Metabool syndroom - Natura Foundation

Voeding als medicijn
Metabool syndroom
Mirjam Bakker en Ria Penders
Mirjam Bakker (links) is orthomoleculair en
natuurvoedingsdiëtiste en heeft een praktijk
in Den Haag en Oude Wetering.
www.dietavoedingsadviezen.nl
Ria Penders (rechts) is orthomoleculair en
natuurvoedingsdiëtiste en heeft een praktijk
in Heiloo. www.orthodietist.nl
Het metabool syndroom is een toenemend probleem in de westerse wereld en komt op een
steeds jongere leeftijd voor. Het metabool syndroom kenmerkt zich door verschijnselen als
vetopslag in de buikholte (visceraal vet), verhoogde waarden van nuchtere bloedglucose,
serum triglyceriden, verhoogde bloeddruk, ontstekingsgevoeligheid en een verlaagd
HDL-spiegel. Deze kenmerken gaan samen met een laaggradig ontstekingsbeeld dat
zich onder andere uit in een verhoogd hsCRP (hoog sensitief C-reactief proteïne).
Onbehandeld kunnen hieruit ziekten voortkomen zoals overgewicht, diabetes-type-2,
hypertensie en hart- en vaatziekten. Tevens zijn er relaties met psychische aandoeningen,
kanker, hersendegeneratie, hormonale verstoringen, huidaandoeningen en jicht. Eén van
de oorzaken van het metabool syndroom is de toename van koolhydraatrijke producten
met een hoge glycemische index (GI) en glycemische lading (GL). Bijna de helft van
ons voedsel bestaat uit producten met een hoge glycemische lading en voedsel dat de
insulineproductie stimuleert. Er zijn ook voedingsmiddelen met een lage glycemische index
en glycemische lading die toch de insulineproductie stimuleren. Dit zijn melkproducten
en fructosebevattende voedingsmiddelen. Het consumeren van deze voedingsmiddelen
verhoogt de insulinespiegel en bevordert insulineresistentie.
Fructose
Fructose, ofwel vruchtensuiker, komt voor in fruit, groente, honing en
Recent onderzoek toont aan dat ook bij slanke mensen te veel vet in en
suiker. Sacharose (suiker) bestaat voor 50% uit glucose en 50% fructose.
rond de buikorganen kan gaan zitten. Daarnaast beïnvloedt fructose de
Bijna alle groenten en vruchten hebben een lage glycemische lading.
leptine- en ghrelinewaarden waardoor het verzadigingsgevoel vermin-
Evolutionair zijn mensen ingesteld op het eten van groenten en fruit,
dert. Het gevolg is dat men meer gaat eten dan nodig is en men maakt
dit betekent dagelijks een beperkte hoeveelheid fructose. Deze fructose
daarbij doorgaans een keuze uit het ongezonde voedsel gericht op de
kan het lichaam echter goed verwerken omdat de fructose samengaat
smaken zoet, vet en zout. Dit leidt onvermijdelijk tot gewichtstoename.
met de gehele matrix van bijvoorbeeld het fruit en de vezels die daar in
zitten.
Vetten
Een vetrijke voeding zelfs als de voeding uit 83% vet bestaat, geeft geen
Tegenwoordig worden veel voedingsmiddelen gezoet met High Fruc-
insulineresistentie, mits de energie-intake gelijk blijft aan de energie-
tose Corn Syrup (HFCS, zie ook nieuwsbericht op pag. 4). Het gehalte
behoefte. Alleen bij een hypercalorische voeding ontstaat insulinere-
aan fructose in deze siroop bedraagt 42% (HFCS-42), 55% (HFCS-55)
sistentie als gevolg van het overgewicht wat ontstaat. De vetzuren in
of 95%(HFSC-95) en wordt aangevuld met glucose. De 42%-variant
ongeraffineerde producten bevatten van nature de meest gunstige
wordt voor zoetigheden zoals koeken en repen gebruikt. De 55%- en
vetzuren, te weten omega-9-vetzuren en meervoudig onverzadigde
95%-variant wordt voor frisdranken benut en hard snoep (o.a. lolly’s)
vetzuren. Voor het menselijk lichaam is de balans tussen de verschil-
en bevat ook een hoeveelheid ongebonden fructose. De fructosecon-
lende meervoudig onverzadigde vetzuren van belang. Voor de meeste
sumptie was in 1800 circa 15-40 gram per dag. In 2000 was de inname
mensen is de meest ideale verhouding omega-3:omega-6 als 1:5. Door
gestegen tot zo’n 70-100 gram per dag per persoon. Hoewel de glyce-
een ruim gebruik van vette vis, wild en sommige noten en zaden wordt
mische index van fructose op 23 ligt (relatief laag), leidt fructosegebruik
de inname van omega-3-vetzuren vergroot.
tot insulineresistentie. Dit komt omdat de glucosespiegel al enigszins
verhoogd is. Fructose verhoogt tevens de triglyceridewaarden en VLDL-
Antinutriënten: lectinen en saponinen
concentraties. De lever zet fructose om in vet. Dit leidt tot opslag van vet
Ieder voedingsmiddel herbergt waarschijnlijk ook een negatief effect op
in de lever (Non Alcoholic Fatty Liver Disease) en de buik (visceraal vet).
onze stofwisseling. Nieuwe gegevens wijzen daarbij vooral op stoffen als
lectinen en saponinen, die beschouwd worden als antinutriënten. Deze
30
Van Nature nr. 14 - 2009
VOEDING ALS MEDICIJN
Gehalte aan lectinen
mg/kg
Soja-saponinen
mg/kg
Tarwekiemen
300-350
soja-eiwitisolaat
10.600
volkoren tarwemeel
30-50
tempeh
1.530
wit meel
4,4
tofu
590
nierbonen
1.000-10.000
sojamelk
470
sojabonen
200-2.000
tomaten
10
Peulvrucht-saponinen
mg/kg
pinda’s
110
alfalfa
8.000
witte bonen
4.100
nierbonen
3.500
alfa-tomatine
mg/kg
linzen
1.100
onrijpe groene tomaten
548
sperziebonen
100
rijpe tomaten
0,3
Gehalte aan saponinen:
Zie voor meer informatie het artikel “Voeding als medicijn” in magazine nr. 9 (2008). Hierin treft u onder andere
uitgebreide informatie over de glycemische index en lading en de rol van (andere) bioactieve substanties.
antinutriënten zijn in de plant nodig om zichzelf te weren tegen micro-
sumeerd wordt. De schil van de aardappel bevat het hoogste gehalte aan
organismen. Of een voedingsmiddel door de antinutriënten gezond-
saponinen. Ook vroege aardappels bevatten veel meer saponinen dan
heidsbedreigend is, is afhankelijk van de hoeveelheid antinutriënten
de rijper geoogste aardappel. Amaranth bevat 7900 mg/kg en quinoa
in relatie tot de hoeveelheid nutriënten en de voedselbewerking die de
5930 mg/kg saponinen.
(anti-)nutriënten teniet doet. Binnen dit kader kunnen we stellen dat
granen en peulvruchten in principe geen ideaal voedingsmiddel zijn
Praktijk
voor de mens.
Het is even wennen, maar zoals de recepten laten zien is ook een
voeding met zo min mogelijk lectinen en saponinen, een laag gehalte
Lectinen
aan koolhydraten, een ruime hoeveelheid eiwitten en goede vetten,
Lectinen zijn eiwitten die een binding aangaan met mono- en oligo-
gezond en lekker! Veel bioactieve substanties zijn beschreven in het
sachariden. Het zijn toxische stoffen, die een plant nodig heeft om als
artikel Voeding als medicijn in Van Nature nummer 9 (2008). Een
plant te overleven. Lectinen beschadigen het darmweefsel en passeren
belangrijke nieuwkomer is de bioactieve stof in broccolikiemen. Vooral
de darmwand waarna ze in de circulatie de erythrocyten laten samen-
tijdens het ontkiemen ontstaan er veel glucosinolaten in broccoli. Deze
klonteren. Onderzoek met arachide-olie (pindalectine) gaf aan dat de
stoffen werken gunstig bij ontstekingen, auto-immuniteit, cardiovascu-
lectinen binnen een half uur na het eten in het bloed aantoonbaar zijn
laire aandoeningen. In de recepten zijn diverse producten verwerkt met
[1]. Zij passeren de darmwand via aangetaste tight-junctions tussen de
een specifiek effect op de problematiek van het metabool syndroom.
enterocyten.
De omega-3-, -6- en -9-vetzuren komen vooral voor in de ingrediënten
Lectinen stimuleren ontstekingsbevorderende cytokinen zoals IL-12,
avocado, sesamzaad en -olie, walnoten en amandelen, olijfolie en de
IL-2, TNF-alfa, IL-1-bèta en IL-6. De lectinen kunnen een influx van
wilde zalm. Avocado bevat ook vanadium, vitamine E, glutathion en
leucocyten in de celwand van de bloedvaten bewerkstelligen en daar een
foliumzuur. Zowel de vitamine B3 uit het sesamzaad en de noten als de
rol spelen in het ontstaan van ontstekingen. Behalve pinda’s bevatten
lovostatine uit de paddestoelen hebben een cholesterolverlagend effect.
ook granen, vooral tarwe, peulvruchten en onrijpe tomaten schadelijke
De allylgroep in de knoflook versterkt het effect van de glucosinolaten
lectinen voor de mens. Alleen het graan gierst bevat geen lectinen.
van de broccoli. Prei bevat alliine dat zowel een ACE-remmer is als ook
het LDL verlaagt. Vooral de salicylzuren uit bramen, bosbessen, salie
Saponinen
en tijm hebben een ontstekingsremmend effect. Het hydrokinone en
Saponinen zijn glycolalkaloïden, die in de plant een beschermende rol
arbutine uit deze bosvruchten zorgen voor inhibitie endotheelactivatie.
spelen. Saponinen breken celmembranen van micro-organismen af. In
Fenegriek en kaneel kunnen zowel het cholesterol als de bloedglucose
zoogdieren verhogen zij de darmpermeabiliteit en kunnen enterocyten
helpen verlagen. <<
kapot maken. Hiervoor zijn vooral de saponinen uit onrijpe tomaten,
aardappels, soja, quinoa, amaranth en alfalfa verantwoordelijk. Vooral
als planten zowel lectinen als saponinen bevatten, wordt dit effect
Referentie
versterkt. (Zie artikel 'Saponinen' op pag. 34).
1.
Het gehalte aan alfa-solanine en alfa-chaconine in aardappelproducten
is sterk afhankelijk van de soort en de vorm waarin de aardappel gecon-
Wang Q, Yu LG, Campbell BJ, et al. Identification of intact peanut lectin in peripheral
venous blood. Lancet 1998;352:1831-32.
HET
DOSSIER
Van Nature nr. 14 - 2009
31