saLvE Op dE WEgEn van dE ROMEinEn

s a Lv E O p
d E W E g E n va n
dE ROMEinEn
salve
Hier investeert Europa in de landelijke gebieden.
Welkom
op
Inhoud
p agina 2
Foto: Yaph/TI Trier
0 3 Welkom op de Wegen van de Romeinen
04 Levenstekenen van de Romeinen
10Mosella
12 Reislust in allerlei varianten
14 Feestvieren met de Romeinen
16Interview met de Romeinse gladiator Hercules
19Genieten als de Romeinen
22 Wijn in de 'weckfles' van de Oudheid
22 Een toost op Rufus
25Antieke snelwegen 28 Een themaroute wandelen, een Romeinse route fietsen
34Kaarten
40Alle monumenten in een overzicht
45Colofon
59 Tips voor uitstapjes met de auto
Nergens ten noorden van de Alpen vindt u zo veel
overblijfselen van het Imperium Romanum
de Weg en van de Romeinen
H
ier begint uw reis naar de Oudheid en naar het hart van Gallië als deel van het Romeinse
rijk. In Trier regeerden machtige Romeinse keizers, in het Moezeldal werd de eerste wijn verbouwd,
en over de middelgebergtes van de Eifel, de Hunsrück en het Hochwald leidden belangrijke
verkeersaders naar de grote metropolen van die tijd. Rond de 100 overblijfselen uit dit tijdperk
zijn nu nog zichtbaar, getuigenissen van dichte bewoning en grote welvaart, schatten van
overvloed en van verfijnde Romeinse levenskunst. Een archeologisch park met bijzondere
dimensies en grote variatie.
En tegenwoordig? In Trier regeert al lang geen keizer meer. Maar in Luxemburg klopt het
hart van Europa. Hier aan de Moezel werd het Schengen-akkoord ondertekend, dat de grenzen
binnen Europa liet vervallen en de grensregio een heel nieuwe flair verleende.
De eens prachtige bouwwerken van de Romeinse keizerlijke residentie trekken als
UNESCO-Werelderfgoed talloze toeristen aan. Moezelwijnen worden tot het meest
edele vocht van de wereld gerekend en smaken natuurlijk bijzonder goed ter plaatse
waar ze vandaan komen. De vlakke rivierdalen van de Moezel, de Saar en de Ruwer zijn uitermate geschikt voor heerlijke fietstochten. Door het Natuurpark Saar-Hunsrück loopt de mooiste
lange-afstandswandeling van Duitsland: de Saar-Hunsrück-Steig. Vulkanisme is nog steeds bepalend voor de vakantieregio Eifel, hoewel de kegels en kraters al lang uitgedoofd zijn. Gevuld
met water nodigen sommige nu uit tot zwemmen en samen vormen ze een buitengewoon markant decor voor een actieve vakantie. Zo ontsluiten veel thematische en Premium-wandelroutes
het oeroude cultuurlandschap van de Wegen van de Romeinen met de verschillende
natuurparken op een zeer ontspannen manier.
A61
A3
KOBLENZ
A48
Eifel
A61
jn
ue
r
Hunsrück
A1
Luxemburger
REMERSCHEN
Moezel
Ru w er
A1
oe
ze
l
Saarland
ar
M
Sa
Laat u zich verrassen...
el
MoezelSaar
TRIER
Kortom: een vakantie op de Wegen van de Romeinen betekent
ontspannende ontdekkingstochten in bijzondere natuurgebieden,
zowel grensoverschrijdend genieten van cultuur als de cultuur van
het genieten met de beste wijnen en met een hoge concentratie aan
lokale, maar tegelijkertijd naar een hoger niveau getilde
sterrengastronomie.
ez
Ri
Mo
E42
Sa
De steden in de regio zijn modern, maar door en door historisch gevormd en
ze zijn allemaal een bezichtiging en een gezellige wandeling langs de winkels
waard. Veel bezienswaardigheden in de vakantieregio zijn door UNESCO
als bijzonder belangrijk gekenmerkt, zoals bijvoorbeeld naast de Romeinse
bouwwerken in Trier en Igel ook de vesting en het oude centrum van de
bankmetropool Luxemburg, de Völklinger Hütte als unieke voormalige
ijzersmelterij en het biosfeerreservaat Bliesgau.
KÖLN
SCHWARZENACKER
BLIESBRUCKREINHEIM
Frankrijk
METZ
Meer op het Internet op www.strassen-der-roemer.eu
p agina 3
Levensteke n e n va n
de
R ome i n e n
Het Romeinse rijk heeft zich nergens anders in het
Noordwesten van Europa zo intensief vereeuwigd
met een groot aantal zeer uiteenlopende nalatenschappen als aan de Moezel, de Saar en de Ruwer.
Kostbaarheden van de villa-eigenaar van
Perl-Borg; rechts Porta Nigra
p agina 4
p agina 5
Boven: tempelcomplex Tawern,
mozaïek in de Romeinse villa
Otrang (Fließem). Midden:
plafondschildering uit de tijd
van Constantijn in het Museum am
Dom (Trier); Romeins theater in
Dalheim (Luxemburg), onderaardse
gangen voor personeel in de
Kaiserthermen (Trier). Onder:
wandschilderingfragment uit de
Romeinse villa in Kenn. Rechts:
aquaduct van het Römerkanal
(Mechernich-Vussem); de Basilica
van Constantijn (Trier).
p agina 6
V
loerverwarming, wijnbouw, watervoorziening en een wegen-
net – de Romeinen hebben veel dingen meegebracht toen ze meer dan
2.000 jaar geleden bij de Moezel, de Saar en de Rijn aankwamen en zich
hier vestigden. Rome breidde haar rijk destijds niet alleen door middel
van zegerijke veldtochten en de verschuiving van haar grenzen uit.
Haar heersers lieten de veroverde gebieden ook met bijna missionaire
ijver uitrusten met de zegeningen van de Romeinse cultuur. Romeinen
die naar de nieuwe provincies emigreerden, wilden bovendien geen
afstand doen van hun moderne verworvenheden of hun vertrouwde
manier van leven. Daarom richtten ze hun nieuwe vaderland ‘typisch
Romeins’ in – en lieten ze allerlei sporen van alle facetten van het leven
na: verkeersinfrastructuur, dorpen en steden, grote landbouwbedrijven
en paleizen die niet alleen met stromend water, vloer- en wandverwarming maar ook met schitterende kunstwerken zijn uitgerust, wegen en
wegdorpen, mijnen en groeves, tempelcomplexen en graven, thermen
en aquaducten. Bovendien bevinden zich tegenwoordig in talrijke
vitrines van musea sieraden, luxe vaatwerk, kunstwerken en allerlei
voorwerpen uit het dagelijks leven. Al deze bezienswaardigheden
bieden heel verschillende kijkjes in het leven van de Romeinen. Al
kort na hun aankomst in het gebied van de Kelten lieten de Romeinen
het bestaande wegennet uitbreiden en verharde wegen voor hun
troepenbewegingen en als handelsroutes aanleggen. Sommige zijn
nu nog in gebruik en getuigen van de logistiek en bouwkunst van de
Romeinen. Alsof met een liniaal getrokken liep zo menige weg kaarsrecht door bossen en over vlakten of overwon door middel van bruggen
rivieren en dalen. Veel van deze wegen worden tegenwoordig nog
gebruikt door het verkeer – zoals de Römerbrücke in Trier, die tot het
UNESCO-Werelderfgoed behoort. Het bouwmateriaal regelden de
Romeinen ter plekke. Talrijke steengroeven en mijnen, zoals het bijzonder aanschouwelijke complex Meurin of de goed bewaard gebleven
Emilianusmijngangen, getuigen nu nog van de zware arbeid en de technische finesses van destijds. De stenen werden natuurlijk niet alleen
gebruikt voor de bouw van straten en bruggen, maar werden ook
ingezet bij het oprichten van gebouwen, zoals bijvoorbeeld bij de
beroemde Porta Nigra in Trier. Langs de wegen ontstonden op afstand
van ongeveer een dagreis en bij belangrijke kruispunten zogenaamde
vici – wegdorpen en antieke pleisterplaatsen. Op de plaats van de
opgraving van de Vicus Tabernae in het moderne Tawern kan men
zien welke gebouwen en voorzieningen destijds belangrijk waren. Zo
waren er een smid, opslagruimtes voor levensmiddelen en waterputten.
De deels weer opgebouwde nederzetting Schwarzenacker geeft een
levendige indruk van de voormalige handels- en rustplaats. Ook wie
toen maar kort in zulke vici pauzeerde, wilde vermaakt worden. Naast
taveernes waren er soms zelfs theaters, zoals in de vicus van het Luxemburgse Dalheim. Enkele woonhuizen van de vici laten bewijs van hoog
comfort zien en waren met vloer- en wandverwarming als ook met
luxueuze baden uitgerust.
p agina 7
Z
ulke luxe voorzieningen vindt men vaak ook bij
baden bediend. Openbare thermen waren er niet alleen voor mensen
de overblijfselen van de landgoederen op het platteland, die deels
om zich te reinigen en te verzorgen, maar ze waren ook maatschap-
paleisachtige dimensies hadden. In de stijlvolle, met mozaïeken versierde
pelijke ontmoetingsplaatsen. Aan de hand van vele ruïnes, zoals bij-
herenhuizen van deze complexen leefde in de regel de Romeinse
voorbeeld de Kaiserthermen en de Barbarathermen in Trier, laat het
familie, in de meer eenvoudige gebouwen hun slaven en werknemers.
uitgebreide badritueel zich reconstrueren: eerst ging men naar het
De stallen en schuren grensden aan de akkers en weiden. Veel villa’s
lauwwarme tepidarium, vervolgens naar het hete caldarium en tot slot
hadden ondergrondse kelders voor de opslag van levensmiddelen als
om af te koelen naar het frigidarium. Wellness was al in de Romeinse
graan, fruit, groente, vlees en wijn die door de Romeinen aan de
tijd van grote betekenis. De vele heiligdommen en overblijfselen
Moezel werd verbouwd. Een breed omvattend inzicht in het landleven
van tempels in de regio weerspiegelen het belang van religie voor de
geeft de gereconstrueerde Villa Borg, waar men een Romeinse keuken,
Romeinen en Kelten in deze tijd. Voordat het Christendom terrein
badvertrekken en tuin kan bewonderen en zelfs in een Romeinse
won en keizer Constantijn de Trierse Dom oprichtte, bestond hier
taveerne kan eten. De villa’s van Otrang en Nennig laten schitterende
een religieuze multiculturele samenleving die vele goden naast elkaar
mozaïeken zien. Sommige landbouwbedrijven aan de Moezel hadden
duldde en vereerde. Divers waren ook de manieren waarop werd be-
enkele wijnpersinstallaties. Wijn behoorde in de Romeinse tijd tot de
graven en de grafmonumenten: er bestonden onder andere grafheuvels,
meest geliefde dranken, wat veel vondsten in de regio bewijzen. Villa’s
graftempels, kostbare grafstenen, askisten of stenen sarcofagen. In
met eigen baden hadden ook altijd hun eigen watervoorziening, die
de regel hadden ze allemaal iets gemeen: ze lagen goed zichtbaar langs
deel uitmaakte van een enorm netwerk dat de Romeinen met technische
wegen en op open plaatsen. Grafgiften zoals vaatwerk, sieraden,
bekwaamheid aanlegden. Het water stroomde zowel ondergronds als
wapens en werktuigen doen vermoeden wat voor de overledenen in
ook over land en met behulp van hoge aquaducten over brede dalen.
het leven belangrijk was. En dat verschilt helemaal niet zo sterk met
Daarbij berekenden de Romeinen over elke meter een licht verval om
tegenwoordig, wat men bij de diverse bezienswaardigheden aan de
ervoor te zorgen dat het water steeds in de juiste richting stroomde.
Rijn, de Moezel en de Saar kan ervaren.
Met het water werden steden en boerderijen voorzien en thermen en
Alexandra Wolters
p agina 8
Links: graftempel in Bech-Kleinmacher,
mozaïek in het Rheinisches Landesmuseum
Trier, Europees Cultuurpark Bliesbruck-Rheinheim, Matronenheiligdom Görresburg in
Nettersheim; boven: grafvondst uit St. Aldegund,
tegenwoordig in het Landesmuseum Koblenz,
Romeinse Villa Urbana Longuich
p agina 9
vels van prachtige landhuizen als het ware
te zweven, en daaronder slingerde zachtjes
murmelend de loop van de Moezel.
Wees gegroet, Rivier, jij die bekend staat om je
i
n de dichte mist stak ik de sterke
stroming van de nahe over, kwam toen aan bij
Bingen, de oude legerstad, en bewonderde de
vernieuwde stadsmuren. Hier vond eens een
bloedige veldslag plaats, vergelijkbaar met Cannae
in de strijd tegen Hannibal. nog altijd liggen de
doden op de velden, door niemand betreurd en
door niemand begraven. Op deze plaats begon
ik mijn eenzame reis door afgelegen, bosrijk
gebied, zonder sporen van menselijke beschaving te zien. ik kwam langs Kirchberg, dat door
watergebrek omgeven is door verdorde velden,
en de pleisterplaats Tabernae – rijk aan water
door een onafgebroken opwellende bron.
Toen trok ik door een gebied dat onlangs aan
sarmatische kolonisten werd toebedeeld.
Eindelijk – in het uiterste grensgebied van
gallia Belgica prima kreeg ik neumagen in
zicht, de beroemde vesting van de verheven
vruchtbare dal en beroemd om je bewoners.
tot beneden aan de rand van je golven. (…)
Zonder jou was er geen keizerstad Trier geweest!
Het rivierdal is tot het hoogste punt van de
Je hellingen zijn dicht begroeid met de geurige
uitgestrekte helling met groene wijnstokken van
wijn van Bacchus, en met je met gras begroeide
Bacchus beplant. vrolijk werkend volk en vlijtige
oevers ben je de groenste rivier. Bevaarbaar als
wijnboeren dartelen nu eens rond op de toppen,
een oceaan, maar vooruitstromend als een rivier,
dan weer op de helling en bieden onderling tegen
als een meer van kristallen diepte, maar in de
elkaar op met onnozel lawaai maken. Beneden
onrustige loop vergelijkbaar met waterrijke
op de oever kuiert een wandelaar, en een schipper
beken. Je zuivere water overtreft in kwaliteit
vaart met zijn schuit voorbij. aangestoken door
menige bron. Jij verenigt in jezelf eenvoudigweg
de vrolijkheid voorzien ze beide de talmende
alles, wat bron, beek, rivier, meer en zee kenmerkt,
werkers van spottende kreten. Hun echo weer-
zelfs het heen en weer van de getijden. Rustig
klinkt vanaf de rots, vanuit het ruisende bos en
stroom je daar, word je geen windstoten gewaar
over de kronkelende rivier.
en worstel je niet met verborgen rotsen. Er
Toch hebben niet alleen mensen hun vrienden
zijn geen ondieptes die je dwingen tot een snelle
op deze plek. ik meen dat hier op de verste oever stroming, en geen eiland hindert je loop, breekt
bonkige saters en blauwogige nimfen elkaar
je vloed of bederft je goede naam als bevaarbare
ontmoeten, wanneer vrolijke overmoed de
rivier.
bokspotige goden ertoe aanzet om in het ondiepe
Op twee manieren laat je je bevaren: wie met
water rond te springen en zo wild te poedelen
jou stroomafwaarts meedrijft, doorklieft met
dat ze de schuchtere zusters onder in de rivier
vlugge riemslag de snelle golven. Wanneer echter
doen schrikken. niet zelden moest zelfs de
de schippers op je oevers de lijnen voor het jagen
riviernimf panope voor de overmoedige saters
spannen, hangt het trektouw nooit slap. Je zal je
vluchten uit de wijngaarden, waar ze samen met
vaak over de tegenstroming in je water verbazen,
haar vriendinnen, de bergnimfen, van de druiven
het lijkt alsof de vertraagde loop bijna van nature
had gesnoept.
zo is. Je oever is niet omzoomd door riet dat uit
Ook wordt er verteld dat de saters met hun
modder is ontsproten, en je kanten bedek je ook
zusters in de glasheldere stroom reidansen
zuiverder, en vervullen de stralen van de zon al
de purperen hemel. nu zoekt men die niet meer
tevergeefs tussen de ineengestrengelde takken
van bomen, waar deze door donker groen voor
het zicht verborgen wordt. Hoe aangenaam is
het om het stralende daglicht en de gouden glans
van de zon te zien!
aan mijn ogen bood zich een fantastisch uitzicht aan en riep herinneringen op aan mijn geboortestad Bordeaux: boven het dal, dat groen
zag van de wijnstokken, leken de oprijzende ge-
maken, en wel steeds dan, wanneer de vurige
MOs
niet traag met slik. Met droge voeten komt men
Constantijn. Hier op open terrein is de lucht
schijf van de zon op haar hoogste punt staat en
de brandende hitte hun eenzame uren schenkt,
zonder het gevaar door mensen te worden verrast. dan huppelen de nimfen blij door de golven, dompelen ze de saters onder water,
p agina
10
terwijl die onbeholpen proberen met de handen
hun gladde ledematen te pakken. Maar ze grijpen
alleen in rivierwater. natuurlijk heeft nog
niemand deze taferelen gezien en gadegeslagen, en ook ik mag maar zo veel zeggen: wat
ze doen, is een goed bewaard geheim en verlangt
eerbied. Hun enige getuige blijft de rivier.
van de volgende aanblik mag men echter genieten:
wanneer de blauwgroene rivier de schaduwrijke
heuvels weerspiegelt, lijkt het alsof ze zelf bebladerd
is en met wijnranken beplant. En wat voor een
kleurenpracht geeft de rivier pas te zien wanneer
de avondster opgaat en de schaduwen van het
laatste daglicht verdrijft! dan overgiet ze de
Moezel met het groen van de heuvels. de hele
heuvelrug rimpelt in het water, het wijngaardloof trilt in de verte, en de druiven zwellen in de
glanzende golven. de bedrogen schipper kan de
gespiegelde groene wijnranken niet van de echte
onderscheiden en de rivier niet van de oever.
Hij glijdt in zijn houten boot over het wateroppervlak naar het midden van de rivier toe,
waar het spiegelbeeld van de heuvel met de rivier
vervloeit en het rimpelende water de randen van
de schaduwen uitwist.
En wat voor een prachtig schouwspel vertoont
zich pas aan de toeschouwer wanneer roeiboten
midden op de rivier wedstrijden houden, bij verschillende draaimanoeuvres op de groene oever
terechtkomen en langs de frisse grassprieten van
➔
het gedICht
‘Mosella’, ongeveer 1.650 jaar oud, is een
kostbaar literair monument en geeft een
zeer levendig beeld van de regio in de
Romeinse tijd. Haar ontstaan wordt in de
periode rond 370 na Christus gedateerd. De
Romeinse cultuur en literatuur maakten
toen een laatste bloei door. Tegelijkertijd is
de vijandelijke dreiging van volkeren aan de
andere kant van de Rijn alom aanwezig en
klinkt ook in de eerste verzen door. De dichter en geleerde ausonius werd tussen 300
en 310 in Bordeaux (Burdigala) geboren, en
was dus al tussen de 60 en 70 jaar oud toen
hij de ‘Mosella’ schreef. In het midden van
de dertiger jaren trad hij in zijn geboortestad
op als advocaat en als leraar in de grammatica, later als leraar in de welsprekendheid
en hij was getrouwd met de dochter van een
vooraanstaande senator, met wie hij drie
kinderen had. Nadat hij in Bordeaux
ongeveer 30 jaar lang als gerenommeerd
leraar en overdrager van de Latijnse literatuur werkzaam was, werd hij rond ongeveer
365 na Christus door keizer Valentinianus
als leraar van prins Gratianus aan het keizerlijke hof in Trier aangesteld. In het jaar
368 begeleidde hij keizer en zoon in hun
veldtocht tegen de alemannen. Tegelijkertijd begon hij een politieke carrière en hij
werd in 379 zelfs tot consul benoemd. In 375
stierf keizer Valentinianus, en in 383 werd
zijn zoon en opvolger Gratianus vermoord.
Op hoge leeftijd ging ausonius weer terug
naar Bordeaux en schreef daar nog enkele
late werken.
de gemaaide weiden scheren! Terwijl men kijkt
sELLa
naar de ijverige stuurmannen en de jeugdige be-
manning, hoe ze het wateroppervlak doorklie-
ven, verstrijkt de dag vliegensvlug. Het spel ver-
drijft de eigen nood naar de achtergrond, en met
nieuw opgewekte dankbaarheid vergeet men de
oude zorgen.
p a g i n a 11
Reislust in allerlei varianten
p ag
S ei n
i te
a 12
In de rIjk gesChakeerde landsChappen van
de moezel, de eIfel, de hunsrüCk en de saar
z I j n a l l e r l e I s Ch at t e n t e o n t d e k k e n
Warm dringt de zon het met wijnranken
op het programma. Maar niet alleen voor
orchideeënvelden, langs idyllische meertjes
begroeide houten huisje binnen; goudkleurig
de Luxemburgse variant van de Moezelwijn.
en zelfs een waterval. Bijzonder mooi was de
fonkelt de inhoud van zes hoge glazen die
We wilden absoluut ook het tot hotel
passage door het zeer romantische steinbachtal
op de stevige houten tafel van het authentieke
omgebouwde kasteel en het nieuwe Europa-
– en natuurlijk het uitzicht op de saarschleife.”
wijnhuisje staan. Tevreden nemen de zes
Museum zien.” als de tweede ronde wijn
– “Mij is het gedeelte tot aan de Losheimer
mensen die elkaar hier bij toeval hebben
is ingeschonken, komen de wandelaars aan
see het best bevallen; vooral vanwege de
leren kennen, het er goed van: ze genieten
het woord. “vorig jaar hebben we een deel-
Kneipp-inrichting met blotevoetenpad”, vult
van de voedzame specialiteiten van de wijn-
traject van de via
boer en vertellen elkaar vrolijk over hun
de mannelijke landloper aan. “negen dagen
ausonia
waren we in totaal onderweg, gemiddeld elk
ge-
ongeveer 14,5 kilometer. Bij de grimburger
indrukken en belevenissen op hun wandelen fietstochten in de zeer gevarieerde
Hof zijn we afgeslagen naar de Trier-
landschappen van de saar en de Moezel,
variant. vandaag komen
de Hunsrück en de Eifel met hun natuur-
we van het dal van de
parken, vakwerkdorpen, burchten,
Ruwer. En tot
kloosters en industriële monumenten,
aan onze
met de getuigenissen van de Kelten
over-
en de Romeinen. Een van de fietsers
geeft hoog op over zijn ontdekkingstocht op de via agrippa, een
van de oudste Romeinse wegen:
“Midden in de bossen van de Eifel staat
daar plotseling een stuk van een lange
muur uit de Oudheid. En op een gegeven
moment zag ik zelfs aan de kant van de
lopen. dit jaar heeft de saar
weg in de rotsen sporen van het wegtracé;
Hunsrück-steig ons betoverd”, zegt een
je kon precies de gehouwen steenblokken
van de stevig geschoeide dames lachend,
het nu nog een klein uurtje bergafwaarts.”
van de bogen herkennen.” – “Wij hebben
“vooral het nieuwe gedeelte van perl
Ook de fietsers willen overnachten in de
dit keer het antieke mozaïek en het Romein-
tot Mettlach.” – “Een prachtig scala aan
oudste stad van duitsland. “Overmorgen
se archeologische park bij perl bezichtigd”,
contrasten kregen we daar aangeboden”,
klimmen we pas weer op het zadel. dan trap-
antwoorden de beide andere fietsers.
vertelt de tweede enthousiast: “Het pad liep
pen we fijn verder door het Moezeldal –
“daarna stond een uitstapje naar schengen
door wijngaarden en oeroude bossen, over
misschien wel zelfs tot Koblenz.”
nachtingsplaats is
Rita Henss
p a g i n a 13
Feestdagen ter ere van de goden, herdenkingen
van grote veldslagen en overwinningen, inwijdingsfeesten en verjaardagen – de Romeinse
feestkalender was lang. de Romeinen feestten
graag en uitvoerig, veel feesten strekten zich
over meerdere dagen uit. vermaak en goed eten
speelden bij de bijeenkomsten een belangrijke
rol. al naargelang de gelegenheid of de omvang
maakten processies en rituelen, wedstrijden,
Boven: Romeins legerkamp
op de Katzenberg; links/onder:
Romeinse dagen op het
villaterrein van Perl-Borg
spelen en wagenrennen, theatervoorstellingen,
gedichten en liederen, geschenken en feestmalen
deel uit van het programma. veel van deze elementen zijn tegenwoordig onderdeel van de
Romeinenfestivals aan de Moezel en de saar, in
het saarland en in de Eifel, waarbij de Romeinse
Feestvieren met
de Romeinen
p a g i n a 14
hoogtijdagen en het leven van alledag
soldaten of de opvoeringen van theaterstukken.
meedoen en met een schrijfstift op papyrus
getoond, nagespeeld en beleefd kunnen worden.
voor historische decors als de Romeinse villa
tekenen. Tastbare geschiedenisles – juist bij
Met maliënkolder of borstpantser, in toga of
Borg is het effect van de aantrekkingskracht
kinderen blijft zo op een leuke manier heel
tunica – en steeds met sandalen aan de voeten:
van de Romeinse tijd bijzonder sterk. Maar
wat kennis hangen. Reizen door de tijd langs
elk jaar trekken hier mensen historische kle-
ook eten en drinken laten de bezoekers zelf
de Wegen van de Romeinen kan echter ook
dingstukken van de Romeinen aan om zo hun
een beetje in Romeinen veranderen. Zo staat
buiten festivaldagen. Zo geven gedetailleerde
tijdperk weer tot leven te brengen. daartoe
er naast vers gebakken platte ronde Romeinse
reconstructies van gebouwen en complexen
dragen ze niet alleen Romeinse mode, maar
broden met olijventapenade en zoete graanpap
levendige inzichten in het leven van de Romeinen.
gedragen ze zich overeenkomstig de gebruiken
ook zachte honingwijn op tafel. daarbij wordt
Op de combinatie van informatie en vermaak
die hier in het westen van duitsland ongeveer
er ook op gelet dat de bereidingswijze zo veel
zetten tegenwoordig verschillende musea
2.000 jaar geleden overheersten. Heldhaftig
mogelijk lijkt op die van toen: het meel kan
en archeologische parken in. daar kan men
vechten ze als gladiatoren in arena’s, verslaan
men zelf met zware maalstenen malen – zwaar
niet alleen vondsten bewonderen, maar er
ze als legioensoldaten complete legers, smeden
werk dat in de Romeinse tijd vaak door slaven of
worden ook vele technieken en werkwijzen
ze hun zwaarden in het vuur, snijden ze stevi-
door arme burgers werd gedaan. Uitproberen
van
ge speren uit hout, maken ze wijnkruiken van
is een belangrijk onderdeel van de Romeinen-
aardewerk, bakken ze brood - en nemen daarbij
festivals. Zo kan men niet alleen Romeinse de-
duizenden mensen mee naar een andere wereld.
licatessen proeven, maar vaak ook pottenbak-
Het hoogtepunt van veel evenementen zijn
ken, het tenue van een gladiator of een toga
de demonstraties van gladiatoren en legioen-
aanpassen, metaal smeden, met wedstrijden
➔
Romeinse
uitvindingen
Alexandra Wolters
tIp: festIvals
Schwarzenacker: jaarlijks begin mei: open
dag Keltische ringwal, Nonnweiler-Otzenhausen: elke twee jaar in de zomer (oneven
jaren): Keltentreffen Opgravingsproject
Romeinse vicus ‘Wareswald’, Tholey: vierde
weekend van juni: opgravingsfeest in het
kader van de Romeinse dagen wachtpost
Katzenberg, Mayen: derde weekend van juli: Romeins legerkamp Archeologisch park
Romeinse Villa Borg, Perl-Borg: eerste weekend van augustus: Romeinse
dagen Europees Cultuurpark BliesbruckReinheim, Gersheim-Reinheim: tweede
weekend van augustus: antiek Spektakel
Info op www.strassen-der-roemer.eu
getoond.
Fictief interview door Susanne Rendenbach in
gesprek met Jan Krüger
inTERviEW MET dE ROMEinsE gLadiaTOR
We bevinden ons in het amfitheater van Trier,
gladiatoren een alleszins ambivalente reputatie
aan het eind van de 1ste eeuw na Chr. gladiator
genieten. Bij de vrouwen daarentegen sta je heel
Hercules, die ook een gladiatorenschool leidt,
hoog aangeschreven. Zij brengen kracht, moed
bereidt zich voor op een komend gevecht. Een
en viriliteit in verband met deze professie. Kort
jonge man uit het volk, die geïnteresseerd is in
gezegd: in de arena ben je voor het volk de held,
een opleiding tot gladiator, heeft een ‘audiëntie’
daar juicht het je toe en is het trots wanneer je
bij Hercules gekregen en stelt hem enkele
als overwinnaar daarvandaan vertrekt. voor de
brandende vragen.
poorten van de arena daarentegen kennen de
Zeg, Hercules, is het waar dat een
mensen je niet meer per se, wat vooral speelt bij
succesvolle gladiator wordt omringd door
lieden uit de maatschappelijk hogere klassen.
geld, roem en rijkdom?
Maar jij bent in de arena een held!
Wel, jonge vriend, je moet onderscheid maken.
Hoe heb je het zo ver gebracht?
de ene gladiator is de andere niet. Het is in de
Hard werken, zwaar trainen. Maar boven alles
eerste plaats van groot belang of je als slaaf de
staat mijn goede opleiding in de ludus, in een
arena betreedt of als vrij man, zoals ik doe.
van de grote, gerenommeerde gladiatorenscholen
En heeft het jou rijkdom en aanzien gebracht?
in Rome. daar heb ik de uitrusting gekregen
nou ja, laat ik het zo zeggen: ik kan goed mijn
brood verdienen. Rijkdom is misschien een wat
te hoog gegrepen idee. Uiteindelijk
en inzet – en heb ik me gespecialiseerd in de rol
van provocateur.
moet je met elke opdrachtgever steeds
Hoe ziet die rol eruit?
weer opnieuw onderhandelen over je
Ze stamt, net als veel andere zaken, uit het
salaris, ook wanneer je goed bent.
militaire domein. Zoals de naam al verraadt,
de een slaagt daar aardig goed in, de
ga ik op deze korte afstand als provocateur in de
ander wat minder. En wat het aanzien
aanval, neem ik een zeer dynamische positie in.
betreft: daar komt het er helemaal
Het is steeds mijn doel om de tegenstander
op aan, bij wie je punten wil scoren.
buiten gevecht te stellen. Het vierkante schild
Wat bedoel je daarmee?
is daarbij mijn aanvalswapen.
nou, je moet één ding weten: zodra
En hoe ziet de rest van je uitrusting eruit?
je het contract voor een gladiatoren-
ik heb een kort zwaard met een 30 tot 40 cm
wedstrijd hebt gesloten, verlies je
lange kling of een lange dolk, ik draag een
je burgerrechten. Ook menig familielid
wil je liever niet meer kennen, omdat
p a g i n a 16
die ik tegenwoordig bij mijn gevechten gebruik
HERCULEs
vizier, een borstbeschermer, een beenbeschermer,
rechts een armbeschermer en mijn gladde
provocateurshelm.
En bid je tot een god voordat je de arena in
gaat?
ik doe dat niet, ik geloof vooral in mezelf.
veel andere gladiatoren bidden daarentegen
tot Mars.
Ben je nooit bang tijdens een duel?
angst, mijn jongen, is een uiterst slechte
raadgever. angst maakt star en verlamt.
Wat ik bij een sterke tegenstander steeds
weer ervaar, is veel eerder
respect.
dat behoedt je ervoor
onbezonnen de volgende
zet te doen.
En hoe voelt het om daar
onder in de arena te staan terwijl het volk je
toejuicht?
dat, mijn jongen, is een onbeschrijfelijk
gevoel. dat zou je zelf al eens moeten proberen
te doorgronden. voorlopig verraad ik je niet
meer dan het volgende: te kunnen bewijzen
hoe goed en superieur men is en op het eind
de overwinningspalm in ontvangst te mogen
nemen van de organisator, is een van de meest
kostbare gevoelens, waar je heel snel verslaafd
➔
aan raakt.
jan Krüger is een van de weinige ‘echte’
gladiatoren van Duitsland en leidt in Trier
een gladiatorenschool. Voor groepen biedt
hij een 75-minuten inleiding in uitrusting,
training, mentale voorbereiding en vechttechnieken aan. Krüger is acteur en ontwikkelde zijn enthousiasme voor Romeinse
geschiedenis en de hoge kunst van het
gladiator zijn in het kader van zijn optredens
bij de Trierse Erlebnisführungen (avontuurlijke rondleidingen) en bij “Brot und Spiele”
(“Brood en spelen”).
tIp
Info op www.strassen-der-roemer.eu
p a g i n a 17
VOOR SCHOLEN EN KINDERDaGVERBLIjVEN
Zo wordt de Romeinse
tijd echt spannend
Europ. Cultuurpark
Europ. Cultuurpark
Met eigen handen geschiedenis blootleggen
In historische rollen kruipen
Op speelse wijze het Romeinse dagelijkse leven verkennen
Oude recepten nakoken en de Oudheid proeven
Zelf Romeinse kunstwerken maken
Vulkanpark
Pützlöcher
niets is zo gemakkelijk te onthouden als datgene wat men zelf verkend, beleefd, gemaakt of
uitgeprobeerd heeft. Waarom niet van de geschiedenis leren? alleen diegene die het verleden
goed begrijpt, kan van haar successen en haar fouten leren en de toekomst zinvol vorm geven.
geheel in de zin van een vorming gericht op duurzame ontwikkeling. Musea, monumenten,
opgravingen – de buitenschoolse leerplaatsen aan de Wegen der Romeinen bieden activiteiten
voor alle leeftijdsgroepen. projecten voor kinderdagverblijven of voor scholen, uitstapjes of
schoolreisjes – op www.strassen-der-roemer.eu kunt u uit een
Römermuseum Schwarzenacker
groot palet aan pedagogische activiteiten kiezen.
p agina
18
Keltische ringwal
g E n i ET E n
a L s d E RO M E i n E n
p a g i n a 19
W
Wilde knapen met lange haren,
in de strijd ervaren vechtersbazen
uit het noorden, die de Grieken,
Romeinen en andere hoogontwikkelde beschavingen het steeds weer
moeilijk maakten – dit beeld van
de Kelten wordt vaak verspreid.
Dat komt zeker ook doordat de
geschiedschrijving van de Oudheid
door de Grieken en Romeinen
werd beoefend en van de Kelten
geen andere schriftelijke getuigenissen bestaan. Julius Caesars oorlogsverslag ‘De Gallische Oorlog’
heeft dit beeld sterk gevormd. De
Kelten zelf zouden zichzelf wel wat
vriendelijker hebben beschreven:
als uitstekende mijnwerkers en
metaalbewerkers, dappere krijgers,
goede ruiters, en ook als mensen
met stijl en smaak. Juist voor de
genotscultuur van de gebieden
ten zuiden van de Alpen hadden
de Kelten waardering. Al enkele
honderden jaren voordat Julius
Caesar zich in het jaar 57 voor
Chr. opmaakte om Gallië tot aan
de Rijn te veroveren, gunden de
Kelten aan de Moezel en de Saar, in
de Eifel en de Hunsrück zich graag
wat zuidelijke luxe. En dat meteen
met emmers tegelijk.
Villa Borg
p a g i n a 20
W
ijnemmers van brons, zo tonen talrijke vondsten uit de periode rond 500 voor Chr. uit het gebied tussen Hunsrück, Eifel en
Etrusken hun weg over de Alpen naar de huishoudens van welgestelde Kelten en ten slotte naar hun prachtig uitgeruste graven vonden, konden
tussen de drie en dertien liter bevatten. Bij leven maakten de eigenaren met het luxueuze wijnservies indruk op hun gasten. Ongeveer 450 jaar later
verweerden hun nakomelingen, de Treveri en de Mediomatrici, zich in eerste instantie dapper tegen de oprukkende legioenen. Nadat ze de strijd
tegen Rome hadden verloren, deden met de Romeinse soldaten, immigranten en bestuurlijke ambtenaren snel ook Romeinse producten, etenswaren
gemarkeerd.
de monding van de Moezel aan, waren geliefd bij de Kelten in deze regio. Deze zogenaamde situla’s, die vanuit Lombardije en het land van de
heerschappij makkelijker hebben gemaakt. En ook nuchter beschouwd bracht Caesars veroveringsdrang de regio tussen de Saar en de Rijn, tussen
de Vogezen en de Eifel een tot dan toe ongekende culturele en economische impuls.
Een netwerk van goede verharde wegen verbond de dorpen. Steden als Trier, Metz en Koblenz met prachtige bouwwerken, badhuizen, theaters
en sportcomplexen kwamen op. Tempelcomplexen bij belangrijke kruispunten van wegen en op markante plaatsen dienden ter verering van de
Romeinse en Gallische goden. Van het Nabije Oosten tot Noord-Afrika, van Spanje tot Brittannië: uit het hele keizerrijk kwamen mensen met de
legioenen, de handelaren en de staatsautoriteiten naar deze regio en brachten hun zeden en gewoonten mee en vermengden zich met de Gallische inwoners. En ook op culinair gebied verbreedde het spectrum zich ver voorbij gebraden everzwijn. Grote landgoederen (villae rusticae) zorgden voor
de grootschalige productie van levensmiddelen. Zelfs maaimachines werden al ingezet. Voedingsgewassen uit het zuiden – amandelen, kastanjes,
vijgen – werden inheems, de regionale keuken kreeg impulsen vanuit het hele Romeinse rijk, van de Zwarte Zee tot aan de Atlantische Oceaan.
Honderden kilometers verwijderd van de zee kwamen er ook graag af en toe eens oesters op tafel. ‘Garum’, ook wel bekend als ‘liquamen’, was een
saus gemaakt van gefermenteerde vis en een geliefde veelzijdige smaakmaker, als het ware de maggi van de Oudheid. Bewaard gebleven recepten
inspireren tegenwoordig regionale koks tot het creëren van gerechten waaraan ook de oude Romeinen en de ‘bezette’ Galliërs plezier zouden
hebben beleefd.
Het meest duurzame cadeau van de Romeinen aan de streken langs de Moezel en de Saar is waarschijnlijk toch de wijnstok. Zij beheerst ook
nu nog grote delen van het gebied tussen Metz en Koblenz en is het product dat al in de Oudheid het vaakst in samenhang met mededelingen
, en heiligdommen en tempelcomplexen met dit pictogram
en gebruiken hun intrede in het land van de Treveri. ‘Vinum’ (wijn) en ‘cervisia’ (bier) kunnen voor menig Kelt het dulden van een vreemde
tegenwoordig nog te beleven. Wijn was voor de Romeinen een drank voor iedere dag, die vaak met water verdund werd gedronken. De grote
steden met hun snel groeiende bevolking vroegen niet alleen om een goede voorziening van drinkwater en levensmiddelen. Ook de vraag naar wijn
was groot, want de legioensoldaten hadden daar recht op als deel van hun proviand. Misschien hadden ook de Treveri en andere Kelten zich aan
de wijnbouw gewaagd. Maar op zijn laatst met de Romeinen deed de professionele wijnbouw zijn intrede. Ze bouwden wijnpersinstallaties met
grote druivenpersen direct aan de voet van de steile hellingen die ook tegenwoordig nog voor de teelt van wijnranken een goed microklimaat
bieden. Schepen transporteerden de most en wijn naar de grote pakhuizen in de steden. De wijnhandelaren waren welgestelde lieden, die al bij
leven grote monumenten voor zichzelf lieten bouwen. En zelfs voor de eeuwige rust waren de wijnhellingen gewilde locaties: Romeinse graftempels
en grafvondsten in de wijngaarden zijn tegenwoordig geliefde doelen voor ‘wijngaardwandelaars’ die vanaf die plaatsen genieten van uitzonderlijke
uitzichten over een 2.000 jaar oud cultuurlandschap.
Ansgar Schmitz
Op de pagina’s 34 tot en met 58 zijn Romeinse villa’s en grafmonumenten met dit pictogram
over het Moezelland wordt genoemd. Aan de hand van talloze vondsten en monumenten is de wijncultuur van het Moezelland in de late Oudheid
Heel het Moezelland is bezet door vriendelijke reizigers die zich tussen wijnstokken en Romeinse gebouwen te goed doen aan de minerale, fruitige
wijnen van de regio. Hoe goed de wijn van de Romeinen bijna 2.000 jaar geleden gesmaakt kan hebben – die belangrijke vraag stelt niemand zich.
Echt niemand? Nee! Een dorp aan de middenloop van de Moezel, dat bewoond wordt door onbuigzame amateurhistorici, weet met ogenschijnlijk
eindeloze energie en weetgierighied niet van ophouden in de zoektocht naar het antwoord op deze vraag…
Wijn in de ‘weckfles’ van de Oudheid
Dit verhaal speelt zich af in Wintrich bij Bernkastel, het Romeinse Vindriacum. De Vigilia Romana Vindriacum e.V., een vereniging van amateurhistorici die het militaire en civiele leven van de Romeinse late Oudheid tot leven brengt, heeft een interessant experiment uitgevoerd: de bereiding
en opslag van wijn in amforen naar antiek voorbeeld (zie afb. rechts).
Amforen dienden in de Oudheid als transportmiddel voor veel producten, ze waren de standaardverpakking bij uitstek voor transport over zee,
rivier en land, maar ook voor voorraad en opslag. Hoe goed de ‘weckflessen van de Oudheid’ hun opdracht vervulden, is niet gedocumenteerd.
Zegge en schrijve bijna vier jaar lang werkte de Vigilia onvermoeibaar aan het project, overeenkomstig een pakket maatregelen dat speciaal voor het
experiment opgesteld was en met vakkundige ondersteuning door archeologen. Uiteindelijk gaat de Vigilia aan boord van het Romeinse wijnschip
de Stella Noviomagi om haar triomf aan de grote groepen nietsvermoedende toeristen te presenteren. Zoals in de Late Oudheid varen de inwoners
van Wintrich met hun amforen de Moezel af, sjouwen de aardewerken vaten in Bernkastel op de oever en doen de gasten uit heel de wereld een
plezier met een verfrissende dronk. Dat is het bewijs: de Romeinen maakten in het Moezelland niet alleen drinkbare wijn, ze kregen het ook
voor elkaar om de drank over grote afstanden naar hun klanten te brengen. Misschien zelfs tot in Rome? Misschien een nieuwe opdracht voor de
dappere Vigilia Vindriacum…
Ansgar Schmitz
Een toost op Rufus, de wij
We schrijven het einde van de 4de eeuw na Chr.
In een wijngaard in de Trierse Thiergarten, midden
in het tempelgebied in het Altbachtal, ontmoeten
we wijnhandelaar Rufus. Terwijl Rufus’ bedienden
bezig zijn met het voor transport vastmaken van
een zwaar eikenhouten vat, gevuld met de wijn
➔
TIP
Rufus komt ook naar u toe!
‘Rufus ante Portas’ is een vrolijke en vlotte theater- monoloog voor gezellige groepen, opgevoerd binnen
en buiten Romeinse bezienswaardigheden.
Wie een vermakelijk alternatief voor een rondleiding
zoekt, moet het beslist boeken. De Romeinse
wijnhandelaar Rufus, die wel van een glaasje
houdt, wordt belichaamd door een professioneel
acteur. Eens was hij soldaat bij een zowel beroemd
als beruchte elite-eenheid van het Romeinse
leger in de strijd tegen de barbaren. Later heeft hij
zich als wijnhandelaar in goeden doen gevestigd
en van zijn passie zijn beroep kunnen maken: “Nu
kan ik me fatsoenlijk de Moezel op en neer drinken.” Hoe belandde deze Romein eigenlijk in de
moderne tijd? Welke magie helpt hem weer terug
te komen?
Boekingsvoorwaarden, speeldata en trailers op
www.strassen-der-roemer.eu.
van de Thiergarten-wijnboer, op een vierwielige
ossenwagen, beantwoordt Rufus – natuurlijk bij
En je legt al deze wegen met de ossenwagen af?
Ja, voor het grootste deel brengen deze gecastreerde
dieren met grote trekkracht mijn koopwaar naar
haar bestemming. Langs de Mosella maak ik
nog wel eens gebruik van een schip, maar dat is
al naargelang de stroming te gevaarlijk.
Is het dan over de straten veiliger? Hoe zijn de
een glaasje wijn – de nieuwsgierige vragen van
wegen eraan toe?
de keldermeester.
Jij komt zeker nooit uit je kelder! Anders zou je
Je hebt daar nou mijn beste wijn gekocht!
wel weten dat het wegennet in een uitstekende
Waar breng je die eigenlijk heen, waar zitten
je overige klanten?
Met dit – bij God – heerlijke witte druivensap
gaan we op weg naar de vicus van Belginum, aan
de Ausoniusweg in de heuvels van de Hunsrück.
Evenzogoed bedien ik mijn klantenkring langs
de prachtige Mosella en in de Saargau, in de
Vordereifel, in Tholey en natuurlijk in Trier.
conditie verkeert. Per slot van rekening hebben
wij Romeinse soldaten, zoals ook ik tot een paar
jaar geleden er een van was, na de verovering van
Gallië met grote haast het wegennet uitgebreid.
Het is de ruggengraat van het Romeinse rijk en
het biedt leger en handelaren in gelijke mate de
basis voor hun werk. Nog nooit gehoord, keldermeestertje?
➔
boekentIp
En de soldaten hebben tot nog
toe elke overval kunnen verhinderen?
Eén à twee keer moest ik eraan
geloven, toen ik zonder de soldatentros over het land trok en een
bende mij vanuit een hinderlaag
overviel. Ze hadden het voorzien
op mijn munten die ik kort daarvoor ontvangen had. En op de
andere dingen die ik gewoonlijk
in mijn leren buidel aan mijn
riem bij mij draag.
Zoals?
de leren riem is zelf met zijn gesp
en de ingegraveerde onderscheiding van het leger uiterst waardevol. En dan had ik nog een paar
van mijn meest kostbare mantelspelden in de buidel. die laat ik
Door annette
Köwerich (tekst) /
Hans-Georg Eiben
(foto’s)
genießen wie
ie die römer
eine kulinarische reise entlang
der ‘straße der römer’
Het kook- en cultuurboek ‘Genieten als de Romeinen’ is bedoeld als een uitnodiging tot een culturele en culinaire ontdekkingsreis langs de ‘Wegen der
Romeinen’. Meer dan 50 regionale
producenten en gastronomische bedrijven die zich
tegenwoordig nog verbonden voelen met het erfgoed van de oude Romeinen, presenteren zowel
zichzelf als hun heel eigen Romeinse
recepten en ingrediënten. En wie tijdens een
bezoek aan een van de vriendelijke etablissementen de smaak naar meer te pakken heeft
gekregen, die heeft dankzij de uitvoerige
receptuur de mogelijkheid om thuis bij het
namaken met smaak en al in de Oudheid
terecht te komen.
154 pagina’s / meer dan 300 foto’s
ISBN 978-2-87954-165-5, prijs: € 19,80
graag aan menig geïnteresseerde
nHandELaaR
klant zien en doe er afstand van wanneer er een
goed bod wordt gedaan. Bij deze schurken heb
ik me tegen mijn wil van mijn kostbaarheden
ja, wel – maar hoe is het met je veiligheid bij
moeten scheiden.
de transporten over land gesteld?
Wat dat scheiden betreft: ben je het hele jaar
Een hansworst mag je in dit beroep natuurlijk
onderweg en laat je je vrouw thuis?
niet zijn. Maar het is ook niet overal even
natuurlijk blijft mijn vrouw thuis. Of zie
gevaarlijk. Zo hou ik van mijn Mosella en ben
ik het liefst langs deze rivier onderweg. veiliger
zijn daarentegen de wegen over de heuvels van
de Hunsrück. die eeuwige horizon over de
heuvelrug geeft mij beter zicht over het land dan
de bochtige paden langs de Mosella. Bovendien
ben ik zelden alleen onderweg, ik sluit me
meestal bij groepen soldaten aan om veiliger
je het voor je dat ze je achter de ossenwagen
achternaloopt? ik ben toch steeds maar een paar
weken onderweg. En de hele winter, wanneer
de wegen bedekt zijn met sneeuw en ijs, blijf ik
thuis. daarom moeten voor die tijd de munten
gerinkeld hebben.
Rinkelen de munten eigenlijk goed?
te reizen. net zoals de andere handelaren trou-
Kijk me eens aan: zie ik eruit als een arme man?
wens. Het leger is overigens ook een van mijn
nee, bij god, ik mag niet klagen. Mijn inkomsten
grootste klanten. per slot van rekening heeft
zijn geweldig, het aanzien van mijn beroepsgroep
elke soldaat recht op ongeveer een liter wijn
is dat ook. En met niemand in de wereld zou
per dag. alleen al daarom heb ik de kameraden
ik willen ruilen om dan telkens weer van het
graag om me heen.
onderweg zijn, de vele contacten met mensen en
mijn geliefde wijn af te moeten zien. proost!
Fictief interview door Susanne Rendenbach
in gesprek met dr. Rosemarie Cordie
p a g i n a 23
BEZOEKERSGROEPEN OP TIjDREIS
Bijzondere plaatsen
voor onvergetelijke ervaringen
Cultuurbeleving moet altijd als een alomvattend
wijnbouwgebieden van de wereld gerekend
welzijnsconcept worden begrepen. We leven in
en kan met speciaal gekwalificeerde gidsen,
een tijdperk waarin we voortdurend overstelpt
zogenaamde wijn- en cultuurambassadeurs,
worden door prikkels van de media. Waarom
op hoog niveau worden verkend. Of wat dacht
zouden we van bezichtiging naar bezichtiging
u van tafelgeneugten à la apicius?
jakkeren? Op de Wegen van de Romeinen
Er zijn meer dan 70 informatieve en onder-
betekent ‘tijdreizen’: reizen met veel tijd voor
houdende aanbiedingen voor groepen te vinden
de groep en voor gezamenlijke ontdekkingen.
op www.strassen-der-roemer.eu: vakkundig
in een indrukwekkend cultuurlandschap laat de
onderlegde rondleidingen, wandel- en fietstochten
geschiedenis zich met alle zintuigen beleven –
onder leiding van een gids, archeologische
actief met wandel- en fietstochten onder leiding
opgravingscursussen, Levende geschiedenis
van een gids of comfortabel en goed verzorgd in
en historisch theater. Ook wijn en culinaire
een touringcar. Een stedentrip of een uitstapje
versnaperingen schieten er niet bij in.
naar het platteland? Op de Wegen van de
Overigens geheel nieuw: voor grensover-
Romeinen hoef je helemaal niet van tevoren
schrijdende bezichtigingstochten staan nu
te beslissen, zo dicht liggen beide bij elkaar.
gecertificeerde ‘Reisleiders van de großregion’
natuurlijk mag bij zo veel cultuurgenot de
ter beschikking
genotscultuur niet te kort komen! de regionale
(www.tourismus-grossregion.eu).
keuken in het gebied waar de drie landen duitsland, Luxemburg en Frankrijk bij elkaar komen,
is op zichzelf al een ontdekkingsreis waard,
en ze wordt perfect aangevuld door uitstekende
wijnen. de Moezel wordt altijd nog tot de beste
➔
tIp
Niet alleen groepen kunnen groepsaanbiedingen boeken! Gunt u zichzelf bijvoorbeeld
eens een persoonlijke gids of een wijn- en cultuurp a g i n a 24
ambassadeur. Individueler kan het niet.
www.strassen-der-roemer.eu
Pagina 24: Romeinse steengroeve
Meurin (Kretz), Porta Nigra (Trier), rondleiding in de Kaiserthermen (Trier),
Stella Noviomagi (Neumagen-Dhron);
pagina 25: Ausoniuswandelroute bij
Dill, mijlpaal bij Nettersheim
anTiEKE snELWEgEn
alle wegen leIden naar rome. dIt beroemde
sp r e e k wo o r d, dat eCh t e r pa s vo o r h e t e e r st I n
d e m I d d e l e e u w e n w e r d g e b r u I k t, g o l d
n at u u r l I j k o o k o m g e k e e r d.
p a g i n a 25
Archäologiepark Belginum
v
Romeinse weg bij Dahlem
Grafmonument Remerschen
anuit Rome, de hoofdstad van de wereld (caput mundi), was elke provincie tussen de atlantische Oceaan en azië dankzij een goed uitgebouwd
netwerk van aderen bestaande uit ongeveer 300.000 km aan wegen te bereiken. Ze hielden het wezen van het wereldrijk in leven, over hen pulseerde
bijna al het militaire en civiele verkeer. daarbij dienden de antieke snelwegen niet alleen de infrastructurele ontsluiting. Ze waren ook en vooral een
symbool voor de Romeinse aanspraak op de macht over een veroverd gebied. Er heerste pas vrede wanneer de ingenieurs hun geniale meetinstrumenten
zoals de groma en de chorobates konden opstellen. En de kunst van het bouwen, van het aanleggen van verharde wegtracés over rivieren, dalen en
bergen heen naar onontsloten gebieden zonder gebonden te zijn aan bepaalde topografische omstandigheden, miste haar respect afdwingende werking
niet. datgene wat tegenwoordig nog bewondering oproept met het oog op de bekwaamheid om natuurlijke hindernissen en verdere grondgebieden te
overwinnen, wat voor een effect moet dat op tijdgenoten hebben gehad? doelgericht zette men technische kennis in om naar binnen toe het gevoel van
eigenwaarde te vergroten en naar buiten toe de grootsheid van Rome te verkondigen. Met de wegen kreeg de Romeinse cultuur toegang tot de meest
afgelegen provincies. als transportband voor zowel ideeën als materiële goederen oefenden de verkeerswegen ook zelf een grote aantrekkingskracht uit.
Binnen hun verzorgingsgebied ontstonden nederzettingen, cultusplaatsen en begraafplaatsen; mijlpalen met vermelding van afstanden evenals plaatsen
Römermuseum Schwarzenacker
Opgravingsproject Wareswald
Igeler Säule
p a g i n a 26
Vicus Ricciacus Dalheim
Römerkanal-wandelroute Nettersheim
Grutenhäuschen Igel
om te rusten en om paarden te wisselen verlichtten het reizen. Ook al doet door overbouwen in onze wereld nog maar weinig aan de oorspronkelijke
trajecten herinneren – bij enkele plaatsen zoals Blankenheim in de nordeifel kan het originele plaveisel en de uitvoerige fundering nog worden
bezichtigd –, zijn het juist deze gebouwen dichtbij de wegen die van hun uitstraling getuigen. Zo staat er bijvoorbeeld in Tawern een (deels gereconstrueerde) tempel voor Mercurius dichtbij de voormalige lange-afstandsverbinding tussen Trier en het Middellandse Zeegebied. Of de Zuil van igel,
dat monumentale, als UnEsCO-Werelderfgoed erkende grafmonument, dat rijke lakenkooplieden voor zichzelf aan de westelijke uitvalsweg van
Trier lieten oprichten.
voor allebei, als rust- en woonplaats en als laatste rustplaats, is de voormalige nederzetting Belginum bij het kruispunt van twee grote verkeerswegen door de Hunsrück een van de best gedocumenteerde plaatsen. in het speciaal hiervoor gebouwde archeologiepark zijn de bijpassende grafgiften
uit een eeuwenlang, al door de Keltische oorspronkelijke bevolking gebruikte begraafplaats tentoongesteld. ‘Belginum’ wordt overigens genoemd op
de ‘Tabula peutingeriana’, de beroemde wegenkaart uit de 4de eeuw na Chr. die bijna het complete wegennet van het wereldrijk afbeeldt.
volgens deze kaart leidden weliswaar niet alle, maar altijd nog twaalf wegen straalsgewijs naar Rome.
Thomas Klein
Tempelcomplex Tawern
Milites bij Belginum
Romeinse brug Trier
op de pagina’s 34 tot en met 59 zijn bezienswaardigheden met betrekking tot de verkeersinfrastructuur
met dit pictogram
gemarkeerd.
p a g i n a 27
➔
Een themaroute wandelen
R ö m e r k a n a l-wa n d e l r o u t e
(lange-afstandswandeling)
De Romeinse Rijnmetropool Colonia
Claudia Ara Agrippinensium (Keulen)
verslond niet alleen gigantische hoeveelheden water om haar openbare thermen te
voorzien. Hoe men het voor elkaar kreeg
om helder bronwater uit de Eifel ongeveer
100 km verderop en zelfs over een
waterscheiding heen naar de stad
te brengen, dat laat zich via de Römerkanal-wandelroute vanaf Nettersheim
begrijpen. De Romeinse waterleiding
is nog verbazingwekkend goed bewaard
gebleven en biedt met bronreservoir,
zinkleiding, stortkom en verzamelbekken,
aquaductbruggen en inspectiestation evenals natuurlijk veel kijkjes
in het binnenste van het kanaal
waardevolle inzichten in de techniek. Wie
het traject volledig wandelend wil
verkennen, kan dit het beste in 7 etappes
onderverdelen. Het is mensen die minder
geoefend zijn aan te raden om zich op
de eerste drie etappes te concentreren, die
bijzonder indrukwekkende ontsloten
delen en mooie indrukken van het
landschap laten zien. In principe zijn alle
etappes ook geschikt als afzonderlijke
dagtochten. Een wandelarrangement met
bagagevervoer van Nettersheim naar
Rheinbach is bij de Nordeifel Tourismus
GmbH te boeken.
www.roemerkanal-wanderweg.de
p a g i n a 28
➔ Markering
➔ F e i t e n 116 km
➔ A a n b e vo l e n e ta p p e s
1. Nettersheim – Kall-Dottel (15 km), start:
Natuurcentrum Eifel Nettersheim (nabij het
station), doel: Kall-Dottel Kirche / OV:
station in Kall-Scheven
2. Kall-Dottel – Mechernich (16 km), start:
Kall-Dottel Kirche, doel: Mechernich-Feyer
Mühle / OV: station in het centrum van
Mechernich
3. Mechernich – Kreuzweingarten (13 km),
start: Mechernich-Feyer Mühle, doel: station
Kreuzweingarten
4. Kreuzweingarten – Rheinbach (16 km),
start: station Kreuzweingarten, doel:
station Rheinbach
5. Rheinbach – Bornheim-Brenig (22 km),
start: station Rheinbach, doel: Brenig /
openbaar vervoer: stadsspoorhalte
Bornheim
6. Bornheim-Brenig – Brühl (15 km), start:
Brenig / OV: stadsspoorhalte Bornheim,
doel: Brühler Wasserturm / OV: stadsspoorhalte Brühl
7. Brühl – Köln-Sülz (19 km), start: Brühler
Wasserturm, doel: Sülzgürtel Straße
in Köln-Sülz / OV: stadsspoorhalte in de
Luxemburger Straße
Tijd en ruimte met eigen passen afmeten geeft meer ontspanning dan van attractie naar attractie haasten. Wat zou u zeggen van een genoeglijke
wandeling langs een van de vele themaroutes die de Wegen van de Romeinen in de aanbieding heeft? Het oude cultuurlandschap heeft naast zeer
afwisselende wegen door onvervalste natuur met mooie uitzichten veel geschiedenis te bieden. Talloze generaties van mensen hebben hier hun
sporen achtergelaten. Niet in de laatste plaats zijn dat vlijtige geschiedenisvrienden, die met grote inzet getuigenissen van het verleden hebben
verzorgd, themaroutes hebben aangelegd, informatieborden hebben geplaatst en op mooie rustplaatsen bankjes hebben neergezet – voor het welzijn
van hun gasten en voor het behoud van het historisch erfgoed. Het is vaak de geschiedenis van het dagelijks leven die men hier op het spoor komt,
af en toe op fluistertoon die alleen wordt waargenomen door mensen die er de tijd voor nemen. Daarnaast zijn er vele grootse bezienswaardigheden, indrukwekkende reconstructies en opgravingen langs de kant van de weg te ontdekken.
Een Romeinse route fietsen
Ausonius-wandelroute
(lange-afstandsroute)
Wie de dichter Ausonius op zijn reis
van de Rijn naar de Moezel wil volgen,
neemt de Ausonius-weg. Met een
lengte van ongeveer 120 km doorkruist ze
van Bingen tot Trier de schilderachtige
Hunsrück. Landschappelijk vol afwisseling
loopt de route door bossen en velden met
mooie vergezichten over de zachte heuvels
van het middelgebergte, door aangename
steden en dorpen met een
rijke schat aan vakwerkhuizen en natuurlijk
langs Romeinse bezienswaardigheden.
Bijzondere nadruk verdient daarbij het
Archäologiepark Belginum dat bij een
voormalige pleisterplaats aan de Romeinse
weg werd ingericht en veel
interessante vondsten laat zien.
Het is aan te raden de tocht in minstens 6
etappes onder te verdelen. De eerste twee
zijn – dankzij het OV – ook elk als aparte
dagtocht geschikt. Als ‘RondomZorgeloos-pakket’ biedt de Hunsrück-Touristik GmbH een wandelarrangement aan
dat aan individuele wensen aangepast kan
worden.
➔ Markering
Au
➔ Feiten
119 km resp. 126 km
(variant via Neumagen-Dhron)
➔ A anbevolen etappes
1. van Bingen naar Rheinböllen
(ca. 22 km), start: Burg Klopp in Bingen,
doel: Rheinböllen; ook geschikt als
afzonderlijke dagtocht
2. van Rheinböllen naar Kirchberg
(ca. 25 km ), start: Rheinböllen Marktplatz,
doel: Kirchberg Altstadt; geschikt als
afzonderlijke dagtocht
3. van Kirchberg naar Morbach-Gonzerath
(ca. 28 km), start: Kirchberg Marktplatz,
doel: Morbach-Gonzerath
4. van Morbach-Gonzerath tot
Gräfendhron (ca. 13 km), start: B 269
Morbach-Gonzerath, doel: Gräfendhron
5. van Gräfendhron naar Fell (ca. 20 km),
start: Steinbrücke Gräfendhron, doel:
Ortsmitte Fell
6. van Fell naar Trier (ca. 14 km), start:
Ortsmitte Fell, doel: Trier, Porta Nigra
p a g i n a 29
Zo gevarieerd als de keuze aan bezienswaardigheden is ook het aanbod aan themaroutes met verschillende afstanden en met verschillende
moeilijkheidsgraden, van een aangename wandeling tot een zeer afwisselende meerdaagse wandeling, van een Premium-wandelroute over paden
die meestal dicht bij de natuur komen tot de cultuurroute over verharde wegen die een stevige ondergrond bieden. Wie wat sneller dan te voet
vooruit wil komen, maar toch een sportieve activiteit zoekt, kan het beste naar de fiets overstappen. Daarvoor hoeft men niet per se zijn eigen
stalen ros mee te brengen; die kan men ook ter plekke huren, desgewenst met of zonder elektrische trapondersteuning.
Römersteig van
T r i t t e n h e i m t o t Mi n h e i m
Weg van de Romeinen, Zell
(Moezel)
Calmont-Klettersteig
t u s s e n Br e m m e n E d i g e r - E l l e r
Menhirs, leisteengrotten, rotsformaties,
Romeinse wijnbouw… De Römersteig tussen Trittenheim en Minheim biedt een bonte mix van de natuur en de Oudheid.
Zell is beroemd om zijn wijn, de Zeller
Schwarze Katz. Maar de Moezelstad heeft
ook het een en ander aan Romeins te
bieden, wat door de nieuwe themawandelroute ‘Weg van de Romeinen’ toegankelijk wordt gemaakt. Naast de askist op
de Moezeloever komt de route langs de
restanten van een bergheiligdom met een
mooi uitzicht over de Moezel en langs de
geheimzinnige Alteburg, een laat-Romeinse
fortificatie in het Altlayer Bachtal.
Een veilig gemaakt rotspad voert op avontuurlijke wijze door Europa’s steilste wijngaard, en als beloning staat er in het weekeinde een glaasje Calmont-riesling hoog in
de lucht bij het kruis op de top van de berg
te wachten. Daarna gaat de route verder
over een bergpad naar de indrukwekkende
reconstructie van een Romeins bergheiligdom. Door het Ellerbachtal leidt de weg
dan terug naar de Moezel.
➔ Lengte
ca. 20 km, 5-6 uur
➔ Type
De wegen zijn over het algemeen goed
begaanbaar; bij de afdaling naar de
leisteengrotten en bij de Weislei wordt er
gelopen over smalle en steile Alpenpaden,
waarvoor men goed ter been moet zijn en
een goede conditie moet hebben.
➔ Startpunt
In Trittenheim, Neumagen-Dhorn en
Piesport, in alle gevallen bij de brug over
de Moezel.
➔ Lengte
➔ Lengte
6 km, ca. 3 uur
18 km, ca. 5-6 uur
➔ Type
➔ Startpunt
Overwegend smalle paden waarvoor men
goed ter been moet zijn en geen last van
hoogtevrees moet hebben.
Schwarze Katze-fontein / Rathaus, Balduinstraße 44 in Zell (Mosel).
➔ Startpunt
Eller (station) en Bremm.
p a g i n a 30
➔
➔
R o n d wa n d e l i n g
‘ O n t d e k d e arc h e o l o g i e ’
Va n m i j l p aa l n aar m i j l p aa l
(Luxemburgse Moezel)
De route ‘Ontdek de archeologie’ leidt naar
belangrijke bezienswaardigheden van de
Romeinen en de Franken: het Matronenheiligdom ‘Görresburg’, het bronreservoir
“Grüner Pütz’ als begin van de bijna 100 km
lange waterleiding naar Keulen (tot in de
3de eeuw na Chr.), een deel van het tracé
van de Romeinse weg Keulen-Trier en de
archeologische tentoonstelling in het Natuurcentrum Eifel.
Bij de grensovergang Wasserbillig, op
de plaats waar tot in het begin van de
20ste eeuw een Romeinse brug over de
Sauer lag, staat de eerste van drie nagemaakte mijl- of leugapalen (1 Gallische leuga = 2.220 m), die doen herinneren aan het
tracé van de Romeinse weg van Keulen naar
Trier en Metz. Vanaf hier wandelt men over
de oever langs de
Moezel tot aan de kapel in Mertert waar
de tweede mijlpaal te vinden is. Langs het
Stellbösch loopt de officiële Moezelwandelroute ‘hanner Stell’ naar een
derde mijlpaal. Voorbij aan de Felsmühle
en door het beschermde natuurgebied
Manternacher Fiels gaat de route door
de wijngaarden terug naar Wasserbillig.
Een uitstapje naar het bosgebied ‘Weiler’
met bezichtiging van de grafmonumenten
is aan te raden.
De 5-Weiher-route –
rondom de Romeinse vicus
W ar e s wa l d
( Pr e m i u m - wa n d e l r o u t e )
Haar naam heeft de rondwandeling te danken aan de idyllische vijvers (‘Weiher’) in
de directe omgeving van het traject. Langs
de oude Romeinse weg ontvouwt zich
steeds weer het uitzicht op de Schaumberg. Bij Tholey is er de mogelijk-heid om
een uitstapje te maken naar de Romeinse
opgraving ‘Wareswald’, die op maar 800 m
afstand van de wandelroute gelegen is. Op
het kruispunt van twee Romeinse heerbanen ontstond hier in de 1ste eeuw na Chr.
een belangrijke Romeinse nederzetting,
waarvan de
fundamenten in de afgelopen jaren blootgelegd zijn.
➔ Lengte
12 km; ca. 4 uur te voet
➔ tip
Met het OV van Trier naar Nettersheim,
aankomst per trein op Nettersheim Bahnhof; bezoek aan de permanente
archeologische tentoonstelling in het Natuurcentrum Nettersheim
(5 minuten te voet vanaf het station); wandeling over het Belevenispad
‘Ontdek de archeologie’ (12 km); tip voor
een rustpauze: Bäckerei-Café ‘Die Ahre’,
Bahnhofstraße 29; terugreis vanaf
Nettersheim Bahnhof.
➔ Lengte
12,6 km, ca. 3-4 uur te voet
➔ Lengte
➔ Startpunt
kleine lus ca. 8 km, grote lus met de
grafmonumenten ca. 13 km; korte route ca.
3 uur te voet, lange route ca. 4 uur te voet
➔ tip
➔ Startpunt
Bij de grensovergang (in de plaats)
Wasserbillig/Wasserbilligerbrück.
Bliesen (begraafplaats)
Gratis rondleiding bij het opgravingsproject Wareswald elke eerste zondag in de
maanden mei – oktober om 11 uur.
p a g i n a 31
➔
boekentIp
straße(n) der römer
alles draait er om de Romeinen! Maar hoe
kom je daar? De reisgids ‘Straße(n) der Römer’ geeft antwoord op deze vraag. Met 43
routes voor 18 wandelingen, 16 fietstochten en 9 tochten per auto brengt auteur
Heinz-Egon Rösch ons naar de Romeinse
hoogtepunten aan de Moezel, aan de Rijn,
in de Eifel, in de Hunsrück, in Luxemburg
en in het Saarland. Het doel is om op een
leuke manier in het spoor van de Romeinen hun oude wegen, hun monumenten,
cultusplaatsen en nederzettingen resp.
de reconstructies daarvan te bezoeken
en daarbij veel over de Romeinen en hun
cultuur te weten te komen. En dat allemaal
in een van de mooiste landschappen van
Duitsland!
viA CAligA
(bovenloop vAn de moeZel)
Tussen Palzem en Wincheringen liep
de Romeinse weg naar Trier. De themaroute
Via Caliga volgt haar vroegere
loop over de heuvels van de Saargau. ‘Caligae’ waren de van leer gemaakte hoge sandalen van de Romeinse legioen-soldaten.
De schoenen lijken op het
eerste gezicht weinig solide te zijn, maar
ze waren uiterst robuust en ideaal voor de
lange marsen van de troepen. Hoe ver de
wandelaar van nu op de met spijkers beslagen zolen zou komen, dat is een
ander verhaal.
R Ö m e R p fA d t u s s e n
butZ WeileR en KoRdel
(pRemium-WAndelRoute)
De route verbindt de voormalige
kopermijn, de zogenaamde Pützlöcher
en de Romeinse lange muur bij Butzweiler met andere bezienswaardigheden,
zoals de Genovevahöhle, de Klausenhöhle en Burg Ramstein. Over de Butzbach
lopen verschillende hangbruggen die een
bijzondere attractie zijn, en niet alleen voor
kinderen.
ISBN 978-3-937782-50-8,
136 pagina’s, ca. 100 kleurenfoto’s,
prijs: 6,45 €
➔ lengte
ca. 10 km, ca. 3-4 uur
➔ lengte
lus Wincheringen: 19 km
lus Palzem: 21 km
per lus ca. 6-7 uur te voet
➔ type
alles wat het wandelhart begeert is
aanwezig, maar de route gaat overwegend
over bos- en veldwegen.
➔ startpunt
Bahnhof Wincheringen / Ortsmitte
Palzem, OV: beide startpunten zijn goed
per trein te bereiken.
p a g i n a 32
➔ startpunt
Butzweiler (parkeerplaats bij de fontein
‘Klaus-Pauli-Platz’) en Kordel (wandelparkeerplaats onderaan Burg Ramstein). Het
traject is vooral voor families met kinderen
vanaf 6 jaar geschikt.
Het bijzonder goed uitgebouwde en wijd vertakte fietspadennetwerk heeft voor elke beenspier de juiste tocht. Daarnaast nodigen
fietsbelevenisdagen uit tot ontspannen uitstapjes op afgesloten autowegen, met talloze rustplaatsen en locaties waar men wat kan eten en drinken.
Een paradijs niet alleen voor fans van de Romeinen. Op de volgende pagina’s hebben we voor u een paar tips voor tochten samengebracht.
Op het Internet vindt u er nog meer op www.strassen-der-roemer.eu.
Velo Romanum: op het
sta l e n r o s d o o r d e O u d h e i d
(Luxemburgse Moezel)
De route begint bij een stenen gewicht van
een Romeinse wijnpers dat naast het gemeentelijk cultureel centrum in Bech-Kleinmacher is te zien. Vanaf daar gaat de route
over het Moezelfietspad naar een antieke
sarcofaag in Schwebsingen en verder naar
het grafmonument van een wijnhandelaar
in ‘Haff Remich’ bij Remerschen. De route
gaat de Kräizbierg op en na Elvange en Ellange weer naar beneden in de richting van
de Franse grens, waar eens een Romeins
legerkamp lag. Via de ‘Kiem’, het historisch
tracé
van de Romeinse weg van Metz naar Trier,
komt men bij de ‘vicus Ricciacus’ en het
Romeinse theater in Dalheim. Als een mooi
fietspad gaat de weg verder over het tracé
van de voormalige ‘Jangelis Bunn’, een van
de belangrijkste spoorverbindingen van
Luxemburg in de vroege 20ste eeuw, via
de ‘Scheierbierg’ naar het eindpunt van de
route, de grafkamer in Bech-Kleinmacher.
Saar l a n d - f i e t s r o u t e
De Saarland-fietsroute voert door heerlijke landschappen in en om het Saarland.
Verkent u eens op uw tocht historische
steden, als Saarbrücken en St. Wendel, en
indrukwekkende landschappen.
Talrijke bezienswaardigheden nodigen
u onderweg uit om even te blijven, te
ontdekken en te beleven. Er liggen
Keltische en Romeinse bezienswaardigheden langs de route: Museum für Vor- und
Frühgeschichte, Römermuseum Schwarzenacker, Menhir Gollenstein, Europees Cultuurpark Bliesbruck-Rheinheim, Keltische
ringwal Otzenhausen, Romeinse villa Nennig; plus: de binnenstad van Saarbrücken,
de Bostalsee, de Saarschleife en Cloef, cultureel UNESCO-Werelderfgoed Völklinger Hütte, UNESCO-biosfeerreservaat Bliesgau etc.
F i e t s e n l a n g s d e v aar routes van de Romeinen
De rivieren Saar en Moezel waren
belangrijke scheepvaartroutes voor de
Romeinen en de rivierdalen waren dicht bewoond. Wijnranken groeiden toen al op de
hellingen. Zo kan men via het Saar- en Moezelfietspad bij een groot aantal Romeinse
bezienswaardigheden komen en daarbij
overal van een andere belangrijke Romeinse erfenis genieten: de wijn.
➔ Lengte
in totaal 429 km
➔ Type
➔ Lengte
in totaal 356 km
➔ Type
Gemiddeld tot intensief.
➔ tip
➔ Lengte
35 km
➔ Type
Twee derde van het traject is vlak, één derde is heuvelachtig met een klim van/uit
het Moezeldal (200 hoogtemeters).
Eenvoudigweg opstappen en wegrijden,
zelfs zware passages zijn geen probleem
meer: de geluidloze eVelo Saarland ondersteunt uw spierkracht met wel 150%! In het
Saarland bestaat er een groot regionaal
netwerk van verhuurpunten. Info: www.
tourismus-saarland.de
Gezinsvriendelijke, geheel vlakke
trajecten, die doorgaans over de oevers
dicht langs de rivieren met hun bochten en
zeer afwisselende uitzichten op het
landschap lopen. Langere tochten kan
men op comfortabele wijze combineren
met een boottocht of ‘inkorten’ per trein of
fietsbus.
➔ tip
Vanaf de Ruwer via het Ruwertal-fietspad
naar de Romeinse waterleiding in Waldrach en verder naar het Hochwaldmuseum
in Hermeskeil.
p a g i n a 33
009
010
007
011
012
004
006
008
005
013
★★★
★★★
★
★★★
★★
★★
★★★
★
★★★
★
014
016
015
★
★
★
p a g i n a 34
020
019
021
022
★
★
★
★
Wandelroute
Romeinse Kanaal
Moezel-Fietsroute
★★★ een reis waard
★★
een uitstapje waard
★
interessant vondst
(★)
investering
Heiligdom, Tempel
Museum, Kunst
Villa, Landgoed
Technische
bezienswaardigheid
Verkeerspunt,
verharde weg
018
017
003
001
002
★★
★★
★
★★★
★
p a g i n a 35
024
025
023
032
026
031
027
★★
★★
★★★
★
★ (★)
★
★ (★)
046
029
030
028
★★★
★
★
(★ ★)
060
063
★★
★★
072
074
073
★
★★
★
070
067
066
★ (★)
★★
★★
047
048
049
050
051
052
053
054
055
056
098
058
★★★
★★★
★★★
★★★
★★★
★★★
★★★
★★★
★★★
★★★
★
★★
075
076
077
078
071
★★
★
★
★★★
★★
096
079
080
★
★
★★★
068
069
095
★★
★★
★★★
Moezel-Fietsroute
Via ausonia
Saar-Fietsroute
★★★ een reis waard
★★
een uitstapje waard
★
interessant vondst
(★)
investering
Heiligdom, Tempel
Museum, Kunst
Villa, Landgoed
Technische
bezienswaardigheid
057
059
061
★
★
★★
062
064
065
097
★★
★★★
★★
★★★
Verkeerspunt,
verharde weg
p a g i n a 37
039
036
037
038
045
046
043
042
★★★
★
★★
★
★★★
★★★
★★
★★★
035
033
034
088
087
★★★
★
★★
★★★
★★★
p a g i n a 38
044
040
041
★
★(★)
★
093
091
094
★★
★★
★
085
084
086
082
083
★
★★
★★
★★★
★
092
★
Moezel-Fietsroute
Via ausonia
Saar-Fietsroute
Saarland-Fietsroute
★★★ een reis waard
090
081
089
★
★★★
★★
★★
een uitstapje waard
★
interessant vondst
(★)
investering
Heiligdom, Tempel
Museum, Kunst
Villa, Landgoed
Technische
bezienswaardigheid
Verkeerspunt,
verharde weg
Restaurant met
Romeinse gerechten
p a g i n a 39
➔
001
003
HHH
Romeinse steengroeve Meurin, Kretz
Deze Romeinse locatie is het grootste
ondergrondse Romeinse mijnbouwgebied
voor tufsteen, ten noorden van de Alpen.
De hier al ruim 2000 jaar ontgonnen,
metersdiepe tufsteenschacht, is ontstaan
uit een geweldig krachtige explosie van de
vulkanen in de regio Laacher See. In een
imposante symbiose van moderne architectuur en 2.000 jaar oude mijnexploitatie
worden de bezoekers meegevoerd in de
wereld van deze zware arbeid tijdens de
Romeinse tijd. Voor dit unieke concept en
deze uitzonderlijke presentatie ontving het
Romeinse mijnbouwgebied Meurin in 2004
een van de hoogste Europese cultuurprijzen: Europa Nostra.
Een locatie in het Vulkaanpark
Aan de B256, D-56630 Kretz
Tel.: +49 (0)2632-98750
Geo-coördinaten: 50.39669° N/7.35683°O
002
MONUMENTEN I N DE E I FEL
H
Grafheuvel, Ochtendung
De Romeinen waren zeer inventief bij het
begraven van hun doden: grafmonumenten,
graftempels, askisten, stenen sarcofagen
etc. In Ochtendung kan men een reusachtige
(gereconstrueerde) grafheuvel gaan
bezoeken, die de laatste rustplaats was van
een vrouw en twee kleine kinderen. Zij zullen
naar alle waarschijnlijk in een nabijgelegen
boerderij gewoond hebben. De vruchtbare en
tevens idyllische hooggelegen vlakte van het
maaiveld voor de poort van Koblenz was al
2.000 jaar geleden een populaire plek voor
een nederzetting. Op slechts enkele
kilometers afstand ligt in Nickenich een
tweede heuvelgraf. Misschien ook van
boeren? De Romeinse troepen aan de Limes
moesten tenslotte ook gevoed worden. Het is
aan te bevelen om een uitstapje te gaan
maken naar de vlakbij gelegen Burcht Eltz,
die weliswaar niet Romeins is, maar als
geheel intact burchtcomplex nog altijd erg
beroemd. Vlakbij de huidige burchtruïne
Wernerseck, tussen Ochtendung en Plaidt
zou een Romeinse vluchtburcht hebben
gestaan.
Grafheuvel: Am Römerhügel, D- 56299
Ochtendung (GPS: 50.34671°N/7.39711°O)
Burcht Eltz: Wierschem (K 38)
H
Romeinse grafheuvel &
nissenmonument, Nickenich
Dit grafcomplex bestaande uit een
grafheuvel en een graf in een nis, is het
bewijs ervoor, dat ondanks de verovering van
de Rijnzone door de Romeinen, de
inheemse, deels Keltische bevolking nog
lange tijd haar overgeleverde gewoonheden
en etnische gebruiken in de praktijk levendig
hielden. Op een plaquette van het
kalkstenen graf staat te lezen: “Aan
Contuinda, dochter van Esucco en de
Silvanus Ategnisa (god van bos en velden),
hun zoon, hebben de erven op grond van de
testamentaire beschikking dit grafmonument
opgericht”. In het Pellenz Museum voor
Archeologie worden opgravingen uit graven
en nederzettingen tentoongesteld, b.v. een
Romeins cultusbrood en restanten van
Romeinse vruchtentaartjes, die in een graf
uit de 2e eeuw bij Saffig aan het licht kwamen.
Laacherstraße (Sportplatz),
D-56645 Nickenich; Pellenz Museum:
Zehntstraße 7, D-56645 Nickenich;
Tel.: +49 (0)2632-958952
Geo-coördinaten: 50.41370° N/7.31456°O
004
HH
Katzensteine, Mechernich-Katzvey
Deze Romeinse steengroeve heeft zijn naam
te danken aan het nabijgelegen plaatsje
Katzvey. Op de 15 m hoge rotsformatie kan
men nu nog sporen van de exploitatie door
de Romeinen zien: schrootgraven, spiegaten
en ingekerfde afbeeldingen. Ook de hier naar
boven gehaalde grafvondsten zijn
interessant, zoals b.v. een kleurrijke glazen
schaal, die waarschijnlijk in Italië geblazen
is. Botten van dieren, kersenpitten en
hazelnoten geven een waardevol inzicht in
de voeding van de Romeinse stenenbewerkers: behalve ree en oeros werden varkens
gegeten en mosselen haalden zij uit de
voorbij stromende Veybeek.
Locatie: aan weg 61 van Satzvey
naar Mechernich aan de linkerkant
(Parkeerplaats)
Geo-coördinaten: 50.60356°N/6.69001°O
005
HHH
Kalkbranderij, Bad Münstereifel-Iversheim
Van de grote Romeinse kalkbranderijen zijn
zes imposante brandovens uitgegraven,
voorzien van een beschutting en uitgebreid
gedocumenteerd. Het ruwe materiaal kwam
p a g i n a 40
uit de nabij gelegen steengroeven en de
gebrande kalk werd als belangrijke bouwstof
tot aan de Nederrijn verscheept. Deze locatie
staat bekend als de meest uitvoerig
onderzochte Romeinse kalkbranderij in
Europa en behoort tot de belangrijkste
archeologische vondsten met betrekking tot
de economische geschiedenis van de
Romeinse tijd ten noorden van de Alpen.
Locate: aan de B 51 aan de noordelijke
toegangs-weg van Iversheim;
Tel.: +49 (0)2253-8027
Geo-coördinaten: 50.58815°N/6.77391°O
006
HHH
Aquaduct van het Romeinse kanaal,
Mechernich-Vussem
Bij de aanleg van de gigantische waterleiding van Nettersheim naar Keulen, stonden
de ingenieurs vaak voor grote uitdagingen.
Om het voortdurende verval te garanderen,
moesten zij het water bij Vussem over een
reusachtige brug van 80 m lengte leiden,
over een zogenaamd aquaduct. Een deel van
dit complex kon aanschouwelijk worden
gereconstrueerd en is nu een van de
hoogtepunten van de 110 k lange Romeinse
Kanaal-wandelroute. Wie met de auto
onderweg is, kan inhet nabijgelegen Eiserfey
een verzamel-bassin en tussen Eiserfrey en
Kallmuth een bronhuis gaan bekijken.
Geo-coördinaten: 50.56472° N/6.66843° O
007
H
Romeinse steengroeve, Kall
Sporen van de Romeinse mijnbouw en
steenhouwer technieken kun je in een
gelaagde rotswand in het bos gaan
ontdekken. Het is mogelijk dat hier een
particuliere ondernemer, misschien een
grootgrondbezitter uit de omgeving,
bouwmateriaal voor eigen gebruik uit deze
rotsen gewonnen heeft. Ook bij de
“Katzenstenen” bij Katzvey gaat men hiervan
uit. Maar wat kun je daarvan nu nog zien?
Bijvoorbeeld, loodrechte zogenaamde
schrootschachten, die voor het splijten van
de stenen brokken dienden, gladde vlakken
en sporen van boogvormige beukhamers.
Ligging: 1 km ten noord-westen van Kall
aan de L 204 naar Gemünd, Parkeerplaats;
Geo-coördinaten: 50.55042° N/6.54846° O
008
H
Tempelcomplex, Bad Münstereifel-Nöthen
Prachtig in het bos gelegen, nodigt het
tempelcomplex bij Bad Münstereifel-Nöthen
uit tot een beschouwelijke wandeling. Hier
werden net zoals op de „Görresburg“ bij
Nettersheim onder andere drie moeder- en
vruchtbaarheidsgodheden vereerd, de
zogenaamde Matronen. Dit terrein bestond
oorspronkelijk uit tempels, woonhuizen en
een basiliek, waarvan je nu nog voor een
deel de fundamenten kunt zien en waar
nieuwe muren in oude stijl zijn opgetrokken.
Kopieën van gewijde stenen zijn hier
opgesteld en tot op de dag van vandaag
worden er bij de matrones door onbekenden
nog offergaven neergelegd.
Ligging: 6 km ten zuid-westen van Bad
Münstereifel; in Pesch van de L 206 naar het
zuid-oosten afslaan richting „Zum
Heiden-tempel“, de bordjes naar de
parkeerplaats volgen, van daaruit 10
minuten lopen;
Geo-coördinaten: 50.53362° N/6.70314° O
009
001 Romeinse mijn, Meurin
011
004 Katzensteine Mechernich
005 Kalkbranderij Iversheim
Bronkamer “Grüner Pütz” met afwatering
en waterkanaal, Nettersheim
Ligging: in het dal van de Urft 2,5 km ten
noord-westen van Nettersheim, vanaf de
Klosterstrasse bij de afslag Rosenthalstrasse
de bewegwijzering volgen; parkeerplaats
vlakbij de "Grüne Pütz" bereikbaar.;
Geo-coördinaten: 50.51235° N/6.60885° O
010
HHH
Matronenheiligdom „Görresburg“,
Nettersheim
Met een prachtig uitzicht op een bergklip
gelegen, is het tempelcomplex van de
Matronae Aufaniae een onderdeel van de
wandelroute “Archeologie ontdekken”, die
bij het Natuurcentrum Eifel begint (12 km).
HHH
Wandelroute Romeins Kanaal,
Nettersheim-Keulen
HHH
Dit is het beginpunt van de Romeinse
waterleiding en maakt al direct grote indruk
door een lang afwateringsysteem, dat het
water opvangt en naar een nu open
bronkamer leidt. Van daaruit stroomt het
water in het eerste gedeelte van de
Romeinse waterleiding. De twee bij de
bronkamer opge-stelde Medusahoofden
moesten, volgens Romeinse bijgeloof, onheil
afwenden. Vanaf het station Nettersheim en
het Natuurcentrum Eifel (Urfstr. 2-4, 53947
Nettersheim) is de Romeinse kanaal
wandelroute bewegwijzerd.
Locatie: ca 1,5 km voetpad vanaf het
Natuurcentrum Eifel (Urftstr. 2-4, D-53947
Nettersheim, parkeerplaats), van daaruit
bewegwijzerd
Geo-coördinaten: 50.48233° N/6.61827° O
De Romeinse waterleiding van Nettersheim
naar Keulen was een enorme prestatie van
de toenmalige ingenieurs, waarbij zij niet
alleen de hoogten in de Eifel moesten zien te
overwinnen, maar zelfs ook nog een
waterscheiding. Bezienswaardig: veel
interessante kijkjes in het binnenste van de
leiding, een imposant aquaduct, bronkamers, verzamelbekkens en stortkommen als
remsysteem van de watermassa, opzichteronderkomen en onderhoudsschachten. Men
kan dit wonder het beste lopend of met de
mountainbike gaan bezoeken als onderdeel
van de 110 km lange wandelroute Romeins
Kanaal, die verder langs alle belangrijke
bezienswaardigheden voert en veel
informatie verschaft over het verloop van de
leiding door het terrein. Bijzonder aan te
bevelen is het eerste gedeelte van
Nettersheim naar Mechernich, die allebei
met de trein bereikbaar zijn (ca. 30 km).
Nordeifel Tourismus GmbH, Bahnhofstr. 13,
D-53925 Kall, Tel. +49 (0)2441-99457-0
006 Aquaduct Mechernich-Vussem
009 Bronkamer Nettersheim
Ook nu nog worden de 3 moedergodheden
door vrouwen spiritueel vereerd, zoals blijkt
uit het feit dat hier voortdurend verse
bloemen worden neergelegd. In de
Christelijke tijd werden de matronen echter
ook beschouwd als drie heilige maagden en
zo zijn zij nog steeds in het volksgeloof
verankerd. Archeologie “live” vindt men op
de vlakte tussen tempel en “Steinrütsch” in
het dal van de Urft, waar een Romeinse
nederzetting, een laat-antieke vesting en
afscheidingen van de Romeinse Route
Keulen-Trier door opgravingen zijn blootgelegd.
012
HH
Archeologische rondweg, Nettersheim
De wandelroute “Archeologie ontdekken”
(12 km lengte) voert langs de belangrijke
bezienswaardigheden van de Romeinen en
Franken rondom Nettersheim: het Matronenheiligdom “Görresburg”, de bronkamer
“Grüner Pütz” als beginpunt van de bijna 100
km lange waterleiding naar Keulen, naar de
archeologische tentoonstelling in het Natuurcentrum Eifel, naar de Romeinse opgravingen
“Steinrütsch” met mijlsteen en de Romeinse
Route Keulen-Trier, die gedeeltelijk als holle
weg en zich dan weer als afwijkingstracé met
diep in de rotsige bodem uitgeslepen sporen
manifesteert. Start en eindpunt is het natuurcentrum Eifel, lopend gemakkelijk vanaf het
station te bereiken.
Urfstr. 2-4, D-53947 Nettersheim,
Tel. +49 (0)2486-1246
Geo-coördinaten:50.49019° N/6.62788° O
p a g i n a 41
➔
013
MONUMENTEN I N DE E I FEL
Locatie: 2 km ten oosten van Dahlem; van de
B 51 omhoog op de L 204 , dan richting
zuiden en de bewegwijzering volgen. Geocoördinaten: 50.37912° N/6.58263° O
H
Romeinse Route Olbrück,
Blankenheimerdorff
Door het Olbrückwald bij Blankenheimerdorf
loopt de Romeinse weg van Keulen naar Trier.
Een deel van het oude tracé is hier blootgelegd
en voorzien van een beschermende overkapping.
Daarnaast bevindt zich in het bos een rustplaats
voor wandelaars op de 19,5 km lange TiergartenTunnel-wandelroute, die bij het station
Blankenheim-Wald begint en door het
Olbrückwald over het tracé van de Romeinse
weg wordt geleid. Onderweg is er aandacht
voor de middeleeuwse watervoorziening van
de graven van Blankenheim. De route voert
onder andere door het beschermde natuurgebied Haubachtal, langs grafheuvels, schansen
en Romeinse wegen. De voorbereidingen voor
de Romeinse weg van Keulen naar Trier, die als
‘Agrippa-Straße’ voor wandelaars en fietsers tot
aan Jünkerath beleefbaar zal worden gemaakt,
lopen op volle toeren. In samenhang hiermee
zal ook de Romeinse villa Blankenheim toeristisch
toegankelijk worden gemaakt. Zij geldt als de
grootste zogenaamde axiale villa (waarbij de
oriëntatie van de gebouwen gericht is op een
lange lengteas) bekend uit het Rijnland. Met
moderne materialen wordt de bijna 60 m lange
porticus (zuilenvoorhal) nagebouwd en worden
de omtrekken van de bijgebouwen op het terrein
abstract aangegeven en door middel van
markeringen en informatieborden zichtbaar
gemaakt. In de buurt van de zuilengang zijn
bovendien originele muurresten te bewonderen. Tot medio 2013 zal er aan de voltooiing van
deze reconstructie worden gewerkt.
015
Vesting Icorigium, Jünkerath
011 Wandelroute Romeins Kanaal
Al in een heel vroeg stadium ontstond bij de
overgang van de Kyll op de route Trier-Keulen
de bloeiende nederzetting Icorigium met
winkeltjes, taveernes en herbergen. De
gebouwen stonden met hun smalle kant naar
de straat, trottoirs aan de linker- en rechterkant van de weg waren voorzien van galerijen.
Verwoest door de Germanen, werd Icorigium
onder keizer Constantijn weer opgebouwd en
voorzien van een imposante vesting,
vergelijkbaar met Bitburg en Neumagen.
De huidige route “Am Römerwall” volgt het
voormalige tracé van de Romeinse
vestingwal. Overigens zijn nog een paar
muurrestanten in het bezienswaardige
IJzermuseum te zien, ca. 300 m van het
station lopend te bereiken.
012 Rondweg Nettersheim
D-54589 Jünkerath, IJzermuseum
Geo-coördinaten:50.33943° N/6.58813° O
010 Matronenheiligdom Görresburg
016
In het plaatsje Niederkyll bij Stadtkyll staat
een prachtige kleine laat-Gotische kapel, die
rond 1600 gebouwd is en dus duidelijk uit de
periode na de Romeinse tijd dateert.
Bezienswaardig zijn de oude muurschilderingen en figuren zoals het gietijzeren kruis in
het interieur. Waarom is dit plekje
opgenomen in het traject van de Romeinse
Route? Vanwege een lichtzinnige Romeinse
hoofdafbeelding aan de buitenkant van de
gevel. Zij getuigt van de Romeinse bezetting
van het gebied en was misschien ooit een
onderdeel van een Romeins grafmonument,
maar zeker weet men het niet. Des te sterker
gonst het van de geruchten: de kerk is op
restanten van een Romeinse muur gebouwd
en soldaten zouden hier aan hun oorlogsgod
Mars offers hebben gebracht.
H
Romeinse Route bij
Esch, Dahlem, Schmidtheim
Bij Esch, Dahlem en Schmidtheim steekt de
Romeinse Route Trier-Keulen de grens tussen
Rijnland-Palts en Noordrijn-Westfalen over.
Hier is het kaarsrechte verloop aan de hand
van een ca. 1 m hoge straatdam in het bos
nog goed herkenbaar. Deze gemeenten gaan
de Romeinse weg als fiets- en wandelroute
beter beleefbaar maken. Ze zal daarmee deel
gaan uitmaken van het ambitieuze grote
project ‘Erlebnisraum Römerstraße – Agrippa-Straße’, dat als doel heeft de Romeinse
weg van Trier naar Keulen volgbaar te maken
en toeristisch te ontsluiten.
H
Romeinse busten, Stadtkyll/Niederkyll
Locatie: 2 km ten zuidwesten van Blankenheim; van de B 51 de K 70 richting Blankenheim volgen, na 400 m aan de linker kant.
Geo-coördinaten: 50.43116° N/6.60982° O
014
H
017 Romeinse wachttoren Katzenberg
D-54589 Stadtkyll-Niederkyll, kerk
Geo-coördinaten: 50.35370° N/6.54547° O
018 Groeveveld Mayen
017
HH
Romeinse wachttoren Katzenberg
bij Mayen
Op de Katezenberg stond de grootste
laat-Romeinse vesting van de Eifel en de
Huns-rück. Zij werd in de turbulente periode
rond 300 n. Chr. gebouwd, toen de Romeinse
Limes (militair georganiseerde grensverdedi-
ging) was opgegeven. Om een mogelijke
realistische indruk te krijgen, werd zo’n 70 m
van deze vesting met bijgehorende weergang
weer opgebouwd. Vanaf de top heeft men –
overdekt en veilig begaanbaar – een goed
zicht op de uitgegraven originele wachttoren.
Eens per jaar komt dit complex weer tot
leven, als een Romeinse cohorte daar zijn
kamp opslaat en oefeningen houdt.
goed als onverwoestbaar is.
D-56727 Mayen, Katzenberg
Geo-coördinaten: 50.32045° N/7.24939° O
020
018
HH
Mijnbouwgebied, bij Mayen
Het mijnbouwgebied bij Mayen behoort tot
de oudste en belangrijkste plaatsen waar
basaltlava kan worden gewonnen. Het
poreuze gesteente is uitstekend geschikt
voor het pletten van graan en voor
maalstenen. Een rondgang voert door het
landschap van de steengroeve naar beneden
naar de afgekoelde lavastroom van de
Bellerbergvulkaan met zijn bizarre
zuilformaties. Sporen van Romeinse
ontginning zijn te vinden in de directe
omgeving van de elektronische hijskraan uit
de 20ste eeuw. Nieuw is het vulkaanbelevingscentrum ‘Terra Vulcanica’, waar de
bezoekers zelf steenhouwers kunnen worden
en daarmee een gevoel kunnen krijgen voor
de manier waarop de vulkanische grondstof
van 7.000 jaar geleden tot nu zonder
ophouden wordt gewonnen. Het hoogtepunt
is de ‘grote bioscoop’, waarin een mix van
realistische opnamen en computeranimaties
wordt getoond. Een bezoek aan Terra Vulcanica en de steengroeve duurt ongeveer 2 uur.
D-56727 Mayen, An den Mühlsteinen
Geo-coördinaten: 50.33278° N/7.23768° O
019
H
Romeins heiligdom
„Juddekirchhof“, Pelm
Het op de heuvels van de Hustley gelegen
“Juddekirchhof” bij Pelm, was destijds een
Romeinse bedevaartplaats, waar volgens
een opgegraven offertafel de godin Caiva
aanbeden werd. Zij was een van de
patronessen van de Keltische boeren, die
destijds in de regio Gerolstein en Pelm en
mogelijk nog daarbuiten woonden. De
oprichter van deze tempel was het destijds
wel 100.000 sestertiën waard.. Hier bevond
zich behalve de tempel, mogelijk ook een
pastorie, maar in elk geval een halfronde
cultusplek. Wat opvalt is, dat de kalkmortel
in de muren harder is dan gebruikelijk. Dat
komt omdat de kalk niet met water, maar met
melk was aangemaakt, waardoor geen
koolzuur, maar melkzuur ontstond, dat zo
D-54570 Pelm, parkeerplaats Kasselburg, van
daaruit de bewegwijzering “Geo-Route”
(rood-bruine “G”op een witte ondergrond)
volgen; afstand ca. 1,2 km
Geo-coördinaten: 50.23067° N/6.67452° O
(parkeerplaats Kasselburg)
belangrijke water uit onderaardse
regenputten scheppen. Op deze manier
hadden zijn een goede kans om aan hun
vijanden te ontkomen.
D-54570 Schutz, Burberg
Geo-coördinaten: 50.12982° N/6.75878° O
022
H
Villa Sarabodis, Gerolstein
Bij de bezienswaardige kerk van de Hl.
Verlosser in Gerolstein, vlakbij de spoorlijn
en vanaf het station lopend bereikbaar, vond
men de restanten van een Romeins
landgoed. De villa werd – zoals zoveel
andere – door de Germanen verwoest. De
opgegraven vondsten kan men hier in een
museum bewonderen. Heel bijzonder was de
vondst hier van graven van – zelfs naar onze
huidige maatstaven – reusachtige
Frankische krijgers, die allemaal met
ingeslagen schedels en zwaar verminkt
begraven werden. De imposante bouw van
de kerk van de Hl. Verlosser, die in haar
interieur opvalt door een uniek kunstwerk uit
24 miljoen mozaïeksteentjes, is het ontwerp
van de Berlijnse architect professor
Schwechten, die destijds ook tekende voor
de restauratie van de wereldberoemde
Gedächtniskirche in Berlijn.
Let op: zowel de Romeinse villa als de
Verlosserskerk zijn alleen in het kader van
een rondleiding te bezichtigen! Tijden: van
april tot oktober, ‘s woensdags en ‘s
zaterdags om 10 uur en om 15 uur.
Info: +41 (0)6591-94991-0.
D-54568 Gerolstein, Sarresdorfer Str. 15-17
Geo-coördinaten: 50.22356° N/6.65520° O
021
H
Romeinse vesting, Schutz
Beschutting tegen Rome? De oude vesting
op de Burberg bij Schultz werd in de
laat-Romeinse periode als toevluchtsoord
voor de bevolking uit de omliggende
nederzetting gebruikt. Of het nabij gelegen
kleine “Eifelse Rome” toen al bewoond was,
is echter niet bekend. Vanaf de machtige
berg had men een geweldig uitzicht over de
omliggende vlakte. Een vijandelijke aanval
was alleen vanuit het noorden, waar een
grote, dubbele muur een goede verdediging
bood, mogelijk. In deze uit de rots gehouwen
ruimtes, met diverse verdiepingen en in de
binnenste ring, zochten de mensen hun
toevlucht en konden hier het voor hen zo
H
Romeinse Grafheuvel, Strotzbüsch
Wie altijd al eens een kijkje in een grafheuvel
heeft willen nemen, die krijgt bij Strotzbüsch
de gelegenheid. Deze – destijds zes meter
hoge – heuvel werd helemaal afgegraven,
zodat men in de zandstenen grafkamers kan
kijken. Bij een begrafenis ging men eerst
door een grafgang, die met aarde gestut was.
Deze was nauw en zeker niet aangenaam,
maar dat heeft grafschenners er niet van
weerhouden om ze te plunderen.
D-54552 Strotzbüsch, Hontheimer Straße
Geo-coördinaten: 50.09470° N/6.96586° O
023
HHH
Romeinse Villa Otrang, Fließem
Al in de Pruisische tijd werden de kostbare
restanten van een groot villacomplex
uitgegraven en werden de kunstzinnige
mozaïekvloeren bloot gelegd. De beschermende bouwwerken, die destijds boven deze
unieke gedeelten van het complex werden
aangebracht, staan nu zelf onder Monumenten-zorg. Curieus is bijvoorbeeld een
Pruisische grensbalk, die in het dak van een
van de huisjes werd aangebracht. Van de
schilderachtige ligging met ver uitzicht over
het heuvelachtige landschap kan men het
beste genieten vanaf het terras van de
kleine uitspanning, die door het beheerderechtpaar van dit monument geleid wordt.
Van welk uitzicht zouden destijds de
welvarende villabewoners genoten hebben?
Villa Otrang 1, D-54636 Fließem,
Tel. +49 (0)6569-807
Geo-coördinaten: 50.01382° N/6.54622° O
024
HH
Romeinse Citadel, Bitburg
In de laat-Romeinse tijd moesten belangrijke
doorgaande routes verhard worden. Daarom
ontstond bij het kleine gehucht Beda een
vestingcomplex, dat nu nog in het stadsbeeld
te zien is. Een archeologische route voert
langs alle, voor een deel nog hoge muurrestanten van het voormalige imposante bolwerk
aan de belangrijkste Romeinse doorgangsweg
Trier-Keulen. In de foyer van de evenementenhal is een maquette van het complex te zien.
➔
Indien gewenst kan men zich op deze route
laten begeleiden door een soldaat van de
Romeinse Groep “Milites Bedenses”. Bitburg
is verder natuurlijk wereldberoemd door zijn
brouwerij, waar bezoekers welkom zijn en
een fris pilsje getapt wordt: een ware
belevenis.
D-54634 Bitburg, Rathaus
Geo-coördinaten: 49.97467° N/6.52437° O
025
HH
Regionaal Museum, Bitburg
Hoe was het destijds, zo’n 100, 200 of zelfs
2.000 jaar geleden? Hoe hebben de mensen
in de Eifel geleefd, gewerkt en waar hielden
zij zich mee bezig? Het regionaal Museum
geeft antwoord op deze vragen in 20
expositieruimtes. Hun geschiedenis wordt
verteld en herinnert aan mensen die deze
streek bewoond hebben en toont hun kleine
en grote schatten uit het verleden. Natuurlijk
komen ook de Romeinen aan bod, die in en
rond het wegverharding project van Beda geleefd en gewerkt hebben.
D-54634 Bitburg, Trierer Str. 15
Tel.: +49 (0)6561-683888
Geo-coördinaten: 49.96962° N/6.52333° O
026
H(H)
Pottenbakkerscentrum, Speicher
“Romeinse Mijl” in het Streekmuseum
Speicher is niet alleen nu, maar was ook al in
de Romeinse tijd een bedrijvig pottenbakkerscentrum. De beroemde gevlamde
Speicherer producten werden overal heen
geëxporteerd. Vooral de met menselijke
gezichten en dierkoppen versierde bekers
waren populair. Maar ook de gewone
keramische gebruiksvoorwerpen zoals
schalen en schotels, potten, kroezen en
amforen tot aan vloertegels toe, werden hier
vervaardigd. De in de klei gedrukte
naamstempels van de pottenbakkers golden
als handelsmerk. Het Speicherer Streekmuseum biedt onderdak aan een rijke collectie
voorwerpen, die deels de geschiedenis van
de streek vertellen. Een “Romeinse Mijl”
documenteert de 2.000 jarige wortels van
deze pottenbakkers cultuur en toont
ondermeer, hoe antieke ovens eruit zagen en
hoe zij functioneerden. Wegens renovatie tot
eind 2013 gesloten.
D-54662 Speicher, Jakobsstraße 56
Tel.: +49 (0)6562-6436 (dhr. Müller,
VG Speicher)
Geo-coördinaten: 49.9344° N/6.6342° O
p a g i n a 44
MONUMENTEN I N DE E I FEL
027
H(H)
Lange muur, Herforst en Zemmer
Het Romeinse pottenbakkersgebied rondom
Speicher strekte zich ook uit tot de huidige
gemeente Herforst. Het totale gebied was
door een zogenaamde Romeinse lange muur
omgeven en daardoor kreeg het de status
van een keizerlijk staatsdomein. Bij
binnenkomst van Herforst heeft men een
stuk van deze muur weer opgebouwd en
voorzien van een informatiebord. Ook aan de
rand van het nabijgelegen Zemmer is een
stuk van deze muur te zien, hier echter op de
originele plek. Interessant is ook een bezoek
aan het streekmuseum van Zemmer. Gratis
bezichtiging op aanvraag.
Langmauer: D-54662 Herforst,
Geo-coördinaten: 49.94665° N/6.69617° O
D-54313 Zemmer: 49.89085° N/6.70137° O
Heimatmuseum: D-54313 Zemmer,
Schleidweiler Str. 20; +49 (0)6501-602666
(Deutsch-Luxemb. Tourist-Information)
028
(HH)
Romeinse Villa, Holsthum
De schilderachtig gelegen plek Holsthum,
vlakbij Irrel, kan oorspronkelijk bogen op een
groot aantal villa’s. De resten van zo'n
villacomplex zijn op de helling nu blootgelegd en toegankelijk gemaakt. De villa is
door een rondweg verbonden met het zo rijk
aan historie Ferschweiler Plateau. Waar zich
behalve een pre historisch vrouwenkruis,
een Keltische vluchtburcht en antieke
grafmonumenten, ook een Christelijke
bedevaartsplaats bevindt, de z.g. Schankweiler Klause.
D-54668 Holsthum
Geo-coördinaten: 49.88983° N/6.42970° O
029
H
Romeinse Villa, Bollendorf
Deze villa is kenmerkend voor het genre
Romeinse boerenhoeves: de villa van
Bollendorf is zo gezegd het oerbeeld van alle
agrarische landgoederen van kleine
afmeting. Nu wordt de villa beschermd door
een moderne overkapping, die studenten
van de Fachhochschule Trier hebben
ontworpen en die naar de Romeinse
architectuur verwijst. Bollendorf is een
levendig toeristisch centrum aan het
grensriviertje de Sauer, vis à vis tot de
Luxemburgse buren, waarmee zij goede
betrekkingen hebben. Niet ver van de villa
verwijderd, loopt de populaire Jacobus-Pelgrimroute naar Echternach, waar ook een
Romeinse villa aan het meer te vinden is.
D-54669 Bollendorf, In der Kroppicht
Geo-coördinaten: 49.85104° N/ 6.36837° O
030
H
Wijdingsmonument, Ernzen
Een vrome en zeker vermogende man,
Germanus genaamd, schonk de god
Intarabus een kostbaar wijdingsmonument
in Ernzen, bestaand uit een altaarsteen en
tempeltje. Het levensgrote godsbeeld, dat
waarschijnlijk in het tempeltje heeft gestaan,
is jammer genoeg niet bewaard gebleven.
Alleen de inscriptie verwijst naar de
inheemse Keltisch-Romeinse godheid. Het
wijdingsmonument bevindt zich momenteel
aan de “Messeweg”.
D-54668 Ernzen, Messeweg
Geo-coördinaten: 49.84426° N/6.42251° O
031
H
Romeins Pad met kalkgaten
en lange muur, Butzweiler
Het 'Römerpfad', dat de titel van Premiumwandelroute van de Eifelsteig ("Top-Trail of
Germany") mag dragen, voert in een
rondwandeling van ongeveer 10 km naar de
zogenaamde 'Pützlöchern' (letterlijk
‘kalkgaten'), een Romeinse kopermijn met
steengroeve, en naar een deel van de
Romeinse lange muur bij Butzweiler. In de
steengroeve werden waarschijnlijk blokken
steen voor de Porta Nigra in Trier gedolven!
Beginpunt van de rondwandeling is de
parkeerplaats beneden de burchtruïne
Ramstein bij Kordel of de parkeerplaats
Ramsteiner Weg bij Butzweiler. Laatstgenoemde ligt dichter bij de beide Romeinse
vindplaatsen. Ze zijn beide de eerste haltes
op de met een Romeinse munt gemarkeerde
route. Verder op de route komt men langs de
Genovevagrot en de Klausengrot. Niet alleen
kinderen hebben er plezier in om door het
avontuurlijke dal van de Butzerbach met zijn
hangbruggen te wandelen. Toegang tot de
kopermijn is mogelijk na afspraak met de
Heimatverein Butzweiler e.V. op tel.: +49
(0)6505-8755.
D-54309 Butzweiler, parkeerplaats
Ramsteinerweg
Geo-coördinaten: 49.81696° N/6.62117° O
032
H
Hermenvijver, Welschbillig
Van het eens zo prachtige Romeinse
villacomplex is niet veel meer bewaard
gebleven. Alleen de Hermenvijver, een groot
waterbekken dat geflankeerd werd door een
kunstzinnig gedecoreerde balustrade, doet
vermoeden welke rijkdom er destijds in
Welschbillig te vinden was. De balustrade was
versierd met borstbeelden die op rechthoekige
pilaren waren geplaatst. De naam ‘Hermen’
hebben ze te danken aan hun oorsprong in de
cultus van de hermen. Als representatief
pronkstuk tonen ze hier goden, veldheren en
leden van de binnen het Romeinse imperium
verenigde volkeren. Lag op deze plaats het
indrukwekkende paleis van de bestuurders van
een staatsdomein? Zo interpreteren de
archeologen althans het uitgestrekte terrein
dat de zogenaamde lange muur eens omsloot.
Nu zijn er nog een paar afgietsels van de
hermen te zien tegenover het burchtcomplex in
Welschbillig.
D-54298 Welschbillig
Geo-coördinaten: 49.85285° N/6.56901° O
023 Villa Otrang, Fließem
C OLOFON
Uitgever en concept: Mosellandtouristik GmbH in samenwerking
met Eifel-Tourismus GmbH, Hunsrück-Touristik GmbH, Tourismus
Zentrale Saarland GmbH en Projectkring Kelten en Romeinen en
Office Régional du Tourisme Région Moselle Luxembourgeoise
Geo-basisinformatie (ÜK250)
© Landesamt für Vermessung und
Geobasisinformation Rheinland- Pfalz
Ausgabe 2010, Az.: 26 722-1.401
Vormgeving-Design: lutzgestaltet, Mülheim
Foto’s uit de archieven van de projectpartners, de locaties langs
de Romeinse Routes, gemeenten en toeristische organisaties en
de Römergruppe Milites Bedenses; Fotografen o.a.: Yaph/TI Trier,
A. Kohlhaas, A. Brachat (GDKE/Burgen, Schlösser, Altertümer),
G. Dixius, S. Wahlen, G. Hoffmann, Th. Zühmer (GDKE/Rheinisches
Landesmuseum Trier), M. Heinrich, U. Pfeuffer (GDKE/Landesmuseum Koblenz), N. Glatter, intention Werbeagentur, D. Ketz,
E. Bock, Panthermedia, C. Schick, A. Weinand, K.-P. Kappest,
K. Thewalt, B. Blees, C. Cordie, I. Ristow, InMotion, Ph. Bohn,
Thuns, Ph. Eschenauer, A. Wisniewski, W.Götzinger,
Ch. Krawczyk, H. J. Sittig, K. Maas, bh-medien.de, W. Hoor,
M. Reschke, Ch. Arnoldi, M. Rodziewicz (GDKE/Landesmuseum
Koblenz), Archäologische Denkmalpflege Koblenz, M. Fries,
H. Götzinger, G. Vella, C. Löw, R. Schmitz, F. Schaal, Stiftung
Saarländischer Kulturbesitz, B. Kaufmann, D. Pfeiffer, K. Krell,
F.-J. Schumacher
Vertaling Mosella: copyright A. Kordel. Literatuur: Decimus
Magnus Ausonius, Mosella. Uitgegeven en in metrische vertaling
gepresenteerd door Bertold K. Weis. 3e onveranderde druk.
Stuttgart: Theiss, 1997; Decimus Magnus Ausonius, Mosella.
Latijn/Duits. Uitgegeven, in blanke verzen vertaald, toegelicht en
van een inleiding voorzien door Paul Dräger. Trier: Paulinus,
2001; Decimus Magnus Ausonius, Mosella. Met teksten van
Symmachus en Venantius Fortunatus. Uitgegeven, vertaald en
van commentaar voorzien door Otto Schönberger. Stuttgart:
Philipp Reclam jun., 2000; Joachim Grüber, ‘2. Teil: Mosella’,
16 Jahre Ausonius-Forschung 1989-2004 – ein Überblick, op het
Internet gepubliceerd op www.plekos.uni-muenchen.de/2005/
fausonius2.html
Vertaling: M. van den Berg-Bongaards, M. Zandstra
Druk: Möller Druck, Ahrensfelde
Alle rechten voorbehouden © Mosellandtouristik GmbH
Printed in Germany
025 Regionaal Museum Bitburg
024 Romeinse citadel Bitburg
Alle informaties berusten op grondig onderzoek. Verantwoordelijkheid of garantie voor de actualiteit, juistheid en volledigheid
van het vermelde is echter niet van toepassing.
In samenwerking met de LEADER-Groepen LAG Mosel, LAG
Moselfranken, LAG Hunsrück, LAG Bitburg-Prüm, LAG Vulkaneifel,
LAG Eifel, LAG Miselerland (Lux.), LAG Biosphäre Bliesgau, LAG
St. Wendeler Land en de ILE-Regios Saar-Obermosel, Saargau,
Hochwald en SaarPrimsbogen evenals alle locaties langs de
Romeinse Routes en de aan het project deelnemende
gemeenten en VVV’s/Tourist Informa-tionen.
Wij danken iedereen, die zich bij de
vervaardiging van deze brochure heeft ingezet.
➔
AA n d e L u x e m b u r g s e M o e z e l
033
H
Grafmonument, Remerschen
Hier bevindt zich het grafmonument van een
Romeinse wijnboer. Op deze gedenksteen
heeft hij zich bij de druivenoogst laten
afbeelden. Het monument was destijds zes
meter hoog en was versierd met afbeeldingen uit het leven van alledag van landgoedeigenaren en wijnboeren. De villa is echter
niet meer zichtbaar. Zij viel ten offer aan de
winning van kiezel. Het grafmonument in
Remerschen is onderdeel van de fietsroute
“Velo Romanum”, die via Schwebingen,
Remerschen en Bad Mondorf door middel
van prachtige uitzichtpunten naar diverse
vondsten voert. Totale lengte is 35 km,
startpunt aan de Kelterstein in Bad-Kleinmacher.
Im „Haff Remich“ bij L-5506 Remerschen;
Geo-coördinaten: 49.49320° N/6.36569° O
034
HH
Grafmonument en wijnpers
Bech-Kleinmacher
Wie zou hier niet begraven willen worden?
Omgeven door wijnranken, prachtig uitzicht
op het dal van de Moezel en op de hier
destijds gebouwde villa complexen van
Nennig, konden de Romeinse landheren van
Bech-Kleinmacher zich nauwelijks een
mooiere locatie voorstellen. Hoe zag hun
woonplek er destijds uit? In elk geval werd
hier wijn verbouwd, want in het centrum van
het plaatsje vlakbij de kerk en naast het kerkhof is onder een modern afdak de stenen
wijnpers van de Romeinen te zien. Om hier te
gaan fietsen en de omgeving te gaan
verkennen zou men de “Velo Romanum”
moeten volgen, die bij de wijnpers begint:
totale lengte 35 km, twee derde van het
traject is vlak en een derde heuvelachtig met
een traject van 500 meter vanuit het dal van
de Moezel (200 meter hoogte).
Toegang tot de graftempel: via een
afgesloten weg naar boven bij de kruising
Route du Vin / Rue des Caves,
L-5404 Bech-Kleinmacher
Geo-coördinaten: 49.53070° N/6.35242° O
035
HHH
Vicus Ricciacus met theater, Dalheim
Het indrukwekkende Romeinse theater van
Dalheim, gebouwd tegen een helling aan de
rand van het stadje, valt op door de
bijzonder goede staat waarin het verkeert. Er
is hier een bezoekerscentrum. De nog
p a g i n a 46
034 Grafmonument Bech-Kleinmacher
behouden gebleven stenen niveaus van deze
Romeinse evenementenlocatie in de Vicus
Ricciacus, destijds gelegen aan de Romeinse
Route van Trier naar Metz en verder naar de
Middellandse Zee, moeten goed beschermd
worden tegen weersinvloeden. Daarom zal
hier binnenkort een moderne, imposante
overkapping worden aangebracht, die de
huidige moet gaan vervangen. Halverwege
het plaatsje Dalheim en vlakbij het
adelaarsmonument zijn nog restanten van de
Vivus Ricciacus te zien. Dit was destijds een
levendige halteplaats voor reizigers met o.a.
winkelstraten, thermen en het al eerder
genoemde grote theater. Momenteel is
hiervan slechts een klein stukje te zien. Maar
in het Groothertogdom Luxemburg heeft men
echter grote plannen met dit historische
erfgoed.
035 Vicus Ricciacus Dalheim
Theater: Rue Neie Wee, L-5687 Dalheim;
Geo-coördinaten: 49.54082° N/6.25703° O
037 Grafmonument
Grevenmacher-Potschberg
036
H
Grafheuvel “Tonn”, Flaxweiler
Of in een hoog uit steen gehouwen
grafmonument of in een monumentale
grafheuvel: het valt niet te ontkennen, dat
de Romeinen op een imposante manier
begraven wilden worden, meestal langs
drukke wegen en van veraf zichtbaar. De
grafheuvel “Tonn” bij Flaxweiler, nu
overwoekerd door struiken en bomen, valt
nog altijd op. Onder de enorme berg aarde
werd bij een vroegere opgraving in de 19e
eeuw een achthoekige, zandstenen
grafkamer ontdekt, die door een lange gang
van bovenaf bereikt kon worden. De huidige
ligging vlakbij de drukke snelweg A1
Trier-Luxemburg, zou de doden zeker
bevallen hebben.
Locatie: aan de CR122 tussen Flaxweiler
en Dreiborn
Geo-coördinaten:49.65595° N/6.35370° O
039 Musée National
d’Histoire et d’Art, Stad Luxemburg
037
HH
Grafmonument,
Grevenmacher-Potaschberg
Het 12 meter hoge grafmonument in
Grevenmacher-Potaschberg was destijds
imposant te noemen. Nu zijn er slechts
enkele delen gereconstrueerd. Wie zou zich
zo’n opvallend stenen grafmonument
hebben kunnen veroorloven? Hij moet zeker
niet arm zijn geweest. De versierde beelden
toonden behalve mythische voorstellingen
ook scènes uit het alledaagse gezinsleven
van een rijke wijnboer. Het grafmonument
staat middenin een ommuurd grafdomein,
➔
AAN DE MOEZEL - SAAR
waar men rustig rond kan kuieren.
040
Potaschberg,
L-6776 Grevenmacher-Potaschberg
Geo-coördinaten: 49.67433° N/6.39190° O
Keltisch oppidum en Romeins theater
Kastel-Staadt
038
H
Grafroute in het bosgebied “Weiler”
tussen Wasserbillig en Lellig
Een thematische wandelroute loopt vanaf
Wasserbillig naar het bosgebied “Weiler”,
waar enkele Romeinse graven liggen,
destijds aan de Romeinse weg van Trier naar
de Ardennen. Ommuurde grafzerken,
grafmonumenten en stèlen houden nog altijd
de herinnering aan de gestorvenen levendig
bij hen die over deze wandelroute lopen en
bij de grafstenen even een rustpauze
inlassen. Over het oude Romeinse wegtracé
dendert het verkeer al lang niet meer.
Wandeling van mijlsteen naar mijlsteen naar
de graven en terug: ca. 13 km. Start bij de
grensovergang Wasserbillig (mijlsteen).
Locatie van de grafroute: aan de CR141
richting Mompach
Geo-coördinaten: 49.72563° N/6.46009° O
039
HHH
Musée National d’Histoire et d’Art,
Luxemburg-stad
Alle Romeinse kunst- en goudschatten die
langs de Luxemburgse Moezel gevonden
zijn, worden in het Luxemburgse Nationale
Museum voor Historie en Kunst bewaard en
tentoongesteld, zoals b.v. het fijn bewerkte
Minerva beeld uit de Vicus in Dalheim. Deze
buitengewoon interessante collectie van
antieke Luxemburgse vondsten kan men
gaan bekijken in de onderaardse ruimtes van
dit moderne gebouw, dat op een spannende
manier door glazen wanden de rotsbodem
zichtbaar maakt. Verdieping na verdieping
doorloopt men hier de eeuwen tot aan het
heden toe.
Marché-aux-Poissons, L- 2345 Luxembourg,
Tel.: 00352-4793301
Geo-coördinaten: 49.61157° N/6.13369° O
H(H)
Een spectaculair uitzicht 200 meter de
diepte in, over de golven van de Saar: de
Keltische stam van de Treveri leefde hier al
op de vooruitspringende rotspartij en ze liet
een nederzetting met stedelijke kenmerken
en een imposante ringwal na, die nog altijd
zichtbaar en begaanbaar is. Later bouwden
de Romeinen er een tempelcomplex en een
cultustheater, dat nu deels gereconstrueerd
is. De plek is beroemd om haar romantische
kluizenaarswoning, waarin zich de door Karl
Friedrich Schinkel gebouwde grafkapel voor
koning Johann van Bohemen (alias Jan de
Blinde) bevindt, en om een stille erebegraafplaats. Op het 8,8 km lange ‘Kasteler
Felsenpfad’ (zogenaamde ‘Traumschleife’
van de Saar-Hunsrück-Steig) worden aan
deze historische schatten buitengewone
landschappelijke bekoringen toegevoegd:
een schitterend panorama met een weids,
fascinerend uitzicht naar alle kanten over het
dal van de Saar, het idyllische dal van de
Prinsenbach met haar zacht murmelende
beek en ook de monumentale Altfels, die
men kan beklimmen.
Parkeerplaats aan het eind van de
König-Johann-Straße, D-54441 Kastel-Staadt
Geo-coördinaten: 49.56696° N/6.56728° O
041
H
Grafmonument “Widdertshäuschen”,
Serrig
Het Widderts- oftewel Wichtelhäuschen, dat
vlakbij de in totaal 33 kilometer lange
Saar-Fietsroute ligt, ligt geheimzinnig
verborgen in een weiland. Massieve
steenblokken werden hier als een huis
inclusief gevel op elkaar gezet en vormden
zo het graf voor drie personen. Een zware
klus voor de antieke bezetters… en een
interessant punt voor de moderne mens van
nu, die hier tijdens een heerlijke fietstocht
even de benen kan strekken en een
interessante pauze inlassen. Niet ver van
Widdertshäuschen ligt de hoeve Serrig, een
ecologisch landbouwbedrijf met fruit- en
groenteteelt, vee en een winkel. Rondom de
hoeve zorgt de voormalige wijnbergbaan,
waarmee tochtjes kunnen worden gemaakt,
voor veel plezier.
Martinusstraße, D-54455 Serrig
Geo-coördinaten: 49.56856° N/6.58133° O
042
HHH
Tempelcomplex en vicus, Tawern
Gastvrijheid is in Tawern traditie. De naam is
afgeleid van het Romeinse woord voor
pleisterplaats, ‘taberna’. Sporen van
handelaren en ambachtslieden, van herbergen
en eetgelegenheden langs de oude Romeinse
weg van Trier naar Metz werden hier gevonden
en zijn te bezichtigen. Een maquette op schaal
1:75 laat duidelijk zien hoe het centrum van
Tabernae er in de Romeinse tijd uitzag. De
nabijgelegen cultusplaats op de Metzenberg
was de aangewezen plek om de goden voor de
reis gunstig te stemmen. Het tempelgebied en
een tamelijk groot profaan gebouw zijn
opgegraven en deels gereconstrueerd. Een
standbeeld van Mercurius getuigt van de
vroomheid van de Romeinen. De pelgrimsroute
naar Santiago de Compostella loopt hier
voorbij, net als de Mercuriustour voor
mountainbikers en de Elblingroute voor
wijnliefhebbers. Wandelaars kunnen de
verkenning van het tempelcomplex via een 8
km lange rondwandeling combineren met het
genoegen van een vers gebrouwen biertje in de
particuliere brouwerij Mannebach.
Rondleidingen in de periode van mei tot en
met september, ’s zondags van 14 uur tot 16 uur.
Tempelcomplex: Bachstraße, D-54456
Tawern, Vicus: In den Brühlmorgen,
D-54456 Tawern; Geo-coördinaten:
Tempelcomplex: 49.66444° N/6.50973° O;
Vicus: 49.66868° N / 6.51602° O
043
HH
Keizervilla, Konz
Door de streek rondom de monding van de
Saar in de Moezel liep vroeger een belangrijke
antiek verkeersroute. De plaats Contionacum
– nu het moderne Konz – werd uitgekozen,
om er de prachtige residentie voor de
Romeinse keizer Valentinianus I te bouwen.
Deze villa werd gebruikt als zomerresidentie
en ook werden hier de nodige bestuurswerkzaamheden verricht. Vanuit zijn villa had de
keizer een prachtig uitzicht op de twee
rivieren en de omringende bergen. De dichter
Ausonius was hier in de 4e eeuw te gast en
liet zich door het prachtige landschap
inspireren tot sfeervolle dichtstrofen. Een
tocht met de witte vloot op de Moezel of de
Saar geeft een indruk van de mediterrane
sfeer, waarin de villa destijds gesitueerd was.
Er zijn nog muurrestanten gevonden, die
inzicht geven in de technische perfectie van
de Romeinen: zo is er een verwarmingsruimte
met een bedieningssysteem voor de
badvleugel. Deze getuigenissen uit
➔
vervlogen eeuwen zijn nauw verbonden met
de St. Nicolaaskerk, waarvan de altaarbeelden door de beroemde kunstenaar Georg
Meistermann gemaakt zijn.
042 Tempelcomplex Tawern
Martinstraße 22, D-54329 Konz
Geo-coördinaten: 49.69515° N/6.57454° O
044
H
Via Caliga, Palzem – Wincheringen
Wandelen zoals de Romeinen dat deden op
een antiek tracé tussen de wijnplaatsjes
Palzem en Wincheringen: de Via Caliga is in
totaal 34 kilometer lang. Wie een wat kortere
route wil lopen, die kan langs de 21
kilometer lange meander bij Palzem of de 19
kilometer lange meander bij Wincheringen
gaan lopen. De route is vernoemd naar het
Latijnse woord voor de typische sandalen
met riemen die de soldaten droegen: de
caliga. Tijdens het wandelen over deze route
wordt men niet alleen beloond met een
uniek, bijna zuid-Europees aandoend
landschap. Maar zeker zo interessant zijn de
meer dan 20 informatie borden langs de
route, die deel uitmaakt van de Mosel.
Erlebnis.Route, waardoor je heel wat te
weten komt. Gelegenheid om onderweg de
benen te strekken zijn er voldoende: grill
hutten, kampeertafels, maar ook wijnboerderijen en andere gastronomische uitbaters
zorgen ervoor dat de inwendig mens niets
tekort komt.
043 Keizervilla Konz
045 Grutenhäuschen Igel
046 Igeler zuil
Startpunt Wincheringen: bij het station
Geo-coördinaten: 49.60952°N/6.40742°O
Palzem: centrum van de plaats bij de kerk
Geo-coördinaten: 49.56484°N/6.37440°O
045
HHH
Grutenhäuschen, Igel
Trouwen in een kleine Romeinse tempel
– dat kan in het zogenaamde ‘Grutenhäuschen’. Zo heet het gereconstrueerde en
representatieve grafmonument uit de 3de
eeuw dat tussen Langsur en Igel in ligt. Het
bestaat uit twee verdiepingen en een vrij
toegankelijke grafkamer. Het elegante
bouwwerk ligt zeer romantisch midden in de
wijngaarden met een perfect uitzicht over de
bovenloop van de Moezel. Niet ver
daarvandaan zijn overblijfselen van een
Romeinse villa ontdekt. Verschillende
themaroutes geven toegang tot het terrein.
De direct ernaast gelegen wijngaard Löwener
Mühle biedt de wijnen aan die rondom het
Grutenhäuschen groeien.
D-54298 Igel-Liersberg
Geo-coördinaten: 49.72253° N/6.53778° O
p a g i n a 48
AAN DE MOEZEL - SAAR
046
HHH
Zuil van Igel, Igel
Midden in het levendige plaatsje Igel,
gelegen aan de bovenloop van de Moezel,
staat het 23 meter hoge Romeinse pijlergraf
nog altijd precies op de plek waar het
ongeveer 1.700 jaar geleden is opgericht. Het
is rijk versierd en toont zowel mythologische
scènes als motieven uit het dagelijkse leven
van de familie van de Secundini, die
welgestelde lakenproducenten en
handelaren waren. De Zuil van Igel ontsnapte
aan de beeldenstorm van de middeleeuwen
omdat men dacht dat het ging om het graf
van de Heilige Helena, de moeder van keizer
Constantijn de Grote. Tegenwoordig behoort
de Zuil van Igel tot het UNESCO-Werelderfgoed. Ze bevindt zich enigszins verstopt aan
de hoofdweg door Igel, naast het gelijknamige hotel. De Zuil van Igel is vrij toegankelijk.
Trierer Straße 41 (Hotel Igeler Säule),
D-54298 Trier-Igel
Geo-coördinaten: 49.70898° N/6.54978° O
047
HHH
Domkerk St. Peter, Trier
Eens lag hier – tijdens de regeerperiode van
keizer Constantijn een reusachtig dubbel
kerkcomplex, dat zich uitstrekte van de
huidige Dom tot aan de Hauptmarkt. De
imposante St. Peter Dom, die te bezichtigen
is, stak daarbij wel erg klein af. Door het
concreet, dat de keizer in Milaan in het jaar
313 met Licinius sloot, werd de vrijheid van
godsdienst gegarandeerd, zodat de
Christenen niet langer vervolgt werden. Als
eerste werd bovenop een bestaand
woonhuis in Trier een grote basiliek
gebouwd, waarvan de restanten nu in de
ruimtes onder de Dom-Information te
bezichtigen zijn (alleen met gids). Aan de
Dom zelf hebben alle generaties van de
laat-antieke tot aan de huidige moderne hun
architectonische- en kunstzinnige steentjes
bijgedragen. Het kostbaarste relikwie is de
Hl. Rok, volgens de legende de tuniek van
Christus, die door Constantijn’s moeder
Helena naar Trier werd overgebracht.
Domfreihof, D-54290 Trier,
Tel.+ 49 (0)651-9790790 (Dom-Information)
Geo-coördinaten: 49.75641°N/6.64354°O
048
HHH
Museum bij het Dom, Trier
047 Domkerk Trier
Het museum van de domkerk en het bisdom
trekt kunstliefhebbers met zijn omvangrijke
verzameling christelijke kunst uit twee
millennia, beginnend met het vroege
christendom. Trier is natuurlijk een rijke
goudmijn! Hoogtepunt van de tentoonstelling: de plafondbeschildering van een
Romeins paleis, die onder de Dom gevonden
werd. Dit is de belangrijkste vondst van
laat-antieke kunst. Vanzelfsprekend zijn er
ook nog een groot aantal spectaculaire
vondsten te bewonderen zoals b.v. een
vroeg-christelijke schildering uit de Abdij St.
Maximin. De collectie is uit het hele bisdom
Trier afkomstig. Het moderne museum, waar
overal licht naar binnen stroomt, was in
vroegere tijden een koninklijke Pruisische
gevangenis.
Bischof-Stein-Platz 1, D-54290 Trier,
tel. +49 (0)651-7105-255
Geo-coördinaten: 49.75682°N/6.64479°O
048 Museum bij het Dom Trier
051 Constantijn Basiliek Trier
051
HHH
Oudheid ontmoet de moderne tijd: de
imposante restanten van een derde
thermencomplex voor de Romeinse burgers
van Augusta Treverorum werden tijdens de
bouw van een parkeergarage in 1987 op de
Veemarkt in het hart van de stad blootgelegd. De beroemde architect Oskar Mathias
Ungers bracht boven de ruïnes een hoge,
moderne glazen kubus aan, die duidelijk zijn
stempel op dit plein drukt. Daardoor lokt
deze plek niet alleen mensen die in historie
geïnteresseerd zijn, maar zeker ook
architectuurliefhebbers. Op deze uitzonderlijke locatie worden wisselende tentoonstellingen en evenementen gehouden.
Met een lengte van 67 meter en 33 meter
hoog heeft de Constantijn Basiliek, die rond
310 gebouwd werd, de enige paleisaula en
troonzaal die als grootste ruimtes uit de
Oudheid beschouwd mogen worden en die
ook nog behouden zijn gebleven. De hier
gegeven orgelconcerten zijn spectaculair: de
nagalm van het orgel houdt maar liefst zeven
seconden aan. het interieur van de huidige
kerk, waarin Evangelische diensten worden
gehouden, is in een woord indrukwekkend!
Bezienswaardig is ondermeer het houten
plafond, die de enorme ruimte in z’n geheel
overspant. Gelegen aan de rand van de
Trierer City bepaalt de basiliek het
stadsbeeld. Zij is een van de halteplaatsen
van de thematische route UNESCO
Werelderfgoed in Trier.
Viehmarktplatz, D-54290 Trier,
Tel.: +49 (0) 651-9941057
Geo-coördinaten: 49.75274° N/6.63765° O
Konstantinplatz, D-54290 Trier,
Tel. +49 (0)651-42570
Geo-coördinaten: 49.75327° N/6.64327° O
050
052
HHH
Veemarkt-Thermen, Trier
050 Landesmuseum Trier
Weimarer Allee 1, D-54290 Trier,
Tel.: +49 (0)651-97740
Geo-coördinaten: 49.75132° N/6.64421° O
Constantijn Basiliek, Trier
049
049 Veemarkt-Thermen Trier
stichting van Augusta Treverorum, de
oudste stad van Duitsland, monumentale
Romeinse grafmonumenten met levendige
voostellingen van het leven van alledag,
prachtige mozaïeken uit de Romeinse
keizerlijke residentie, de grootste Romeinse
goudschat ter wereld, de inrichting van de
Barbarathermen, een van de grootste en
meest waardevolle badcomplexen in het
Romeinse Rijk en nog veel. Twaalf zogenaamde mediaplekken zorgen ervoor dat de
bezoeker via audio-gidsen in diverse talen
uitgebreide informatie krijgt omtrent het
tentoongestelde. Behalve wisselende
exposities heeft het museum het mediale
theater “Im Reich der Schatten”, waar op een
heel levendige manier het Romeinse Trier
wordt weergegeven.
HHH
Rheinisches Landesmuseum, Trier
Voor hen die geïnteresseerd zijn in de
Romeinse tijd is dit museum een absolute
must: hier vindt men namelijk de grootste
collectie uit de eerste 4 eeuwen van onze
jaartelling van Duitsland met betrekking tot
alle thema’s die bij het leven in die periode
hoorden. Hier maakt men kennis met de
HHH
Romeinse brug, Trier
Stabiel en stevig is deze brug voor zowel
automobilisten als fietsers en wandelaars:
een in de 2e eeuw gebouwde Romeinse brug
met een lengte van 400 meter als buitengewoon solide constructie, die in de plaats is
gekomen van een fragiele houten brug op
p a g i n a 49
➔
AAN DE MOEZEL - SAAR
055
dezelfde plaats. In de rivier staan zeven
pijlers en twee op de oevers. De huidige
zichtbare architectuur omvat Romeinse
pijlers en Gotische bogen. Het moderne
verkeer rijdt hier over een van de oudste
bruggen ten noorden van de Alpen.
Kaiserthermen, Trier
Navigatie instelling: St. Barbara-Ufer/
Johanniterufer, D-54290 Trier
Geo-coördinaten: 49.75181°N/6.62784°O
053
HHH
Amfitheater, Trier
Het in de late 2de eeuw gebouwde
amfitheater behoort tot het UNESCO-Werelderfgoed. Ooit bood dit antieke oord van
vermaak, waar gladiatoren en dieren met
elkaar vochten, ruimte aan ongeveer 20.000
mensen. Naast de arena en de gangen voor
de toeschouwers is nu nog een vrij grote
onderaardse ruimte te bezichtigen, waarin
zich vermoedelijk een hefbrug bevond.
Hiermee konden de artiesten snel en vol
effect ten tonele worden gevoerd. Bovendien
ziet men daar nog de originele houten
balken van een zuigpomp die voor
ontwatering werd gebruikt. Ook al zijn de
zitplaatsen inmiddels met gras overgroeid: er
is weer een gladiatorenschool, die
workshops en rondleidingen voor bezoekersgroepen aanbiedt. Daarnaast geeft een
acteur in de rol van gladiator Valerius ’s
avonds rondleidingen door de arena en
vertelt over zijn leven.
052 Romeinse brug Trier
053 Amfitheater Trier
056
HHH
Porta Nigra, Trier
HHH
Barbarathermen, Trier
Een van de grootste behouden gebleven
Romeinse thermencomplexen dateert uit de
2e eeuw en diende ervoor om – in
tegenstelling tot de nooit afgebouwde
Keizerthermen – de bevolking een luxe
badgenot te bieden. Restanten van de
prachtige inrichting zijn in het Rheinisches
Landesmuseum te zien. Fundamenten,
keldergangen en restanten van de
vloerverwarming zijn nog intact en geven een
goed inzicht in het hoge technische niveau
van de Romeinen. Bezoekers kunnen dit
alles momenteel alleen vanaf een tribune
bekijken omdat er restauratiewerkzaamheden plaatsvinden waardoor de ruimte niet
begaanbaar is.
De luxueuze Romeinse badcultuur had in het
paleisbad van de Kaiserthermen een
hoogtepunt moeten vinden, maar dit
complex, dat tot de grootste thermencomplexen van het Romeinse rijk had moeten
behoren, is vermoedelijk nooit voltooid en
ook niet als zodanig gebruikt. Men gaat
ervan uit dat het later tot militaire kazerne is
omgebouwd. Een vermakelijke blik op die
tijd wordt regelmatig gepresenteerd door een
acteur in de rol van tribuun Mallobaudes. De
wijd vertakte onderaardse stookgangen en
gangen voor het personeel tonen duidelijk
aan wat voor een gigantische omvang de
geplande ‘wellness-tempel’ ooit had moeten
hebben. Bezienswaardig is onder andere de
afdruk in de pleisterlaag van een Romeinse
passer. De Kaiserthermen worden
tegenwoordig ook gebruikt als locatie voor
openluchtmanifestaties in de stad.
Weberbach, D-54290 Trier,
Tel.: +49 (0)651-4362550
Geo-coördinaten: 49.75045°N/6.64139°O
Olewiger Str., D-54295 Trier,
Tel. +49 (0)651-73010
Geo-coördinaten: 49.74702°N/6.64891°O
054
HHH
054 Barbarathermen Trier
De pikzwarte stadsmuur, opgebouwd uit wel
tot 6 ton wegende zandstenen blokken, is
het beroemde kenmerk van de oudste stad
van Duitsland en hoort terecht thuis op de
lijst van het UNESCO Wereldgoed. De rond
180 n.Chr. gebouwde Romeinse poort is de
best behouden in zijn soort ten noorden van
de Alpen en biedt onderdak aan restanten
van een middeleeuwse dubbelkerk. Daar
vlak tegenaan gebouwd staat het middeleeuwse Simeonklooster, waarin nu het
Stedelijk Museum gehuisvest is. Midden in
de voetgangerpassage van de historische
binnenstad en omgeven door het woelige
moderne stadsleven, restaurants en winkels,
heeft de Porta Nigra een prachtig uitzicht te
bieden. Deze poort kan – net zoals de
keizerthermen en het amfitheater – tijdens
een spannende rondleiding bezocht worden.
Adres: Ingang Stedelijk Museum Simeonstift,
Simeonstr. 60, D-54290 Trier, Tel.: +49
(0)651-7181459
Geo-coördinaten: 49.75964°N/6.64365°O
Südallee, D-54290 Trier;
Geo-coördinaten: 49.75034° N/6.63091° O
055 Keizerthermen Trier
057
H
Zomerpaleis, Trier-Pfalzel
Het Trierer stadsdeel Pfalzel, dat aan de Eifel
grenst, was destijds een Romeinse
nederzetting. Restanten van metselwerk van
een stevig beveiligd paleis zijn onder andere
nog in de buurt van de huidige kerk te zien.
Het middeleeuwse stadscentrum ligt pal
langs de Moezel Fietsroute en is een ideale
stopplaats om even de benen te strekken en
wat cultuur te snuiven. Er zijn hier gezellige
eethuisjes en vanaf de oever van de Moezel
heeft men een prachtig uitzicht op de rivier
met de witte vloot en de vol beladen
vrachtschepen.
Kirchplatz, D-54293 Trier
Geo-coördinaten: 49.78075° N/6.69460° O
058
HH
Waterleiding Ruwertal,
Waldrach
Ook de antieke provinciehoofdstad Trier
werd destijds al van water uit het dal van de
Ruwer voorzien. Bij Waldrach werd een
kanaal ontdekt, dat als reconstructie bij een
parkeerplaats aan de Ruwertalstraße
bezichtigd kan worden. Het onderaardse
aquaduct is in de 2e eeuw aangelegd en
vervoerde waarschijnlijk dezelfde jaarlijkse
hoeveelheid water naar Trier, als het huidige.
Er is dus eigenlijk niets veranderd: ook het
moderne Trier betrekt haar water uit het dal
van de Ruwer. Een bezienswaardige
aansluiting ligt direct aan de Ruwer-Hochwald-Fietsroute.
Bahnhofstraße, D-54230 Waldrach
Geo-coördinaten:
aansluiting: 49.74630°N/6.74103°O;
reconstructie: 49.74016°N/6.74275°O
059
H
Kelder van een Romeinse villa, Kenn
In de 2e eeuw werd er in Kenn stijlvol en
luxueus geleefd. Daarvan getuigen talrijke
vondsten van een luxueuze Romeinse villa
met onder meer zuilen, ornamenten van
marmer, mozaïekrestanten, muurschilderingen, gangenstelsel, gewelven en muren. Nu
kan men een langgerekte Romeinse kelder,
bestaande uit drie delen, naast het
Streekmuseum gaan bekijken evenals een
kopie van een Romeins standbeeld – een
fonteinnimf. Deze ondergrondse ruimte
wordt soms gebruikt voor wijnproeverijen.
Geopend van Pasen tot november, alleen ’s
zondags van 14 uur tot 16 uur of op afspraak;
het voorste gedeelte van de kelder is open,
de twee andere kan men door een ijzeren
hek bekijken.
Heimatmuseum Kenn, Im Ecken 11,
D-54344 Kenn, Tel.: +49 (0)6502-2391
Geo-coördinaten: 49.80054° N/6.72565° O
060
HH
Villa Urbana, Longuich
In de wijnbergen van Longuich en bij de
driesprong Moezeldal bij Schweich kan men
een gedeeltelijke gereconstrueerde
Romeinse villa gaan bekijken. Tot nu toe zijn
er alleen delen van een complex uitgegraven
en onderzocht, maar de villa moet reusachtig
groot en prachtig zijn geweest. Nu is er een
badruimte van het herenhuis te zien en daar
vlakbij een kleine wijnberg naar Romeins
voorbeeld. Voor het gebouw staat een
sarcofaag, waarin het skelet van een rank
meisje werd aangetroffen, waarbij glazen
kogelvormige trechterhals flesjes als grafgift
lagen. Rondleidingen van april tot en met
oktober, steeds op zondag om 10.30 uur.
Wie wil kan bij “Treffpunkt Winzerhof” in het
zomerseizoen (van mei t/m oktober) op
zaterdag en zondag een wijnfeest meemaken.
Aanrij route via verkeersknooppunt Trierer
Straße, D-54340 Longuich,
Tel.: +49 (0)6502-1716
Geo-coördinaten: 49.80403°N/6.76485°O
061
HH
056 Porta Nigra Trier
058 Waterleiding Waldrach
060 Villa Urbana Longuich
061 Villa Rustica Mehring
062 Waterleiding Pölich
Villa Rustica, Mehring
Midden in Mehring (stadswijk op de
rechteroever van de Moezel) staat een,
gedeeltelijk weer opgebouwde Romeinse
hoeve. Zo rustiek als hij er nu uitziet, moet
deze hoeve toch tot de grootste en mooiste
van de regio Trier worden beschouwd. Men
kan aan de verschillende bouwfasen de
toenemende welstand en het agrarisch
succes van deze herenboeren aflezen. Dit destijds machtige complex viel – zoals zoveel
anderen – ten offer aan de verwoestende
Germanen en wat er daarna nog van over was
is later waarschijnlijk door Franken bewoond.
De villa ligt niet ver van het fietspad
verwijderd en is een goede tussenstop.
Rondleidingen van Pasen tot en met oktober
steeds op zondag om 11.30 uur. Tentoonstelling in het Streekmuseum.
p a g i n a 51
➔
Villa Rustica: In der Kirchheck, 54346
Mehring; Streek- en Wijnmuseum Mehring,
Bachstr. 47, D-54346 Mehring,
Tel.: +49 (0)6502-1413 (TI Mehring)
Geo-coördinaten: 49.79411°N/6.83437°O
062
HH
Waterleiding van een villa, Pölich
Een beetje avontuur hoort erbij: een ca. 1,20
meter hoog en een halve meter breed
Romeins kanaal kan bij een villa in Pölich
worden bezocht. Deze vrij toegankelijke,
unieke waterleiding, die in leisteen is
uitgehouwen, heeft naar alle waarschijnlijkheid het water getransporteerd naar de
badruimtes van een grote Romeinse villa.
Zo’n luxe was destijds geen zeldzaamheid en
toont niet alleen de hoge technische
ontwikkeling van de Romeinen, maar zeker
ook hun gigantische waterverbruik. Een klein
informatiecentrum bij de waterleiding is in
een voormalig brandweerhuisje ingericht.
Een ca. 1 km lange rondwandeling leidt naar
markante punten.
Im Weinberg, D-54340 Pölich
Geo-coördinaten:: 49.79719° N/6.84723° O
063
HH
Romeins pad Trittenheim-Minheim
Voor de geoefende wandelaar is de 20
kilometer lange thematische route en het
klimpad “Römersteig” tussen Trittenheim en
Minheim, een adembenemende prachtige
liaison met antieke schatten. Het beroemde
stenen wijnschip van Neumagen-Dhron is
hier gevonden en vaart (gereconstrueerd)
met zijn passagiers op de Moezel. Deze
plaats lag destijds aan de Romeinse
verkeersweg van Trier via Bingen naar Mainz.
Het wandelpad volgt deze route voor een
deel. Replica’s van grafmonumenten en een
wijnpers in het wijngebied “Piesporter
Goldtröpfchen” vertellen het verhaal van
toen. Speciale informatietableaus nodigen
uit om nog meer te weten te komen en om
even te rusten. De uitzichten vanaf de
“Römersteig” op het laag gelegen Moezeldal
zijn spectaculair en de wijnliefhebbers
genieten van het feit dat ze hier in een van
de beste wijnregio’s van de Moezel zeker een
glaasje zullen gaan drinken.
Startpunten: b.v. Moezelbrug
Trittenheim: 49.82192°N/6.90348°O
Neumagen-Dhron: 49.85732°N/6.89117°O
en Piesport: 49.88621°N/6.91660°O
p a g i n a 52
AAN DE MOEZEL - SAAR
064
HHH
066
HH
Romeins Centrum Neumagen-Dhron
Wijnpersinstallatie, Erden
Het Romeinse Noviomagus – nu Neumagen
– is de oudste wijnplaats van Duitsland. In
de voormalige laat-Romeinse citadel werden
de grafstenen van rijke burgers en
kooplieden aangetroffen, die een zeer
levendig beeld geven van het leven van toen.
Deze beroemde grafstenen zijn in het
Landes-museum Trier te bezichtigen.
Afgietsels hiervan staan langs de Archeologische Route opgesteld. Er zijn zo’n 17
halteplaatsen, waar ondermeer te zien zijn:
het beroemde wijnschip, een scène uit een
schooltje, bij de kapper en het afdragen van
de pachtsom. Hoogtepunt is het geconstrueerde (helemaal volgens het origineel)
wijnschip Stella Noviomagi, waarmee men in
het weekend ook een korte vaart kan maken.
In de buurt van de aanlegsteiger is een
multimedia locatie, waar men alles over de
geschiedenis van het origineel en de
reconstructie vindt. Rondleiding van mei tot
en met oktober op vrijdag en zaterdag.
Hier staat aan de voet van de wijngebieden
Erdener Prälat en Erdener Treppchen, een
gedeeltelijk gereconstrueerde Romeinse
wijnpers. Het metselwerk dat deels met een
visgraatmotief versierd is, is buitengewoon
goed geconserveerd gebleven. Een
interessante stopplaats direct aan de Moezel
Fietsroute en de Bundesstraße B 53 gelegen .
Een klimpad voert door de steile hellingen en
dat geeft een goed beeld van hoe zwaar het
werk van de wijnboeren destijds was en
overigens nu nog steeds is. (lengte: 2,9 tot
4,3 km). Het uitzicht op de Moezel is
natuurlijk fantastisch. Ook zeer indrukwekkend is het om te zien hoe de wijnbergterrassen tegen de rotsen als het ware gevleid zijn.
De Romeinse wijnpers in het dal geeft niet
alleen een duidelijk beeld van de perstechniek van de oude Romeinen, maar hierbij
staat ook een evenementengebouw, waar
het hele jaar door leuke dingen georganiseerd worden.
Deze wandeling begint bij de Tourist-Information Neumagen-Dhron,
Hinterburg 8, D-54347 Neumagen-Dhron,
Tel.: +49 (0)6507-6555
Geo-coördinaten: 49.84993°N/6.89404°O
Wijnpers tegenover het plaatsje Erden aan de
andere oever van de Moezel
Geo-coördinaten: 49.98151°N/7.02759°O
065
HH
Wijnpers, Piesport
Van de belangrijkheid als centraal punt van
de wijnbouw in Piesport tijdens de Romeinse
tijd, getuigen niet alleen enkele verzen uit
Ausonius’gedicht “Mosella”, maar ook
talrijke archeologische vondsten. Zoals
bijvoorbeeld het “Diatretglas”, een
dubbelwandige wijnkelk en de “Kaiserfibel”,
een gouden kledingspeld, die keizer
Constantijn ter gelegenheid van zijn 10 jarig
regeringsjubileum uitreikte aan iemand, die
zich bijzonder verdienstelijk had gemaakt.
Beide voorwerpen zijn in het Rheinisches
Landesmuseum in Trier te zien. De meest
spectaculaire ontdekkingen deed men in
Piesport echter in de jaren 1985 en 1991. Aan
de rand van het wereldberoemde wijngebied
“Piesporter Goldtröpfchen”stootte men –
niet ver van elkaar verwijderd – op restanten
van een Romeinse wijnpers uit de 4e, resp.
2e eeuw n.Chr. De wijnpers uit de 4e eeuw
werd volgens origineel voorbeeld gerestaureerd.
Ausoniusufer, D-54498 Piesport
Geo-coördinaten: 49.88582° N/6.91131° O
067
HH
Wijnpersinstallatie, Brauneberg
Dulcis mons – zoete berg – noemden de
Romeinen de heuvelrug, aan de voet
waarvan zich de Brauneberger Wijnpers
bevindt en zonder twijfel heeft de naam
betrekking op de wijn. “Brauneberger Juffer”
is de naam van het wijngoed en brengt echte
wijnkenners in vervoering. De Romeinse
wijnpers staat op de linker oever van de
Moezel tegenover Brauneberg, direct aan de
Bundes-straße B 53. Een ideaal uitje voor
vakantiegasten in de Moezel regio, die per
auto, motor of camper onderweg zijn.
Wandelaars worden er via de Mosel.Erlebnis.
Route heen geleid. En hoe goed Moezelwijn
harmonieert met een Romeinse maaltijd, die
kan dat zelf ondervinden in het Brauenberger
Hof in Brauneberg.
Geo-coördinaten wijnpers:
49.91394° N/6.99598° O
068
HH
Wijnpersinstallatie, Maring-Noviand
In Maring-Noviand nabij de bekende
vakwerkstad Bernkastel-Kues werd al in de
Romeinse tijd wijn verbouwd. Hier heeft men
de resten gevonden van een groot Romeins
landgoed dat naast verschillende stallen en
schuren ook een eigen wijnpers had. Dat is
tamelijk ongewoon, want alle andere van de
tot nu toe bekende antieke wijnpersen zijn
midden in de wijngaarden aangetroffen. Om
de kostbare vondst te beschermen heeft men
over het druivenpulp-, pers- en mostbekkens
een beschermende overkapping gebouwd,
die op afspraak te bezichtigen is. Een zwaar
blok zandsteen, dat in het buitenste deel van
de installatie is opgenomen, heeft mogelijk
als persgewicht van een schroef- of
haspelpers gediend.
Openingstijden: overwegend op zaterdagochtend na afspraak, tel.: +49 (0)6535-944200
An der Römerkelter, D-54484 Maring-Noviand
Geo-coördinaten: 49.92620° N/6.98143° O
063 Romeins pad
064 Romeins Centrum Neumagen-Dhron
wandelroute “Säubrenner-Route”. Deze tocht
kan men beschouwen als uitstapje van de
Eifelsteig, een “Toptrail of Germany”. Een
Nordic-Walking-Route en een fietspad als
aftakking van de populaire Maare-MoselRadweg verbinden de villa met het stedelijke
gebied. En natuurlijk kan men hier ook
gemakkelijk met de auto komen. Er staan
nog meer investeringen op het toeristische
vlak gepland. Tip: bewegwijzerde wandelroute van de stad Wittlich nr 6 vanaf de
Viehmarktplatz in Wittlich, lengte: ca. 7 km
(Wandelkaart nr. 24 von de Eifelverein)
Geo-coördinaten: 49.97270° N/6.90138° O
071
069
HH
“Romeinse Route” in Zell (Moezel)
Villa Romana, Veldenz
De ontdekking van de Romeinse villa in
Veldenz mag curieus genoemd worden: in
een prachtig historische gebouw in het
stadscentrum van Veldenz zou tijdens een
restauratie 1990/1991 tevens een kelder
worden uitgegraven. Tijdens het graven
kwam tot ieders verrassing een Romeins badcomplex bloot te liggen. Zo werd het oude
gebouw niet alleen een kelder, maar ook nog
een attractie rijker. Als de voormalige
bewoners van het vakwerkhuis eerder
geweten hadden, wat voor een wellness-oase zich onder hun voeten bevond, dan
hadden ze misschien wel eerder de schop ter
hand genomen. Tegenwoordig bevindt zich
in de ‘Villa Romana’ zoals het ‘Haus des
Gastes’ sindsdien ook wordt genoemd, een
klein museum over de stadsgeschiedenis en
biedt het onderdak aan een muntenverzameling en wisselende tentoonstellingen van
verschillende kunstenaars. Hier kan men
leuke souvenirs en literatuur kopen en ook
gezellig wat drinken.
Villa Romana, Haupstraße 28,
D-54472 Veldenz, Tel.: +49 (0)6534-1203
Geo-coördinaten: 49.88942°N/7.02327°O
070
HH
065 Romeinse wijnpers Piesport
066 Romeinse wijnpers Erden
067 Romeinse wijnpers Brauneberg
069 Villa Romana Veldenz
De stad Zell (Moezel), nu een levendige
toeristische metropool, was destijds een
Romeinse nederzetting met luxueuze huizen.
De restanten van een badcomplex in het
Streekmuseum en de askist als dodenherdekkingsplek aan de oever van de Moezel
getuigen nog van een oude nederzetting.
Hoog boven de stad op de Beinter Kopf
troonde toen een bergheiligdom, van waaraf
men ook nu nog een prachtig uitzicht op de
Moezel heeft. Een thematische wandelroute
“Romeinse Route”(lengte: 18,2 km) loopt
vanuit de stad omhoog naar de bewaard
gebleven fundamenten en verder naar het
Altlayer beekdal. Daar, diep in het bos,
bevond zich een toevluchtsoord voor de
bevolking tegen de barbaarse hordes
plunderaars. Dit oord noemt men in de
volksmond “Alteburg” en er zijn hier
inderdaad nog zeer goed geconserveerde
muurresten te vinden.
Startpunt: Schwarze Katz Fontein / Raadhuis,
Balduinstraße 44, D-56856 Zell/Mosel; in het
Raadhuis is ook het Streekmuseum
ondergebracht,
tel.: +49 (0)6542-96220; Geo-coördinaten:
Beinter Kopf 50.012429° N/7.179171° O
Alteburg 49.995640° N/7.230269° O
H(H)
072
Romeinse villa, Wittlich
H
Stenen grafkamer, St. Aldegund
De eens zo prachtige Romeinse villa in het
Lieserdal bij Wittlich moest destijds wijken
voor de vooruitgang: pijler van een
autosnelweg maakte een einde aan de
landelijke idylle. Maar zo gaat het soms in
het leven: verkeersinfrastructuur voor
welstand en vooruitgang. Ondertussen zijn
de veiliggestelde en voor bezoekers
toegankelijke restanten van de Romeinse
villa in Wittlich in een zeer goede toeristische
infrastructuur ingebed, b.v. in de premium
Bij alle inventiviteit, die de Romeinen aan de
dag legden om hun doden te begraven, is
een graf in een stenen kamer zoals in St.
Aldegund toch een zeldzaamheid. Het is in
elk geval een uitstapje vanaf de MozelwijnRoute of de Moezel Fietsroute meer dan
waard. Opgebouwd uit dikke stenen platen,
werd hier een Romeinse vrouw begraven, in
p a g i n a 53
074 Bergheiligdom Calmont
➔
clusief een rijke grafschat, die ondermeer
bestond uit een prachtig geblazen blauw
scheepje. Deze kostbaarheden zijn alleen
nog als replica ter plaatse te bekijken. Wie ze
in het echt wil gaan bewonderen, die kan dat
in het Landesmuseum op de Vesting
Ehrenbreitstein doen.Voor kunsthistorici is
echter nog een tweede graf bijzonder aan te
bevelen: in de oude bergkapel tegen de
heuvel vond de beroemde kunstverzamelaar
Peter Ludwig zijn laatste rustplaats.
Graf in stenen kamer: Klosterkammerstr. 71,
D-56858 St. Aldegund; Bergkapel: Van de
weg “Auf der Teusch” loopt een voetpad
tussen wijnbergen en tuinen naar de kerk.
Geo-coördinaten graf: 50.07415° N / 7.12889° O
073
H
Hooggelegen vesting op de Petersberg,
Neef
In het zicht van het kruis op de top van de
Calmont, stond tot aan de laat-Romeinse tijd
– toen hordes barbaren lijf en leven
bedreigden – een vesting hoog boven Neef.
Deze Romeinse locatie is ook via de
cultuurroute Calmont-Regio te bereiken. De
Romeinse soldaten hadden vanaf het
“Eulenköpfchen” en het terrein rondom de
schilderachtige Peterskapel, een ongelooflijk
prachtig uitzicht op het dal van de Moezel.
Als men nu de restanten van deze vesting wil
gaan bekijken komt daar wel wat speurzin bij
kijken. Het uitzicht is in elke geval
fantastisch. Aan de voet, vlakbij de vesting
ligt de mooie ruïne van het klooster Stuben,
een populaire en veel gebruikte locatie om te
fotograferen. Hier komt men alleen via
wandelroutes, met steeds weer dat prachtige
uitzicht, maar ook gemakkelijk via de vlakke
Moezel Fietsroute.
AN MOSEL - SAAR
een klimpad voor alle leeftijden (lengte: 7
tot 9 km). Wie tijdens het weekend voor de
wandelroute naar de top kiest, kan zich daar
– boven aangekomen – aan een of meerder
glazen wijn laven. De weg naar beneden is
niet moeilijk en in de plaatsjes Ediger-Eller
en Bremm nodigen sfeervolle gastronomische locaties en Weinstuben tot een
heerlijke maaltijd..
Station in Eller, dichtstbijzijnde parkeerplaats
bij het Heiligdom:
Geo-coördinaten: 50.10405°N/7.10408°O
075 Dubbele grafkamer Nehren
075
HH
Dubbele grafkamer, Nehren
Het dal van de Moezel moet dicht bevolkt
zijn geweest. Rijke landgoederen, woon- en
werklocaties van de eenvoudige bevolking
stonden langs de vruchtbare oever. Schepen
voeren over de Moezel en transporteerden
wereldwijd goederen. Ook in Nehren lag
destijds een van de grotere Romeinse
landgoederen. Hier werd wijn verbouwd,
getuige een Romeinse wijnpers. Hoog boven
hun voormalige woonplaats en aan een
belangrijke Romeinse route vonden de
landheren hun laatste rustplaats, met
prachtig uitzicht over het dal van de Moezel.
Inmiddels zijn de twee “graftempeltjes”
gereconstrueerd. Maar origineel – en dat is
absoluut verbazingwekkend – zijn
muurschilderingen in de linker grafkamer
behouden gebleven. Men kan ze door een
afgeschermde glazen wand bekijken. De
plaats Nehren en het dubbele graf kan men
via een thematische wandelroute (lengte: 4,5
km) gaan bezoeken.
Geo-coördinaten: 50.09870° N/7.13335° O
Startpunt: Gemeindeplatz bij het Gemeentehuis en Brandweerkazerne Nehren;
Geo-coördinaten parkeerplaats
aan de K22: 50.09044°N/7.18253°O
074
076
HH
Bergheiligdom op de Calmont,
Calmont-Region
Welke godheden werden hoog boven
Calmont, de steilste wijnberg van Europa
tussen Bremm en Ediger-Eller, vereerd?
Misschien Succellus, de god van de wijn?
Men weet het niet. Op het hoogste punt van
de Calmont, vis à vis van het klooster
Stuben, een schilderachtige kerkruïne, staat
sinds kort een gereconstrueerd Romeins
bergheiligdom. Beide godshuizen zijn door
de Cultuurroute Calmont-Region met elkaar
verbonden, een prettig wandeltraject met
p a g i n a 54
070 Romeinse Route Zell (Moezel)
077 Martberg Pommern
078 Kloostermuseum Treis-Karden
080 Vesting Ehrenbreitstein
H
Archeologische wandelroute,
Bruttig-Fankel
Dwars door het bos boven Bruttig-Fankel
loopt nog een oude Keltische- en Romeinse
route. De weg wordt omzoomd door
grafheuvelvelden uit diverse eeuwen.
Meer recent is een verdedigingsbouwwerk
en een middeleeuwse holle weg. De eeuwen
liggen hier zo dicht bij elkaar, dat men de
tussenliggende tijdsspanne veel korter
inschat. Maar de natuur verovert alle
menselijke inspanningen vroeger of later
toch weer terug en bewaart daarbij zorgvuldig de sporen – zolang de mens deze
081 Cultuurpark Bliesbruck-Reinheim
082 Museum voor Pre- en
Vroege geschiedenis Saarbrücken
➔
niet moedwillig vernietigd. Hier bevindt zich
overigens ook een speciale locatie in het
bos, waar schoolklassen in de vrije natuur,
onder de blote hemel les krijgen. (lengte: 2,5 km)
Geo-coördinaten parkeerplaats
aan de K35: 50.14856° N/7.25844° O
077
HHH
Archeologisch Park Martberg, Pommern
Op de Martberg bij Pommern voelt men de
nabijheid van de goden. Hier lag al in de
Keltische periode een stad met een groot
heiligdom, dat ook na de Romeinse
verovering niet aan belangstelling inboette.
Allereerst werd hier Lenus-Mars vereerd, die
zieke mensen in nood moest helpen, zoals
blijkt uit offergaven die hier zijn aangetroffen. Tot dan de Christenen kwamen en deze
heidense cultus rigoureus om zeep hielpen.
Inmiddels is een deel van het verwoeste
tempelcomplex weer opgebouwd en vormt
een aantrekkelijk doel voor uitstapjes en
wandelingen op historische paden en
wegen. Vanuit Treis-Karden loopt de
Lenus-Mars-Route omhoog en verder naar
Pommern (lengte: 5 km). Met de auto vanuit
Pommern komt men vlakbij het heiligdom en
in het weekend rijdt er een pendelbus.
D-56829 Pommern, tel. +49(0)2672-9157700
Geo-coördinaten: 50.17892° N/7.28567° O
078
HHH
Kloostermuseum, Treis-Karden
In het kleine kloostermuseum van TreisKarden, achter de kloosterkerk ondergebracht
in een middeleeuws bijgebouw, vindt men
vondsten van het Keltisch-Romeinse
heiligdom op de Martberg en de schatten uit
het middeleeuwse kanunnikklooster St.
Castor. Hier kan men een reis door tijd door
2.000 jaar regionale geschiedenis maken. Of
het nu gaat om de tempel van Lenus-Mars of
het eerbiedwaardige kloostercomplex,
gewijd aan de missionaris St.Castor: de
religieuze uitstraling van deze heilige
plekken kun je nu nog aan de hand van hun
getuigenissen waarnemen. Vanuit Karden
komt men op de Lenus-Mars-Route, die hoog
boven het Archeologische Park Martberg,
loopt (lengte: 3 km).
St. Castor-Str. 2, D-56253 Treis-Karden,
ingang naast de stiftskerk
Tel.: +49 (0)2672-9157700 (Tourist Info)
Geo-coördinaten:50.18360° N/7.30185° O
079
H
Romeinse villa, Winningen
Een Romeinse villa langs de autosnelweg:
dat was niet de bedoeling van de toenmalige
huisbezitter. Maar het verkeer is geen
hindernis meer, in tegendeel: de bezoekers
van nu maken gebruik van een uitstekende
infrastructuur en meer dan voldoende
parkeerruimte bij de nabijgelegen
Autobahnraststätte – lopend gaat men dan
naar de villa. In het museum in Winningen
vindt men een maquette van het complex en
enkele vondsten. Bovendien vindt men hier
een collage van de ereburgers van Winningen
en van August Horch, de oprichter van Audi.
Een uitstapje naar dit mooie dorpje aan de
Moezel is meer dan de moeite waard.
Navigatie: Romeinse villa; autosnelweg
A 61, bij Autobahnraststätte Winningen-Ost;
Museum Winningen, Schulstraße 5,
D-56333 Winningen,
Tel.: +49 (0)2606-2214 en 2126
Geo-coördianten villa: 50.31783°N/7.50058°O
080
HHH
Landesmuseum in de vesting
Ehrenbreitstein, Koblenz
Hoog boven de samenvloeiing van de Moezel
en de Rijn, troont de vesting Ehrenbreitstein,
vroeger een militair bolwerk en nu een
populair excursiedoel. Hier vindt men een
Streekmuseum, waarin de Romeinse- en
Keltische schatten uit de omgeving te zien
zijn, onder andere de kostbare grafvondsten
uit St. Aldegund, vondsten van de Martberg
en een kostbare drakenstandaard van het
Romeinse leger. Sinds 2010 kan men via een
stoetjeslift de vesting bereiken. Wie zich wil
richten op het militaire verleden van deze
vesting, die zou zich door een acteur, in de
rol van de “eeuwige soldaat” door de
bastions en frontwallen kunnen laten
rondleiden.
Festung Ehrenbreitstein, D-56077 Koblenz,
Tel.+49 (0)261-66750
Geo-coördinaten: 50.36633°N/7.61600°O
I N HET SAARLAND
081
HHH
Europees Cultuurpark Bliesbruck-Reinheim, Gersheim-Reinheim
Middenin het UNESCO Biosfeerreservaat
Bliesgau op de Duits-Franse grens, ligt een
wel heel bijzonder archeologisch park: op
een terrein van meer dan 70 ha. hebben
Duitse en Franse onderzoekers, archeologische bodemvondsten uit diverse eeuwen
opgegraven. Hier werd ondermeer het graf
van de Keltische vorstin von Reinheim
gevonden en wordt nu in een indrukwekkende nieuwbouw gepresenteerd. Vlak
daarnaast: de fundamenten van een destijds
prachtige Romeinse villa met een representatief hoofdgebouw en een deels gereconstrueerde binnenplaats. Bovendien zeer de
moeite waard: het indrukwekkende
thermencomplex van de voormalige
Gallo-Romeinse kleine stad. Uitgebreid
evenementenprogramma.
Robert-Schuman-Str. 2, D-66453 GersheimReinheim, Tel.: +49 (0)6843-900211
Geo-coördinaten: 49.13505°N/7.18343°O
082
HHH
Museum voor Pre- en Vroege Geschiedenis,
Saarbrücken
Als “archeologisch venster” op het Saarland
heeft het Museum voor Pre- en Vroege
Geschiedenis een breed spectrum van
voorwerpen te bieden – van een vuistkeil uit
het Stenen Tijdperk tot aan kunstzinnig uit
goud en edelstenen samengestelde
doekspelden uit de Merovingische periode.
In het middelpunt staat echter het beroemde
graf van de Keltische vorstin von Reinheim
met kostbare sieraden en andere waardevolle grafgiften. Bovendien biedt het museum
een uitgebreid pedagogisch programma en
actuele exposities.
Am Schlossplatz 16, D-66119 Saarbrücken,
Tel.: +49 (0)681-9964-4234
Geo-coördinaten: 49.23081°N/6.99146°O
083
H
Mithrasheiligdom, Saarbrücken
De aanhangers van de Mithras cultus
maakten gaten in een rotswand aan de
Halberg in Saarbrücken en brachten daarin
hun heiligdom onder. Zo ontstond een
ruimte uit drie schepen, in het midden met
een bijna 4 meter hoog gewelf en twee
zijarmen. In de middeleeuwen werd de
“heidense grot” een Christelijk pelgrimsoord. Van deze oude,
p a g i n a 55
➔
mysterieuze religies, waar alleen mannen toe
mochten behoren, weten we maar weinig.
Mithras, vaak als zonnegod afgebeeld, zou
door een vaderlijke godheid naar de aarde
gezonden zijn om haar te redden. Hij werd
geboren in een grot en werd als jongeling
afgebeeld met een jakobijnenmuts op zijn
hoofd.
Parkeerplaats voor bezoekers van de
Saarländische Rundfunk op de Halberg,
Dr. Franz-Mai-Straße, D-66121 Saarbrücken;
van daar het voetpad (bewegwijzerd,
ca. 10 min.) naar de grot.
Geo-coördinaten: 49.22259°N/7.02795°O
084
HH
Emilianus mijngangen
Wallerfangen – St. Barbera
Deze Romeinse kopermijn dankt zijn naam
aan een bewaard gebleven inscriptie, die
vermeldt, dat een zekere Aemilianus op 7
maart (helaas geen jaartal) met het
ontginnen begonnen is. Aan deze zogenaamde occupatio (in bezit name) lag een
belangrijke rechtelijke oorkonde ten
grondslag, maar uit het totale Romeinse
imperium is alleen deze van Aemilianus
bewaard gebleven. Ook de mijn zelf is
buitengewoon te noemen, want hier zijn nog
sporen van Romeinse werktuigen gevonden
en diverse vondsten in de mijngangen zijn
duidelijk dateerbaar. Men vermoedt dat dit
mijnstelsel nog veel groter moet zijn
geweest, dan tot dusver werd aangenomen.
Schlossbergstraße, D-66798 WallerfangenOrtsteil St. Barbara ( de ingang ligt
ca. 150 m van de Hauptstrasse verwijderd).
Toegang alleen in combinatie met een
rondleiding. Tel.: +49 (0)6831-444-449
(Regio Saarlouis)
Geo-coördinaten: ca. 49.32812°N/6.68382°O
085
H
Bronheiligdom Sudelfels,
Ihn bij Niedaltdorf
Aan de voet van de Hirnberg bevinden zich
de restanten van een Gallo-Romeins
heiligdom, met meerdere kleine tempels
binnen een omheind terrein, en een
niet-religieus bouwwerk, namelijk een
Romeins landgoed met stallen en schuren.
Hier zijn te zien: haard en trap, vloerverwarming en een zeshoekig wasbassin , dat op
een bron was aangesloten. Hier komt nog
steeds water uit. Er werden Keltische goden
p a g i n a 56
I N HET SAARLAND
aanbeden, zoals de bron- en moedergodin
Sirona, de vruchtbaarheidsgodin Rosmerta
en de Romeinse goden Apollo, Mercurius,
Minerva en Silvanus.
Locatie: tussen de wijken Ihn en Niedaltdorf
aan de L 354; parkeerplaats
Geo coördinaten: 49.33460°N/6.60774°O
086
HH
Museum Pachten & Romeins Park,
Dillingen
In een voormalige boerderij exposeert het
museum vondsten van het Stenen Tijdperk
tot aan de Frankische Tijd. Zwaartepunt is de
Gallo-Romeinse Vicus Contiomagus onder de
grond van Pachten, een van de grootste
Romeinse grafvelden, woonhuizen,
werkplaatsen, tempelcomplexen, een
cultustheater en grote hoeves. In een
donkere ruimte zijn Romeinse graven en een
Frankische begrafenis gereconstrueerd. Bij
het museum ligt het “Romeinse Park”, een
plek van actie en beleving. Slechts enkele
meters van het recreatiegebied van het
Ecomeer verwijderd, vindt men de
reconstructie van een citadeltoren, een
theaterlocatie en een speelplaats naar
Romeins voorbeeld.
Fischerstr. 2, D-66763 Dillingen
Tel. +49 (0)6831-709212
Geo-coördinaten: 49.35498° N/6.70843° O
087
HHH
Archeologisch Park Romeinse
Villa Borg, Perl-Borg
Het gereconstrueerde Romeinse villacomplex
laat op een indrukwekkende manier zien,
hoe aangenaam en stijlvol men als
bevoorrechte burger zo’n 2.000 geleden kon
leven. Dat kan men zelfs aan den eigen lijve
ondervinden, bijvoorbeeld met een
‘Erlebnisführung’ (een avontuurlijke
rondleiding) onder leiding van slaaf Jatros.
Wat is hier te zien? Poortwoning, herenhuis
met badcomplex, siertuin met moestuin,
keuken, archeologisch museum en de
actuele opgravingen. In de Romeinse
taveerne worden lekkere Romeinse en
regionale gerechten geserveerd. Elk eerste
weekend in augustus vindt hier een groot
Romeins feest plaats.
Im Meeswald 1, D-66706 Perl-Borg,
Tel.: +49 (0)6865-91170
Geo-coördinaten: 49.49642° N/6.45810° O
088
HHH
Romeinse Villa en Grafheuvel, Nennig
De prachtige, bewaard gebleven, mozaïekvloer behoort met zijn 160 m² oppervlakte tot
de grootste en meest intacte vloer ten
noorden van de Alpen. Deze vloer lag
destijds in de centrale ruimte van een
weelderige Romeinse villa en toont
voorstellingen uit het circus, gevechten met
dieren, gladiatoren en muzikanten. Een
indrukwekkende film laat zien hoe dit
villacomplex er in de Romeinse tijd heeft
uitgezien. Ook bezienswaardig is de
grafheuvel vlakbij. Men vermoedt dat het
hierbij gaat om een grafmonument van de
voormalige villabewoner. De grafheuvel
vertoont veel gelijkenis met het graf van
Augustus in Rome, maar is wel wat kleiner.
Römerstr. 11, D-66706 Perl-Nennig
Tel. +49 (0)6866-1329
Geo-coördinaten: 49.52915° N/6.38347° O
089
HH
Romeins Museum Schwarzenacker,
Homburg
Hier kan men gezellig door een gereconstrueerde Romeinse Vicus (stad) wandelen!
Zo’n 1.900 jaar geleden woonden hier een
kleine 2.000 mensen en bevolkten de
straten met overdekte galerijen en
afwateringskanalen. Bezienswaardig is
ondermeer: de “Woning van de oogarts” met
inrichting en het “Säulenkellerhaus”, dat zijn
naam te danken heeft aan de kelder met
zuilen. Bij de wegkruising zou men even bij
“Capitolinus” kunnen binnenstappen. Het
verse brood, dat hier bij de maaltijden
geserveerd wordt, is afkomstig uit een
reconstrueerde bakkerij. Vlak daarnaast
stond een herberg die onderdak bood aan
handelsreizigers, ambtenaren, handwerkslieden en aan personen die op doorreis
waren. Daarnaast: Gallo-Romeinse
omgangstempel voor de god Mercurius, en
het barokke museumgebouw (Edelhaus) met
tuinencomplex.
Homburger Str. 38, D-66424 Homburg
Tel.: +49 (0)6848-730777
Geo-coördinaten: 49.28286° N/7.31616° O
090
084 Emilianus mijngangen
086 Museum Pachten
087 Villa Borg
H
Historische wandelroute Kasbruchtal,
Neunkirchen
Vanaf de parkeerplaats bij het waterleidingbedrijf of vanaf de parkeerplaats bij het
Combibad “Die Lakai” loopt de 6 km lange
wandelroute door het natuurbeschermingsgebied Kasbruchtal. Diverse zij-routes
brengen de wandelaars naar enkele
historische vindplaatsen uit de Romeinse
tijd. Te zien zijn hier onder andere een
Romeinse steengroeve, de steengroeve
“Opferstein”en de zogenaamde “Jungfernstiege”, die naar Romeinse graven voeren.
Een kopie van een hier gevonden bronzen
beeld en de onderbouw van een vroeg-Frankische ijzererts oven zijn in het raadhuis van
de stad Neunkirchen te bezichtigen.
Parkeerplaats “Die Lakai”, An der Lakaischäferei 1, D-66538 Neunkirchen
Geo-coördinaten: 49.32734° N/ 7.19389° O
091
HH
Grafproject Wareswald, Tholey
088 Romeinse villa Nennig
In het Wareswald bij Tholey wordt een
Gallo-Romeinse nederzetting opgegraven.
Deze, destijds zeer belangrijke stad, lag op
het snijpunt van twee Romeinse hoofdroutes. De vondsten van vloerverwarming en
luxe baden getuigen van de hoge levensstandaard van de toenmalige bevolking. Gratis
rondleiding op elke eerste zondag van de
maand (mei tot en met oktober) en deelname
voor amateurs aan opgravingkampen.
Info: Tel.: +49 (0)6853-8540749
Parkeerplaats “Wendelinus-Rad- u.
Wanderweg”, D-66636 Tholey
Geo-coördinaten: 49.49194° N / 7.05583° O
092
H
Mithras monument, Schwarzerden
089 Romeins Museum Schwarzenacker
091 Grafproject Wareswald
Het cultbeeld voor Mithras, de god van het
licht, is een behouden gebleven restant van
een tempelcomplex, dat vlakbij een
Romeinse nederzetting stond. Het stelt
Mithras voor, rijdend op een paard, terwijl hij
een stier doodt. Rechts en links van hem
staan fakkeldragers, de ene houdt de fakkel
omhoog, de andere doet hem naar beneden.
Beide symboliseren de zonsopkomst en de
zonsondergang.
verder de bordjes volgen. Parkeerplaats
vlakbij de Mithrastempel aan de Schwarzerdener Weiher.
Geo-coördinaten: ca. 49.53708°N/7.28263°O
093
HH
Monumentale grafheuvel, Oberlöstern
De reconstructie van twee zeldzame
Romeinse monumentale heuvels met een
stenen ommuring uit de 2e eeuw n.Chr.
bevindt zich in Wadern-Oberlöstern.
Belangrijke personen moeten hier zijn
begraven. De nabijgelegen heuvels met een
doorsnee van 20 meter werden in de 90-er
jaren van de vorige eeuw uitgegraven en
onderzocht. Beide waren met een stenen
pijnboomkegel bekroond. Tussen de beide
heuvels stond een imposante grafsteen. Na
de afgraving zijn de beide heuvels weer in
hun originele staat teruggebracht. De daarbij
behorende nederzetting lag zo’n 400 meter
verderop.
Aan de verbindingweg tussen Wadern-Gehweiler en Wadern-Oberlöstern
Geo-coördinaten: 49.57979° N/6.91390° O
094
H
Keltische ringwal, Otzenhausen
De zogenaamde ‘Hunnenring’ bij Otzenhausen is een van de meest imposante
versterkingen van Europa. Zijn nu nog 10
meter hoge en 40 meter brede muurresten
getuigen van een uniek vestingbouwwerk van
de Kelten. Omgeven door het fraaie
landschap van het Schwarzwalder Hochwald
was het eens een machtscentrum van de
Keltische Treveri. De nabijgelegen
Vorstengrafheuvels bij Schwarzenbach geven
blijk van de mensen die ze hebben laten
oprichten. Thematische wandelroutes en de
Keltisch geïnspireerde beeldenroute ‘Cerda
& Celtoi’ maken uw bezoek tot een
bijzondere belevenis. Voor kinderen is er een
speciale kinder-belevenisroute uitgezet.
Daarnaast worden er jaarlijks speciale
evenementen georganiseerd.
Tourist Info Nonnweiler, Tel.: +49 (0)6873660-76, Parkeerplaats bij het bos,
Ringwallstraße, D-66620 Otzenhausen
Geo-coördinaten: 49.61602°N/6.99614°O
Het monument is te bereiken via de
Fritz-Wunderlich-Rad en Wanderweg. Met de
auto: autosnelweg A1, uitrit Reichweiler en
p a g i n a 57
➔
in de hunsrück
095
HHH
Ausonius Wandelroute, Bingen-Trier
093 Grafheuvel, Oberlöstern
Wandelen over een van de oudste Romeinse
lange afstandswegen: van Bingen naar Trier
volgt de Ausonius Wandelroute over een
lengte van zo’n 107 km een oud verkeerstraject, waarop de Romeinse dichter Ausonius
vanuit het Rijndal naar de Moezel trok. De
Romeinen legden hun wegen kaarsrecht aan,
daar waar het mogelijk was. Vandaar dat ook
de historische wandelroute dikwijls over
kaarsrechte tracé’s door bos en weide voert.
De Hunsrück-Touristik biedt diverse
Ausonius- wandelarrangementen aan,
waarbij het vervoer van de bagage is
inbegrepen en alle service biedt, die de
moderne reiziger zich maar wensen kan.
095 Ausonius Wandelroute bij Dill
Hunsrück-Touristik GmbH,
Gebäude 663, D-55483 Hahn-Flughafen,
Tel.: +49 (0)6543-507700
096
H
Huis van de Regionale Geschiedenis,
Kastellaun
097Archeologischpark Belginum
Kastellaun ligt in het centrum van een oud
wegennet. Een dichte bevolking heeft hier zo
zijn sporen nagelaten en vondsten uit de
Keltische- en Romeinse tijd documenteren
het verleden van dit centrum in de Hunsrück.
Middenin de stad gelegen, verheft zich op
een steile rots de ruïne van de Sponheimer
burcht. In de daarbij behorende onderburcht
is het Huis van de Regio-nale Geschiedenis
ondergebracht, dat een reis door de tijd door
3.000 jaar Kastellauner historie toont. Een
erg interessant evenementenprogramma en
een uitstekende gastronomie met de nadruk
op het “Leven op een burcht in de
middeleeuwen”, completeren het aanbod.
Zo kunnen hier bijvoorbeeld van juni tot
oktober op elke zondagmiddag, kinderen
spelen, plezier maken en avonturen beleven.
Burcht Kastellaun (Onderburcht), D-56288
Kastellaun, Tel.: +49 (0)6762-407214
Geo-coördinaten: 50.07094°N/7.43831°O
097
HHH
Archeologischpark Belginum,
Morbach-Wederath
Een belangrijke halteplaats op de oude
Ausoniusweg van Bingen naar Trier was altijd
al de stad (Vicus) Belginum, een samenkomst van wegen bij een nederzetting, die
uit de tijd van Augustus dateert. Inmiddels
houdt een museum de herinnering aan de
oude nederzetting levendig en is een
interessante tussenstop voor reizigers op de
Hunsrückhöhen-Route en natuurlijk voor hen
die de Ausonius-Route volgen. In een
permanente tentoonstelling kan men aan de
hand van vondsten uit een grafveld, ervaren
hoe de mensen hier vroeger geleefd hebben.
Het uitgestrekte buitenterrein met
gemetselde fontein, kinderspeelplaats en
een 2 km lang wandelparcours met 8 goed
gedocumenteerde informatielocaties, nodigt
uit om op ontdekkingstocht te gaan. Elk jaar
zijn er bijzondere tentoonstellingen,
voordrachten en evenementen, waarbij men
steeds weer meer te weten kan komen van
het reilen en zeilen van de Keltische en
Romeinse bevolking in de Hunsrück.
Keltenstr. 2, D-54497 Morbach-Wederath
Tel. : +49 (0)6533-957630
Geo-coördinaten: 49.85531° N/7.16434° O
098
H
Hochwaldmuseum, Hermeskeil
Natuurlijk hebben de Kelten en Romeinen
ook in Hermeskeil gewoond. De plaatsnaam
verwijst tenslotte naar de gevleugelde afgod.
Talrijke sporen bevestigen de aanwezigheid
van een voor-Christelijke nederzetting:
Keltische grafvelden, oeroude Keltische
wegen en Romeinse straten, waarlangs
landgoederen lagen. Absoluut zwaartepunt
van het Hochwaldmuseum als venster op het
regionale verleden, is echter de presentatie
en de instandhouding van de huidige
levens- en werkwijze van de boeren. Het
bijzondere daarbij zijn in mindere mate de
historische voorwerpen, maar veel meer de
afwisselende presentaties van aparte
thema’s. Het museum kreeg in 2005 de
“Museumprijs Rheinland-Pfalz voor
burgerlijke betrokkenheid”.
Trierer Straße 49, D-54411 Hermeskeil
Tel.: +49 (0)6503-953515
Geo-coördinaten: 49.65598° N/6.94319° O
p a g i n a 58
Goden, graven en gladiatoren –
Duits-Luxemburgse tocht langs de
bovenloop van de Moezel
U rijdt van Duitsland naar Luxemburg en
van grafmonument naar grafmonument, u
bezichtigt de beroemde Zuil van Igel (UNESCOWereldcultuurerfgoed), graftempels, graftuinen, grafheuvels en grafstenen. Aansluitend
staan u een kostbaar gladiatorenreliëf en
een tempelcomplex voor de god Mercurius te
wachten. Begin- en eindpunt zijn de Kaiserthermen in Trier. De weg voert door zeer idyllische landschappen en met veel uitzichten
over de Moezel.
Dagtocht naar het dal van de Saar
Het idyllische dal van de Saar tussen Konz en
Saarburg heeft een overvloed aan bezienswaardigheden en mooie landschapsimpressies te bieden. Begin- en eindpunt zijn bij de
brug over de Saar in Konz. Op het programma
staan onder andere het historische Kanzem
(waar de wijngaard van Günther Jauch zich
bevindt), het beschermde dorpsgezicht van
Wawern, het project ‘Arbustum – Wein im
Wald’ in Ayl, Saarburg met haar historische
stadskern, Kastel-Staadt met haar oppidum
en cultustheater, de Michaëlskapel in TabenRodt, het ‘Widdertshäuschen’ bij Serrig en het
keizerlijk paleis in Konz.
➔ Tips voor uitstapjes met de auto
Rondreis Noord-Eifel
Bij deze dagtocht staan niet alleen Romeinse
Matronenheiligdommen op het programma,
maar ook monumenten van antieke techniek:
een kalkbranderij, twee steengroeven en
een aquaduct. In 2009 hebben archeologen
van de Universiteit van Keulen in Nettersheim een Romeinse nederzetting (vicus) met
woonhuizen, werkplaatsen en laat-Romeinse
vestingwerken ontdekt. De vicus ligt direct
aan de Romeinse weg van Keulen naar Trier
(de ‘Agrippa-Straße’) in het dal van de Urft. De
nieuwe inzichten van de opgravingen worden
meegenomen in de vormgeving van het ‘Archäologischen Landschaftsparks Nettersheim’
(opening voorjaar 2014). De archeologische
activiteiten en opgravingen zijn nu al een
uitstapje waard. Bij een bezoek aan Nettersheim mag een wandeling naar de ‘Grüner
Pütz’, het meest zuidelijke bronreservoir van
de Romeinse Eifelwaterleiding naar Keulen,
niet ontbreken. Tip: van april tot oktober is in
Nettersheim steeds op zondag van 11 tot 16
uur een Romeinse reiswagen onderweg.
Dagtocht Trier-Rome
Jazeker! Vanuit Trier kan men in één dag met
de auto naar Rome rijden en weer terug. En
dat alles in het spoor van de Romeinen. U begint bij de beroemde Porta Nigra, bezoekt vervolgens de Romeinse kopermijn ‘Pützlöcher’,
de resten van de Hermenvijver in Welschbillig,
de Romeinse vesting in Bitburg, de Romeinse
villa Otrang bij Fließem, de opengelegde grafheuvel bij Strotzbüsch, het
Vulkaanhuis in Strohn en
maakt dan een tussenstop in Rome!
Moezeltour Trier – Bernkastel-Kues
We volgen de ‘Roemischen Weinstraße’,
bezichtigen de villa’s in Longuich en Mehring,
de Romeinse waterleiding in Pölich, varen
met het Romeinse schip Stella Noviomagi,
nemen een kijkje bij de wijnpersinstallaties
in Piesport, Brauneberg of Maring-Noviand
en klimmen in Bernkastel-Kues naar de
burchtruïne Landshut, waar men spectaculaire vondsten heeft gedaan: in juni 2012
werden bij routine werkzaamheden aan de
buitenste vestingwerken van de burchtruïne
(de zogenaamde ‘Zwinger’) ongewoon forse
restanten van een Romeinse vesting (fort)
aangetroffen. Archeologen dateren deze
overblijfselen, die destijds in de middeleeuwse bouwwerken zijn opgenomen, in de late
4de en vroege 5de eeuw. De klim naar het
opgravingsterrein duurt ongeveer 30 minuten, of men neemt de Burg Landshut Express
(mei – oktober). De moeite wordt beloond met
een fantastisch uitzicht over het Moezeldal.
Als besluit slenteren we gemoedelijk door het
oude centrum van Bernkastel met haar talrijke
smalle, met kasseien geplaveide straatjes.
Achter de limes
We zijn benieuwd hoe de regio achter de
Rijngrens eruit heeft gezien, en hoe de
Romeinen hier leefden en stierven. Daarom
gaan we in het kader van een dagtocht heel
gericht de monumenten langs de benedenloop van de Moezel, hier ook wel bekend
als de ‘Terrassenmosel’, en op de aangrenzende hoogten van het middelgebergte bekijken. Het
vertrekpunt is bij de vesting
Ehrenbreitstein met uitzicht
op de Deutsche Eck.
Het Romeinse Hochwald
We bezoeken de Kelten, de Romeinen en
hun afstammelingen in het Natuurpark SaarHunsrück. Het is aan te raden om in ieder
geval de wandelschoenen mee te nemen,
want de vicus Wareswald en de Keltenring
in Otzenhausen zijn beide aangesloten op
Premium-wandelroutes! De Saar-HunsrückSteig vormt bovendien een verbinding
tussen de Keltische ringwal en het museum
in Hermeskeil. Natuurlijk kan men ook alles
makkelijk met de auto bereiken. En wat zou
u ervan zeggen om aansluitend een bezoek
te brengen aan het Belevenisbad Schaumberg in Tholey, voor Romeins geïnspireerde
wellness?
Romeinse luxe in het Saarland
Een dagtocht in het Saarland om het prachtige
gladiatorenmozaïek van de Romeinse Villa
Nennig te bezichtigen, een bezoek te brengen
aan het indrukwekkende gereconstrueerde
Romeinse villacomplex van het archeologiepark Romeinse Villa Borg, aan het Museum
Pachten met Romeinenpark en verder aan het
bronheiligdom Sudelfels of aan de Emilianusmijngangen (alleen te bezichtigen wanneer
men een speciale rondleiding boekt).
Uitstapje naar Romeinse dorpen Wie als Romeinse reiziger onderweg was,
vond in Romeinse wegdorpen (vici) alles wat
men nodig had: versterking van de inwendige
mens, onderdak, werkplaatsen en tempels.
We bekijken in het Römermuseum Schwarzenacker in Homburg een gereconstrueerde
vicus en rijden dan verder naar het Europees
Cultuurpark Bliesbruck-Reinheim. Ook hier
bevond zich eens een Romeinse nederzetting,
die op een levendige wijze toegankelijk is
gemaakt. Daarnaast kan men het gereconstrueerde Vorstinnengraf van Reinheim bezichtigen. Van mei tot oktober is het mogelijk om
hier even te pauzeren. Aansluitend rijden we
naar Saarbrücken voor een bezoek aan het
Museum für Vor- und Frühgeschichte, waar de
kostbare vondsten uit de wegdorpen worden
tentoongesteld.
Meer op het Internet op www.strassen-der-roemer.eu
Meer op het Internet op: www.strassen-der-roemer.eu
W I J GEVEN U GRAAG I NFORMAT I E
De populaire vakantieregio’s
Moezel-Saar, Eifel, Hunsrück,
Saarland en Luxemburgse Moezel
hebben veel te bieden. Door de
gedetailleerde kennis van de totale
regio kunnen wij u veel tips en
suggesties voor uw reisplanning
geven. Indien gewenst stellen wij
voor een reis “op maat” samen.
Bel ons op of stuur een e-mail
met uw concrete wensen. Wij
zullen per omgaande contact
met u opnemen.
Mosellandtouristik GmbH
Kordelweg 1
D-54470 Bernkastel-Kues
Tel. +49 (0)6531/97330
Fax +49 (0)6531/973333
[email protected]
Eifel Tourismus GmbH
Kalvarienbergstraße 1
D-54595 Prüm
Tel. +49 (0)6551/96560
Fax +49 (0)6551/965696
[email protected]
Hunsrück-Touristik GmbH
Gebäude 663
D-55483 Hahn-Flughafen
Tel. +49 (0)6543/507700
Fax +49 (0)6543/507709
[email protected]
Tourismus Zentrale Saarland GmbH
Franz-Josef-Röder-Straße 17
D-66119 Saarbrücken
Tel. +49 (0)681/927200
Fax +49 (0)681/9272040
[email protected]
Office Régional du Tourisme
Région Moselle Luxembourgeoise
115, route du Vin
L-5416 Ehnen
Tel. (+352) 26747874
Fax (+352) 26747894
www.region-moselle.lu
EUROPESE UNIE
Europees Economisch Fonds
voor de ontwikkeling van landelijke regio’s: hier investeert Europa
in de landelijke gebieden. Deze
publicatie wordt in het kader van
het ontwikkelingsproject PAUL met
deelname van de Europese Unie
en de deelstaten Rheinland-Pfalz,
Saarland, Nordrhein-Westfalen en
het Groothertogdom Luxemburg
uitgegeven. Overige deelnemende
organisaties: Ministerium für Umwelt, Landwirtschaft, Ernährung,
Weinbau und Forsten RheinlandPfalz, het Ministerie van Economie
en Wetenschap van het Saarland,
het Ministerie voor Klimaatbe-heersing, Milieu, Landbouw, Natuur- en
Consumentenbelangen NordrheinWestfalen en het Ministerie van
Landbouw, Wijncultuur en Regionale
Ontwikkeling van het Groothertogdom Luxemburg.