ziekenhuis,
maar is een op zichzelf staande organisatie.
Het Gast-Huis is een modern ingericht
logeerhuis voor patiënten van het Antoni
van Leeuwenhoek en hun naasten. Tegen
21
10
Het Antoni van Leeuwenhoek
020 512 9111
Radiotherapie
Afdeling Radiotherapie, van 8.00 tot 17.00 uur
Receptiebalie Voorlichtingslaborant
Doktersassistenten
Service en Ondersteuning, voor uw afspraken
Paramedisch Hoofd
020 512 2100
020 512 2102
020 512 2257
020 512 2113
020 512 2160
020 512 2178
Radiotherapie Hoofddorp
023 890 9600
Begeleiding en revalidatie
Polikliniek Intimiteit en Borstkanker Polikliniek Werk en Borstkanker
020 512 2650
020 512 2650
020 512 2650
Voorlichtingscentrum
op werkdagen van 9.00 tot 12.00 uur en van 13.00 tot 16.30 uur
020 512 2991
Gast-Huis
tussen 9.30 en 22.00 uur
Voor het bespreken van een kamer tussen 10.00 en 15.00 uur
KWF Kankerbestrijding gratis hulp- en informatielijn
op werkdagen van 9.00 tot 18.00 uur
Het Antoni van Leeuwenhoek - Uw behandelwijzer
Openbaar vervoer
22
1
Telefoonnummers
‘Vrienden van het Nederlands Kanker Instituut’
020 346 2020
0800 022 6622
0900 9292
020 512 2856
11
De belangrijkste punten samengevat
• Het is raadzaam om bij de geplande gesprekken iemand mee te nemen.
•Als er bij u inktlijnen zijn getekend, dan is het belangrijk dat ze nog goed zichtbaar
zijn bij de eerste bestraling. Inktlijnen kunnen afgeven op uw kleding.
•Ongeveer tien kalenderdagen na het maken van de CT-scan zal u starten met uw bestralingen. Hierover ontvangt u thuis bericht.
•U meldt zich altijd aan met de groene kaart waarop de streepjescodesticker is
geplakt.
•Deze houdt u onder de streepjescodescanner aan de paal links voor de glazen
schuifdeuren.
• Op het scherm leest u op welk bestralingstoestel u wordt bestraald.
•Voor de bestralingsafspraak neemt u plaats in de wachtruimte van het
bestralingstoestel.
• Voor de controleafspraak meldt u zich bij de balie van de doktersassistenten.
•Als u geen gebruik wilt maken van de controleafspraak, wilt u dat dan ook aan de
balie van de doktersassistenten melden?
• Vanaf donderdag liggen uw afspraken klaar voor de week erna bij de receptie.
•Bent u bekend met de eventuele bijwerkingen? U kunt dit lezen in hoofdstuk 5.
Uw radiotherapeut of PA kan u hier meer over vertellen.
• Wilt u een vestje meenemen dat u even om kunt doen bij de bestralingen?
•Aan de radiotherapeutisch laboranten op het toestel kunt u vragen of uw begeleider
mee mag.
•Wilt u uw kaart met streepjescode en afspraken meenemen de bestralingsruimte in?
De radiotherapeutisch laboranten kunnen deze dan controleren.
• Het is belangrijk dat u tijdens de bestralingen stil ligt.
• De tijd dat u in de bestralingsruimte bent is ongeveer 15 minuten.
23
Patiënteninformatie
Het Antoni van Leeuwenhoek
Afdeling Radiotherapie
Postbus 90203
1006 BE Amsterdam
Bezoekadres Amsterdam:
Plesmanlaan 121
1066 CX Amsterdam
T
020 512 9111
Bezoekadres Hoofddorp:
Spaarnepoort 1
2134 TM Hoofddorp
T 023 890 9600
I
www.avl.nl
Colofon
Behandelwijzer
Fotografie
Radiotherapie
Audio Visueel centrum -
van het Antoni van Leeuwenhoek
Het Antoni van Leeuwenhoek
M. Belderbos
Opmaak en druk
Afdeling Radiotherapie
SDA Print+Media, Amsterdam
januari 2013
Redactie