“frailty”: definiëren en meten

“FRAILTY”:
DEFINIËREN EN
METEN
20 november 2014
Robbert Gobbens
INLEIDING
Persbericht Den Haag, 4 februari 2011
Kwart van de 65-plussers kwetsbaar
- Ruim een kwart van de 65-plussers is kwetsbaar voor ernstige
gezondheidsproblemen.
- Het aantal kwetsbare ouderen zal tussen 2010 en 2030 naar verwachting
toenemen met ruim 300.000 van bijna 700.000 naar meer dan 1 miljoen.
- Kwetsbare ouderen hebben een vier tot vijfmaal grotere kans op opname
in verzorgings- of verpleeghuis en een twee tot driemaal grotere kans op
overlijden binnen drie jaar in vergelijking met de groep niet-kwetsbare
ouderen.
Bron: SCP, 2011
AANTAL KWETSBARE OUDEREN
(SCP, 2011)
HET BELOOP VAN KWETSBAARHEID
(SCP, 2011)
WAT VINDEN OUDEREN ZELF?
Bron: SCP, 2011
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (EERSTE)
1978 Charles F. Fahey: introductie van de term
‘frail elderly’
‘Personen die meestal, maar niet altijd, een hogere
leeftijd hebben dan 75 jaar en die vanwege een
opeenstapeling van diverse voortdurende
problemen frequent ondersteuning nodig hebben
om het hoofd te kunnen bieden aan het dagelijks
leven
Bron: Hogan et al., 2004
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL)
  Smal
Bijvoorbeeld:
Een biologisch syndroom van een verminderde
reserve en weerstand tegen stressoren, dat het
resultaat is van dalingen van diverse fysiologische
systemen, en dat gevoeligheid voor ongewenste
uitkomsten veroorzaakt.
(Fried et al., 2001)
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL)
  Breed
Bijvoorbeeld
Een syndroom dat een groep van problemen en
verlies aan mogelijkheden in diverse domeinen
bevat, en een individu gevoelig maakt voor
omgevingsfactoren.
(Strawbridge et al., 1998)
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID
(OPERATIONEEL)
Fried et al. (2001) criteria om kwetsbaarheid vast
te stellen:
•  Gewichtsverlies
•  Uitputting
•  Inactiviteit
•  Traagheid
•  Zwakte
Kwetsbaar ≥ 3
CYCLE OF FRAILTY (FRIED & WALSTON, 1998)
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID
(OPERATIONEEL)
Frailty markers (Puts et al., 2005)
  Laag lichaamsgewicht
  Verminderde longfunctie
  Cognitieve beperkingen
  Slechtziendheid
  Slechthorendheid
  Incontinentie
  Weinig ervaren regie over het eigen leven
  Depressieve symptomen
  Lichamelijke inactiviteit
Kwetsbaar≥3
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID
  Wanneer
is een definitie succesvol?
Criteria:
inhoud (verschillende determinanten)
samenhang (neemt toe met stijgen van de
leeftijd)
voorspellend zijn (bijv. voor sterfte, opname in
ziekenhuis of verpleeghuis, vallen)
bruikbaar zijn (je moet er interventies op
kunnen richten)
(Gobbens et al., 2010)
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID
Kritiek op smalle definitie
Fragmentatie van zorg
Aandacht voor de gehele persoon komt in gevaar.
Kwaliteit van leven↓
EXPERTS RAADPLEGEN
 
 
20 Experts (Amerika, Canada en Nederland)
Verschillende disciplines (o.a. geneeskunde,
verpleegkunde, psychologie)
 
Conceptuele (11) en operationele definities voorgelegd
 
Scoren
EXPERTS RAADPLEGEN
  Focus
op lichamelijk domein
  Frailty
# disability # comorbidity
Disability = beperkingen in ADL/IADL
Comorbidity = het hebben van tenminste twee
chronische ziekten
CONSENSUS OVER DEFINITIE VAN FRAILTY
Van consensus over een definitie van frailty is (nog)
geen sprake!
J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2013 Jan;68(1):62-7. doi: 10.1093/gerona/gls119. Epub
2012 Apr 16.
Searching for an operational definition of frailty: a Delphi
method based consensus statement: the frailty operative
definition-consensus conference project.
Rodríguez-Mañas L, Féart C, Mann G, Viña J, Chatterji S, Chodzko-Zajko W, GonzalezColaço Harmand M, Bergman H, Carcaillon L, Nicholson C, Scuteri A, Sinclair A, Pelaez
M, Van der Cammen T, Beland F, Bickenbach J, Delamarche P, Ferrucci L, Fried LP,
Gutiérrez-Robledo LM, Rockwood K, Rodríguez Artalejo F, Serviddio G, Vega E; FODCC group (Appendix 1).
  KWETSBAARHEID, COMORBIDITEIT, ADL
BEPERKINGEN (FRIED ET AL., 2004)
KWETSBAARHEID, COMORBIDITEIT,
BEPERKINGEN (DEEG EN PUTS, 2007)
N
%
---------------------------------------------------------------------------------------------------------Geen van de drie
302
25,6
Comorbiditeit, geen kwetsbaarheid, geen beperkingen
399
33,8
Beperkingen, geen comorbiditeit, geen kwetsbaarheid
45
3,8
Kwetsbaarheid, geen comorbiditeit, geen beperkingen
21
1,8
Comorbiditeit, beperkingen, geen kwetsbaarheid
237
20,1
Comorbiditeit, kwetsbaarheid, geen beperkingen
36
3,1
Beperkingen, kwetsbaarheid, geen comorbiditeit
14
1,2
Comorbiditeit, beperkingen, kwetsbaarheid
126
10,7
Totaal
1180
100,0
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID
(CONCEPTUEEL)
  Fragiliteit
is een dynamische toestand waarin
een individu verkeert die tekorten heeft in één of
meerdere domeinen van het menselijk
functioneren (lichamelijk, psychisch, sociaal), die
onder invloed van een diversiteit aan variabelen
wordt veroorzaakt en die de kans op het optreden
van ongewenste uitkomsten vergroot.
Biedt kader voor een integrale operationele
definitie van fragiliteit
DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID
(OPERATIONEEL)
Lichamelijk domein
Onbedoeld gewichtsverlies, moeilijkheden met lopen,
kracht in handen, lichamelijke moeheid, lichamelijke
gezondheid, evenwicht, gehoor- en gezichtsproblemen
Psychisch domein
Cognitie, depressieve symptomen, angst, coping
Sociaal domein
Alleenwonend, sociale relaties, sociale steun
EEN INTEGRAAL CONCEPTUEEL MODEL VAN KWETSBAARHEID
(GOBBENS ET AL., 2010)
Leeftijd
Leeftijd
Gezondheidsbevordering
en preventie
Voorkomen/
Uitstellen van
fragiliteit
Leeftijd
Voorkomen /Uitstellen van
ongewenste uitkomsten
Verminderen van fragiliteit
FRAGILITEIT
Levensloop
determinanten
- leeftijd
- gevolgd onderwijs
- inkomen
- geslacht
- etniciteit
- burgerlijke staat
- leefomgeving
- leefstijl
- levensgebeurtenissen
- biologische (inclusief
genetische)
Ziekte(n)
Vermindering van
fysiologische
reserve
Lichamelijke fragiliteit
Vermindering van:
- voeding
- mobiliteit
- lichamelijk actief zijn
- kracht
- uithoudingsvermogen
- evenwicht
- zintuiglijke functies
Ongewenste uitkomsten
Beperkingen
Gezondheidszorggebruik
Sterfte
Psychische
fragiliteit
Vermindering van:
- cognitie
- stemming
- coping
Sociale fragiliteit
Vermindering van:
- sociale relaties
- sociale steun
HET METEN VAN KWETSBAARHEID
In Nederland worden de volgende instrumenten
gebruikt:
- 
- 
- 
- 
- 
Groningen Frailty Indicator (GFI)
Transmuraal Zorg Assessment Geriatrie
Maastricht (TraZAG)
Easycare
Evaluative Frailty Index for Physical activity
(EFIP)
Tilburg Frailty Indicator (TFI)
CRITERIA MEETINSTRUMENT
Fragiliteit # comorbiditeit # beperkingen
Validiteit en betrouwbaarheid
Eenvoudig, gebruiksvriendelijk
TRANSMURAAL ZORG ASSESSMENT
GERIATRIE MAASTRICHT (TRAZAG)
Ontwikkeld door Warnier, Academisch Ziekenhuis Maastricht
TraZag is een assessment-instrument, dat gebruikt
kan worden om de probleem- en zorgsituatie van de
patiënt op gestructureerde wijze in kaart te
brengen.
Items in startdocument zijn: huishouden, ADL, afvallen, eten
en drinken, vallen, bewegen, huisartsbezoek, opname
ziekenhuis, medicatiegebruik, gezichtsvermogen, gehoor,
geheugen, depressie. Daarna wordt verder onderzoek gedaan
(o.a. met behulp van MMSE, Barthel-index)
TraZag is nog niet gevalideerd.
EASYCARE
Ontwikkeld door Olde Rikkert, UMC St. Radboud Nijmegen
Vragenlijsten en methodieken voor:
  vlotte screening op kwetsbaarheid
 
probleemanalyse
 
opstellen zorgbehandelplan
Onderdelen:
  algemeen deel (zintuigen, communicatie, welbevinden)
 
afhankelijkheid (ADL en IADL)
 
stemming (depressie)
cognitie
 
mantelzorgbelasting
 
vallen
 
EASYCARE
Doelbepaling: de oudere geeft zelf aan wat prioriteit heeft
in zijn situatie.
Daarna wordt op basis van gezamenlijke doelbepaling
een plan opgesteld.
Easycare TOS: screeningsinstrument
Valideringsstudie
TILBURG FRAILTY INDICATOR
(TFI)
Ontwikkeld door Gobbens et al., 2010
Screeningsinstrument, vragenlijst, zelfrapportage
Twee delen:
deel a) determinanten: 10 items en deel b) componenten: 15 items
  Lichamelijk: lichamelijke gezondheid, afvallen, lopen,
evenwicht, kracht, horen, zien, lichamelijke moeheid
  Psychisch: cognitie, depressie, angst, coping
 
Sociaal: alleenwonend, eenzaamheid, sociale steun
Afkappunt: ≥5
TILBURG FRAILTY INDICATOR
(TFI)
Psychometrische eigenschappen
Predictieve validiteit: functionele beperkingen, mortaliteit,
ziekenhuisopname (Daniels et al., 2012); ontvangen van
verpleging, verzorging en mantelzorg (Gobbens et al., 2012)
Constructvaliditeit: o.a. TUG-test, four test balance scale,
HADS-A, eenzaamheidsschaal (Gobbens et al., 2010)
Betrouwbaarheid: Cronbachs alpha 0,79 (Metzelthin et al.,
2010); 0,73 (Gobbens et al., 2010)
Test-hertest voor een periode van 1 jaar: 0,79 en periode van twee
weken 0,90 (Gobbens et al., 2010)
TFI DEEL A DETERMINANTEN (1)
1. Wat is uw geslacht?
2. Wat is uw leeftijd?
0 man
.
3. Wat is uw burgerlijke staat?
......................................jaar
0 gehuwd of samenwonend
0 ongehuwd
0 gescheiden
0 weduwnaar/weduwe
4. Wat is uw geboorteland?
0 Nederland
0 Nederlands Indië
0 Suriname
0 Nederlandse Antillen
0 Turkije
0 Marokko
0 Anders,
namelijk............................
5. Wat is de hoogste opleiding die u heeft afgemaakt?
0 geen of lager onderwijs
0 middelbaar onderwijs
0 hoger beroepsonderwijs of
universiteit
0 vrouw
TFI DEEL A DETERMINANTEN (2)
6. In welke categorie valt het netto maandinkomen van uw
huishouden?
0 €600,- of minder
0 €601,- tot en met €900,0 €901,- tot en met €1200,0 €1201,- tot en met €1500,0 €1501,- tot en met €1800,0 €1801,- tot en met €2100,0 €2101,- of meer
7. Hoe gezond vindt u alles bij elkaar uw manier van leven?
0 gezond
0 niet gezond, niet ongezond
0 ongezond
8. Heeft u twee of meer ziekten en/of chronische
aandoeningen?
0 ja
0 nee
0 ja
0 ja
0 ja
0 ja
0 ja
0 nee
0 nee
0 nee
0 nee
0 nee
0 ja
0 nee
0 ja
0 nee
9. Heeft u het afgelopen jaar één of meerdere van de
volgende gebeurtenissen meegemaakt?
- het overlijden van een dierbaar persoon
- een ernstige ziekte van uzelf
- een ernstige ziekte van een dierbaar persoon
- een scheiding, verbreking duurzame, intieme relatie
- een verkeersongeval
- een misdrijf
10. Bent u tevreden met uw woonomgeving?
TFI DEEL B COMPONENTEN (1)
B1 Lichamelijke componenten
11. Voelt u zich lichamelijk gezond?
0 ja
0 nee
12. Bent u de afgelopen periode veel afgevallen zonder
dit zelf te willen?
(veel is: 6 kg of meer in de afgelopen 6 maanden of
3 kg of meer in de afgelopen maand)
0 ja
0 nee
13............slecht lopen?
0 ja
0 nee
14............het slecht kunnen bewaren van uw evenwicht?
0 ja
0 nee
15............slecht horen?
0 ja
0 nee
16............slecht zien?
0 ja
0 nee
17............weinig kracht in uw handen?
0 ja
0 nee
18. ..........lichamelijke moeheid?
0 ja
0 nee
Heeft u problemen in het dagelijks leven door
TFI DEEL B COMPONENTEN (2)
B2 Psychische componenten
19. Heeft u klachten over uw geheugen?
0 ja
0 soms
0 nee
20. Heeft u zich de afgelopen maand somber gevoeld?
0 ja
0 soms
0 nee
21. Heeft u zich de afgelopen maand nerveus of angstig
gevoeld?
0 ja
0 soms
0 nee
22. Kunt u goed omgaan met problemen?
0 ja
0 nee
23. Woont u alleen?
0 ja
0 nee
24. Mist u wel eens mensen om u heen?
0 ja
25. Ontvangt u voldoende steun van andere mensen?
0 ja
B3 Sociale componenten
0 soms
0 nee
0 nee
RESULTATEN METINGEN TFI
  Dwarsdoorsnede
onderzoek
  Zelfstandig wonende ouderen, 75+, Gemeente
Roosendaal
  N = 484 (respons 42%)
Steekproef
KENMERKEN RESPONDENTEN
n (%)
Leeftijd, gemiddelde ± SD
Geslacht, % of vrouwen
Burgerlijke staat
Gehuwd of samenwonend
Ongehuwd
Gescheiden
Weduwnaar/weduwe
Opleiding
Geen of lager
Middelbaar
Hoger of universiteit
80.3 ± 3.8
277 (57.2)
240 (49.7)
46 (9.5)
15 (3.1)
182 (37.7)
181 (37.7)
225 (46.9)
74 (15.4)
KWETSBAARHEID IN DE THUISSITUATIE
Componenten van kwetsbaarheid
Lichamelijk domein
Lichamelijke gezondheid
Gewichtsverlies
Slecht lopen**
Slecht evenwicht
Slecht gehoor**
Slecht gezichtsvermogen
Kracht in handen***
Lichamelijke moeheid***
Psychisch domein
Klachten geheugen*
Somberheid
Nervositeit of angst*
Coping
Sociaal domein
Alleenwonend***
Sociale relaties**
Sociale steun
Mannen Vrouwen Totaal
(n = 207) (n = 277) (n = 484)
%
%
%
26.3
6.3
41.1
33.3
43.2
20.1
23.2
35.9
31.6
8.7
53.3
36.4
31.0
21.9
43.0
52.3
29.4
7.7
48.0
35.1
36.3
21.1
34.5
45.3
13.0
35.8
25.7
13.3
7.2
43.8
34.7
16.1
9.7
40.4
30.8
14.9
28.0
51.2
16.6
62.8
64.9
16.3
47.9
59.0
16.4
Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th., Schols, J.M.G.A. (2010). Determinants of
frailty. J Am Med Dir Assoc;11(5):356-364
KWETSBAARHEID BEZOEKERS CBO
(GEMIDDELDE LEEFTIJD 61,4)
Lichamelijk functioneren
Mannen
Vrouwen Totaal
n (%)
n (%)
n (%)
21 (18,4)
27 (13,9)
48 (15,6)
5 (4,4)
4 (2,1)
9 (3,0)
20 (17,9)
25 (13,0)
45 (14,8)
8 (7,0)
20 (10,4)
28 (9,2)
• 
Lichamelijke ongezondheid
• 
Gewichtsverlies
• 
Slecht lopen
• 
Slecht evenwicht
• 
Slecht gehoor*
23 (20,4)
20 (10,4)
43 (14,1)
• 
Slecht gezichtsvermogen
11 (9,6)
7 (3,7)
18 (5,9)
• 
Weinig kracht in de handen
16 (14,0)
42 (21,8)
58 (18,9)
• 
Lichamelijke moeheid
27 (23,7)
43 (22,3)
70 (22,8)
3 (1,5)
10 (3,2)
Psychisch functioneren
• 
Klachten geheugen*
7 (6,1)
• 
Somberheid*
31 (27,2)
77 (39,9)
108 (35,2)
• 
Nervositeit of angst**
24 (21,1)
72 (37,1)
96 (31,2)
• 
Slecht omgaan met problemen
13 (11,7)
26 (13,6)
39 (12,9)
Sociaal functioneren
• 
Alleenwonend*
11 (9,6)
35 (18,0)
46 (14,9)
• 
Eenzaamheid*
22 (19,3)
60 (31,3)
82 (26,7)
• 
Onvoldoende sociale steun
11 (9,8)
15 (7,9)
26 (8,6)
Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th., Schols, J.M.G.A. Fragiliteit bij ouderen: meting met de Tilburg
Frailty Indicator. TGG:;43(6):296-307
DETERMINANTEN VAN KWETSBAARHEID
 
Leeftijd – lichamelijke kwetsbaarheid
 
Geslacht – sociale kwetsbaarheid
 
Levensgebeurtenissen – psychische kwetsbaarheid
 
Ongezonde leefstijl en multimorbiditeit voorspellen
kwetsbaarheid
GEBRUIK VAN DE TFI
  Prevalentie
kwetsbaarheid: 47,1% (afkappunt 5)
bij zelfstandig wonende ouderen (≥75 jaar)
  Preventie
van kwetsbaarheid: eerstelijnszorg
  Kwetsbaarheid
vraagt om een multidisciplinaire
benadering: samenwerking
  Complexe
hulpvragen van kwetsbare ouderen
  Uitgangspunt:
integrale behoeften van de
individuele zorgvrager
INTERVENTIES
Identificeren van kwetsbaarheid bij ouderen
is van belang,
maar uiteindelijk gaat het om interveniëren!
INTERVENTIES BIJ KWETSBARE
OUDEREN
  Zelfmanagement
(regie)
  Depressieve klachten behandelen
  Stimuleren tot lichaamsbeweging
  Stimuleren van sociale contacten
  Voedingsadviezen
GEZOND OUD WORDEN
  10
tips
Stel doelen
Bewaar gevoel voor humor
Neem voldoende beweging
Zorg voor voldoende slaap
Leer omgaan met verliezen
Onderhoud contacten
Wees dankbaar en trots
Zorg voor anderen of dieren
Goede voeding
Geniet van kleine dingen
DE BOODSCHAP
  Kijk
naar kenmerken van kwetsbaarheid
  Niet alle ouderen zijn kwetsbaar
  Signaleer kwetsbaarheid
  Licht voor, stimuleer, activeer
  Ondersteun, grijp in
  Bevorder zelfmanagement
  Werk multidisciplinair
BEDANKT VOOR JULLIE
AANDACHT!
ROBBERT GOBBENS
[email protected]