De oorzaak van dyslexie

De oorzaak van dyslexie
Waar komt dyslexie nu precies vandaan? Is het een gebrek aan vaardigheden, het gevolg van
slecht onderwijs, of is er een afwijking in de hersenen of zenuwen die dyslexie veroorzaken?
Hieronder de meest genoemde oorzaken die je tegen zult komen zodra je gaat zoeken naar de
oorzaken van dyslexie. Alle theorieën zo objectief mogelijk neergezet, om er vervolgens een
conclusie aan te kunnen verbinden.
Problemen met de hersenen
Bij de meest recente onderzoeken werd gebruik gemaakt van MRI- en PETscans om de
oorzaak in kaart te brengen. Bij recent onderzoek, waaraan proefpersonen mét en zonder
dyslexie meededen, werden aan de proefpersonen tegelijkertijd een woord getoond, terwijl zij
ook een woord hoorden. Intussen registreerde de MRI-scan hun reactie. De woorden die zij
zagen, kwamen niet exact overeen met de woorden die zij hoorden. De MRI-scan toonde aan
dat de hersenen bij de proefpersonen zonder dyslexie dit verschil direct konden onderscheiden,
1/8
De oorzaak van dyslexie
maar dat dit niet gebeurde in de hersenen van de personen met dyslexie.
Bij een ander onderzoek waarbij gebruik werkt gemaakt van EEG’s, waarbij een heleboel
elektrodes tijdelijk op het hoofd van een persoon worden geplakt. Deze elektrodes meten
hersenactiviteit, in dit geval van een aantal proefpersonen die leerden lezen. Hier werd duidelijk
dat bij het leren lezen een kind voornamelijk veel hersenactiviteit vertoont aan de rechterzijde
van de hersenen. Een vergevorderde lezer vertoont juist weer voornamelijk hersenactiviteit aan
de linkerzijde van de hersenen.
Hier is nu een duidelijk verschil waarneembaar met dyslectische kinderen: ze gebruiken de
linkerkant wel, maar blijven hun rechterzijde zes keer heftiger gebruiken dan een kind zonder
dyslexie. En dat is opvallend, want de taalcentra bevinden zich juist aan de linkerkant van ons
brein en zouden voor een vlot verloop dan ook het meest gebruikt moeten worden. Dit kan
overigens ook verklaren waarom dyslectische mensen sneller vermoeid raken bij schrijven en
lezen en taal leren.
Op de Northwestern University in Chicago heeft men het in het onderzoek naar dyslexie
gefocust op de activiteiten in de hersenstam bij het luisteren. Deze hersenstam is de eerste plek
waar geluidssignalen worden verwerkt. Uit eerder onderzoek is gebleken dat mensen
automatisch ingesteld zijn om in een rumoerige omgeving alleen relevante geluiden te
onderscheiden: ze horen alleen de dingen die voor hen belangrijk zijn. Met deze theorie in het
achterhoofd ontdekten de onderzoekers dat hier een afwijking in de hersenstam waarneembaar
is bij mensen met dyslexie: zij hebben moeite met het filteren van deze geluiden. Er komt
zoveel informatie binnen, dat het veel meer moeite kost te blijven concentreren op enkel de
relevante (belangrijke) informatie.
Oogbewegingen
2/8
De oorzaak van dyslexie
Gerelateerd aan de problematiek in de hersenen, zijn problemen met oogbewegingen. Wie wel
eens heeft gekeken naar de ogen van een persoon die zit te lezen, zal hebben opgemerkt dat
de ogen zich op unieke wijze bewegen. Ze springen met kleine schokjes door een tekst heen. In
feite fixeren ze zich steeds op andere woordjes, wat langer op moeilijkere woorden, wat korter
op makkelijke woorden. Eenvoudige, veelvoorkomende woorden als ‘een’, ‘het’, en ‘van’ krijgen
nauwelijks de aandacht, terwijl een woord als ‘edukinesiologie’ een langere fixatie vereist bij
iemand die dit woord zelden gebruikt of tegenkomt.
Deze oogbewegingen worden aangestuurd door het taalgebied in onze hersenen. Zij zijn door
onze leeservaring erop getraind om lang genoeg op ieder woord te kunnen blijven hangen en
teksten goed te kunnen scannen om zo vlot mogelijk de juiste betekenis eruit te halen. Uit
onderzoek blijkt dat de oogbewegingen van mensen met dyslexie niet zo effectief verlopen als
bij niet-dyslectici. Vooral dyslectische kinderen die de grootste problemen hebben met het
overslaan van regels, woorden en zinnen overslaan en gaten laten vallen bij het voorlezen
blijken afwijkende oogbewegingen te maken. Hun bewegingen zijn ‘grover’, ze maken grotere
sprongen terwijl ze beter kleinere stapjes zouden kunnen maken. Fysische training van de
oogbewegingen lijkt geen verbetering te geven.
Tussen de hersenen en de ogen zit een zeer nauwe samenwerking, dus eigenlijk is deze
theorie een verlengde van bovenstaande. Bij mensen die problemen met de oogbewegingen
hebben, zullen de gekleurde ChromaGenfilters een groot effect kunnen bereiken.
Het hormoon testosteron en erfelijkheid
Een andere theorie in het verlengde van de hersenproblematiek geeft aan dat het mannelijke
hormoon testosteron invloed heeft op het hebben van dyslexie. Dit hormoon komt vaak in hoge
mate voor bij kinderen met cara klachten (eczeem, allergieën, bronchitis, astma etc.), kinderen
die veel last hebben van een middenoorontsteking en mensen die linkshandig zijn.
Testosteron speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van een foetus (ongeboren baby) in de
25 e week van de zwangerschap. In deze week worden ook de taalcentra in de hersenen
gevormd. Een laatste aanwijzing is dat de hoeveelheid testosteron die op dat moment vrijkomt,
erfelijk bepaald is: dyslexie is ook erfelijk. Uit de onderzoeken is gebleken dat als één ouder van
een kind dyslexie heeft, de kans dat het kind dyslexie heeft 40 tot 50% is. Als beide ouders
dyslexie hebben, is de kans circa 80% dat het kind dyslexie heeft. Dyslexie kan dus vaker
binnen één familie voor komen.
3/8
De oorzaak van dyslexie
Gehoorproblemen
Verder is er ook onderzoek gedaan naar het verband tussen hoorproblemen en dyslexie.
Kinderen die vaak verkouden zijn en keelontstekingen hebben op jonge leeftijd, hebben een
verhoogde kans dat ze vaak ‘geblokkeerde oren’ hebben, ook wel ‘lijmoor’ genoemd. Het
middenoor raakt hierbij opgevuld met dik, plakkerig vocht dat zich tegen de trommelvliezen
ophoopt. Het komt vaak voor dat ouders dit niet doorhebben totdat een dokter hiernaar kijkt. Het
probleem dat hieruit ontstaat, is dat een kind in de eerste jaren van zijn leven – de belangrijkste
jaren voor de taalontwikkeling!- klanken niet goed kan onderscheiden. Het verschil tussen
‘boom’ en ‘boon’ en ‘huis’ en ‘heus’, bijvoorbeeld. De slechthorendheid zorgt er ook voor dat
kinderen zich slechter bewust worden van lettergrepen in woorden, zoals ‘in-te-res-sant’ .
Het gebrek aan het horen van heldere klanken in de kinderjaren kan levenslange gevolgen
hebben als er niet tijdig ingegrepen wordt. Soms worden er buisjes in de oren aangebracht om
het geluid te zuiveren, soms heeft het meer zin om de amandelen te verwijderen die de oorzaak
zijn van de steeds terugkomende ontstekingen.
Het is lastig om bij deze problemen de diagnose ‘dyslexie’ te stellen. De problemen die zijn
ontstaan hebben ontzettend veel overeenkomsten met de problemen die bij dyslexie
voorkomen, maar er blijft een verschil in het feit dat echte dyslexie aangeboren is en zich niet
pas op latere leeftijd ontwikkelt.
De schuld van de taal?
Een andere interessante suggestie is of de moeilijkheid van een taal zelf dyslexie kan
‘uitlokken’. Helaas konden hierover alleen gegevens over de Engelse taal gevonden worden,
dus passende informatie over onze taal is helaas niet te geven. Desondanks is de informatie
over de Engelse taal wel boeiend om in dit artikel mee te nemen.
We hebben eerder aangegeven dat mensen met dyslexie veel problemen hebben met
taalklanken, zoals het verschil in ‘dot’, ‘dop’ of ‘dok’. In de Engelse taal zijn er 1100 schrijfwijzen
voor klanken, die ieder individueel geleerd moeten worden en die samen voor 40 verschillende
klanken zorgen bij het uitspreken. Hierbij zit de taal natuurlijk doordrenkt met zeer hinderlijke
uitzonderingsregels, zoals de uitspraak van ‘cough’, ‘bough, ‘dough’ en ‘tough’. Of kijk naar de
ch-klank in bijvoorbeeld ‘chat’, ‘chute’ en ‘scholar’. En dan zijn er nog lettercombinaties die je
anders schrijft, maar hetzelfde uitspreekt, zoals ‘sh’ in ‘ship’, ‘initial’ en ‘machine’.
4/8
De oorzaak van dyslexie
Deze hinderlijke taaluitzonderingen die stuk voor stuk geleerd moeten worden, lijkt ervoor te
zorgen dat er in Engelstalige gebieden tot wel twee keer meer mensen met dyslexie voorkomen
dan in anderstalige landen. In Italië zijn er bijvoorbeeld slechts 33 schrijfwijzen voor klanken die
samen representatief zijn voor 25 klanken. Dit is bijna 1-op-1, waardoor de regels voor
klankenleer veel regelmatiger zijn, en dus veel gemakkelijker te leren.
Onderzoeken tonen dat ook aan dat dyslectische Italianen beter hun eigen taal lezen dan dat
Engelse lezers hun eigen taal lezen, terwijl ze wel dezelfde scores hebben in standaard
onderzoeken en dezelfde afwijkingen vertonen in PET-scans. Het is zelfs zo dat heel veel
Italianen er prima in slagen om hun dyslexie volledig te negeren, terwijl zij op grote problemen
zouden stuiten als ze in een land met een veel moeilijkere taal waren opgegroeid!
Om dit nog eens te onderstrepen kwamen onderzoekers naar dit fenomeen een prachtig geval
tegen van een man die opgegroeid was in Japan, maar Amerikaanse ouders had. Deze man
werd tweetalig opgevoed in Japans en Engels. Wat bleek? Bij de Engelse taal toonde hij alle
tekenen van dyslexie en had hij veel meer moeite met lezen en schrijven, terwijl het Japans
hem relatief veel beter af ging. Japans is fundamenteel verschillend en complexer dan het
Engels, maar de klanken zijn een heel stuk eenvoudiger.
5/8
De oorzaak van dyslexie
Uit deze studies blijkt dus dat de problemen met dyslexie ook een kwestie kunnen zijn van
geografisch geluk: je moedertaal kan bepalend zijn voor de problemen die je tegenkomt.
De basis?
Dan is er nog de theorie die ervan uitgaat dat dyslexie de grondslag heeft bij een slechte basis.
Om dit uit te leggen, volgen hieronder enkele korte verhalen die de gedachte achter deze
theorie verhelderen.
Mozart is een beroemde pianocomponist. Hij kwam uit een zéér muzikale familie en is vanaf zijn
geboorte blootgesteld aan prachtige, complexe pianostukken. Zijn talent is enorm gepusht
vanaf zijn geboorte en dit heeft hij waargemaakt: hij ontwikkelde een groot talent voor de piano
en heeft ons prachtige stukken gegeven die tot op de dag van vandaag zeer geliefd zijn bij vele
pianisten. Maar wat hadden wij nu van Mozart gehoord, als zijn moeder hem direct na zijn
geboorte had afgestaan en hij opgegroeid was tussen twee bouwvakkers? Als hij dan eens een
piano had aangeraakt toen hij een jaar of 14 was, was er dan ook zulke mooie muziek uit zijn
vingers gekomen? Misschien wel, maar de kans is groot dat we nooit meer van hem gehoord
hadden.
Een oud onderzoek in een weeshuis. 25 kinderen van dezelfde leeftijd worden gevolgd. De
situatie in het weeshuis is slecht: er is weinig personeel, weinig faciliteiten en weinig geld. Er
worden twaalf kinderen geadopteerd. Uit een IQ-test blijkt dat het gemiddelde IQ van de
kinderen die achterblijven in het weeshuis 84 is, van de geadopteerde kinderen is het IQ 66. De
geadopteerde kinderen krijgen goed onderwijs, veel liefde en persoonlijke aandacht en hun
6/8
De oorzaak van dyslexie
moeders krijgen vanuit het experiment uitgebreide uitleg hoe zij hun kinderen het meest
stimuleren. Na 18 maanden is het IQ van de achtergebleven kinderen in het weeshuis 66 (22
punten afgenomen), de geadopteerde kinderen hadden een IQ van maarliefst 101 gemiddeld!
De groep geadopteerde kinderen heeft later in het leven gemiddeld een betere studie gedaan
en een hogere functie bekleed, terwijl de andere groep lagere functies vervulde en er een groot
deel werkeloos was.
Hoewel aan IQ-testen tegenwoordig minder waarde wordt gehecht, toont bovenstaande wel aan
dat veel dingen in het leven ‘maakbaar’ zijn. De hersenen kunnen groeien en veranderen. Zo
blijkt uit ander onderzoek dat de hersenen van taxichauffeurs in Londen in het deel voor
ruimtelijk inzicht meer neurologische (zenuw)verbindingen hebben, omdat zij de plattegrond van
Londen altijd in hun hoofd moeten hebben om op de meest logische wijze van A naar B te
gaan. En dan maken we nu de stap terug naar dyslexie: is dyslexie niet gewoon het gevolg van
een slechte basis? Kan iemand die nooit een goede basis geleerd krijgt op taalgebied, wel goed
lezen? Kan iemand die nooit leert optellen en aftrekken, ooit een oplossing vinden met
logaritmes?
Kortom: kan iemand die nooit het alfabet beheerst ooit een Harry Potter boek lezen? Volgens
sommigen ligt hier direct de problematiek van dyslexie. Aanhangers van deze theorie beweren
dat de oorzaak niet in de hersenen kan liggen, omdat deze, zoals uit bovenstaande
voorbeelden blijkt, zich aanpassen aan wat zij aangeleverd krijgen, meerekken als er meer
informatie opgeslagen moet worden en dus kunnen veranderen. Kinderen met dyslexie moeten
simpelweg opnieuw de basis geleerd krijgen op een manier die wél bij hen past, en zo zal het
hele probleem uiteindelijk opgelost kunnen worden.
Conclusie
Zoals duidelijk moge zijn, is er over de oorzaak van dyslexie veel te zeggen. Onze eigen
ervaring leert dat de hersenafwijking de meest plausibele oorzaak is voor dyslexie, waarbij de
rechterhelft van de hersenen veel actiever is dan de linkerhelft, terwijl ons taalcentrum zich aan
de linkerzijde bevindt. Dat oogbewegingen een rol spelen met de moeite met lezen, is ook
kloppend gebleken. Of en welke rol het hormoon testosteron hierbij speelt, is nog weinig over te
zeggen omdat hier nog niet al te veel informatie over beschikbaar is.
Het verhaal van de verkeerde basis, dat hier tegenin gaat, heeft een juist argument maar trekt
de verkeerde conclusie. De basis is bij dyslectische kinderen vaak niet sterk, maar dit is niet de
schuld van de ouders of het onderwijs! Anders zouden er toch echt hele klassen met
dyslectische kinderen moeten zijn, terwijl de verhouding juist heel gelijk is over het hele land
met een à twee kinderen per klas. Bij een methode of training van een kind (of volwassene) met
7/8
De oorzaak van dyslexie
dyslexie, is het wel verstandig om helemaal bij de basis te beginnen, omdat deze anders
opgeslagen moet worden dan bij andere kinderen. Maar dit is slechts een bijkomend aspect en
niet de oorzaak.
Verder geloven we niet dat gehoorproblemen écht dyslexie veroorzaken: het kan wél leiden tot
dyslexieachtige problemen. Hulpmiddelen en behandelmethodes gericht op dyslexie zullen
hierbij waarschijnlijk succes boeken, maar de verwerking van taal in de hersenen is anders dan
bij iemand met ‘aangeboren dyslexie’.
Dat taal een rol speelt bij de uiting van dyslexie, is eveneens zeer aannemelijk. Maar dit geeft
enkel aan hoeveel (of hoe weinig) last mensen hebben bij het lezen, schrijven en verwerken
van een taal en niet in hoeverre dyslexie hierdoor veroorzaakt wordt.
8/8