B18 Algemene en sociale psychologie
advertisement
2de bach PSW Algemene Psychologie Smvt Boek Q B18 uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen www.quickprinter.be 6.80 EUR Nieuw!!! Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be Samenvatting: Inleiding in de Algemene en Sociale Psychologie Inhoudsopgave A00. Inleiding.................................................................................................................... 6 A01.1 Wat is algemene en sociale psychologie? ................................................................................................... 6 A01. Geschiedenis van de psychologie .............................................................................. 6 A01.1 Vroege invloeden op de psychologie ........................................................................................................... 6 A01.2 De begin jaren van de psychologie ............................................................................................................... 8 A01.2.1 Structuralisme........................................................................................................................................................ 8 A01.2.2 Functionalisme....................................................................................................................................................... 8 A01.2.3 Gestaltpsychologie................................................................................................................................................ 8 A01.2.4 Behaviorisme .......................................................................................................................................................... 9 A01.2.5 Individuele verschillen ........................................................................................................................................ 9 A01.2.6 Psychoanalyse.......................................................................................................................................................10 A01.2.7 Ontwikkelingspsychologie ..............................................................................................................................10 A01.3. Hedendaagse psychologie ............................................................................................................................. 11 A01.3.1 Cognitieve invloeden .........................................................................................................................................11 A01.3.2 Biologische invloeden (genetica).................................................................................................................11 A01.3.3 Sociaal psychologische invloeden................................................................................................................11 A02. Conditionering en Leren .......................................................................................... 12 A02.1 Habituatie .............................................................................................................................................................. 12 A02.2 Contactconditionering ..................................................................................................................................... 12 A02.3 Klassieke conditionering ................................................................................................................................ 12 A02.3.1 Inzichten van Ivan Pavlov ...............................................................................................................................12 A02.3.2 Kenmerken van klassieke conditionering ................................................................................................13 A02.3.3 Contiguïteit ............................................................................................................................................................14 A02.3.4 Klassieke conditionering bij mensen..........................................................................................................17 A02.4 Operante conditionering................................................................................................................................. 18 A02.4.1 Torndike en Skinner...........................................................................................................................................18 A02.4.2 Bekrachtiging .......................................................................................................................................................18 A02.4.3 Verwerving van complexere gedragingen...............................................................................................20 A02.4.4 Straf ...........................................................................................................................................................................21 A02.4.5 Effectiviteit van straf .........................................................................................................................................22 A02.4.6 Ontsnappingsgedrag, vermijdingsleren, aangeleerde hulpeloosheid ........................................22 A02.4.7 Tips ............................................................................................................................................................................23 A02.5 Cognitief leren ..................................................................................................................................................... 24 A02.6 Observerend leren ............................................................................................................................................. 24 A03. Waarneming ........................................................................................................... 25 A03.1 Gewaarwording versus waarneming......................................................................................................... 25 A03.2 Waarneming: een actief proces .................................................................................................................... 26 A03.2.1 Visueel signaal is beperkt en veranderend..............................................................................................26 A03.2.2 Streven naar perceptuele constantie .........................................................................................................28 A03.2.3 Heuristisch interpretatieproces ...................................................................................................................28 A03.3 Bottom-up ............................................................................................................................................................. 29 A03.3.1 Primaire schets ....................................................................................................................................................29 A03.3.2 Perceptuele organisatie ...................................................................................................................................29 A03.3.3 Patroon en objecterkenning ..........................................................................................................................31 A03.4 Top-down .............................................................................................................................................................. 32 A03.4.1 Invloed van top-down op bottom-up processen ...................................................................................32 A03.4.2 Evidentie voor top-down invloed .................................................................................................................32 A04. Aandacht ................................................................................................................ 33 A04.1 Selectieve aandacht ........................................................................................................................................... 33 Sofie Detaille 2 A04.1.1 Cherry (1953) .......................................................................................................................................................33 A04.1.2 Modellen ..................................................................................................................................................................33 A04.1.3 Kenmerken integratie theorie (Treisman & Gelade, 1980) .............................................................35 A04.1.4 Beperkingen door selectieve aandacht .....................................................................................................36 A04.2 Verdeelde aandacht .......................................................................................................................................... 36 A04.2.1 Dual tasks ...............................................................................................................................................................36 A04.2.2 Hoeveel aandacht heeft een taak nodig ...................................................................................................36 S01. Inleiding in de sociale psychologie ........................................................................... 38 S01.1 De mens is een sociaal dier............................................................................................................................. 38 S01.2 Raakvlakken sociale psychologie ................................................................................................................. 38 S01.3 Korte historiek van sociale psychologie.................................................................................................... 39 S01.4 Sociale psychologie in de 21ste eeuw .......................................................................................................... 40 S01.4.1 Hersenonderzoek .................................................................................................................................................40 S01.4.2 Internet.....................................................................................................................................................................41 S01.4.3 Sociaal-culturele perspectieven ....................................................................................................................41 S02. Onderzoeksmethoden in de psychologie.................................................................. 42 S02.1 Waarom onderzoeksmethodes? ................................................................................................................... 42 S02.2 Ideeën ontwikkelen: De ontwikkeling van hypothesen ..................................................................... 42 S02.3 Ideeën verfijnen: Operationaliseren van variabelen ........................................................................... 42 S02.3.1 Zelfbeschrijving ....................................................................................................................................................43 S02.3.2 Gedragsobservatie ..............................................................................................................................................43 S02.4 Ideeën testen: Onderzoeksplannen............................................................................................................. 44 S02.4.1 Beschrijvend onderzoek: trends en tendensen ontdekken ...............................................................44 S02.4.2 Correlationeel onderzoek: op zoek naar verbanden ...........................................................................44 S02.4.3 Experimenten: op zoek naar oorzaak en gevolg...................................................................................45 S02.5 Ethiek en waarden in de sociale psychologie ......................................................................................... 47 S03. Sociale Zelf .............................................................................................................. 48 S03.1 Het sociale zelf: inleiding................................................................................................................................. 48 S03.1.1 Oorsprong van het zelf ......................................................................................................................................48 S03.1.2 Functies van het zelf ...........................................................................................................................................48 S03.1.3 Geslacht- en leeftijdsverschillen....................................................................................................................49 S03.1.4 Culturele perspectieven ....................................................................................................................................49 S03.2 Zelfconcept ............................................................................................................................................................ 51 S03.2.1 Introspectie ............................................................................................................................................................51 S03.2.2 Zelfperceptie ..........................................................................................................................................................51 S03.2.3 De invloed van anderen ....................................................................................................................................54 S03.3 Zelfwaardering .................................................................................................................................................... 55 S03.3.1 De behoefte aan zelfwaardering ..................................................................................................................55 S03.3.2 Zelfdiscrepanties ..................................................................................................................................................56 S03.3.3 De zelfbewustzijnstheorie................................................................................................................................56 S03.3.4 Beperkingen van zelfregulatie ......................................................................................................................57 S03.3.5 Mechanismen van zelfverheerlijking..........................................................................................................58 S03.3.6 Zijn positieve illusies adapties? .....................................................................................................................61 S03.4 Zelfpresentatie ..................................................................................................................................................... 61 S03.4.1 Strategische zelfpresentatie ...........................................................................................................................61 S03.4.2 Zelfverificatie.........................................................................................................................................................62 S03.4.3 Individuele verschillen in zelfsturing .........................................................................................................62 S03.5 Subjectief welbevinden .................................................................................................................................... 63 S04. Sociale Perceptie ..................................................................................................... 64 S04.1 Observatie.............................................................................................................................................................. 64 S04.1.1 Het uiterlijk ............................................................................................................................................................64 Sofie Detaille 3 S04.1.2 Situaties: Scripts van het leven......................................................................................................................65 S04.1.3 Gedragingen...........................................................................................................................................................66 S04.2 Attributie ................................................................................................................................................................ 67 S04.2.1 Soorten attributies..............................................................................................................................................67 S04.2.2 Attributietheorieën .............................................................................................................................................68 S04.2.3 Attributievertekeningen ...................................................................................................................................70 S04.3 Integratie: een samenhangend beeld krijgen.......................................................................................... 74 S04.3.1 Informatie-integratie theorie ........................................................................................................................74 S04.3.2 Enkele basisbevindingen ..................................................................................................................................74 S04.3.3 Afwijkingen van de rekenkunde ...................................................................................................................75 S04.4 Confirmatietekeningen: van impressie naar realiteit.......................................................................... 77 S04.4.1 Persistentie van opvattingen .........................................................................................................................77 S04.4.2 Confirmatorische hypothesetoetsing .........................................................................................................78 S04.4.3 Self-fulfilling prophecy ......................................................................................................................................78 S04.5 Zijn we dan zo slecht in persoonspercepties…? ..................................................................................... 79 S05. Sociale Beïnvloeding ................................................................................................ 79 S05.1 Sociale beïnvloeding als ‘automatisch’ ...................................................................................................... 79 S05.2 Conformiteit .......................................................................................................................................................... 80 S05.2.1 De klassieke studies ............................................................................................................................................81 S05.2.2 Waarom conformeert men?............................................................................................................................82 S05.2.3 Wanneer conformeert men? ...........................................................................................................................83 S05.2.4 Meerderheidsinvloed..........................................................................................................................................84 S05.2.5 Minderheidsinvloed ............................................................................................................................................85 S05.3 Instemmen/Inwilliging .................................................................................................................................... 86 S05.3.1 De taal van het verzoek ....................................................................................................................................86 S05.3.2 De wederkerigheidsnorm.................................................................................................................................87 S05.3.3 Een valstrikspannen: opeenvolgende verzoekstrategieën ...............................................................87 S05.4 Gehoorzaamheid ................................................................................................................................................. 89 S05.4.1 Milgrams onderzoek (1965)...........................................................................................................................89 S05.4.2 Milgram in de 21ste eeuw ..................................................................................................................................91 S05.4.3 Trotseren: als men zich verzet ......................................................................................................................92 S05.5 Stanford Prison Experiment........................................................................................................................... 93 S07. Attitudes ................................................................................................................. 96 S07.1 Attitudes: basisbevindingen........................................................................................................................... 96 S07.1.1 Drie componenten: cognitie, affect en gedrag .......................................................................................97 S07.1.2 Attitudesterkte ......................................................................................................................................................98 S07.1.3 Expliciete en impliciete attitudes .................................................................................................................98 S07.1.4 Verband tussen attitude en gedrag .............................................................................................................99 S07.2 Overreding door communicatie................................................................................................................. 100 S07.2.1 Twee wegen van overreding........................................................................................................................ 100 S07.2.2 De Bron.................................................................................................................................................................. 102 S07.2.3 De boodschap ..................................................................................................................................................... 103 S07.2.4 Het publiek........................................................................................................................................................... 104 S07.3 Overtuiging door eigen gedrag .................................................................................................................. 104 S07.3.1 Rollenspel ............................................................................................................................................................. 104 S07.3.2 Cognitieve dissonantie (Festinger)........................................................................................................... 105 S07.3.3 Vernieuwende inzichten ................................................................................................................................ 112 S07.4 Reclame en voorlichting ............................................................................................................................... 114 S07.4.1 Sublimale beïnvloeding.................................................................................................................................. 114 S07.4.2 Stereotypen ......................................................................................................................................................... 115 S07.4.3 Culturele verschillen........................................................................................................................................ 115 S09. Andere helpen....................................................................................................... 116 Sofie Detaille 4 S09.1 Motivationele factoren (waarom helpt men)....................................................................................... 116 S09.2 Situationele factoren ...................................................................................................................................... 116 S09.2.1 Kitty Genovese: Bystander effect ............................................................................................................... 116 S09.2.2 5 stappen mbt hulpvaardigheid ................................................................................................................ 118 S09.2.3 Tijdsdruk............................................................................................................................................................... 119 S09.2.4 Locatie en cultuur ............................................................................................................................................ 119 S09.2.5 Gemoedstoestand ............................................................................................................................................. 119 S09.2.6 Rolmodellen en sociale normen ................................................................................................................. 120 S09.3 Persoonsgebonden factoren (wie helpt) ............................................................................................... 120 S09.4 Interpersoonlijke factoren (aan wie) ...................................................................................................... 120 S13. Stereotypen, vooroordelen en discriminatie .......................................................... 121 S13.1 Stereotypen, vooroordelen en discriminatie ....................................................................................... 121 S13.2 Ontstaan van stereotypen ............................................................................................................................ 122 S13.2.1 Sociale categorisatie ....................................................................................................................................... 122 S13.2.2 Ingroepen versus uitgroepen ...................................................................................................................... 122 S13.3 Hoe stereotypen overleven ......................................................................................................................... 123 S13.3.1 Denkbeeldige correlaties .............................................................................................................................. 123 S13.3.2 Assimilatie en contrasteffecten .................................................................................................................. 124 S13.3.3 Confirmatievertekening en zelfvervullende hypothese................................................................... 125 S13.4 Automatische activatie en onderdrukking............................................................................................ 126 S13.5 Trends in en gevolgen van etnische vooroordelen............................................................................ 128 S13.6 De wortels van vooroordelen ..................................................................................................................... 128 S13.6.1 Robber’s Cave experiment en Realistische Conflicttheorie ........................................................... 128 S13.6.2 Minimale Groepen en Sociale Identiteit ................................................................................................. 129 S13.7 Individuele verschillen in vooroordelen................................................................................................ 131 S13.8 Soorten vooroordelen.................................................................................................................................... 131 S13.8.1 Subtiele en grove vooroordelen ................................................................................................................. 131 S13.8.2 Impliciete vooroordelen ................................................................................................................................ 132 S13.8.3 Wederzijdse vooroordelen............................................................................................................................ 132 Sofie Detaille 5 A00. Inleiding A01.1 Wat is algemene en sociale psychologie? Definitie “Psychologie is een wetenschap die het gedrag van de individuele mens bestudeert, zowel in algemene als in specifieke zin, en w aarbijdie ged wordt om de interne processen te begrijpen die aan het gedrag ten grondslag liggen” Stereotiep beeld door media – negatief geconnoteerd (‘je moet niet alles geloven dat een psycholoog je wijsmaakt’) Verschil sociale en algemene psychologie: Sociale psychologie bevindt zich op het gebied tussen de sociologie en de persoonlijksheidspsychologie. -> weinig verschillen tussen de sociale klassen of rassen (<> sociologie) Gedrag: overt (uiterlijk waarneembaar) & covert (uiterlijk niet waarneembaar) Bestuderen = meten: Beschrijven < Verklaren < Voorspellen observatie, interviews (gesloten, open), vragenlijsten, experiment, ... A01. Geschiedenis van de psychologie A01.1 Vroege invloeden op de psychologie Psychologie is een wetenschap ontstaan tegen het einde van de 19e eeuw, met Wilhelm Wundt als peetvader. A) N. Copernicus Voordien: de mens (~aarde) is het centrum van het universum. Menselijke geest (de ziel) heeft een vrije wil en is niet natuurwetten . onderw orpen aan de Grondlegger van de heliocentrische theorie (zon in het midden van het universum met de planeten daarom heen). B) R. Descartes Mechanische visie: Visie op de scheiding tussen geest en lichaam. Ook het menselijke lichaam is onderhevig aan de natuurwetten, wiskundige wetten. Dualisme, mens bestaat uit 2 elementen lichaam en geest. Mens als studieobject is mogelijk. Rationalisme: D e w aarheid kan achterhaald w orden C) T. Hobbes Kennis komt voort uit zintuiglijke ervaringen. Enkel empirisch observeerbare fenomenen tellen voor de wetenschap. -> Empirisch gedachtengoed De bron van kennis is niet de ratio, maar w aarnem ing,erv D) J. Locke Empirisch gedachtengoed. De geest wordt gekenmerkt door associaties van ideeën (associatonisme) vb post-it wall Tabula Rasa, mens word geboren als een leeg blad. E) D. Hume Empirist. Associaties tussen ideeën worden bepaald door: Gelijkenis enruimte en Sam en voorkom en in tijd bioloog F) C. Darwin Evolutietheorie. - Natuurlijke selectie: wanneer de omgeving verandert, bieden sommige trekken van een organisme meer voordeel dan andere. - Survival of the fitest: dieren passen zich over langere periodes aan de lokale omgeving. Grant: 20 jarige follow-up van vinkenpopulatie op Galapagos-eilanden Bij droogte sterven vooral kleine vinken grote vinken kunnen met hun stevigere snavels grotere en hardere zaden openbreken Bij natte periode worden grote zaden overwoekerd door eenjarige planten met kleine zaden kleine vinken zijn in het voordeel Fysiologen G) H. von Helmholtz Neurale impulsen vragen tijd, het duurt een tijd vooraleer de ervaring van de buitenwereld via onze zenuwbanen in onze hersenen verwerkt kan worden. Alle krachten in de mens zijn lichamelijk en chemisch. H) E. Weber Psychologie is een natuurwetenschap met exacte onderzoeksmethoden. Basis voor psychofysica, relatie tussen de objectieve prikkels en de psychologische sensatie van die prikkels. I) G. Fechner Uitbouwen psychofysica. Hoe fysieke gebeurtenissen in de buitenwereld al dan niet resulteren in innerlijke ervaringen. Hoeveel helderder moet het licht worden, voordat men het verschil opmerkt? Sofie Detaille 7 A01.2 De begin jaren van de psychologie A01.2.1 Structuralisme Wilhelm Wundt (1832-1920) - oprichting 1ste psychologisch laboratorium in Leipzig - definieerde voor het eerst de wetenschappelijke psychologie Wat is de structuur van de geest? (vandaar naam) Elk complex proces kan gereduceerd worden tot een combinatie van elementaire componenten. Primaire vragen: Welke zijn de elementen van een ervaring? Hoe worden die gecombineerd? Wat zorgt ervoor dat elementen met elkaar gecombineerd worden? • sensaties • beelden A01.2.2 Functionalisme Sterk beïnvloed voor Darwin. Hebben mentale processen een evolutionaire geschiedenis? Zijn onze capaciteiten (bv. leren op basis van ervaring) gelijk aan dieren? Onderzocht de praktische vraag wat de geestelijke processen juist doen. Wat zijn de functies van (bewuste) ervaring en gedrag? William James (1842-1910): The principles of Psychology (1890) De functie van het menselijk brein bestaat erin het gedrag te sturen en op die manier de overleving van het organisme meer kans te geven. Mentale processen zijn actief en continue (cfr. rivier). A01.2.3 Gestaltpsychologie Reactie tegen het structuralisme. Wolfgang Köhler, Max Wertheimer, Kurt Kofka De mens is meer dan de som van onafhankelijke, Interactie met omgeving . Mensen nemen de wereld waar in gehelen of -> Bewijs adhv visuele illusies (Müller-Leyer illusie) elem entaire gedragingen gestalten ( Gestalt). Stroming met nog steeds invloed op perceptie, geheugen, denken en sociale psychologie. Sofie Detaille 8 A01.2.4 Behaviorisme Edward Thorndike, John Watson Objectief observeerbaar gedrag met zuiver objectieve verklaringen. -> wet van het effect, alle gedrag kan aangeleerd worden via basale leerprocessen persoon vertoont verschillende gedragingen, als een welbepaald effect zich vertoont zal de persoon dit gedrag vaker vertonen. Psychologie is de wetenschap van het observeerbaar en meetbaar gedrag. Bewustzijn en de processen = geen behavioristisch onderwerp . Geïnspireerd door logisch positivisme: de wereld te begrijpen en kennis te genereren. w etenschap is Behaviorisme als basis van wetenschappelijke studies: - Operationele definitie, concepten worden gedefinieerd in termen van de gebruikte meetprocessen. - Onafhankelijke en afhankelijke variabele, stimulus en respons OV = karakteristieken van de situatie (manipuleerbaar) AV : gedragingen van persoon of dier - Theorie is de relatie tussen de OV en de AV (in de vorm van een wet) Burrhus Skinner, radicale behaviorisme -> Alles is gedrag. Hoe verandert gedrag onder invloed van Leerprocessen bij mens en dier. Operante conditionering (zie later). Radicaal: - Mentale processen bestaan niet. - Tussen S en R bestaat er niets. - Stimuli lokken reacties automatisch uit. ondervinding? A01.2.5 Individuele verschillen Francis Galton, wetenschappelijke benadering van mentale testen. -> Intelligentie is meetbaar. Introductie: regressie richting het gemiddelde en correlatie Adolphe Quetelet, interesse in fysieke verschillen tussen mensen Constructie van het concept BMI -> psychometrie Sofie Detaille 9 A01.2.6 Psychoanalyse Sigmund Freud - Bewustzijn en gedrag zijn slechts oppervlakkige fenomenen. - Het onbewuste. - Mentale stoornissen en lichamelijke symptomen (pathologieën) hebben een psychische oorzaak, te wijten aan problemen die de patiënten uit hun bewustzijn verdrongen hebben, omdat ze te veel angst opriepen. Oplossing: Onbewuste conflicten terug in het bewustzijn brengen. -> methode van de vrije associatie en droominterpretatie Persoonlijkheidstheorie: Es, driften ongestuurd en ongeremd. Ich, driften beheersen door aanpassen aan verwachtingen van anderen. Uberich, het geweten, internalisatie van onze aanpassing aan de opvoeding/cultuur. Kritiek: kindertijd, introspectie, verlangens (Victioriaans) Projectieve technieken: Rorschach-test. A01.2.7 Ontwikkelingspsychologie Studie van psychische veranderingen bij latere leeftijd. Nurture (Locke-Tabula Rasa) vs Nature (Rousseau) Jean Piaget, cognitieve psychologische ontwikkeling van het kind. Kennis is de relatie tussen object van de kennis en verwerver (i.e. kind): de Beïnvloeding door wat al gekend is en assimilatie van wat geleerd wordt. Op twee manieren wordt er kennis verworven over een object: Via fysieke of mentale kennis. Kind verwerft in stadia (Piaget): - Sensori-motorische fase (0-2j) Ontwikkeling op lichaamsniveau. Het tasten, voelen, proeven,… Ontwikkeling van motoriek en van geheugen, geen objectpermanentie. - Preoperationele face (2-6j) Verfijning van de motoriek. Ontwikkeling van het ik (egocentrisme) Animisme, levenloze objecten een ziel toekennen. - Concreet operationele fase (6-11j) Vergelijkingen maken tussen lengten en hoeveelheden, tellen, rekenen,… Figuratief denken (analytisch en logische redeneren adhv ontwerp) - Formeel operationele fase (11j-…) Ontwikkeling ruimtelijk denken Ontwikkeling van abstract denken, logisch redeneren en conclusies trekken. Kritiek Piaget: Men leert niet alleen in de kindertijd, ook gedurende de levensloop. Sofie Detaille 10 A01.3. Hedendaagse psychologie A01.3.1 Cognitieve invloeden Mensen leren constant <> - Het gedrag verandert obv vroegere veranderingen - Mens en dier leren bepaalde handelingen uit te voeren omdat ze obv kennis verwachten dat die tot een bevredigend resultaat zullen leiden Behaviorisme - automatische S-R connectie - ‘black box’ niet obeserveerbaar stuk van wat er zich afspeelt in ons brein Bv. Rat in het doolhof A01.3.2 Biologische invloeden (genetica) Genetica: ervan van lichamelijke kenmerken, intelligentie, persoonlijkheid, psychische problemen,… Biopsychologie Onderzoek bij eeneiige en twee-eiige tweelingen: - Zelfde genen, zelfde lichaamslengte - Spellingstest bij eeneiige en twee-eiige kinderen (n=239), gecontroleerd voor: Intelligentie, ti al jdan d sinds nietafstuderen, opgroeien bij adoptieouders Evolutie: Sommige genetische eigenschappen verhogen kans op doorgegeven over generaties. Bv. Inprenting (Konrad Lorenz) Bv. Glimlach baby’s nakom elingen en w Lichamelijke processen: - Productie van hormonen (testosteron -> agressie) - Weinig zonlicht -> neerslachtig - Lichaamsbeweging -> goed humeur A01.3.3 Sociaal psychologische invloeden Mensen zoeken nabijheid op van anderen. Deze contacten zijn niet willekeurig. Culturele verschillen: - Individualisme versus collectivisme - Hiërarchisch - Rolverdeling man-vrouw -> Sociale psychologie (grootste deel van de cursus) Sofie Detaille 11 A02. Conditionering en Leren A02.1 Habituatie = Eenvoudigste vorm van leren De reactie op een stimulus wordt na herhaalde aanbiedingen minder sterk -> Eigenlijk een niet-reageren op een stimulus Bv. omgevingsgeluid, omgevingsgeur A02.2 Contactconditionering = Mere Exposure Effect Zuivere herhaalde blootstelling aan een object verandert de relatie tussen object en evaluatie van het object -> Het gaat om een affectieve band Bv kinderknuffel, uit het oog is uit het hart, lelijk schilderij A02.3 Klassieke conditionering Bv zin in snoep tijdens het tv kijken, het water in de mond komen Bv kathond en etensbakje (horen geluid van brokken) A02.3.1 Inzichten van Ivan Pavlov 1904: Nobelprijs fysiologie & geneeskunde: - Methode om werking van spijsvertering te registreren - Voedsel op tong (OS) -> speeksel (OR) (= reflex) Observatie: Voedsel zien -> speeksel (‘psychische reflex’) Methode: Natuurwetenschappelijke aanpak, gecontroleerde omgeving Afhankelijke variabele (respons): speekselafscheiding Toeval: bel + voedsel -> permanente gedragswijziging speeksel bij bel Saliveren= kwijlen Sofie Detaille 12 Wat word er geleerd? NIET automatische S-R associatie (stimulus-respons) WEL samenhang tussen CS en OS (gecondisioneerde stimulus-ongeconditioneerde st.) De samenhang tussen CS en OS kan twee vormen aannemen: 1. CS als voorspeller voor OS = Signaal-leren CS wordt signaal dat OS optreedt 2. CS als ‘verband houdend met’ OS = Evaluatief/associatief leren CS krijgt evaluatieve betekenis OS Bv. Neutraal (CS)+aantrekkelijk gezicht (OS) -> pos.gevoel Bv. Reclame, vb magazine P. Jansen, Evian baby's A02.3.2 Kenmerken van klassieke conditionering A) Verwerving Het proces waardoor een geconditioneerde stimulus (CS) een geconditioneerde reactie (CR) uitlokt. - Meerdere associaties tussen CS-OS nodig - Duur van verwerving hangt af van intensiteit O S en erm vb luchtpufje -> knipperen ooglid Ongeconditioneerd! Intensiteit B) Extinctie en Spontaan herstel Extinctie = mate van uitdoving Na verwervingsfase CS (bel) zonder OS (voedsel) -> CR (kwijlen) vermindert geleidelijk -> systematiek nodig, anders uitdovingseffect Extinctie NOT EQUAL Vergeten - Spontaan herstel Bv. Vliegangst afleren Bv. Na extinctie ‘bel (CS) + kwijlen (CR)’ Sofie Detaille 13 Zeer snel nieuwe verwerving CS-OS mogelijk bv. Een of twee belsignalen waren voldoende C) Stimulusgeneralisatie Een respons die op een bepaalde stimulus geconditioneerd werd, komt ook voor bij andere gelijksoortige stimuli. -> Indien CS -> CR, dan CS’ -> CR Eigenschap voor de overleving van een organisme. Bv Schrik voor honden Natuurlijk proces Stimulus overgeneralisatie D) Stimulusdiscriminatie Stimulusdiscriminatie beschermt tegen overgeneralisatie. Sommige CS (en sommige CS niet) gevolgd door OS en OR Bv schrik voor Deense dog schrik voor Sint-Bernardus maar Sint-Bernardus altijd vriendelijk A02.3.3 Contiguïteit = Het kort na elkaar aanbieden van CS en OS is meest efficiënt (en noodzakelijk) om reactie te generen. A) Smaakaversie Maar: Bij het leren van smaakaversie mag duur tussen CS en OS lang zijn - Soms is eenmalige aanbieding CS-OS ->CR voldoende -> overlevingsprincipe van de mens Bv vis + misselijk Bv vodka na super kater Bv smaakaversie voor brood omdat je vaak als je brood had gegeten moest overgeven Sofie Detaille 14 Onderzoek naar smaakaversie bij dieren -> Contiguïteit is niet altijd nodig -Experiment: Water met speciale smaak (CS) Nadien inspuiting met chemische stof (OS)->ziek (OR) Gevolg: Dieren krijgen aversie van smaak drank (CR ) Misselijkheid moet niet ontstaan door voedsel. Evidentie bij mensen: Hamburger + veel alcohol Gevolg geen hamburgers meer. B) Biologische predispositie (Kleine Albert) - Experiment 1: Garcia & Koelling (1966): Ziekte Niet alle stimuli zijn even conditioneerbaar Hypothese: Ziek maken rat geeft averse voor alle 3 CS Fase 1: Deprivatie rat Buis met lichtflits (CS), geluid (CS), gezoet (CS) water Fase 2: Rat ziek maken (H0: rat heeft aversie voor 3 CS) Resultaat: C1: Hok met gezoet water -> rat drinkt niet C2: Hok met lichtflits en geluid-> rat drinkt wel - Experiment 2: Garcia & Koelling (1966): Pijn Fase 1: Buis met lichtflits (CS), geluid (CS), gezoet (CS) water + schok (OS) Resultaat: C1: Kooi met gezoet water -> rat drinkt wel C2: Kooi met lichtflits en geluid -> rat drinkt niet -> Niet alle stimuli zijn even conditioneerbaar Biologische predispositie Bij OR = ziekte -> smaak ontlopen Bij OR = pijn/angst -> geluid/visuele prikkels ontlopen Evidentie bij mensen - associatie smaak en ziekte - associatie licht, geluid en pijn bv nieuwe lawaaierige disco + alcohol + ziek nieuwe lawaaierige disco + alcohol + in elkaar geslagen Sofie Detaille 15 Niet alles is mogelijk Grondlegger behaviorisme Watson - Experiment Watson & Rayner (1920): Kleine Albert, 11 maanden, is niet bang voor dieren, maar schrikt (OR) wel van hamerslag tegen metalen staaf (OS) Conditionering naar schrik voor dieren: -> Rat (CS) koppelen aan geluid (OS) -> Na 2 luide slagen weigert Albert het dier aan te raken -> Na 5 à 6 beurten weent hij bij het zien van het dier Stimulusgeneralisatie was mogelijk naar harige voorwerpen, maar niet naar Blokken. C) Blokkering = Bij blokkering verhindert (blokkeert) de aanwezigheid van een CS die de OS voorspelt de conditionering van andere stimuli. - Experiment Kamin (1969): 2 groepen ratten Klassieke conditionering is meer dan blinde associatie tussen contigue stimuli. Conclusie -> Empirische evidentie dat contiguïteit niet noodzakelijk is, omdat: - Smaakaversie: lange tijd tussen CS en OS - Biologische predispositie: sommige associaties zijn gemakkelijker te leren dan andere. Niet alle stimuli zijn conditioneerbaar. (cfr Kleine Albert) - Blokkering: de aanwezigheid van een CS (met OS) verhindert de conditionering van andere stimuli. Sofie Detaille 16 A02.3.4 Klassieke conditionering bij mensen - Reclame: Product wordt gekoppeld aan OS (bv. mooie vrouwen, succesvolle mannen) die positieve gevoelens uitlokken -> Positieve gevoelens van OS worden naar product overgezet -Televisie TV (NS) + versnapering (OS) -> digestieve respons TV (CS) -> digestieve respons (CR) - Partner: Kus (OS) -> opwinding (OR) Zien van partner (CS) + Kus (OS) -> opwinding (OR) Zien van partner (CS) -> opwinding (CR) - Voorkeur muziek (associatie sterke gevoelens) - Ijscrème wagen: bel + ijs -> saliveren - Smaak- en voedselaversies of voorkeuren Experiment behandeling kankerpatiënten (Bernstein, 1985): Behandeling(OS) -> misselijk + braken(OR) Gevolg: aangeleerde aversie voor normaal voedsel Smeuïg ijs (CS) + behandeling (OS) misselijk + braken (OR) Ontstaan van angsten en fobieë n (vaak stimulusgeneralisatie) -> Therapieë n (stimulusdiscriminatie) Bv. Therapie spinnenfobie Foto gevaarlijke spin + schok/lawaai -> angst Foto ongevaarlijke spin + geen schok -> / -> Leerprocessen in de opvoeding van kinderen Sofie Detaille 17
