de munten van armenië

DE MUNTEN VAN ARMENIË
door T. Dewit
Armenië is een bergachtig land, gelegen in Klein Azië. Het maakte ooit deel uit van de
keizerrijken der Achaemeniden, Alexandrijnen en Seleuciden. Nadat de Romeinen in 190 vC
Antiochus III hadden verslagen, hebben deze er een onafhankelijk koninkrijk van gemaakt.
Gedurende 600 jaar werd er in Armenië strijd geleverd met Rome, met de Parthen en later
met de Sassaniden, waarbij op het einde van de 14de eeuw het land opgedeeld werd tussen
het Oost Romeinse Rijk en de Perzen. Armenië was het eerste land dat officieel het
christendom aanvaardde en ook de oudste christelijke natie uit de moderne tijd.
Gezien Armenië gelegen was op de grote handelsroutes tussen Europa en Azië bevonden zij
zich in een unieke economische positie om handel te drijven met andere naties en daardoor
groeide snel de vraag naar het ontwerpen van munten.
De eerste Armeense munten begonnen te circuleren gedurende de 3de eeuw v.C. Dit waren
bronzen munten uitgegeven door de Armeense koningen van Sophene.
Sames (c.260 vC)
Arsames I (c.240 vC)
Charaspes (c.235 vC)
Arsames II (c.230 vC)
Xerxes (c.220 vC)
Abdissares (c.210 vC)
Zariadres (c.190 vC)
Morphilig (c.190 vC)
Artanes (c.110 vC)
Arsaces (>70 vC)
De afbeeldingen van deze koningen op de voorzijde van de munten leert ons niet alleen iets
over hoe ze er uit zagen, maar ook zeer veel over hun typische hoofddeksels.
Tijdens de Artaxiadische dynastie, ontstaan in de 2de eeuw v.C., werden echter zeer mooi
geslagen reeksen van munten uitgegeven in koper en zilver.
Zariadres (? - 189 vC)
Artaxias I (189 - 160 vC)
Artavasdes I (160 - 123 vC)
Tigranes I (123 - 96 vC)
Tigranes II, the Great (96 - 56 vC)
Tijdens deze periode was Tigranes de Grote (95-55 v.C.) diegene die de meeste munten liet
slaan. Tijdens zijn heerschappij kende Armenië ook haar grootste uitgaven. De grote
reeksen tetradrachmes behoren tot de mooiste uit die tijd, zowel wat het ontwerp als de
uitvoering ervan betreft.
Tigranes II, de Grote (95 - 56 vC)
AE 1/2 Chalkus
Voorzijde : Tigranes naar rechts kijkend met Armeense tiara
Keerzijde : korenbundel met legende
Tigranes II, de Grote (95 - 56 vC)
AE Tetrachalkus
Voorzijde : Tigranes naar rechts kijkend met Armeense tiara, sporen van onderschrift
Keerzijde : Hercules (Vahagn) met in zijn rechter hand een leeuwenhuid en in zijn linker een
knuppel. Griekse legende ΒΑΣΙΛΕΩΣ rechts en ΣΑΣΙΛΕΩΝ ΤΙΓΡΑΝΟΥ links
Artavasdes II (56 - 34 vC)
AE Tetrachalkus
Voorzijde : Artavesdes rechts kijkend met Armeense tiara
Keerzijde : Nike met Griekse legende ΒΑΣΙΛΕΩΣ rechts en ΣΑΣΙΛΕΩΝ ΑΡΤΑΥΑΖΔΟΥ links
Na deze eerste Artaxiadische dynastie word Armenië overheerst door de Romeinse bezetter
van 34-31 vC. Nadien komen terug volgende Artaxiadische koningen op de troon.
Artaxias II (30 - 20 vC)
Tigranes III (20 - 8 vC)
Tigranes IV (8 - 5 vC)
Artavasdes III (5 - 2 vC)
Tigranes IV en Erato, Jugate (2 vC - 1 nC)
Artavasdes IV (4 - 6 nC)
Tigranes V (6 nC)
Artaxias III (18 - 34 nC)
Eigenlijk is het niet zeer duidelijk, maar gedeeltelijk tijdens deze periode ontstond ook het
Armeense koninkrijk van Commagena. Deze periode kende volgende heesers :
Ptolomaeus (c.163 vC)
Mithridates I Callinicus (96 - 70 vC)
Antiochus I Theos (69 - 34 vC)
Antiochus IV Epiphanes (38 - 72 vD)
Antiochos IV(38-72 nC) AE 28
Voorzijde : baardloos hoofd met diadeem, rechts kijkend. Griekse legende
Keerzijde : Kronkelende schorpioen met diadeem erboven. Griekse legende
Antiochus IV en Iotape (38 - 72 nC)
Iotape (38 - 72 nC)
Epiphanes en Callinicus (72 nC)
Philopappos (72 nC)
Vanaf het jaar 53 vC is de periode gekend als de Arsaciden van Armenië. Hierna volgt dan
een tijd, namelijk van 428 tot 885 nC dat Armenië door Gouverneurs van vreemde
oorsprong werd gedomineerd.
Van 885 tot 1045 nC spreken we van de Bagratiden Dynastie van Armenië.
Tenslotte in 1080 nC onstaat dan het Ciliciaanse Armeense Koninkrijk, dat we kunnen
onderverdelen in de :
Baroniale Periode (1080 - 1198 nC)
De laatste periode van de nationale Armeense muntslag dateert dus uit de middeleeuwen
tijdens die heerschappij van de Ciliciaanse Armeense baronnen en koningen (1080-1375).
Deze periode begint bij Baron Roupen en eindigt met Levo V, waarbij 6 baronnen en 14
koningen munten lieten slaan.
Roupen I (1080 - 1095 nC)
Roupen I (1080 - 1095 nC)
AE eenheid
Voorzijde : Kruis met Armeense legende
Keerzijde : Kruis met bolletjes in velden en Armeense legende
Gosdantin I (1095 - 1100 nC) geen munten bekend
Toros I (1100 - 1123 nC)
Levon I (1123 - 1138 nC) geen munten bekend
Byzantijnse heerser (1138 - 1144 nC)
Toros II (1144 - 1168 nC)
Mleh (1168 - 1175 nC) geen munten bekend
Roupen II (1175 - 1187 nC)
Roupen II (1175 - 1187 nC)
AE eenheid
Voorzijde : Kasteel met 2 platformen en Armeense legende
Keerzijde : Kruis met bolletjes in velden en Armeense legende
Levon II (1187 - 1198 nC)
Koninklijke Periode (1198 - 1375 nC)
Levon I (1198 - 1219 nC)
Levon I (1198 - 1219 nC)
AR Tram
Voorzijde : Levon gezeten op een leeuwentroon met kruis en lelie in de hand en Armeense legende.
Keerzijde : Klimmende leeuwen met patriarchaal kruis. Bolletje boven de kop van de linkse leeuw.
Armeense legende.
Levon I (1198 - 1219 nC)
AE Tank
Voorzijde : Leeuwenhoofd van de koning met baard en kroon met 6 bolletjes. Geen krul in het haar.
Keerzijde : Patiarchaal kruis met ster. Armeense legende.
Zabel (1219 - 1222 nC) geen munten bekend
Zabel en Philip (1222 - 1225 nC) geen munten bekend
Hetoum I (1226 - 1270 nC)
Hetoum I (1226 - 1270 nC)
AR Tram
Voorzijde : Koningin Zabel en koning Hetoum rechtopstaand naar elkaar kijkend. Beiden houden een
kruis vast zonder bolletje.
Keerzijde : Leeuw rechtop wandelend met opgeheven linkerpoot. Erachter een kruis en Armeense
legende.
Levon II (1270 - 1289 nC)
Levon II (1270 - 1289 nC)
AE Kardez
Voorzijde : Leeuw naar rechts en Armeense legende.
Keerzijde : Omaat kruis en Armeense legende.
Hetoum II (1289 - 1293, 1295 - 1296, 1299 - 1305 nC)
Hetoum II (1289 - 1305 nC)
AE Kardez
Voorzijde :Frontaal gezicht van de koning en Armeense legende
Keerzijde : Lang kruis met 2 dwarsbalken met eronder bloemen.Armeense legende.
Nota: De bloemenversiering op de keerzijde is bijna identiek met deze op de zilveren tweetalige
munten van Hetoum I (1226-1270), Nercessian, alsook de Zengid munten van half tot laat 12de eeuw.
Toros (1293 - 1295 nC)
Smpad (1296 - 1298 nC)
Smpad (1296 - 1298 nC)
AE Pogh
Voorzijde : Koning te paard naar rechts, met inde linkerhand de teugels en in de rechter een sceptre
over de schouder.
Keerzijde : Kruis met 4 duiven, één in elk kwadrant. Armeense legende.
Gosdantin I (1298 - 1299 nC)
Levon III (1301 - 1308 nC)
Levon III (1301 - 1308 nC)
AR Takvorin
Voorzijde : Koning te paard naar rechts met in de linkerhand de teugels en inde rechter een scepter of
kruis over de schouder. Armeense letter rechts, merkteken of letter links. Armeense legende.
Keerzijde : Rechtopstaande leeuw waar achter een kruis. Armeense legende met bolletje op 8h.
Oshin (1308 - 1320 nC)
Levon IV (1320 - 1342 nC)
Levon IV (1320 - 1342 nC)
AR Takvorin
Voorzijde : Koning te paard naar rechts en een scepter over de schouder houdend. Armeense letters
in het veld. Armeense legende.
Keerzijde : Leeuw naar echts met erachter een kruis. Bolletjes in het veld. Armeense legende.
Guy (1342 - 1344 nC)
Gosdantin III (1344 - 1363 nC)
Gosdantin III (1344 - 1363 nC)
AR Takvorin
Voorzijde : Koning te paard naar rechts en een scepter over de schouder houdend. Armeense letters
in het veld. Armeense legende.
Keerzijde : Leeuw naar rechts met erachter een kruis. Armeense letter in het veld. Armeense legende.
Levon de Overweldiger (1363 - 1365 nC)
Gosdantin IV (1365 - 1373 nC)
Gosdantin IV (1365 - 1373 nC)
AR Takvorin
Voorzijde : Koning te paard en een kruis over de schouder houdend. Armeense letter S onder het
paard. Armeense legende.
Keerzijde : Leeuw naar rechts met erachter een kruis. Armeense letter(?) en bolletje onder de leeuw.
Armeense legende.
Levon V (1374 - 1375 nC)
Levon V (1374 - 1375 nC)
AE Pogh
Voorzijde : Cypriotische leeuw naar rechts. Armeense legende.
Keerzijde : Enkel kruis. Armeense legende.
Tijdens deze dynastie zijn wij getuige van een uiterst grote en gevarieerde muntslag. De
Armeense benamingen van deze munten zijn : dubbele tram, tram, halve tram en takvorin,
allen geslagen in zilver. De koperen stukken zijn : tank, kardez en pogh. Er bestond ook een
zeer beperkte gouden muntslag die niet voor circulatie diende maar eerder bedoeld was voor
speciale staatsaangelegenheden. De afbeeldingen op deze munten, die niet allen in de
hoofdstad Sis geslagen werden maar ook in Tarsus, tonen ons een uitgesproken Armeense
christelijke iconografie en zijn geïllustreerd met talloze unieke Armeense motieven. Op de
voorzijde staat de koning te paard met in het Armeens zijn naam, op de keerzijde vinden we
een leeuw met het Armeense opschrift “bij de gratie Gods” of “geslagen in de stad Sis”. Er
bestaat ook een koperen munt, uitgegeven door koning Korike van Groot-Armenië. Dit
muntstuk gelijkt erg op de Byzantijnse munten uit deze periode, namelijk een Christusfiguur
op de voorzijde en op de keerzijde de naam van de uitgever.
Als we de economische, militaire en politieke problemen van de Armeniërs door de jaren
heen in beschouwing nemen, dan is het opmerkelijk dat zij zoveel munten hebben geslagen.
Zij hebben hun geschiedenis vereeuwigd door een record aantal munten te slaan door de
eeuwen heen.
Bibliografie
Bedoukian CAA = Paul Z. Bedoukian, The Coinage of the Artaxiads of Armenia, Royal
Numismatic Society Special Publication No. 10, London (1978)
Bedoukian CCA = Paul Z. Bedoukian, 'The Coinage of Cilician Armenia,' American
Numismatic Society NNM 147, New York (1962)
Bedoukian CCT = Paul Z. Bedoukian, A Hoard of Copper Coins of Tigranes the Great,
Armenian Numismatic Society, Los Angeles (1991)
Bedoukian 1970 = Paul Bedoukian, 'A Coin of Tigranes the Great of Armenia, Struck in
Commagene,' Numismatic Chronicle, Volume X, Seventh Series, The Royal Numismatic
Society, London (1970)
Bedoukian 1983 = Paul Bedoukian, 'Coinage of the Armenian Kingdoms of Sophene and
Commagene,' American Numismatic Society Museum Notes 28, American Numismatic
Society, New York (1983)
Bedoukian 1985 = Paul Bedoukian, 'Two Hoards of Levon II Trams,' The Numismatic
Chronicle, Volume 145, Royal Numismatic Society, London (1985)
Mitchiner ACW = Michael Mitchiner, Oriental Coins, the Ancient and Classical World,
Hawkins Publications, London (1978)