- Scholieren.com

Naamloos – Pepijn Lanen
Kritisch boekverslag – 7 maart 2017
Samenvatting
“Naamloos” van Pepijn Lanen gaat over een dertiger die na een avond flink stappen niet
meer weet wie hij is. Zijn spullen zijn weg en hij woont in andermans huis. Zijn missie is om
zijn identiteit te achterhalen. Maar hij heeft enkel een maand de tijd om hierachter te komen,
want na die maand moet hij beginnen met zijn nieuwe baan. Hij besluit om zijn leven om te
gooien. Wanneer hij wakker wordt met een verschrikkelijke kater spreekt hij met zichzelf af
dat hij in plaats van zich elk weekend zich totaal te laten gaan, te stoppen met drinken en het
gebruik van drugs en beter voor zichzelf te zorgen.
Nadat hij een paar weken helemaal alleen heeft geleefd besluit hij terug te gaan naar
Utrecht, waar hij is opgegroeid, om te kijken of iets daar zijn geheugen terug kan brengen.
De eerste keer raakt hij op het station helemaal in paniek en pakt hij de eerste trein terug.
Maar hij besluit het nog een keer te proberen. Eenmaal voor de tweede keer in Utrecht loopt
hij door de stad maar hij komt tevergeefs niks tegen waardoor hij zijn geheugen terugkrijgt.
Teleurgesteld stapt hij weer op de trein terug. Daar ziet hij een meisje die hij herkent van een
avond stappen. Hij beschuldigt haar dat hij door haar zijn geheugen kwijt is, omdat zij hem
drugs heeft gegeven waardoor hij waarschijnlijk zijn geheugen is verloren. Als hij haar ziet
begint hij te schreeuwen en krijgen ze ruzie. Samen stappen ze uit de trein en beginnen te
praten. Ze lijkt meer van de situatie af te weten. Later in het verhaal krijgen de hoofdpersoon
en het meisje een relatie. Hij is bijna altijd bij haar thuis. Zij helpt hem door hem er even niet
meer aan te laten denken en leert hem gewoon van het moment samen met haar te
genieten. In het boek kom je haar naam niet te weten en ‘hij’ weet ook niet hoe ze heet,
totdat zij hem aan het einde van het boek haar naam vertelt. Dit is dan ook het einde van het
hele boek. Voor de lezer blijft haar identiteit een mysterie.
Verhaalanalyse
Thematiek
Drank & drugs
Een belangrijk thema in dit boek is drank en drugs. Het hoofdpersonage is erg bezig met wat
alcohol met je doet, de hoeveelheid die hij tot zich neemt en hoe de samenleving ermee
omgaat.
‘Het was een drukte van jewelste bij de geopende poort van het kleine geluk. Recht in
de ziel kon ik de mensen kijken. Van de bovenste planken werden driftig blikjes pils
weggegrist terwijl tegelijkertijd vanuit de deur veelal vrouwenhanden naar gekoelde
flessen pimpelwijn graaiden’.
Voordat hij zijn identiteit was verloren dronk hij elk weekend en flink ook, zoals vrijwel elke
jonge volwassene met een 9-tot-5 baan. Los gaan op vrijdag, dat doorzetten tot en met
zondag en maandag brak op het werk te verschijnen om het hele riedeltje die week te
herhalen. Daarbij nam hij vaak drugs en werd de alcohol een soort kleinigheidje om ernaast
te gebruiken. Nadat de hoofdpersoon alle rompslomp van zijn ‘normale’ leven was
kwijtgeraakt was besefte hij hoe idioot hij het eigenlijk vond. Werken om de drank en drugs te
betalen, om de stress van het werk met die drugs en alcohol weg te feesten. Nadat hij geen
baan meer had (en geen sociale druk) heeft hij een maand geen alcohol meer aangeraakt.
Identiteit
In het boek wordt ook het thema identiteit behandeld. Het boek laat zien dat je zonder naam
en toegang tot het internet helemaal alleen bent in deze maatschappij die draait om sociale
contacten. Het hoofdpersonage is letterlijk naamloos, want die is hij vergeten. Hij kan
bijvoorbeeld ook geen bank- en werkzaken regelen zonder zijn identiteit. Dit werkt hem erg
tegen in de zoektocht naar zijn identiteit.
In dit fragment probeert hij zijn naam op de pinpas te achterhalen:
‘Het plastic laagje dat over de pas heen zit is omhoog gekropen. De naam op het pasje, mijn
naam, is zodoende onleesbaar geworden. Ik knijp een oog dicht en kijk moeilijk. Ik houd de
kaart dicht bij het licht en dicht bij mijn gezicht. Ik hou hem recht, ik hou hem scheef. Het
maakt allemaal geen reet uit. Er zijn suggesties van voorletters te ontcijferen en zelfs de plek
waar de achternaam begint, maar het lijkt alsof het leven zelf de naam, mijn naam, heeft
doorgekrast.’ (pagina 70-71)
Liefde
Ook komt het thema liefde later in het boek aan bod. De man wordt verliefd op het meisje die
hem de drugs heeft gegeven waardoor hij (waarschijnlijk) zijn geheugen verloren heeft. De
man is aan het einde van de maand heel veel bij het meisje en de laatste hoofdstukken gaan
ook bijna altijd over haar. Ze krijgen ruzie en zij gaat een paar dagen weg. Wanneer ze weer
terugkomt, maken ze het goed en vertelt zij hem haar naam.
Personages
Hij
De hoofdpersoon in dit boek is een man rond de 30 die niet meer weet wie hij is hij is alles
over zichzelf vergeten, hij is als het ware zijn eigen identiteit vergeten. Hij weet wel nog dat
hij uit Utrecht komt en dat hij een maand werkloos is voor hij weer een nieuwe baan krijgt. Hij
had voor zijn geheugenverlies een kantoorbaan bij een IT-bedrijf. De man houdt van drank
en drugs en ging toen hij nog zijn naam wist elk weekend helemaal los. Het is een hele
intellectuele man. Dit kan je zien aan het taalgebruik en zijn manier van denken. De man
heeft vooral aan het begin van het boek een kort lontje en wordt heel snel boos en agressief,
dit komt vooral voort uit frustratie van het ‘naamloos’ zijn en het niet begrijpen van
alledaagse dingen.
‘Woorden ontsnappen op een overdreven volume aan mijn lippen. Vreselijke woorden.
Ziektes. Meerdere. Ontzettend onaardige opmerkingen over hele volksstammen.
Verwensingen aan het adres van duizenden, zo niet miljoenen mensen, planten, dieren en
alle organismen ertussenin. Als het levensvatbaar is volgens aantoonbaar wetenschappelijk
bewijs dan is het zojuist vervloekt. En dat allemaal om uit te drukken hoe verslagen ik ben.’
Naarmate het verhaal vordert leert de man deze agressie uit onmacht te beheersen en
probeert weer een normaal leven te leiden. Hij begint een zoektocht naar sporen en gaat
naar Utrecht. In de trein naar huis ontmoet hij het meisje van de drugs. Hij valt voor haar
en leert van haar zijn problemen los te laten en te genieten van het moment. Aan het
eind van het boek lijkt hij niet meer te geven om zijn verloren identiteit en wil zelf vooral
bij dat meisje zijn.
Zij
Het meisje in dit verhaal blijft eigenlijk voor de lezer een mysterie. We weten wel dat ze een
donkere huid heeft en donker haar en dat ze houdt van lezen. Maar over haar gevoelens of
andere zaken kom je niets te weten.
In het verhaal is het meisje onbeschaafd:
‘Toen ze tien minuten later terugkwam had ze twee meeneembekers gloeiend hete koffie bij
zich en een crèmekleurige lammycoat’.
In dit fragment uit het boek heeft ze net een jas gestolen van een koffieverkoper. Ook gooit
ze dingen (van andere mensen) weg op straat.
Je kunt bij haar niet echt spreken van een karakterontwikkeling, het enige verschil is dat ze
later in het boek (waarschijnlijk) van hem gaat houden.
Tijd
Tijdsbeeld
Huidige tijd, jaren 2010-2020, waarschijnlijk is het een paar jaar geleden geschreven en
daarom is het beeld iets ouder. Je kunt aan dit boek zien dat het recent geschreven is omdat
er al gesproken wordt over koningsdag en hij heeft het over zijn smartphone.
Tijdsverloop
Elk hoofdstuk is een dag of een aantal dagen. Het hele boek speelt zich ongeveer in een
maand af. Sommige dagen worden heel uitgebreid besproken en andere dagen zijn
beschreven in 3 bladzijden. Ook zitten er hoofdstukken in die zijn leven beschrijven voor zijn
geheugenverlies.
Chronologie
Het verhaal heeft een chronologisch verloop dat een paar keer wordt onderbroken. Zo begint
het boek bij dag 7 en wordt het verhaal later onderbroken om de dagen voor zijn
geheugenverlies te vertellen. Het zijn geen flashbacks maar eigenlijk een paar losse
hoofdstukken tussendoor die voor een beter beeld van het verhaal zorgen.
Volgorde van de hoofdstukken/dagen:
Hoofdstuk 1 2 3 4 5 6 7 8
Dag(en)
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
7 1 2 3 4 5 6 -2 7-2 8
9
10 11 12 13 14 -1
15 16
Hoofdstuk 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33
Dag(en)
17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Plaats en ruimte
Het boek speelt zich op een paar plekken af, het huis van en kennis van een kennis waar hij
nu tijdelijk woont omdat hij daar wakker werd en de sleutels had. Ook speelt het zich later af
in het appartement van het meisje. Het hele verhaal speelt zich af in Amsterdam op de twee
tripjes naar Utrecht en de flashbacks uit zijn jonge jeugd na. Het verhaal speelt zich
waarschijnlijk af in de winter omdat het vaak regent en sneeuwt:
‘Het is fris. Nee, sorry, het is allang niet meer fris. Die grens is al ruimschoots overschreden
en dekt de fysieke onaangenaamheid niet die deze temperatuur met zich meebrengt.’
Dit zorgt voor een deprimerende sfeer waardoor het verhaal zieliger en zwaarder wordt.
Vertelperspectief
Dit boek is geschreven vanuit het ik-perspectief, de hoofdpersoon verteld wat er gebeurt in
een dagboekvorm. Door dit vertelperspectief kom je de gevoelens en de gedachtes van de
hoofdpersoon goed te weten. Dit zorgt ervoor dat je medelijden met hem krijgt en er over na
gaat denken hoe het voor jou zou zijn om in deze situatie te zitten. Maar door dit
vertelperspectief wordt het verhaal soms wel heel eentonig omdat er heel veel herhaling
gebruikt wordt en je het verhaal maar vanuit één perspectief te zien krijgt. Al is het wel
logisch dat de schrijver voor dit perspectief gekozen heeft, omdat het verhaal vooral bestaat
uit de gedachten van de hoofdpersoon. Er komt nauwelijks dialoog in het boek voor.
Motieven
Enkele motieven in dit verhaal zijn hardlopen en opdrukken, dit doet hij regelmatig als een
soort zelfstraf voor wat hij ziet als slecht gedrag. Hij straft zichzelf wel vaker, zo eet hij niks
omdat hij vindt dat hij eten had moeten kopen in de supermarkt.
Eenzaamheid is ook een motief omdat de hoofdpersoon zich in het begin van het boek heel
erg alleen en verloren voelt en het daar ook vaak over heeft. Hij voelt zich zo alleen omdat hij
niet meer weet wie hij is. Deze eenzaamheid verdwijnt als hij het meisje ontmoet en verliefd
op haar wordt.
Ook komt de jeugd van de hoofdpersoon vaak naar voren en ook beschrijft hij meerdere
malen de maatschappij als één grote mierenkolonie die over elkaar kruipt.
Het laatste motief is de spiegel in de badkamer. De hoofdpersoon is bang om in de spiegel te
kijken en dit komt meerdere keren in het verhaal voor. Waarschijnlijk wil hij het laatste stukje
van zijn identiteit wat over is, zijn uiterlijk, niet onder ogen komen. Hij ontwijkt het probleem
op deze manier.
‘Ik sta op om te plassen en mijn tanden te poetsen als een normaal iemand maar ik durf niet
in de spiegel te kijken. Omdat ik niet weer geconfronteerd wil worden met het naamloze
gezicht. Die verbaasde blik van de vreemdeling met het bekende gezicht. Iemand raakt toch
niet zomaar zijn hele persoonlijkheid kwijt. Het is meer dan dat.
Ik durf niet in de spiegel te kijken omdat ik bang ben dat er misschien wel niemand is die
terugkijkt.’ (pagina 88)
Symboliek
Woning
In het boek heeft het hoofdpersonage geen eigen woning en woont tijdelijk in het
appartement van een ander. Dit staat symbool voor dat hij geen bezit meer heeft. Hij is zijn
laptop en telefoon verloren, hij kan zich bijna niets meer herinneren en zelfs zijn naam is hij
kwijt. Wanneer hij aan het graven is in zijn geheugen werkt het huis daar totaal niet bij mee.
Drank & drugs
Drank en drugs staan in dit verhaal symbool voor zijn oude leven met zijn 9-tot-5 baan. Elke
keer als hij het over drank of drugs heeft denk hij aan zijn oude leven of verteld hij verhalen
over zijn drank- en drugsgebruik.
‘De periode die ik nu heb toegewezen aan het nuchter zijn is ook een periode die ik al eerder
vrij had genomen van een ander gif: werk.’ (pagina 24)
Utrecht
De stad Utrecht staat voor de hoofdpersoon symbool voor zijn ‘jonge’ jeugd. Als hij
terugdenkt aan vroeger denkt hij aan hun huis daar, de skatebaan en zijn basisschool. Hij
gaat om deze reden ook terug naar Utrecht om te kijken of hij daardoor zijn geheugen kan
opfrissen.
Titelverklaring
“Naamloos” slaat natuurlijk op de hoofdpersoon die zijn naam kwijt is. Hij is letterlijk
naamloos. Dit boek gaat over het leven van de hoofdpersoon. Dus het zou logisch zijn als de
schrijver het boek naar de naam van het personage zou vernoemen. Bijvoorbeeld “Kees” (als
hij zo zou heten). Ook heeft de schrijver zijn boek zelf ook een beetje ‘naamloos’ gehouden
door het boek deze titel te geven.
Begin & Einde
Het boek begint op dag 7 van de naamloosheid die de hoofdpersoon ervaart. Het begin met
de zin:
‘Het begint met dat ik me mijn naam niet meer kan herinneren.’ (pagina 7)
Door dit begin val je direct in het verhaal en wil je weten wat er gebeurd is en blijf je daarom
lezen. Het boek eindigt met een dialoog tussen de hoofdpersoon en het meisje. Ze vieren dat
hij een maand niet gedronken heeft en ze weer samen zijn. Het boek eindigt met:
‘En ze fluistert haar naam in mijn oor.’ (pagina 254)
Door dit einde van het boek ware wij een beetje teleurgesteld omdat je het hele boek leest
om achter de identiteit van de ma te komen. Maar aan de andere kant is het wel een heel
passend en mooi einde bij dit boek vol onduidelijkheid en onwetendheid.
Recensie
Naamloos, maar niet om te vergeten
Dit boek gaat over een dertiger die na een heftige avond stappen zijn naam is vergeten en
alles kwijt is waardoor hij zijn identiteit weer terug kan vinden. De man woont tijdelijk in het
huis van een kennis van een kennis en heeft alleen maar zijn kleren van gisteravond. Nu
gaat hij op een zoektocht naar zijn identiteit. Dit boek is een goed voorbeeld van een boek
met een ‘gewoon’ leuk verhaal maar met een hilarische manier van taalgebruik waardoor je
het boek blijft lezen. Het onderwerp was heel origineel en verrassend.
Inhoud
De schrijfstijl van Lanen is heel origineel en humoristisch. Het is dan ook niets voor niets dat
deze korte recensie op de achterflap staat:
‘Onze ouders hadden Van Kooten en De Bie voor de verrijking van de Nederlandse taal, wij
hebben Lanen.’ - Ernst-Jan Pfauth, De Correspondent
Wij sluiten daar ons volledig bij aan. Ik, Janneke, heb zelf ook boeken gelezen van Van
Kooten en snap helemaal wat de recensent bedoelt met deze prijzende vergelijking. Vaak
stonden er hele onverwachte opmerkingen en grapjes in het boek waar je heel hard om kan
lachen. Je kunt de humor ook vergelijken met de boeken van Herman Koch.
‘Een hand wrijft me troostend over het gelaat. Heel even brengt die rust. Daarna trekt de
hand zich terug om vervolgens in vlakke staat een klets uit te delen. ‘Au! KK!’
Ik was het zelf.’ (pagina 16)
Lanen weet precies hoe de huidige samenleving in elkaar steekt en speelt daar handig op in,
zoals je ook kan terugvinden in de liedjes van De Jeugd Van Tegenwoordig. Het verhaal en
de dialogen an sich zijn best eentonig te noemen, maar Lanen weet de lezer uiterst te
boeien. Zijn prachtige en humoristische beschrijvingen en moderne blik op de wereld maakt
het verhaal heel herkenbaar voor de (redelijk) jonge lezer.
Op gegeven moment kun je zeker herhaling herkennen in het verhaal. Vooral Julia stoorde
zich aan de herhaling. Lanen weet dus leuk en goed te omschrijven, maar de manier waarop
hij het doet verandert niet echt en kan op gegeven moment eentonig zijn.
Structuur
Dit boek heeft een chronologische volgorde die een paar keer onderbroken wordt door
flashbacks. Elk hoofdstuk staat voor een dag in het leven van de hoofdpersoon. Doordat het
boek meerdere malen onderbroken wordt met hoofdstukken over zijn leven voor zijn
geheugenverlies raakt je soms helemaal de draad kwijt en heb je geen idee meer met welke
dag je precies in het verhaal bezig bent. Het boek start bij dag 7 met de tekst:
‘Het begint met dat ik me mijn naam niet meer kan herinneren.’
Dag 1 begint op bladzijde 13 met de tekst:
‘Ik voel me als een uitgedroogd stuk stront.’ (pagina 13)
Deze beginzin is wederom typisch de humor die Lanen gebruikt en dat soort opmerkingen
herhalen zich het hele boek door.
Omdat je het verhaal induikt wanneer het al een week bezig is, wordt je nieuwsgierig en wil
je weten wat er dan gebeurd is waardoor hij zijn naam vergeten is. In dit boek wordt wel veel
gebruik gemaakt van herhaling. Daardoor heb je soms het gevoel dat het verhaal nergens
naartoe gaat, omdat je elke keer in een soortgelijke situatie zit. Echter wen je daar vrij snel
aan en komt het verhaal daarna echt op gang. De onduidelijkheid over de dagen is op de
laatste helft van het boek verdwenen en snap je hoe het verhaal in elkaar steekt.
Juist omdat het boek in dagboekvorm is geschreven wekt de schrijver medelijden bij de lezer
op voor het hoofdpersonage. Dit perspectief werkt veel beter voor het opwekken van
medeleven dan bijvoorbeeld een alwetende vertelinstantie.
Persoonlijk
Wij vinden dit persoonlijk een heel goed en origineel boek met een hele leuke en pakkende
schrijfstijl waar je heel hard om kan lachen. Dit boek is zeker een boek dat wij op eigen
initiatief zou lezen omdat het een origineel onderwerp is en het een schrijver is van deze tijd
die wij al kennen van de muziek die hij maakt. Je ziet ook in het taalgebruik dat de schrijver
heel taalvaardig is en vaker stukken of in dit geval liedjes schrijft. Wij hebben nog nooit in
een dergelijke situatie gezeten als de hoofdpersoon maar er zijn wel situaties waarin mensen
hun eigen naam kunnen vergeten, het is hierdoor ook een heel realistisch boek met een
situatie die iedereen kan overkomen en onder verschillende omstandigheden kan optreden.
Het heeft ons ook laten zien hoe gehecht wij als mensen zijn aan een bepaalde identiteit die
we hebben en dat we er soms zelfs afhankelijk van zijn omdat we anders niet zo goed weten
hoe we ons moeten gedragen of wie we nou eigenlijk zijn.
Moreel
Lanen geeft in “Naamloos” de tijdsgeest van onze samenleving weer, hoe het is om als een
jonge man in deze tijd te leven. Alles draait tegenwoordig over je ‘image’. Als je de app
“Instagram”, “Snapchat” of “Facebook” opent zie je elke vijf minuten een nieuwe
jaloersmakende foto van een vage kennis voorbijkomen. Het is zien of gezien worden. Hoe is
het om te leven in een wereld zonder die ‘social media’? Om geen username te herinneren
en bijna geen sociale contacten meer te hebben? Lanen laat het zien in dit boek. Het
hoofdpersonage is in het begin ook redelijk woedend als hij erachter komt dat hij zijn
smartphone is verloren, een nachtmerrie voor iedere jongere. In tien á vijftien jaar is de
samenleving totaal gedigitaliseerd. Men stuurt geen kaartje meer op een verjaardag, maar
dat werd eerst een e-card van Hallmark en nu post je een grappige gif op de Facebook-wall
van een vriend. Zonder internet is de hoofdpersoon nog meer afgesloten van de
buitenwereld. In de vorige eeuw zou dit niet het geval zijn. Lanen beschrijft in dit boek op een
uiterst prachtige manier hoe onze samenleving in elkaar steekt en hoe internet ons leven
beïnvloed.