College 3 - 12 februari (afstamming)

Themagroep Verwantschap
College 1
Begrippen op tentamen kunnen uitleggen en toelichten!
 Family of procreation = familie gevormd wanneer men trouwt en kinderen
heeft.
 ‘Zadruga’ = Bosnische vorm van een extended familie
 Lineage = unilineal descent group based on demonstrated descent
 Genealogisch verwantschapstype = verwijst naar feitelijke genealogische
relatie (vaders broeder)
o Verwantschap/aanspreek term (oom)
 Clan  afstammingsgroep die een afstamming claimt op basis van een
gezamenlijke oer-voorouder (al dan niet fictief) zonder dat men dat kan
aantonen.
 Genitor  de biologische vader van een kind.
 Exogamie trouwen buiten iemands eigen groep.
Meervoudige positionering in verwantschap (tegelijkertijd tante, dochter, zus, etc.) 
automatische netwerken Vernauwende blik: 68jaar oud kan ook kind zijn
Sociale relaties bepalen positie: belang van ego!
Belang van antropologische studie van verwantschap
 Sociale betekenis: het is een gespreksonderwerp. wie ziet in wie een potentiele
partner, wie is getrouwd met wie. Allemaal vragen die ons bezig houden, die
ons fascineren (ook veel op tv).
Leidt ook tot groepsbesef, tot het hebben van rechten en plichten.
 Psychische betekenis: identiteit Hoe voelen we ons als persoon en met wie
voelen we ons verbonden. Familie is de basis van identiteit, achternaam van je
vader. Het laat zien wat je roots zijn.
 Culturele betekenis: Verwantschap is een cultuuruiting, deze hoort bij mijn
familie en deze persoon niet. Verwantschap is een classificatiesysteem. Dit
kan variëren per cultuur. Wie hoort tot welke categorie. Er zijn zes
verschillende systemen.
 Politieke betekenis: verwantschap is een politieke organisatievorm. De eerste
antropologen waren geïnteresseerd in het politieke doel. Dat politieke doel is
bijvoorbeeld exogamie. Uithuwelijken. Peetouderschap  deze persoon
betrek je bij de familierelaties. Dus ook een politieke relatie.
Verwantschap als model van sociale organisatie (clanpolitiek)
Verwantschap als model voor sociale organisatie (patronage, compadrazgo)
 Economische betekenis: bruidsschat, bruidsprijs
 Religieuze betekenis: verwantschap biedt een verhouding tussen de mens en
het religieuze leven. Religies beïnvloeden verwantschapsrelaties. Het is een
moreel systeem. religies zijn in competitie met de staat. Je kan niet religieus
trouwen als je niet voor de staat trouwt. (god de vader, broeders en zusters in
het geloof)
 Gender betekenis: gevolgen voor vrouwen en mannen van
verwantschapsgebruiken en structuren.
1
Verwantschap in de ontwikkeling van de antropologie
 Bewijs van wetenschappelijkheid
o Conceptuele ontwikkeling
o Theoretisch complex
o Logica en systematiek werden als aantrekkelijk gezien
 Carsten: kritiek op formalisme Het is niet dat je het niet moet doen, maar het
is te ver doorgeschoten.
o Nadruk op de menselijke kant (persoonlijke kant)
o Nadruk op feitelijke praktijken
Belang van verwantschapsrelaties ondanks veranderingen
 Vergrijzing
o Sociabiliteit, verdeling van de zorg, economische steun,
intergenerationele banden, aansprakelijkheid.
o Er is een toenemend aantal ouderen. De intergenerationele banden zijn
sociaal en economisch belangrijk. De sociabiliteit tussen ouderen en
kinderen zijn belangrijk, ook in andere contexten.
 Overname taken door de staat maar economische afhankelijkheid niet
verdwenen
o Studiefinanciering maar nog steeds geld van je ouder krijgen. Veel
mensen zijn afhankelijk van hun partner.
 Pseudo-verwantschapsbanden nemen toe
o Adoptie, samengevoegde gezinnen, homoseksuele ouders.
 Obsessie met reproductie (verwantschap als recht & niet meer als
mogelijkheid)
o Alles wat verwantschap betreft wordt steeds meer als een recht gezien.
Als je getrouwd bent en je wilt kinderen en dat kan niet, zijn hier
mogelijkheden voor.
 Technologische ontwikkelingen - GEN technologie, dwingt in richting van
verwantschap.
o Biologische kinderen zijn belangrijk: bloedverwantschap. Men wil iets
weten over de eigen genen: gen-verwantschap.
 Internationalisering: inhoud van verwantschapsrelatie & herwaardering van
familie.
 Religieuze heropleving (secularisering familiebanden vielen weg)
 Criminaliteitsdiscussie
o Kinderen ontsporen omdat ze geen vader/moeder hebben of geen
goede opvoeding hebben gehad, etc.
Benadering Carsten:
 Dagelijkse praktijk van verwantschap: everyday relatedness i.p.v. regels en
systemen
 Aansluiting bij debat ‘the natural and the cultural in kinship’: suggestie:
cultures of relatedness
 Herbezinning op centrale concepten.
o Biologische verwantschap is niet meer zo vanzelfsprekend.
Verwantschap kan andere vormen aannemen. Het nieuwe plaatsen in
het oude kader.
 Aandacht voor de eigen samenleving
2




Aandacht voor representatieve  perspectief is nooit neutraal. Altijd cultureel
afhankelijk
Nieuw traject voor verwantschapsstudies uitstippelen:
o Cross-culturele vergelijking
o Micro naast macro niveau
o Westerse naast niet-westerse samenlevingen
Focus op privé wereld (de haard), minder op het politieke
Niet alleen rechten en regels, ook creatieve wijze waarop mensen relaties
creëren.
Periodes in de studie van verwantschap:
Klassieke antropologie:
 Britse antropologie  functionalisme – afstamming (Malinowski, EvansPritchard, Radcliffe-Brown)
1. Functionalisme: aandacht voor macht & politiek, mannen en
instituties, vrouwen buitengesloten. Zagen verwantschap als
politieke structuur.
 Franse antropologie structuralisme - alliantie (Levi Strauss)
2. Structuralisme: niet alleen kijken naar afstamming, maar vanuit
huwelijken die gesloten worden. Het blijft politiek. Verwantschap
als manier om politiek te bedrijven.
Kritiek uit jaren 80 van 20e eeuw: Schneider, Geertz
Recente debatten: gender, the person, the house: Carsten
Fase 1: Centrale begrippen in de functionalistische benadering:
 Descent: afstamming
 Lineage: een groep mensen die hun afstamming door een gezamenlijke
voorouder traceren. ‘Through known links’.
 Patrilineage: een groep die hun afstamming traceert door hun vaders
afstammingslijn.
 Matrilineage: een groep die hun afstamming traceert door hun moeders
afstammingslijn
 Clan: Een groep die hun afstamming traceert door een gezamenlijke
voorouder maar kunnen dit niet demonsteren (de leden kennen niet alle
genealogische connecties)
3
Fase 1: Centrale begrippen in de structuralistische benadering:
 Alliance: Alliantie/huwelijk
 Exogamie/Marriage out: huwen buiten eigen groep
 Endogamie/Marriage in: huwen binnen eigen groep
 Marriage payments: Huwelijksbetalingen
o Bride price = bruidsprijs
o Dowry = bruidsschat
 Kinnaming systems: classificatiesystemen van verwantschapstermen
Kritieken van Carsten op Fase 1:
 Te grote nadruk op regels & rollen (vandaar: cultures of relatedness)
 Projectie van belang van verwantschap teveel op niet-westerse samenlevingen
 Te strakke dichotomieën, zij moeten ontleed worden
Dichotomie in ‘klassieke’ verwantschapsanalyses:
 Natuur – cultuur
 Privé – publiek
 Gezin – verwantschap
 Vrouwelijk – mannelijk
 Machteloos – machtig
 Onbelangrijk – belangrijk
Fase 2:
 Focus op betekenis i.p.v. functie (onder invloed van Geertz - symbolische
antropologie)
 Kritiek op het oude dichotomie denken
 Gender en macht
 Minder etnocentrisch
Fase 3: gender, the house, the hert, personhood, substance, reproductive technologies
College 2 - 5 februari
Het begrip verwantschap
 ‘Relaties van biologische of genetische verbondenheid’  fout!
o Denk bijvoorbeeld aan adoptie en aangetrouwde familie.
 ‘Relaties die afgeleid zijn van het verwekken en krijgen van kinderen’  fout!
o Denk bijvoorbeeld aan adoptie, kinderloze echtparen, stiefouders,
ouders van hetzelfde geslacht.
 MAAR: relaties die afgeleid zijn van het verwekken en krijgen van kinderen,
zoals dit proces van menselijke reproductie door een bepaalde maatschappij
begrepen wordt (en dus niet zoals biologen of genetici die begrijpen).
 Culturally defined relationships between individuals who are commonly
thought of as having family ties. Kinship is based on marriage, descent, and,
occasionally, fictive relationships as well.
Definities wisselen. Niet eenduidig.
Verwantschap is dus niet alleen biologisch! Verwantschap is bijvoorbeeld ook een
contract van rechten en plichten.
4
Soorten verwantschap:
 Biologische verwanten
 Sociale verwanten = kindred - is niet per se biologisch verwant. Iedereen die
je zelf beschouwt als je verwanten.
 Affinale of A-verwantschap = aangetrouwde familie
 Fictieve verwantschap = vertalen van sociale relaties in termen van
biologische verwantschap. Betalen voor bloedverwantschap  adopties
Verwantschap en Ritueel
 Belang van rite de passage
o Rite de passage: geeft uiting van normen en waarden van culturen.
o Bijv. huwelijk symbolen: ringen, witte bruidsjurk.
o Ritueel: dansen, zingen, bloemen, foto’s, etc. Manieren om het publiek
op de hoogte te brengen dat er een verandering is in de relatie tussen
deze twee personen.
o Contract: rechten en plichten veranderen.
 Bevestiging via meerdere zintuigen
Registratie van verwantschap
 Waarom en wanneer?
o Voor een erfenis
o Bij erfelijke ziekten
o Eigen identiteit en stamboom
 Aangeven van het doel
o Voor politieke organisatie (bijv. patrilineair, troonrecht)
o Voor antropologen
Verwantschapsdiagram
Oudste links - jongste rechts
Zelfde generatie moet op dezelfde hoogte zitten.
Vrouw is rondje, man is driehoek.
Notatie systeem
Vader
F
Moeder
M
Broer
B
Zus
Z
Zoon
S
Dochter
D
Echtgenote
W
Echtgenoot H
Kind
C
Sibling
G
Ouder
P
Echtpersoon E (Spouse)
Notatiesysteem toevoegingen
Elder
e
Younger
y
Same seks
ss
Opposite seks os
5
Wat betekent dit en teken bijbehoren diagram kan tentamenvraag zijn:
MBWyZD  Mother’s Brother’s Wife’s younger sister’s daughter
ssG  same sex sibling (mijn zus)
PosGC  cross cousin
PssGC  parallel cousin
Soorten vaders:
 Genetische vader = die het genetisch materiaal levert.
 Genitor = de genetische vader en tegelijkertijd sociale vader omdat iedereen
denkt dat hij de biologische vader van het kind is
o Soms blijkt achteraf de man helemaal niet de genetische/biologische
vader te zijn.
o De perceptie van de mens over wie de biologische vader is
 Pater = juridische vader. De man die met de moeder is getrouwd is
automatisch de vader van het kind
 Sociale vader = niet per se juridische vader, maar wel degene die voor de
kinderen zorgt
 Selectief weggeredeneerde vader = bijvoorbeeld verwantschap wordt gerekend
door de moeder. Speelt niet mee, niet belangrijk voor verwantschap of bestaat
niet meer.
 Vader die een geest, een dode of een vrouw is
o Nuer - vorm van leviraat: de man van een vrouw overlijdt. De vrouw
mag dan trouwen met een broer van haar overleden man. De kinderen
die uit dit tweede huwelijk voortkomen worden gezien als kinderen
van de eerste overleden man  geest vader.
o Maria heeft geen seks gehad, maar is bevrucht door een geest 
maagdelijke geboorte.
o Bevrucht worden van ingevroren sperma van overleden man  vader
is een dode.
o Vrouw betaalt een bruidsprijs aan andere vrouw. Alle kinderen die
deze vrouw krijgt worden gezien als kinderen van de vrouw die de
bruidsprijs betaald heeft  deze vrouw is dan de vader.
Problemen rond moeders
 Biologische moeders - draagmoeders
o De ene levert de genen (eicel), de andere de baarmoeder, bloed, etc. 
beide zijn biologische moeders.
o Draagmoeder die de eicel en de baarmoeder en bloed levert is eigenlijk
de biologische moeder, maar wordt vaak betaald en vergeten.
o Degene die het kind meeneemt is de moeder
o Genetisch is dus niet altijd gelijk aan biologisch
 Naturalisering moederschap
o De moeder-kind relatie moet zich ontwikkelen en gaan in het begin
niet altijd vanzelf. Later gaat het wel vanzelf, naturalisering.
 Sociale moeders en juridische moeder
o Vrouw heeft zelf geen kinderen, maar trouwt met een man met
kinderen. Ze wordt dan de sociale moeder.
o Adoptie moeder wordt juridische moeder.
 In China worden moeder apart benoemt (PowerPoint)
6
Genealogische methode volgens Rivers.
Stappenplan om achter een verwantschapssysteem te komen:
 Verzamel namen en benoemingen
 Verzamel emic termen van verwijzing
o = Terms of reference: Hoe noemt men een bepaalde verwant in de
samenleving? (vader, oom, moeder, tante, etc.)
 Ga classificatie na
 Verzamel wederzijdse aanspreektitels
o = Terms of address: hoe spreek je je moeder of vader aan (mama,
moeder, bij de voornaam, etc.)?
 Bepaal volgorde (mijn moeders broer of de broer van m’n moeder)
o Van ego naar alter
 Verzamel overige gegevens
o Hangen samen met waarom je informatie verzameld.
o Bijvoorbeeld: na gaan wat het erfsysteem is, of wie rechten heeft op
land en bronnen, wie mag verkopen, etc.
o Als je verwanten benoemt vraag je dus naar de specialiteit van die
persoon.
o Onderzoeksvraag wordt bevraagd.
Mogelijke problemen
 Meervoudige betekenis van woorden
 Meervoudige categorie (= terminologische identiteit)
o Bepaalde woorden waar meerdere soorten verwanten onder vallen.
(bijvoorbeeld meerdere soorten ooms (broer van vader, broer van
moeder, man van de zus van je vader)
o Pas op dat je niet uitgaat van je eigen verwantschapssysteem.
 Contextuele variatie (plaats)
o In een andere context kan een woord een andere betekenis hebben.
 Term of address kan afhangen van positie van ego.
o Positie kan bepaald worden door leeftijd (bijvoorbeeld oudere broer en
jongere broer worden anders aangesproken).
 Invloed van gender
o Vrouwen gebruiken andere woorden voor vader/moeder//zus/etc. dan
mannen.
o Er zijn ook andere woorden voor mannen en vrouwen.
 Relatie tussen woord en categorie niet eenduidig.
o Bijvoorbeeld: zwager, dan weet je nog niet wie het precies is en moet
je doorvragen.
o Soms zijn er geen woorden voor een categorie, bijvoorbeeld in het
Nederlands geen woord voor sibling.
 Een persoon kan tot meerdere categorieën behoren.
o Zowel je nicht als je echtgenoot, zowel je oom als je echtgenoot, etc.
o Let dan op welke je eerst benoemd.
 Meervoudige betekenis van relaties.
7
Oplossing van deze problemen
 Erken de complexiteit
 Noteer heel gedetailleerd (niet alleen broer, maar oudere broer, jongere broer,
etc.)
 Maak een legenda (geef relatie precies aan)
 Specificeer de relaties
 Contextualiseer de informatie
Kin naming systems
- Gebaseerd op terms of reference.
- Morgan: Twee oervormen van kin naming systems.
1. Classificatorisch = groeperen van een aantal verwantsoorten, alle ooms in een
categorie etc.
2. Descriptief = voor elke verwant een aparte term
Lowie-Kirchoff
 Generational (verwijst naar generatie)
o Alle verwanten in één generatie krijgen dezelfde naam F=FB=MB;
M=MZ=FZ
o Wel onderscheid naar sekse!
o Classificatorisch
 Bifurcate merging (gevorkt naar patrilineair en matrilineair, vaderskant
samengevoegd en moederskant samengevoegd)
o Vader en vaders broer gaan samen (niet moeders broer) F=FB≠MB
o Moeder en moeders zus gaan samen (niet vaders zus) M=MZ≠FZ
o Classificatorisch
 Lineal
o Vader is niet hetzelfde als oom
o Maar vaders broer is hetzelfde als moeders broer
o Vaders zus en moeders zus is hetzelfde
o Classificatorisch
o F≠FB=MB; M≠MZ=FZ
 Bifurcate collateral
o Allemaal een andere naam
o descriptief
Murdock definitie/kenmerken kunnen geven
 Eskimo: nadruk op het kerngezin (lineal)
o Vader, moeder, broer, zus met specifieke termen aangeduid en andere
verwanten classificatorisch aangeduid.
o Net zoals onze samenleving, wij zijn Eskimo!
 Hawaï: generatie systeem
o Alle verwanten van dezelfde generatie hebben dezelfde term.
o Onderscheid tussen sekse
 Soedanese: onderscheid parallel cousin (FBD)
o Trouwen met parallel cousin!
 Iroquois: onderscheid cross cousin (FZD)
o Trouwen met cross cousin! > parallel cousin is incest.
 Omaha: patrilineair verwante vrouwen gelijkgesteld ongeacht
generatieverschillen.
 Crow: matrilineair verwante mannen gelijkgesteld ongeacht generatieverschil
8
College 3 - 12 februari (afstamming)
Afstamming, alliantie en sociaal-politieke organisatie
Soorten afstamming (descent) opzoeken in antropologie aantekeningen
 Unilineal descent
o Patrilineal
o Matrilineal
 Cognatic descent  nog een keer opzoeken
o Bilineal = beide afstammingslijnen zijn belangrijk?
o Parallel = sekse-specifiek. Mannen stammen af van mannen en
vrouwen van vrouwen.
 Variatie: Cross-lineair = kruisgewijs. Mannen stammen af van
vrouwen, en vrouwen van mannen.
o Ambilineal = keuzeverschil in achternaam
o Bilateral = verwanten worden minder belangrijk. Patrilineair of
matrilineair is niet zo belangrijk meer. Vooral bij westerse
samenlevingen en samenlevingen die geen waarde hechten aan naam
omdat ze ook niet hebben om door te geven.
Begrippen rond afstamming
 Lineage, clan, phratry, moiety
o Lineage: corporatieve afstammingsgroep van bloedverwanten
o Clan: claimt afstamming van eenzelfde voorvader maar kan dit niet
bewijzen.
o Phratry: lijn van een van de broers.
o Moiety: in de helft gedeeld, de ene helft trouwt altijd met iemand van
de andere helft.
 Filiation
o Joking relationship
 Kindred: taakgroep vanuit ego (egocentrische)
o De mensen waarmee je de rites de passage mee viert.
o Mensen die je uitnodigt op je bruiloft, verjaardag, etc. De mensen die
dicht bij je staan en die je ziet.
o Je kan familie hebben die je nooit ziet, deze horen dan niet bij je
kindred maar wel bij je lineage.
Vestigingsvormen
 Virilokaal (patrilokaal)
 Neolokaal
 Matrilokaal
o Avunculokaal  bij MB van de bruidegom
o Uxorilokaal  bij MB van de bruid
 Duo-lokaal (bij beide wonen, als je als echtpaar twee plekken hebt om te
wonen)
 Ambilokaal
Relaties tussen afstammingsvorm en vestigingsvorm
9
Afstammingspolitiek en de gevolgen voor gender
 Politieke organisatie via patrilineage
o Uit zicht raken van vrouwen
o Huishoudelijke domein gescheiden van het politiek-juridische
 N. Elias: elke relatie is een machtsrelatie (maar niet in negatieve zin;
vermogen om te beslissen over je eigen doen en denken. Kan egalitair zijn)
 Afstamming en macht
o Patrilineair - patriarchaat
o Matrilineair - matriarchaat
 Matrilineal puzzle (A. Richards)
o Twee tegenstrijdige principes:
 Mannen oefenen gewoonlijk controle uit (Fox)
 In matrilineaire samenlevingen wordt afstamming gerekend via
de vrouwelijke lijn.
 Mannelijke macht bij vrouwelijke afstamming de broer van
de vrouw
College 4 - 19 februari (alliantie)
Film: Sunny side of sex
Matrilineaire samenleving. Dus de samenleving is meer egalitair?
 Vrouw bepaald of de man ’s nachts binnen mag komen.
 De kinderen wonen bij de vrouw.
 Vrouw niet economische afhankelijk van de man, dus scheiden is geen
probleem.
 Vrouw wordt altijd beschermd door haar familie. Een groep die je beschermd
leidt tot macht.
Afstamming versus alliantie
- Levi-Strauss  the elementary structures of kinship
- Vooral huwelijk als basis voor sociale organisatie
Begrippen rond alliantie
Incest
 Westermarck hypothesis: ‘familiarity breeds contempt’. Als je met elkaar
opgroeit en elkaar je hele leven lang al kent is een seksuele relatie minder
aantrekkelijk.
 Incest komt overal voor, is het cultureel of biologisch? Incest varieert overal.
 Incest taboe noodzakelijk om sociaal netwerk te vergroten.
Huwelijksbeletsel versus voorkeurshuwelijk
Negative vs. positive marriage rules
 Positive:
o Levirate: vrouw trouwt met broer van overleden man
o Sororate: man trouwt met zus van overleden vrouw, verzekering
nageslacht
o Parallel-cousin marriage: land blijft bezit binnen de familie, goedkoper
want minder snel scheidingen dus lagere bruidsprijs
o Endogamy
o Exogamy
10
Huwelijk
 Definitieproblemen. Meerdere betekenissen: het feest, het geheel van rechten
en plichten, een relatie die twee families met elkaar verbindt en een relatie die
een huishouden (met kinderen) vormt.
 Definitie 1 Rivers: een verbintenis tussen een man en een vrouw zodat
kinderen die geboren worden uit de vrouw erkend worden als het legitieme
nageslacht van beide ouders. Problemen: huwelijk tussen personen van
hetzelfde geslacht
 Definitie 2 Gough: Marriage is a relationship established between a woman
and one or more other persons, which provides that a child born to the woman
under circumstances not prohibited by the rules of the relationships, is
accorded full birth-status rights common to normal members of his society or
social stratum.
 Definitie 3 O’Neil: Marriage is the socially recognized union of two of more
people. Throughout the world, it is an effective method of regulation
heterosexual intercourse by defining who is socially acceptable as a sexual
partner and who is not. Following marriage, all people, other than one’s
spouse, are usually defined as off limits for sexual access.
 Belangrijke rol van huwelijk is kinderen legitimeren!
‘Sigheh’ of tijdelijk huwelijk
Huwelijk wordt afgesproken tegen een bepaalde tijd en prijs. Dus niet echt een
scheiding daarnaar, maar meer een ontbinding.
 Hashemi Rafsanjani - 1999
 Weduwes oorlog met Iraq (1980-1988). Veel mannen gesneuveld. Er waren
dus minder mannen dan vrouwen. Volgens Islam hebben mannen en vrouwen
recht op seksuele bevrediging.
 Alternatief voor westerse ‘dating’, masturbatie en prostitutie
 Gangbaar onder een kleine groep, maar cultureel onwenselijk. Vrouwen die
een tijdelijk huwelijk aangaan zijn vaak wat meer vrijgevochten.
 Feministisch of niet?
o Vrouwen meer zelfbeschikking over hun seksualiteit. Verder niet
afhankelijk van de man.  wel feministisch
o Maar de man heeft daarna geen verplichtingen meer, hij hoeft geen
alimentatie te betalen of voor de kinderen te zorgen  niet
feministisch
Huwelijksvormen
 Informeel huwelijk/sociaal huwelijk
o In Nederland bijvoorbeeld het samenlevingscontract. Samenwonen
hangt ook samen met een hoop regels en verplichtingen.
 Monogamie: huwelijk met één partner
o Opposite sex marriage - same sex marriage
o Female husbands
o Hypergamie: huwelijk dat sociale barrières breekt. Partner zoeken die
van hogere sociale status is dan jijzelf. Naar boven trouwen.
 Voor vrouwen is hypergamie meer geaccepteerd.
o Homogamie: partner zoeken uit dezelfde klasse, zelfde
opleidingsniveau, zelfde religie, zelfde huidskleur, etc.
11

Polygamie: huwelijk met meerdere partners
o Polygynie: man getrouwd met meerdere vrouwen  wel erkend
o Polyandrie: vrouw getrouwd met meerdere mannen  niet erkend
 Meer mannen dan vrouwen in een samenleving
 Economische moeilijke tijd, veel monden te voeden
 Fraternale polyandrie: een vrouw trouwt met meerder broers.
o Varianten: ‘serial polygamy’; groepshuwelijk/commune
Huwelijksbetalingen
 Bruidsprijs: man betaald de vrouw óf de familie van de vrouw?
o Uitgestelde bruidsprijs: man betaald de vrouw, maar als je gaat
scheiden moet je nog meer betalen (soort van alimentatie).
 Vaak punt van onderhandeling, wat als vrouw wil scheiden en
de man niet.
 Ook als de man overlijd gaat eerst het geld naar de vrouw, want
huwelijk is verbroken, en daarna komt pas het erfrecht van de
rest van de familie aan de beurt.
 Soort bescherming van de vrouw tegen scheidingen, de man
staat hier anders altijd sterker in.
 Bruidsschat: vrouw betaald man of de familie van de man.
 Bruidsdienst (Bride Service): de man gaat een tijdje werken voor de
schoonouders, voordat er wordt getrouwd.
Huwelijkspolitiek en de gevolgen voor seksualiteit en gender
Voor Lévi-Strauss was het huwelijk belangrijk voor het creëren van sociale
netwerken. Hij baseerde zich hierbij op de theorie van M. Mauss >
 M. Mauss ‘The Gift’
o Belang reciprociteit voor sociale netwerken (wederzijdse
gelijkwaardige uitwisseling).
 C. Lévi-Strauss ‘The Elementary Structures of Kinship’.
o Ruil van vrouwen centraal. Vrouwen zijn het belangrijkste geschenk
wat je kan geven om sociale netwerken te creëren. De vrouw kan
arbeid leveren, maar vooral nageslacht brengen. Reproductieve waarde
van de vrouw is belangrijk.
 Vrouwen ruilen met andere groepen om zo verbindingen te
creëren, een sociaal netwerk creëren.
 G. Rubin ‘The Traffic in Women. Notes on the Political Economy of Sex’.
Kwam met kritiek op de theorie van Lévi-Strauss:
o De norm van heteroseksualiteit is dominant, gaat er vanuit dat alle
vrouwen een man willen (heteronormativiteit). Vrouwen hebben alleen
waarde als ze heteroseksueel zijn.
o Vrouwen worden geobjectiveerd. Ze worden neergezet als ruilobject.
Het verondersteld vrouwelijke gehoorzaamheid en mannelijke
dominantie op gebied van seksualiteit.
o Doet geen recht op wat er werkelijk gebeurd in samenlevingen.
Vrouwen hebben veel inbreng op met wie ze trouwen. Ook oudere
vrouwen hebben erg veel invloed op keuze van de huwelijkspartner.
Het is niet alleen de vrouw die wordt uitgehuwelijkt, maar ook de man.
In de praktijk hebben deze jongeren veel meer invloed.
12
College 5 - 26 februari
Het creëren van verwantschap
Carsten, uitleg belangrijke begrippen
o Moderniseringsparadigma
o Notie van ‘personhood’: ‘joined-up person’
o Biologische versus fictieve verwantschap
o Transformatie en aanpassing: families into nation.
Over film van vorig college
Rituelen zijn bijna altijd performances van verwantschap  trouwen
Rite de passage  er wordt benadrukt dat het na het huwelijk anders is dan ervoor
Performance van gender (film):
 Vader bepaalt met wie dochter gaat trouwen.
 Een goede vrouw schikt zich naar de wensen van de familie.
o Geldt ook voor de man!
 Bruid krijgt doeken/kleding van de familie van haar man (van schoonmoeder)
> bruidsprijs
 Ook de moeder van de bruid geeft wat aan de familie van de man >
bruidsschat
o Uitwisseling van geschenken leidt tot het aangaan van relaties
Performance van verwantschap (film):
 Gender reversal: vrouw moet werken in Engeland, om later de man naar
Engeland te mogen halen.
 Rite de passage  er wordt benadrukt dat de vrouw een andere positie heeft
voor (dochter) en na het huwelijk (getrouwde vrouw).
o Luminale fase: vrouw huilt erg veel, maakt ruzie met haar moeder,
maar moeder reageert hier niet echt op. De dochter zit in de luminale
fase, ze staat even buiten de normale orde. Ze wordt even buiten alles
geplaatst. Tranen en ruzie horen erbij, ze voelt aankomen dat ze straks
een transitie doorgaat.
Germaine Tillion
 101 jaar oud geworden.
 Franse antropoloog: waarom trouwen mensen met neven?
 Heeft veel gedaan in het bekritiseren van Franse politiek in Algerije. Algerije
was van 1893 - 1962 een kolonie van Frankrijk. Tillion was antikolonialisme
Carsten, uitleg belangrijke begrippen
Moderniseringsparadigma
Westerse culturen
Persoonlijke identiteit (eigen keuze)
Niet westerse culturen
Sociale identiteit (geen eigen keuze)
Begrensd en autonoom
Uniek
Macht over eigen lichaam
Individuele verschillen
Modern
Relationeel
Rollen
Anderen hebben macht over je lichaam
Gelijkvormigheid
Traditioneel
13
Wij relateren verwantschap vaak aan niet-westerse culturen. Wij hebben relaties, zij
zijn relaties. Bij hen is er niks als ze geen relatie hebben.
Wij zien onze identiteit ook als redelijk uniek terwijl ze het bij anderen hebben over
de rollen die ze spelen. Zo horen ze dat te doen. Anderen meer onderworpen aan
sociale regels, minder macht over eigen lichaam.
Dichotomie tussen wij en zij. Zij zijn minder gedifferentieerd dan wij. In het
paradigma zijn wij modern en zij traditioneel.
Kritiek van Carsten:
 Misleidende dichotomie/onterechte dichotomie. Aan andere wordt iets
toegeschreven wat wij zelf ook hebben. West tegen de rest idee.
o Voornaamste insteek Carsten: dichotomieën bekritiseren!
 Idee van westerse mens vindt oorsprong in filosofisch liberalisme i.p.v.
feitelijk etnografische onderzoek.
o We onderzoeken alleen niet-westerse samenlevingen
 Onderzoek van ‘everyday relatedness’ laat ook onze relationele identiteit zien.
o Ook wij worden door onze omgeving beïnvloed op relatiekeuze, of we
wel/niet in onszelf snijden om ons mooi te maken, etc.
Diane en Stephen Blood
Ze waren getrouwd maar Stephen overleed aan Meningitis. Zaad van hem afgenomen
terwijl hij in coma lag. Afgesproken dat wanneer hij in coma zou komen, zij zijn zaad
mocht gebruiken om zwanger te worden. Maar dit stond niet op papier. En volgens de
Engelse wet mocht zij niet zwanger worden van een dode man. Uiteindelijk heeft ze
de rechtszaak gewonnen om het zaad te exporteren naar het buitenland. In België
heeft ze een kind gekregen, en later nog een. Maar toen kwam het 2e probleem. De
man werd niet als vader erkend. Op geboortecertificaat stond: vader onbekend. Maar
dit wilde ze niet > rechtszaak. Dit won ze, de man werd erkend als vader.
Notie van personhood - Notie van de ‘relational self’: verbonden met andere sociale
domeinen. Joined-up Person is dat je gevormd wordt door relaties met anderen. Je
neemt dingen van elkaar over. Relationele identiteit.
 Ziekte en gezondheid: de sterfte onder rouwende personen is een kwart hoger
dan normaal. Je bent gevoeliger voor hart en vaatziekten als je een persoon
verliest van wie je houdt.
o Ziek worden door een relatie die verstoord wordt.
 ‘Joined-up person’: zij zijn een relatie met anderen.
o Relationeel: eigen situatie wordt verklaard door relaties die ze hebben
met anderen.
 Godsdienst
Joined-up person en fictieve verwantschap
 Fictieve verwantschap is problematische term (Carsten).
o Alsof fictief minder waar zou zijn en minder als echt wordt ervaren.
 Strikt onderscheid tussen biologisch en fictief verwantschap is niet terecht.
o Westen: bloedbanden zijn niet altijd de basis van als echt ervaren
verwantschap (denkt men wel, maar is niet zo)
o Elders: culturele banden als echt/biologisch ervaren.
o Veel verwantschapsrelaties zijn sociaal geconstrueerd.
o Het creëren van verwantschap!
14
Biologische versus culturele benaderingen van verwantschap
 Gender en verwantschap als culturele constructie (David Schneider)
 Belang van betekenisgeving
 Probleem van het lichaam (biologisch foute term, wat doe je dan met het
lichaam?)
 Biologisch lichaam als cultureel geconstrueerd
Wat te doen met het lichaam?
 Yanigasako & Collier  het is nodig een andere vraag te stellen dan die naar
biologische oorzaken. Namelijk: Welke betekenissen worden aan het lichaam
gegeven op specifieke plaatsen en tijden? Carsten  nadruk blijft toch liggen
bij sociale constructie.
 Verena Stolcke  naturalisering van verschillen met politieke redenen.
Sociale ongelijkheid in termen van gender, klasse of ras, kan gelegitimeerd
worden door aan de geobserveerde verschillen een natuurlijke basis te geven.
Door te verwijzen naar het lichaam legitimeer je de sociale ongelijkheid die er
is (we doen alsof het zo hoort).
 M. Mauss  lichaamstechnieken: Hoe cultuur ons lichaam veranderd. Hoe
ons biologische lichaam eigenlijk een cultureel lichaam is. Bijvoorbeeld onze
lengte beïnvloedt door onze cultuur. Omgeving, politiek, economie
(consumeren), meer aan sport doen, anticonceptie. Culturele techniek die je
lichaam aanpast en verwantschap regelt.
 T. Csordas  Embodiment theory. Gaat door op theorie van Mauss. Lichaam
blijft belangrijk, lichaam is substantie van waaruit de wereld vormgegeven
wordt. Lichaam drukt cultuur uit. We moeten de persoon niet los zien van het
lichaam.
o Kritiek: overdrijven semiotische benadering. Terug naar materie van
het lichaam.
Transformatie en aanpassing: Families into Nation
Carsten hoofdstuk 6: betekenis van verwantschap niet langer te bestuderen als
domein, maar als verwevenheid met andere domeinen.
Verwantschap ontleent betekenis aan haar verwevenheid met andere domeinen.
 Privé-handelingen hebben grotere politieke, sociale of economische betekenis.
Door studeren krijgen we later kinderen, door crisis beginnen we later aan
kinderen, etc.
 Verwantschap transformeert, is historisch veranderlijk.
o Bv. huwelijksleeftijd, leeftijd van kinderen krijgen, aantal kinderen,
etc.
 Verwantschap kan gebruikt worden als machtig politiek symbool.
15
College 6 - 4 maart
Bloed, melk en botten. Substance en verwantschap
Feitelijke substanties en theoretische ideeën over substanties uit elkaar houden.
Het begrip substance
 Geïntroduceerd door David Schneider
 Verschillende betekenissen, niet alleen in het Engels maar ook in Nederlands.
o Materie (vloeibare, droge, harde substantie)
o Belangrijk onderdeel/basis. Als je zegt: ‘Substantieel argument’ heeft
dat te maken met de kern van iets. Dan betekent het: belangrijk,
essentieel, toepasselijk.
 Vele substanties – hele lichaam is een substantie, maar de verschillende
onderdelen van het lichaam zijn ook substanties
o Bloed
 werd het meeste geassocieerd met verwantschap. Bloedschande
= incest Bloedverwanten = belangrijk.
o Genen
 DNA onderzoek. Tegenwoordig zijn genen het meest
geassocieerd met verwantschap.
o Sperma
o Moedermelk
o Voedsel
 Consubstantiality: delen van substanties.
Delen van voedsel op basis van verwantschap
‘If food is gradually transformed into blood in the body, and those who live together
come to resemble each other as well as develop emotional closeness, then in the long
term this is surely a quite literal process of creating kinship’ (Carsten 2004: 139)
 Voeding is belangrijk element! Met versmelting van sperma en eicel heb je
nog geen lichaam, dat gebeurt door voedsel, al in de baarmoeder. Eten vormt
je lichaam!
 Door het delen van voedsel creëer je samenhorigheid/verbroedering. Samen
eten vormt relaties.
 Carsten: belang van ‘de haard’. Plaats waar het eten gekookt wordt en waar je
samen eet.
 Wat gebeurt er met het eten? Moet er ook weer uit! Ontlasting bevat
bindingskrachten. Substantie waarvan je het niet verwacht, waar je eigenlijk
afkeer van hebt, versterkt de relatie met je kinderen en laat zien dat je
liefdevol voor je kinderen zorgt.
Delen van tijd en nabijheid als basis van verwantschap
Verwantschap als langdurig proces: ‘It carries the implication that kinship is gradually
created rather than originating in a single moment of sexual procreation, as it
apparently does in the Western case’ (Carsten 2004: 140).
‘Kinship must be actively produced in time’.
 Verwantschap moet actief geproduceerd worden over tijd. Als je een baby
krijgt, duurt het even voordat je eraan ‘gewend’ bent, vooral bij vaders. Bij
moeders is het nog anders, die hebben het kind al maandenlang gevoeld, maar
voor vaders wordt het pas echt hecht als hij dingen gaat doen met het kind.
16
Convertibility of bodily substance
Transformatie van substantie
 Transformatie van ene substantie naar de andere. Kan op verschillende
manieren:
o van genderspecifiek naar neutraal: Mannelijk is sperma, vrouwelijk is
moedermelk. Samen iets neutraals: bloed en botten.
o Kan ook andersom.
 Van substantie naar relaties (door seks te hebben, borstvoeding geven, etc.)
 Van gender gebonden naar genderneutraal
Cross-cousins verschillen meer van je dan parallel-cousins  andere substanties.
Trouwen met parallel-cousin wordt vaker gezien als incest, met cross-cousins niet.
Wat leren we hiervan:
 Niet te veel uitgaan van onze Westerse voorstelling over het lichaam. Bijv.
welke substanties essentieel zijn voor het uitmaken van personen. DNA is
voor ons belangrijk, maar niet overal zijn dezelfde substanties belangrijk.
 Niet te veel uitgaan van Westerse vooronderstelling van scheiding van
biologische en sociaal culturele lichaam.
 We gaan te veel uit van verschil tussen mannelijke en vrouwelijke lichamen,
i.p.v. overeenkomsten en veranderlijkheid
o Flow  hoe er in een bepaalde periode mannelijke lichamen
vrouwelijker worden of andersom. Mannen die ouder worden krijgen
een beetje borsten, maar wij zeggen niet dat ze dan vrouwelijker
worden.
Carsten vs. Schneider
Schneider
 Bloed is duurzaam
 Verwantschap valt samen met biogenetische relaties (bloed staat voor de
biogenetische stof die doorgegeven wordt)
 Verwantschap als shared substance en cultural code
Carsten, vindt dat Schneider goede dingen heeft gezegd, maar ze heeft ook kritiek:
 Bloed is ook symbool – moet als symbool geanalyseerd worden.
 Schneider’s relaties als natural substances en relaties als code for conduct
handhaaft dichotomie. Dichotomie moet minder gemaakt worden.
 Beter: vervlechting i.p.v. scheiding laten zien
 Beter: substance zien als een complex en moeilijk begrip.
 Niet terug naar scheiding natuur-cultuur, we moeten ze samenbrengen en
minder star zijn.
Permeability of substance
personhood
 Doordringbaarheid (permeability): wij zien substantie als weinig
doordringbaar, in Maleisië zien ze lichaamssubstanties wel als doordringbaar.
Als je in de schaduw loopt van iemand, krijg je iets mee van die persoon.
Bijvoorbeeld verkoudheid.
 Je betaald veel geld voor een nep parelkettinkje omdat het gedragen is door
Marilyn Monroe.
17
Migration of substance
 Substance als gemigreerd begrip: door antropologen meegenomen en
toegepast om verschillende culturen te analyseren.
 Migration als eigenschap van substanties: flows of substance
o Doorgeven, transformeren en ruilen van substanties
 Voedsel dat verwantschap vormt (Trobrianders). Eerste keer
dat je voedsel uitwisselt is erg belangrijk. Zoals bij ons de
eerste keer seks, het uitwisselen van lichaamssappen belangrijk
is.
 Lichaamsstoffen als voeding:
 Sperma (Sambia): jonge mannen drinken sperma van
oudere mannen om levenskracht door te geven. Jonge
mannen kunnen zelf geen sperma maken als ze nog
geen sperma gedronken hebben.
 Borstvoeding: natuurlijke manier om baby’s te voeden,
vrouw geeft eigen substantie om baby te voeden.
Melkverwantschap
Melkverwantschap betekent dat kinderen die door een vrouw gezoogd worden die niet
hun biologische moeder is, familie worden van de zoogmoeder en haar familie.
 Islamitische samenlevingen  oorspronkelijk een huwelijksbeletsel. Je mag
niet trouwen met zoogmoeder en zoogzusters.
 Perceptie van verwantschap die wij niet kennen
 Mannelijke gelovige staat centraal: viricentrisch
Eventueel tentamenvraag: hoe noem je het als je trouwt met twee zusters?
Huwelijksbeletsels
 Eenvoudig aan te geven voor bloedverwanten en aanverwanten
 Zeer gecompliceerd voor melkverwanten (ridâ`) en vaak betwist
o Kerngroep: zoogmoeder, kind en zoogzuster.
o Kinderen buiten de kerngroep, tellen die wel of niet mee?
o Uitbreiding tot wel 40 soorten verwanten.
 Profeet: ‘De verboden van de melk zijn gelijk aan de verboden van het bloed.’
 vooral betrekking op huwelijk, met wie je geen seks mag hebben.
Gevolgen van melkverwantschap
 Huwelijk- en seksualiteitsbeletsel (incest)
 Geen onderhoudsplicht
 Geen erfrecht
 Geen voogdijrecht
 Wel sociaal-verwantschappelijke gevolgen
18
Verschil met Europees voedstersysteem
Het geven van melk aan andermans kind is eigenlijk niet heel gek
 Overeenkomst: zogen door andere vrouw dan de eigen moeder
 Verschil met Europa
o Meer arbeidsrelatie dan familierelatie – men werd betaald.
o Europa vaak commerciële relatie
o Europa geen huwelijksbeletsel
o Europa geen wettelijk erkende verwantschapsrelatie
Verschil met adoptie
Adoptie komt niet voor in Islamitische wereld. Pleegzorg komt heel veel voor.
 Adoptie is in de Islamitische wereld juridisch niet mogelijk
 Pleegzorg leidt niet tot verwantschappelijke relaties, is niet geformaliseerd,
zogen wel.
Verschillende juridische interpretaties
 Over het aantal verwanten voor wie het huwelijksbeletsel geldt
 Over hoeveel getuigen er nodig zijn om zoogrelaties te bewijzen (moeder zelf
overal voldoende)
 Over hoe oud het kind mag zijn
 Over hoe lang een baby aan een vreemde borst mag zuigen wil er sprake zijn
van melkverwantschap
o Bezorgde geliefden > man die tijdens seksueel spel melk binnenkrijgt.
o Al-Ghazâli: vijf voedingen
Redenen om kinderen te zogen
- Moeder ziek, afwezig, overleden, zwanger (zogen bederft de voeding voor het
ongeboren kind in Algerije)
- Vanwege ruzie met de vader
- Verminderd door opkomst flesvoeding
- Sociale redenen
Sociale processen van in- en uitsluiting
Insluiting  om eigen groep groter te maken
 Onderdeel van het vredesproces (Aït Atta) na stammenoorlog gezamenlijk
eten. Vrouwen besprenkelde eten met hun moedermelk. Mannen die aten
werden zo melkbroeders.
o Daar waar tribale organisatievorm dominant is
o Daar waar huwelijksallianties moeilijk zijn (bijv. om religieuze of
politieke redenen)
 Handelsallianties (tussen de christelijke Georgiërs en moslim Caucasiërs).
Alliantie door met elkaar te trouwen, maar soms mag je niet met elkaar
trouwen (religie). Baby’s een jaar lang bij de andere partij, om te laten zogen.
Iedere zuigeling uitgewisseld met andere zuigeling. Twee grote families
worden melkverwanten  handelsrelatie.
o Ook in niet islamitische culturen: Ashimadek clans in de Hindu Kush.
19
Gebruik als insluitingsmechanisme door vrouwen
 Betwiste traditie over Aisha: gebruikte de methode bij de mannen die ze graag
binnen wilde laten. Het wat normaal om verwanten binnen te laten, maar niet
om onbekende mannen binnen te laten.
 Meer bewegingsvrijheid. Melkbroer had minder hiërarchie dan de echte broer.
o Vorm van desegregatie t.o.v. bedienden (én taboe op seks).
o Meer mannelijke steun buiten autoriteitsverhouding
o Statusverhoging (sociaal en religieus)
 Netwerkuitbreiding
o Voorbeeld Algerije
o Ook nuttig voor de volgende generatie > binnen familie trouwen >
huwelijksaanbod wordt groter
Gebruik als uitsluitingsmechanisme door vrouwen
Om huwelijkskandidaten uit te sluiten
 Bijv. de rechtmatige parallel cousin
 Bij conflicten tussen families
 Ter versterking patrilineaire lijn (Turkije waar matrilineaire verwanten via
moedermelk als te verwant werden gezien om met elkaar te kunnen huwen)
 Om potentiële toekomstige tweede echtgenotes uit te sluiten
Gevaar voor mannen  Khomeini: vrouw mag alleen melk geven als dat niet tegen de
belangen van de echtgenoot ingaat
Discussie over de bezitter van de melk
 Man vaak gezien als eigenaar > hij heeft betaald bij het huwelijk
o Door mahr rechten op haar seksualiteit en reproductievermogen
 Transformatie van substance: man maakt de melk door zijn sperma
 Man verantwoordelijk voor onderhoud en verkrijgen van moedermelk
Hedendaagse relevantie
 Verandering door poedermelk, andere huisvestingspatronen, arbeidsrelaties,
staatsvorming
 Ontdekking van melkverwantschap
 Vragen over uit de hand gelopen liefdesspel
 Respect en erkenning voor de waarde van borstvoeding
o Melk geven als goede daad te beantwoorden met respect
o Doorgeven van identiteit aan kind
 Zogen als symbool van vrouwelijkheid. Lichaam als bron van voeding.
Moedermelk als drager van verwantschap.
 In interreligieuze ziekenhuis context
o Allergie
o Te vroeg geboren kinderen
20
College 7 - 12 maart
Responsiecollege
 4 of 5 open vragen (bestaande uit meerdere onderdelen)
 Begrippen
 Verwantschapsdiagram
 Verwantschap in letters (FBD)
 Altijd één vraag over de film: aan de hand van film voorbeelden geven of iets
uitleggen
 Voorbeelden geven die je zelf kunt verzinnen, hoeft niet per se uit het boek,
 Als je meerdere antwoorden weet allemaal geven (als er één goed is en de
andere niet dan worden de fouten genegeerd, behalve als de antwoorden
tegenstrijdig zijn)
 Alle namen die op de sheets verschenen zijn, zijn belangrijk
 Structuralisme van Levi-Strauss gaat ze niet naar vragen, ook niet naar
Koreaanse huwelijk/verwantschap?
Vragen:
 Moiety = de helft (samenleving wordt verdeeld in twee helften, één van twee
unilineaire helften, mensen trouwen met iemand uit andere helft)
 Phratry: groepen die afstammen van broers, lijn van een van de broers
21