Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen

Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Heelkunde en overige handelingen 113
Stoma materialen
Een cliënt met een stoma heeft opvang voor de ontlasting of urine nodig. Het materiaal wordt
als volgt ingedeeld:

Stomamateriaal is de huidplaat en stomazakje

Huidplaat is het plakkend deel van het stomamateriaal

Stomazakje is het deel van het stomamateriaal dat de output (feces of urine) opvangt

Stomahulpmiddelen zijn alle andere materialen (behalve stomamateriaal) die nodig kunnen
zijn bij de verzorging van de stoma.
Stomamateriaal moet nauwkeurig aansluiten op de stoma; dat wil zeggen dat de huidplaat op 12 mm afstand van de stoma zit. Een nieuwe stoma wordt in het begin nog kleiner en is na 3
maanden pas op de definitieve maat.
Er zijn verschillende soorten stomamateriaal. Onderscheid wordt gemaakt in een eendelig en
tweedelig systeem. Zowel bij ileo- en colostoma als bij een urostoma kunnen beide systemen
gebruikt worden. De belangrijkste aspecten voor de keuze van het materiaal door de cliënt
benoemd, zijn: zekerheid/veiligheid, makkelijk in gebruik en geurloos. De stomaverzorging moet
zo eenvoudig mogelijk zijn.
Factoren die van invloed zijn bij de keuze van het stomamateriaal zijn:

voorkeur cliënt

draagcomfort

verminderde handfunctie

verminderde visus

mogelijkheden van zelfzorg

conditie of gevoeligheid van de huid

aanwezigheid van plooien / oneffenheden

ligging van de stoma (op of onder huidsniveau)

plaats en grootte van de stoma

gebruik van corticosteroïden

chemotherapie
Huidplaat
Een huidplaat (ook wel huidplak of kaasplak genoemd) is een huidbeschermende plaat die op
maat in de vorm van de stoma, geknipt wordt. De huidplaat is gemaakt van hydrocolloïd en kan
afhankelijk van het gebruikte systeem één of meerdere dagen blijven zitten.
Er zijn vierkante of ovale en vlakke of bolronde huidplaten. De ligging van de stoma (op de huid,
op huidniveau of meer teruggetrokken, eindstandig of dubbelloops) is medebepalend voor de
soort huidplaat. Om de huid rond de stoma te beschermen tegen agressieve ontlasting zijn er
huidplaten met meer hydrocolloïd direct rond de stomaopening1. Hydrocolloïd heeft ook een
genezende werking en kan ook op een rode huid geplakt worden. Bij een nieuwe stoma moet
de huid nog wennen, dit kan 1-3 weken duren. De huid kan er dan dan rood uitzien, dit is
normaal.2
Eendelig systeem
Bij een eendelig systeem is het stomazakje voorzien van een klevende rand, de huidplaat, om
de opening. Stomazakje en huidbeschermende plaat vormen één geheel.
1
2
© Vilans 09-04-2013
TvV, Tijdschrift voor Verzorgenden 3 (2004). Klinische les stomazorg
Lezing Stomazorg, Jacqueline Cornelissen, Congres Darmproblematiek, juni 2012
Materiaalbeschrijving
Stoma materiaal: 1 (van 3)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Heelkunde en overige handelingen 114
Voordelen eendelig systeem

vaak wat dunner dan tweedelig materiaal

buigt gemakkelijk mee met plooien

het zakje neemt weinig plaats in op de buik

geeft sommige stomadragers een schoner gevoel doordat bij wisseling het materiaal volledig
wordt vervangen
Nadelen eendelig systeem

Materiaal (inclusief huidplaat) moet vaker worden vervangen, dit is een extra belasting van de
huid waardoor er een grotere kans is op huidproblemen.
Tweedelig systeem
Het tweedelig systeem bestaat uit een kleeflaag, waarop een plastic ring (= huidplaat) is
bevestigd, met daarbij een los opvangzakje. Dit stomazakje bevat eveneens een ring. Deze ring
past precies in de ring van de huidplaat.
Voordelen tweedelig systeem

materiaal is dikker, kan langer blijven zitten, zeker bij dunne feces

de huidplaat hoeft minder vaak te worden verwisseld

minder kans op huidbeschadiging
Nadelen tweedelig systeem

het materiaal is vaak stugger en draagt daardoor minder prettig

het aanbrengen van het materiaal geeft, bij verminderde handfunctie, soms problemen
Er zijn ook tweedelige systemen, waarbij de huidplaat geen ring heeft, maar een landingszone.
Het zakje wordt dan direct op de huidplaat geplakt. Dit systeem heeft alle voordelen van een
tweedelig systeem, maar is tevens zo plat als een eendelig systeem.
Stomazakjes
Bij een ileostoma wordt dunne ontlasting geproduceerd en worden zakjes met een afvoer en
sluitclip gebruikt. De zakjes kunnen regelmatig worden geleegd zonder het systeem te
verwisselen. De zakjes met afvoer kunnen in het toilet worden geleegd.
Zakjes met afvoer hebben de voorkeur boven gesloten systemen, die zes à zeven keer per dag
vervangen moeten worden. Het risico voor lekkage van ontlasting is bij disposable zakjes niet
groter dan bij zakjes met een afvoer1.
Colostomazakjes en ileostomazakjes zijn voorzien van een koolstoffilter om onaangename geur
te verdrijven. Vanwege dit filter wordt geadviseerd om de zakjes 2-4x per dag te vervangen. Dit
kan niet bij een urostomazakje, omdat de dunne vloeistof er doorheen kan lekken.
Urostomazakjes moeten voorzien zijn van een terugslagventiel en een afvoerkraantje. Het
ventiel voorkomt dat de urine uit de opvangzak terugstroomt naar de stoma. Via het
afvoerkraantje kan het afvoerzakje geleegd worden; 's nachts kan er een 'nachtzak' aan het
kraantje worden gekoppeld2.
Het legen van de urineopvangzakken bij een urostoma gebeurt volgens dezelfde regels als voor
de urineopvangzakken gebruikt bij blaaskatheters2.
1
2
© Vilans 09-04-2013
Werkgroep Infectiepreventie. Verpleeghuis- woon- en thuiszorg. Verzorging bij urinelozing en
stoelgang, september 2004. (www.wip.nl; dec. 2008)
WCS Wondenboek
Materiaalbeschrijving
Stoma materiaal: 2 (van 3)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Heelkunde en overige handelingen 115
Weggooien van het stomamateriaal
Het gebruikte sromamateriaal kan in een gewone afvalbak weggegooid worden, bij voorkeur in
een afgesloten afvalzakje.
Er bestaat ook doorspoelbaar materiaal. Dit materiaal is alleen geschikt voor colostomadragers.
Er zijn niet veel verschillende doorspoelbare stomazakjes, daarom zijn ze ook niet voor alle
stomadragers bruikbaar.
Stomahulpmiddelen
Stomahulpmiddelen zijn belangrijk voor het verbeteren van de kwaliteit van leven van de
stomadrager. Ze worden gebruikt bij een pijnlijke huid, fixatie van de huidplaat, lekkage,
huidbeschadiging, hygiëne, pijn bij het verwijderen van de de huidplaat, oneffenheden rondom
de stoma, buikwandondersteuning, zichtbaarheid van het stomamateriaal, geur, pancaking
(feaces zakt niet naar beneden in stomazakje) enzovoort.
Voorbeelden:

stomacap (een minizakje), een (sterk absorberende) stomapleister of een plug (een tampon
met beschermende pleister)

gordel of stomasteunband.
Deze moet wasbaar zijn op ten minste 60º C.

huidbeschermende crèmes, poeders, sprays en doekjes.
Gebruik deze alleen op advies van de arts of stomaverpleegkundige.

hydrocolloïdring om de huid rondom de stoma goed af te sluiten of de huid te beschermen
tegen agressieve stoffen uit de stoma.

aandrukringen voor diepliggende stoma’s

pasta’s met (waterdicht) en zonder (bij geïrriteerde huid) alcohol om de huid te egaliseren of
tussen stoma en huid op te vullen.

fixatiemateriaal, zoals plakstrips en lijmspray

stomadilatator, een conisch staafje om een stoma wijder te maken bij een vernauwing.

lijmoplosser

nacht/beenzakken, kunnen meer opvangen.
Bronnen

Wondenboek 2011, WCS

www.wip.nl (externe link), augustus 2012

lezing Stomazorg, Jacqueline Cornelissen, Congres Darmproblematiek, juni 2012

www.stomavereniging.nl (externe link), augstus 2012

Evidence-based Richtlijn Stomazorg Nederland, V&VN, oktober 2012
© Vilans 09-04-2013
Materiaalbeschrijving
Stoma materiaal: 3 (van 3)