rijk werd er o.a. mede geconfronteerd toen rijke plantagehouders

108
W. R. MENKMAN
rijk werd er o.a. mede geconfronteerd toen rijke plantagehouders
zich in het moederland gingen vestigen met hun Westindische
huisbedienden, en jonge vrije kleurlingen er hun opvoeding kwamen voltooien. Bleef een slaaf, eenmaal op Europees grondgebied
aangekomen, een slaaf? Ook Nederland, waar slaven en slavinnen
uit Oost- en West-I ndië met hun meesters medekwamen, kende
het probleem. De uitspraak van rechter MANSFIELD in Engeland
(1765) — waar juist de Quakers begonnen met hun strijd tegen de
slavernij — dat een slaaf, eenmaal in het Europese grondgebied van
het Koninkrijk aangekomen, een vrij man was, kan als een mijlpaal
gelden op de weg naar de abolitie. Toch komt aan Frankrijk — het
land van de Rechten van den Mens en van de Amis du Noir, en van
MONTESQUIEU — de eer toe het eerst de slaven in de koloniën
vrijverklaard te hebben, al werd het betreffende decreet van de
Convention spoedig door het Consulat herroepen.
Emancipatie, vrijverklaring van individuele slaven, was ook
in de Amerikaanse koloniën bijna zo oud als de slavernij zelf.
Steeds zijn er meesters geweest die, hetzij bij hun leven, hetzij bij
testamentaire beschikking, slaven, of bij slavinnen verwekte
kinderen, uit de slavernij verlosten. Soms ook waren slaven in
staat zich zelf vrij te kopen. De „manumissie", zowel in vreemde
als in de Nederlandse koloniën, kon aanleiding geven tot misbruiken en werd aan wettelijke bepalingen en aan belastingheffing
onderworpen, om te voorkomen dat de meesters zich door de vrijverklaring aan hun verplichting tot onderhoud der slaven zouden
onttrekken. Welke overwegingen ook golden, humanitaire of andere, met de verwerping van de instelling der slavernij als onchristelijk, had in de regel de vrijverklaring niet te maken. Het is niet
de Goddelijke wet geweest — schreef een Frans auteur — die
de emancipatiegedachte heeft doen zegevieren.
In Nederland en de Nederlandse koloniën hielden velen in de
achttiende eeuw zich bezig met de gedachte aan een geestelijke
emancipatie der slaven, onder behoud van de lichamelijke onvrijheid. Kerstening, onderwijs en erkend huwelijk waren vooral
voor missie en zending de wensen, welke naar voren gebracht
werden; aanvankelijk niet, tot in de negentiende eeuw zelfs niet,
was het de vrijverklaring der slaven waarnaar gestreefd werd.
Nog in 1790 werd in Nederland, in een Nutslezing, de slavernij
verdedigd en in de ontworpen, maar nooit in werking getreden
koloniale charters der Bataafsche Republiek werd van de slavernij
niet gerept.
De in Engeland tot een politieke agitatie gegroeide beweging