groeiplaatsen van - Naturalis repository

afwijkend zijn de nieuwe groeiplaatsen
Hoe
van
Equisetum
telmateia Ehrh. in Nederland?
G.
(Rijksinstituut
voor
Londo
Natuurbeheer, Leersum)
Inleiding
Tot voor
kort kenden
bonden is
aan
Equisetum telmateia in Nederland als
we
bronbossen in het
oosten
zuidoosten
en
1983). Aldaar komt hij plaatselijk ook wel
c.s.,
dan toch meestal dicht bij
maar
eens
De
de bosrand.
en
kan
daar
voorkomen
nemorum en
samen met
1973;
Hess
kalkrijkdom
en
Langhe
1967; Wilmanns, 1976) komen
c.s.,
(o.a. kwel)
De
als
soort
als
c.s.,
het licht
deze
van
droge zonnige berm langs de Sloeweg bij Ritthem
Equisetum telmateia
Walcheren
Op
Ooststroom
De
legd.
-
en
heel
voor
met
de
soort
het
voor
-
het
eerst
kort
In
op
soort
toen
1977,
bezocht,
begroeid
was
het
1969; Ober-
Guinochet & De
remo-
Vilmorin,
bodem, stromend grondwater
telmateia naar
E.
d.h.
soort
nur
voren.
selten im vollen Licht)’.
massaal
aan te
treffen in
een
Walcheren.
smalle berm tussen fietspad
en
1972
vond
ontdekt
waren
plaats
door
bermen
op
natte
en
K.
Alders
bermsloot
ik
naar
samen met
de drogere berm die
G.J.
tussen
(Van
aange-
bodem langs de zilte
zich vegetatief massaal uitgebreid, zowel in
de brede berm
en waren
in
tevoren
sloot als via het sloottalud
eerst
soort
Pas
E. telmateia
van
vandaar heeft de
de slootbodem ligt.
plaats
de
vestiging
vaak droge
Held,
Walcheren
op
Mennema, 1973).
eerste
bermsloot
de
werd
&
5,
doet het vreemd aan de
gegevens
Den
voor,
voor
‘Feuchte- bis Nässe-zeiger (F 8), meist
auf Kalk weisend (R 8) und Halbschattenpflanze (L
In
1973;
een natte
een
bos
voornoemde literatuuralsook in
In
belangrijke milieufactoren voor
Ellenberg (1979) karakteriseert de
het
geldt als kenmerkend
onder anderependula, C.
Impatiens noli-tangere.
diverse flora’s (Van Ooststroom, 1948;
ge-
Carex
dorfer, 1962)
die strikt
soort
in bronmilieusbuiten
soort
goudveil-essenbos of Carici remotae-Fraxinetum (Westhoff &
ta, Lysimachia
een
land (Van der Meijden
van ons
ca.
en
1,75 m
langs
boven
Slob (Staatsbosbeheer) de groeisloot
en
fietspad plaatselijk al
ge-
uitlopers al onder het fietspad doorgedrongentot de
rijweg. Volgens Slobheeft de
soort
zich nadien verder uit-
gebreid.
de sloot groeit E. telmateia samen
australis, in de drogere
mus repens,
vegetaties
Cirsium
met
onder andere Scirpus maritimus en Phragmi-
berm samen met
arvense,
Dactylis glomerata, Tussilago farfara, Ely-
sativa subsp. sativa
Vica
In
tes
met Lolium
perenne
en
Plantago major.
206
en
vlak langs het fietspad
in
tred-
Andere
nieuwe
De eerste
groeiplaatsen
nenzijde
van
botsebos
platen
mites
van E.
vondst
in
jaar eerder,
een
de
gedaan in de IJsselmeerpolders bij Lelystad-Haven
1971,
mansplaat in
Salix
en
(De
repens
meded. P.A. Slim).
Latere
Van
Tilburg (Mennema &
in
en
Van
De soort werd ook
groeit daar sinds
en
Jong
1977
& De
ijle ingezaaide begroeiing
een
Kogge (N.-H.)
1985).
c.s.,
de Grevelingen
australis
in Nederland
telmateiabuiten de brongebieden in oostelijk Nederland werd al
Oostvaardersdijk (Mennema&
(Mennema
in
telmateia
Equisetum
van
Ooststroom, 1974)
de Kabbelaarsbank
op
en
Festuca rubra
vondsten zijn gedaan in 1978 langs
Ooststroom, 1979), in 1980
een pas
de bin-
aan
in het Rogge-
aangetroffen op drooggevallen zand-
Kogel, 1979)
van
en
op een
tussen
sinds 1982
en Poa
op
Phrag-
de
Veer-
pratensis (mond.
Wilhelminakanaalbij
het
sloottalud
in
de Niedorper
aangeplant bosplantsoen bij Harmeien (Mennema & Hol-
verda, 1981).
Voor de
de Atlas
dat,
voor
verspreidingskaart
recente
E.
van
telmateia wordt
de Nederlandse Flora (Mennema
van
kan worden nagegaan,
zover
vrijwel steeds
op
(aanvankelijk) min of
de
c.s.,
soort
naar
deel
2 van
merkt daarbij
op
deze groeiplaatsen vaak massaal
op
en
maagdelijke grond wordt aangetroffen zo-
meer
dijken, wegbermen, drooggevallen zandplaten, aangeplant bos of plantsoen.
als
Groeiplaatsen
In eerste
van
Equisetum
in
telmateia
instantie doet het vreemd
aan
het buitenland
dat een
ving
van
men
en
Venetië met vakantie
was,
aangrenzende sloottaluds
overeenkomst
met
en
de groeiplaats
bermsloten groeide de
Cirsium
samen met
groeide. Beide
soorten
idee gekregen dat
vreemd
E.
voor:
in
In
1980
in
E.
hebben
dit deel
telmateia
zag
vond
ik
zoals
E.
in
op een
Venetië
als
samen
arvense
In
in
omgein
ber-
dijkhelling.
op een
De
langs de ziltige
en
Symphytum officinale
en in
de
elatius, Dactylis glomerata
en
zou
een
het vlakke land
in een
apart
E.
voor
Rosas
van
en La
van
zoet naar
de Beaulieu River (New Forest).
207
die
algemeen
zeer
er ook
zeer
veel
dezelfde vegetatie.
identieke ecologie hebben en
Behalve
doet
samen met E.
ook het
zag
echter dat E. tel-
omgekeerde zich
arvense
telmateia en
E.
groeien in
fluviatile.
Escala (Costa Brava, Spanje)
zilte sloten
Pulicaria dysenterica,
gradiënt
in
Smolniki, Mazurië) E
. .
van
tussen
telmateia
arvense
hebben gebotaniseerd, had stellig het
nagenoeg
Althaea officinalis). Ook in Engeland
ruigtkruidenvegetatie
E.
wegbermen voorkomt,
lichtere plek)
samen met
was
telmateiain bronbossen!
ik in Polen (omgeving
(weliswaar
bermen (onder andere
van
en
algemeen als
de wereld
en E.
gekeken naar
zo
zowel
van
van
telmateiain hetzelfde milieuals bij Venetië: taluds
gia sepium
-
groot.
zeer
Arrhenatherum
repens,
zeker
en
kwamen
arvense-milieus
1977
bronbos
dominant)
tot
Iemand die slechts
een
gaat vestigen
arvense.
(vaak abundant
mateia in
zich
evenwel in 1978 in de
onder andere Phragmites australis, Eupatorium
Over grote afstanden langs de Lagune
zou
was
Calystegia sepium
Elymus
ik
bij Mestre
-
Walcheren
soort samen met
Toen
ik aldaar E. telmateiauitsluitend groeien
plaatselijk
op
cannabinum, Althaea officinalis,
drogere bermen
zag
bronbossen
soort van
nogal afwijkende milieus zoals hiervoor vermeld.
en
verwezen
Mennema
1985).
Festuca
ik de
en
arundinacea, Calyste-
soort
zout met
E.
aangrenzende weg-
in een
kwel langs
nauw verwante
de
uitmonding
Behalve
is
E.
in de hier vermelde milieus
(Guillerme
De
in
telmateia
c.s.,
1975,
band
mond. meded.
dat de
Vilmorin (1973),
met
en
bronbossen
(de
ook bekend
Frankrijk
ook
soort
verlaten wijngaarden
van
van
in
voor
op
van
door
beschouwing)
wijngaarden
vermelding door Guinochet &
houdt
kalkgraslanden voorkomt,
andere braakliggende kalkrijke
en
Leeuwen
wellicht
ver-
gronden die zich
vermelden ook dat
Deze auteurs
(mond. meded.) komt de
bouwplaatsen waar kale bodem
vermelding
buiten
tot
tel-
E.
voorkomt.
ruderaal
soms
Volgens C.G.
De
auteurs).
kalkgrasland ontwikkelen of ontwikkeld hebben.
mateia
laten we hier
verlaten, relatief vochtige
Hess
en
soort
kwel aanwezig zijn.
het
in
Alpengebied veel
Dit sluit
nauw aan
(1967) bij E. telmateia: 'An mergeligenRutschhangen
c.s.
bij de
wo of-
fene Standorte entstehen, im Massenentwicklung.'
Ierland
In
trof V. Westhoff
(mond. meded.)
de soort veel
veengebieden, maar juist niet in bronbossen waar wij de
aan in
het
soort
wegbermen
eerst
in
hoog-
zouden verwach-
ten!
Het
milieu
van
Equisetum
groeiplaatsen van
De
dat daar
mend
als in
water)
getreden is,
E.
vrij hoge
een
telmateia
telmateia
mate aan
nader
in
een
dat valt
deel
en
onder andere kwel
dat
betreft lijkt de
gen
van E.
we milieus
staan
soort
arvense,
die na
—
E.
schijnt
sterk
palustre
ontwikkeling
of
van
-
en
E.
nieuwe vestigingen zijn
bodem gepaard
aan natte
variegatum
is meestal maar
slechts
eveneens
gametofieten schijnen alleen in
korte
van
deze
soorten
-
ik
te
zijn.
waargenomen
ofwel
open
Wat
nieuwe vestiginin nieu-
opspuiting ont-
vochtige milieus tot
en waarschijnlijk
tijd aanwezig. Vestigt de
zij
komt
tief uitbreiden,
zo
komen
telmateia in drogere milieus
E.
opEen
omstandigheden
vestiging
en
er
nooit.
Maar
ook
naar plaatsen waar
worden door vegetatieve migratie vanuit het
natte
het
van E.
begin
eenmaal gevestigd kan
zij nooittot ontkieming
moet zeer
ook dat
zich niet in
soort
lang, in diverse situaties wellicht permanent, aanwezig blijven
van
zeggen
komen.
te
de vegetatieontwikkeling, dan
soort zeer
we
nieuw ontstane milieus.
andere Eguisetum-soorten. Zo heb
Het zogenaamdekiemingsmilieu
telmateia
van
vergraving, uitgraving, uitstuiving (duinvalleien)
De prothallia
waren.
Waar
dergelijke.
voorwaarde voor kieming
een
op
kunnen
Europa overziend,
steeds sprake
na te gaan,
kale of schaars begroeide, meestal kalkrijke
-
van
milieudynamiek heerst, zowel in de bronbossen (stro-
bermen, sloottaluds
voor zover
beschouwd
zou
en
de
zich vegeta-
komen.
Het voor-
waarschijnlijk steeds verklaard
kiemingsmilieu.
Conclusie
Het voorkomen
minder
van
ongewoon
E. telmateia
wanneer
we
haar areaal bekijken. Hoewel de
kieming
en eerste
vestiging
een
de
beschaduwing
wegbermen, sloottaluds
soort ook
open
vereist. Een dergelijk milieu is niet
hoewel
in
de groeiplaatsen
zo
van
de
en verwante
soort
over
een
milieus blijkt
groter
deel
in drogere milieus kan voorkomen, lijkt
of schaars begroeid, meestal kalkrijk
en nat
van
voor
milieu
afwijkend van het bronbosmilieu van E. telmateia,
daar sterker is.
Daarbij
208
wordt
opgemerkt dat de kruidlaag
in
schaars
bronbossen plaatselijk vaak
of
afwezig is;
het
zou hier
kiemingsmilieu
duriger, misschien permanent, aanwezig kunnen zijn
in
tegenstelling
veel lang-
andere groei-
tot
plaatsen.
Gezien het voorkomen
ruigtkruidenvegetaties,
van
groeiplaatsen waarschijnlijk
Dan resteert
en
-
telmateia in
aan
ook
natte en
kalkrijke!
de Deltawerken.
Het
milieus
in
dat
er
is stellig
zo
ruderale bermen,
onder andere in
gedrag, zullen de nieuwe
bij het beheer.
vormen
telmateiain Nederland niet eerder in wegbermen
houdt dit verband
dergelijke is aangetroffen. Mogelijk
-
vaak
arvense verwante
E.
probleem
geen
E.
vraag waarom
de
nog
E.
gezien zijn
en
het kader
van
de toename van
met
de aanleg
van wegen
momenteel per jaar veel
meer
kale grond in de
nieuwe dijken, bermen, sloottaluds en dergelijke aanwezig is dan
vorm van
zal de kans
van E.
nieuwe vestigingen
op
nieuwe
dijken en
en
Dit
vroeger.
telmateiabuiten de bronbossen zeker vergroot
hebben.
Literatuur
Ellenberg, H.,
née du
M. &
Hess, H.E.,
tot
J.C.
R.
Vilmorin,
E. Landolt
& R.
D.J. de& T.J. de
en
Langhe,
Flore
F.
Jacquinet &
vignoble languedocien, in
Guinochet,
Jong,
Zeigerwerte der Gefasspflanzen Mitteleuropas, 2.
1979.
Guillerme, J.L.,
W. Schmidt
1973. Flore
1978. Rapport Deltadienst, Middelburg.
J.E.
de,
de la
Belgique,
Mennema,
zakelijk
Mennema,
J. & W.J.
in
1980.
in
Mennema, J.,
in
A.J.
Duvigneaud, J.
189
10, p.
Ooststroom,
van
Gorteria
Gorteria
-
Vaduz.
1.
de slikken
van
Vanden
van zeldzame
ed.
van
Flakkee
Berghen,
2.
1973.
Basel.
1972
Nouvelle
Bruxelles.
planten in Nederland, hoofd-
Nieuwe vondsten
van
zeldzame
planten
in
Nederland,
van
zeldzame
planten
in
Nederland,
65-83.
Nieuwe vondsten
1979.
9, p.
sponta-
255-267.
angrenzender Gebiete
régions voisines,
vondsten
végétation
p.
213.
1974.
7, p.
Ooststroom,
van
1978.
und
Lambinon&C.
de la France et des
Holverda, 1981. Nieuwe
1973.
J. & S.J.
hoofdzakelijk
J.
du Nord
Gorteria
J. & S.J.
hoofdzakelijk
Mennema,
Delvosalle,
Göttingen.
Paris.
Flora der Schweiz
met
L.
1.
Vegetatie-ontwikkelingenop
1979.
Aufl.
évolutives de la
(ed.), Sukzessionsforschung,
de la France
Hirzel, 1967.
Kogel,
1975. Tendances
Romane,
-
347
Quené-Boterenbrood &
364.
C.L.
Atlas
Plate, 1985.
van
de Nederlandse
Flora
2.
Utrecht.
Meijden, R.
land,
20e
van
der,
druk.
E.J.
Weeda,
F.A.C.B. Adema & G.J. de
Oberdorfer, E., 1962. Pflanzensoziologische Exkursionsflora
zende Gebiete.
S.J. van,
Ooststroom,
S.J.
hoofdzakelijk
van
in
1976.
New localities of
1948. Equisetaceae,
&
J.
Mennema,
1972. Gorteria
V. & A.J.
Wilmanns, O.,
Flora
van
Neder-
für Süddeutschland
und
die angren-
Stuttgart.
Ooststroom,
Westhoff,
Joncheere, 1983.
Groningen.
6,
Flora Neerlandica
1973. Nieuwe vondsten
p.
181
1
(1),
van
16-31.
Amsterdam.
planten in Nederland,
-198.
den
Held, 1969. Plantengemeenschappen in
Die
Farnpflanzen Zentraleuropas. Stuttgart.
Equisetum
p.
zeldzame
telmateia Ehrh. in the
Nederland.
Netherlands — how
Zutphen.
different
are
they
from
the
earlier known localities?
Until
recently Equisetum
telmateia
was
a
very
rare
209
species
of
spring
habitats
in woodlands
in
the
eastern
parts
sand
part
of the Netherlands.
Since
the
1972,
of the country in different habitats:
in
has been
found in other
on a
(mainly western)
dike and
on
embanked
flats.
Observations outside the Netherlands show
and
species
roadverges, along ditches,
along
ditches
E. telmateia
wet and
setum
can
mostly
species.
thallium
(e.g. along
probably
the
Lagoon
establish
calcareous habitats
Once
never can
established,
develop,
of
often
(by developing
on bare
the
that E. telmateia
Venice)
soil
species
for instance
to
or
can
dry
in
a
a
can
together
grow
210
arvense.
prothallium or gametophyte) itself only
sparse
vegetation,
spread by rhizomes,
verges
abundantly in roadverges
with E.
and dike
as
also to habitats
slopes.
in
do various other Equiwhere
a
pro-