Reuma in Nederland, de cijfers

Aandoeningen van het bewegingsapparaat in Nederland:
de cijfers van 2000
In het kort
 Aandoeningen van het bewegingsapparaat komen zeer veel voor in Nederland (circa 4,5
miljoen mensen)
 De impact van aandoeningen aan het bewegingsapparaat op de kosten van de
gezondheidszorg is enorm (5,5 % van de totale kosten)
 Arbeidsongeschiktheid heeft in 25 % van alle gevallen als oorzaak een aandoening van het
bewegingsapparaat
 Door de vergrijzing van de bevolking zullen aandoeningen van het bewegingsapparaat sterk
toenemen
Inleiding
Gezondheidsproblemen van het houding- en bewegingsapparaat vormen een brede verzameling
van ziekten, aandoeningen, klachten en bewegingsbeperkingen. Deze problemen komen veel
voor en hebben een grote impact op de gezondheidszorg en de gezondheid en functioneren van
mensen in de maatschappij.
Internationaal: The Bone and Joint Decade
Ook op internationaal niveau wordt de groeiende ernst van deze aandoeningen onderkend.
Daarom is de periode 2000-201- uitgeroepen internationaal uitgeroepen tot ‘The Bone and Joint
Decade’. Deze campagne wordt onder meer ondersteund door de Verenigde Naties (VN) en de
Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Missie van de campagne is het bevorderen van de
kwaliteit van leven van mensen met een aandoening aan het bewegingsapparaat.
Nationaal: het Decennium van het Bewegingsapparaat
Het Nederlands actienetwerk van The Bone and Joint Decade kreeg als naam ‘Decennium van
het Bewegingsapparaat 2000-2010’. Het Decennium vraagt specifiek aandacht voor de volgende
aandoeningen: artrose, reumatoïde artritis, osteoporose, pijnklachten (lage rugpijn, pijnklachten
van de bovenste extremiteiten) en ongevallen. Doel van de Nederlandse campagne is het
bewustmaken van overheid, gezondheidszorg en bedrijfsleven van de ernst van de problematiek
van deze aandoeningen, alsmede het initiëren en stimuleren van initiatieven die zicht richten op
het realiseren van meer bewegingsvrijheid voor de patiënten
Feiten en cijfers
Ter onderbouwing van de stelling dat aandoeningen aan het bewegingsapparaat een serieus
probleem vormen voor zowel de overheid (lastenverzwaring), het bedrijfsleven (toename
arbeidsongeschiktheid) als voor de patiënten zelf, geeft deze factsheet een overzicht van de
omvang van aandoeningen aan het bewegingsapparaat in Nederland per 2000, het startjaar van
het Decennium. Hierbij is gebruik gemaakt van bestaande informatie uit vele verschillende
gegevensbronnen (zie kader hieronder).
Deze cijfers en epidemiologische gegevens over aandoeningen aan het bewegingsapparaat
kunnen ondersteuning bieden aan iedereen die zich actief wil inzetten voor mensen met
aandoeningen aan het bewegingsapparaat in Nederland.
Artrose
Bij patiënten die lijden aan Artrose gaat het gewrichtskraakbeen in de gewrichten van vooral
handen, knieën en heup in kwaliteit achteruit en kan op den duur zelfs verdwijnen. De
belangrijkste klacht is pijn. Op basis van radiologisch aantoonbare artrose of artrosepatiënten die
bekend zijn bij de huisarts, kan geschat worden dat in 2000 ruim 600.000 Nederlanders last
hadden van artrose. Zelfgerapporteerde artrose geeft een 3 tot 4 maal hogere schatting van het
voorkomen van artrose. Artrose wordt vooral veroorzaakt door verrekkingen van de gewrichten
en botbreuken met name door het gewricht. Diverse operatieve ingrepen in de gewrichten zijn
bedoeld om de kans op (secundaire) artrose te verminderen (BV meniscus operaties, kruisband
operaties).
Tabel 1 Artrose in Nederland anno 2000
Radiologisch aantoonbaar met pijn op
basis populatieonderzoek (a)
- artrose van de heup (55+)
- artrose van de knie (55+)
Bekend bij de huisarts (b)
- artrose van de heup
- artrose van de knie
- overige perifere artrose
- totaal
Zelfgerapporteerde artrose op basis van
populatie onderzoek (c)
- artrose van de heup (25+)
- artrose van de knie (25+)



Mannen
Per
Aantalle
1000
n
Vrouwen
Per
Aantalle
1000
n
Totaal
Aantallen
24,5
39,1
71.100
72.900
50,0
99,0
186.300
262.800
257.400
335.700
9,63
12,16
6,79
25,90
75.900
95.800
53.500
204.000
19,61
27,18
14,27
52,90
157.800
218.700
114.900
425.700
233.700
314.500
168.400
629.700
39
101
218.000
556.000
96
136
574.000
809.000
792.000
1.365.000
afkomstig uit het ERGO-onderzoek bij personen van 55 jaar en ouder in Rotterdam 19901993, Kellgren score 2+, Schouten et al 2003
op basis van huisartsregistraties, alle leeftijden, Schouten et al 2003
KAB-studie bij gehele Nederlandse bevolking van 25 jaar en ouder, Picavet& Hazes 2003.
Osteoporose
Osteoporose is een aandoening aan het skelet, waarbij het botweefsel raakt aangetast. Als
gevolg wordt het bot brozer en kan daardoor sneller breken. Een onschuldige val kan al leiden tot
ernstige fracturen van bijvoorbeeld de heup. Andere veelvoorkomende fracturen zijn inzakkingen
van de wervels - die naast eventuele pijn tot lengtevermindering en postuurverandering kunnen
leiden – en polsfracturen. Geschat wordt dat ruim 400.000 Nederlanders van 55 jaar en ouder
een sterk verminderde botmassa hebben. Ruim
300.000 Nederlanders hebben ingezakte wervels. Mensen met osteoporose zijn vrij onbekend bij
de huisarts: ruim 100.000 op jaarbasis. In 2000 bedroeg het aantal ziekenhuisopnamen als
gevolg van een heupfractuur 16.432.
Tabel 2 Osteoporose in Nederland anno 2000
Mannen
Per
Aantalle
1000
n
Op basis van populatie studie (a)
- Osteoporose op basis van de botmassa
meting, < 2,5x SD (55+)
- wervelinzakkingen (röntgenfoto) (55+)
Osteoporose bekend bij de huisarts (b)
Zelfgerapporteerde osteoporose op basis
van populatie onderzoek (25+) (c)
Ziekenhuisopnamen als gevolg van een
heupfractuur (d)
Totale heupprothese




Vrouwen
Totaal
Per
Aantalle Aantalle
1000
n
n
52
87.000
166
344.200 431.900
57
1,6
19
96.400
12.400
116.000
237
12,0
99
237.000 336.400
96.900 109.300
593.000 709.000
5.405
13.395
18.700
5.746
14.670
20.412
afkomstig uit het ERGO-onderzoek bij personen van 55 jaar en ouder in Rotterdam 19901993, Van der Klift et al 2003
op basis van huisartsregistraties, alle leeftijden, Van der Klift et al 2003
KAB-studie bij gehele nederlandse bevolking van 25 jaar en ouder Picavet& Hazes 2003.
Landelijke medische registratie 2000 (code 820+821)
Inflammatoire gewrichtsaandoeningen
Hieronder vallen reumatische aandoeningen die zich kenmerken door langdurige
gewrichtsontstekingen. Eén van de meest voorkomende vormen is reumatoïde artritis (RA). Bij
RA is het afweersysteem van het lichaam ontregeld, waardoor er ontstekingen in de gewrichten
ontstaan. Een andere vorm van ontstekingsreuma is de ziekte van Bechterew. Deze kenmerkt
zich door ontstekingen in de gewrichten van de wervelkolom en het bekken. Ook systeemziekten
vallen onder ontstekingsreuma. Hierbij komen de ontstekingen niet alleen voor in gewrichten,
maar ook in onder meer de nieren, huid en slijmvliezen, longen en hart. Een enkele vorm kan
levensbedreigend zijn. Enkele systeemziekten zijn systemische lupus erythematosus (SLE),
sclerodermie en het syndroom van Sjögren. Op basis van 30-jaar oude populatiegegevens kan
geschat worden dat er in Nederland bijna 160.000 mensen zijn met RA, dit cijfer komt overeen
met de aantallen die bij de huisarts bekend zijn. Zelfgerapporteerde RA geeft een bijna 2 maal zo
hoge prevalentie.
Tabel 3 Inflammatoire gewrichtsaandoeningen in Nederland anno 2000
Mannen
Vrouwen
Totaal
Per
Aantalle
Per
Aantalle Aantalle
1000
n
1000
n
n
Reumatoïde artritis, op basis
populatieonderzoek, lichamelijk onderzoek
(a)
Reumatoïde artritis, bekend bij de huisarts
(b)
Zelfgerapporteerde artrose op basis van
populatie onderzoek (c)
- Reumatoïde artritis (25+)
- Andere chronische reuma (25+)



5,5
43.400
14,2
114.700 158.100
6,6
51.800
11,2
89.900
16
22
96.000
125.000
46
44
156.100
195.000 291.000
257.000 382.000
Cijfers afkomstig uit het EPOZ-onderzoek: Epidemiologisch Onderzoek Zoetermeer jaren ’70,
vertaald naar 2000, Van der Linden et al 2003
op basis van huisartsregistraties, alle leeftijden, Van der Linden et al 2003
KAB-studie bij gehele nederlandse bevolking van 25 jaar en ouder, Picavet & Schouten 2003.
Pijnklachten van het bewegingsapparaat
Lage rugklachten vormen een belangrijk volksgezondheidsprobleem omdat ze veel voorkomen
en voor een belangwekkend deel verantwoordelijk zijn voor arbeidsverzuim en
arbeidsongeschiktheid. Circa 20% van de Nederlandse volwassen bevolking heeft chronische of
vaak terugkerende lage rugklachten. Meer dan de helft komt daarvoor ook jaarlijks bij de huisarts.
Vanwege de mogelijk relatie met eenzijdig computerwerk en kantoorwerk, is er de laatste jaren
steeds meer belangstelling voor de klachten van de (hand) arm, nek, schouder. Deze klachten
worden evenals lage rugklachten door circa 1 op de 5 volwassen gerapporteerd. De aandoening
‘RSI’ werd in dezelfde studie door circa 2 procent van de mensen genoemd. Dit komt overeen
met 213.000 Nederlanders.
Tabel 4 Pijnklachten van het bewegingsapparaat in Nederland anno 2000
Mannen
Vrouwen
Totaal
Per
Aantalle
Per
Aantalle Aantallen
1000
n
1000
n
Lage rugklachten
Chronische lagerugklachten (>3 maanden), 211,4 1.142.00 216,4 1.227.40 2.369.000
(25+)(a)
0
0
Nek-en rugklachten bekend bij de huisarts
87,57 689.000 62,70 906.600 1.595.000
(b)
Klachten van de bovense extremiteiten
Chronische klachten van de bovenste
extremiteit (25+)(a)
Zelfrapporteerde RS I(c)



176
968.000
261
19
102.000
20
1.489.00 2.457.000
0
111.000 213.000
KAB-studie bij gehele nederlandse bevolking van 25 jaar en ouder, Picavet & Schouten 2003.
op basis van huisartsregistraties, alle leeftijden Koes et al 2003
KAB-studie bij gehele nederlandse bevolking van 25 jaar en ouder, Picavet& Hazes 2003.
Ongevallen
Jaarlijks lopen 2,5 miljoen Nederlanders letsel op door een ongeval (privé-, sport, verkeer, arbeid)
waarvoor ze medisch worden behandeld. Ongeveer de helft van deze medisch behandelde
ongevallen betreft privé-ongevallen, 29% betreft sportletsel en verkeers- en arbeidsongevallen
hebben beide een aandeel van iets meer dan 10%. Bij verkeer is het aandeel van de medisch
behandelde letsels 58%, bij arbeid 65% en bij sport 46%. Het aantal verkeersdoden in Nederland
is in de laatste jaren door alle preventieve maatregelen sterk gedaald. In 2000 stierven 5.169
mensen als gevolg van een niet-natuurlijke dood (waaronder zelfdoding, moord/doodslag,
verkeersdoden, privéongeval). Hiervan stierven 1.166 mensen als gevolg van een
verkeersongeval (CBS, 2003) Van de slachtoffers van medisch behandeld letsel is bijna de helft
jonger dan 25 jaar. Het aantal slachtoffers per jaar per 1.000 personen in de betreffende
leeftijdsgroep is dan ook het hoogste voor de groep van 15 tot en met 19 jaar.
Tabel 5 Ongevallen in Nederland (medisch behandeld) schatting anno 2000
Mannen
Vrouwen
Totaal
Per
Aantalle
Per
Aantalle Aantallen
1000
n
1000
n
Verkeer
22
170.000
19
150.000
320.000
Prive
77
600.000
92
730.000 1.300.000
Sport
48
380.000
24
190.000
570.000
Arbeid
32
250.000
8
64.000
320.000
Totaal
Den Hartog et al 2002
179
1.400.00
0
143
1.134.00 2.510.000
0
Vergrijzing
De meeste aandoeningen aan het bewegingsapparaat – en in het bijzonder artrose en
osteoporose - nemen sterk toe met het stijgen van de leeftijd (zie figuren). Gecorrigeerd voor de
leeftijd lijkt het voorkomen van alle aandoeningen van het bewegingsapparaat stabiel. Met de
verwachte vergrijzing van de bevolking neemt de absolute prevalentie echter enorm toe.
Belangrijke oorzaak voor arbeidsongeschiktheid
In 1999 waren er ruim 922.466 arbeidsongeschikten, daarvan waren 236.819 (ruim 25%)
arbeidsongeschikt als gevolge van een ziekte of aandoeningen van het bewegingsapparaat (LISV
2001). Dat komt overeen met een kostenpost van circa €6,5 miljard voor het jaar 2000.
Oorzaken van arbeidsongeschiktheid
Aandoeningen van
het
bew egingsapparaat
26%
Andere oorzaak
74%
Kosten van de zorg
In 1999 werd ruim €36 miljard uitgegeven aan de Nederlandse gezondheidszorg. Bijna €2 miljard
(5,5%) is voor rekening van de aandoeningen van het bewegingsapparaat. (Polder et al 2002)
Verpleging en verzorging
17%
Overig
5%
Ziekenhuiszorg en
medisch specialistische
zorg
42%
Farmaceutische hulp en
hulpmiddelen
13%
Eerstelijnszorg
23%
Gegevensbronnen
Om inzicht te verkrijgen in het voorkomen van ziekten en aandoeningen kan gebruik gemaakt
worden van gegevens uit (epidemiologisch) populatieonderzoek en gegevens uit registraties.
Populatieonderzoek: Gegevens verzameld bij een selectie van de populatie kunnen worden
vertaald naar de gehele Nederlandse bevolking. Gegevens over ziekte en gezondheid worden in
deze studies verkregen door vragenlijsten (voorbeeld KAB-studie) en/of op basis van een
lichamelijk onderzoek (voorbeeld ERGO-studie Registraties). De belangrijkste registraties zijn die
van huisartsen (voorbeelden: Continue Morbiditeitregistratie (CMR) Nijmegen en de Tweede
Nationale Studie naar Ziekten en Verrichtingen in de Huisartspraktijk (NS-II)), van opnames in
ziekenhuizen (de Landelijk Medische Registratie van Prismant), van de sterfte naar
doodsoorzaken (CBS) en van de registratie van de arbeidsongeschiktheid.
Referenties
Chorus, AMJ. Reuma in Nederland: de cijfers. Actualisering 2000. TNO-rapport, Leiden, 2001.
Hertog P den (Consument en Veiligheid), Hennes B (Consument en Veiligheid), Mulder S
(Consument en Veiligheid). Hoe vaak komen acute lichamelijke letsels voor en hoeveel
mensen sterven eraan? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas
Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl>
Gezondheidstoestand\Ziekten en aandoeningen\Ongevalsletsels en vergiftigingen\Acute
lichamelijke letsels door ongevallen, geweld en zelfbeschadiging, 28 mei 2002
Klift M van der (EUR-EPI), Burger H (Julius Centrum), Laet CEDH de (EUR-iMGZ), Pols HAP
(Erasmus MC), Gijsen R (RIVM), Poos MJJC (RIVM). Hoe vaak komt osteoporose voor
en hoeveel mensen sterven eraan? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning,
Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl>
Gezondheidstoestand\Ziekten en aandoeningen\Ziekten van het bewegingsstelsel en
bindweefsel\Osteoporose, 16 mei 2003
Koes BW (EUR-huisartsgeneeskunde), Tulder MW van (VU-EMGO), Gijsen R (RIVM), Poos
MJJC (RIVM). Hoe vaak komen nek- en rugklachten voor? In: Volksgezondheid
Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM,
<http://www.nationaalkompas.nl> Gezondheidstoestand\Ziekten en
aandoeningen\Ziekten van het bewegingsstelsel en bindweefsel\Nek- en rugklachten, 16
mei 2003
Linden SJ van der (AZM), Gijsen R (RIVM), Poos MJJC (RIVM). Hoe vaak komt RA voor en
hoeveel mensen sterven eraan? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal
Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl>
Gezondheidstoestand\Ziekten en aandoeningen\Ziekten van het bewegingsstelsel en
bindweefsel\Reumatoïde artritis (RA), 16 mei 2003
LISV. Ziektendiagnosen bij uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid. Statistische informatie over
medische classificaties in WAO, WAZ en Wajong, Landelijke Instituut voor Sociale
Verzekeringen, Amsterdam 2001
Miedema HM. Reuma in Nederland: de cijfers. Het aantal patiënten met chronische reumatische
aandoeningen in Nederland. TNO rapport 97.034, Leiden, 1997
Picavet HSJ, JMW Hazes. The prevalence of self-reported musculoskeletal diseases is high. Ann
Rheum Dis 2003;62:644-650.
Picavet HSJ, JSAG Schouten. Musculoskeletal pain in the Netherlands: prevalences,
consequences and risk groups, the DMC3-study. Pain 2003;102:167-178.
Polder JJ, Takken J, Meerding WJ, Kommer GJ, Stokx LJ. Kosten van Ziekten in Nederland: de
zorgeuro ontrafeld. RIVM rapport 270751005, 2002.
Schouten JSAG (UM), Gijsen R (RIVM), Poos MJJC (RIVM). Hoe vaak komt artrose voor en
hoeveel mensen sterven eraan? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal
Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl>
Gezondheidstoestand\Ziekten en aandoeningen\Ziekten van het bewegingsstelsel en
bindweefsel\Artrose, 16 mei 2003
Colofon
Deze folder is samengesteld door de commissie Monitoring van het Decennium van het
bewegingsapparaat:
Dr HSJ Picavet, voorzitter
Dr AMJ Chorus,
Dr E van den Ende
Prof dr JM Hazes,
Dr M van de Laar,
Dr RGHH Nelissen,
Drs E Tjong Joe Wai,
Drs E van der Wallen.
Meer informatie over het Decennium van het Bewegingsapparaat
Decenniumbureau
Erasmus MC, Nieuw Hoboken, 3e etage
Postbus 2040 3000 CA Rotterdam
tel: 010 463 20 06 / 010 463 20 07
[email protected]
Belangrijke websites
Voor
www.rivm.nl/nationaalkompas
www.rivm.nl/kostenvanziekten
www.vrijheidvanbewegen.nl
www.boneandjointdecade.nl
Juli 2004
Actuele gegevens over de gezondheid van de
Nederlandse bevolking
De kosten van de Nederlandse gezondheidszorg
verdeeld naar zieken (1999)
Website van het decennium van het
bewegingsapparaat
Internationale Website van de Bone and Joint
Decade