Historische Kritiek
advertisement
Anouk Jacobs Historische Kritiek DEEL I De bron - Overblijfselen: toevallige gebeurtenissen - Uitlevering: bewuste overbrenging aan de volgende generatie (resultaat: verbloemingen) Casus: concentratiekamp Dachau (de plaats waar alles voor de eerste keer gebeurde) Dachau heeft model gestaan voor andere concentratiekampen. 1933: relatief vroeg Hitler kwam pas eind januari aan de macht. Himmler was hoofd van de politie in München Begon meteen aan de bouw van het concentratiekamp. 1935: radicaler concentratiekamp werd gebruikt voor het onder druk zetten en doden van gevangenen. (homo’s, getuigen van jehova : die tegen het militarisme waren) 1941: eerste executies van Russen 1942: gas en experimenten Endlösung (moet leiden tot de uitroeiing van de joden. Doel: snel en goedkoop Joden vermoorden) 1943: 150 kampen gebouwd rond München. Gevangenen moesten produceren voor de Duitsers 1944: Arbeit macht frei! Wordt de slogan (cynisme) 1945: Bevrijding gebeurde heel snel, waardoor de Duitsers de machines niet meer konden verwijderen. Gevolg: veel bewijs van de oorlog (materiële overblijfselen gaven antwoord en bewijs) + gevangengenomen bewakers begonnen als eerste te praten (aanleiding tot kampexecuties) Audiovisuele bronnen Voorbeeld: Romney en speech over democratie Zapruderfilm (ongeluk JFK, beelden pas in 1975 vrijgegeven): 12 jaar lang kon de film niet geanalyseerd worden. Geschreven bronnen Literaire werken (verhalend): egodocumenten Diplomatieke teksten: oorkonden Sociale boekhouding: overheidsdocumenten met betrekking op sociale omstandigheden (rechtbank, financiën, fiscale zaken) Literaire werken – egodocumenten Casus: Leopold I (De eerste koning van Europa) – Queen Victoria (8999) Brieven zijn persoonlijk en dus waarheidsgetrouw. - Persoonlijk verhaal van Leopold I met kwetsbaarheden - Verhaal over het jonge België - Metageschiedenis: draait rond de actuele thema’s van die tijd - Mening over Franse revolutie = democratie vs. Dictatuur Ongeschreven bronnen Thema’s gebruikt in afbeeldingen. 1 Anouk Jacobs Bijvoorbeeld: Picasso en jonge vrouw: geeft zijn eigen aftakeling weer. Vergelijkbaar met egodocumenten. Ook mechanische afbeeldingen Orale traditie: - Wanneer opschrijven gevaarlijk is - Interviews: getuigen worden geïnterviewd - Liederen: context (verandering politieke of sociale praktijken) Voorbeeld politiek lied 1912/19 (Hans Eisler: politiek geëngageerd. Door president McCartney Amerika uitgezet) Onderscheid tussen bron en historisch werk Vb. ooggetuige vs. Historicus Galbert: situatie eigen tijd Caenegem: historicus – rechtsgeleerdheid Dhondt: historicus – ander verhaal, sociale omstandigheden Primaire/secundaire bronnen Gesproken/geschreven woord Veel stemmen kunnen elkaar tegenspreken of aanvullen. Drukpers: minder fouten (kennisdoorbraak eerste vorm van reformatie) Woord en beeld Mondelinge bronnen Jan Vansina (antropoloog) bestudeerde orale overleveringen in Afrika (min of meer waarheidsgetrouw) Interview Vraag en antwoord even belangrijk en onderverdeeld in verschillende lagen. - Wat is er gezegd? - Achtergrond: plaats (heeft er een historische gebeurtenis plaatsgevonden?) - Pauzes, aarzelingen, stem - Gebaren, blik, mimiek Maurice de Wilde: interview met collaborateurs, De Nieuwe Orde. Impact van communicatie en informatietechnologie op de productie van bronnen Snelheid en kwaliteit zijn belangrijk. Bv. (5 jan.) Karel de Stoute sterft in Nancy (10 jan) Franse koning weet het (24jan.) de erfgename weet het MAAR Fransen hadden ondertussen tijd om in te grijpen en veranderingen in te voeren. ME: handelaars willen snel weten welke voordelen ze waar kunnen halen. Boekdrukkunst: informatie werd sneller verdeeld. Mechanische info: tijdsfactor wordt uitgeschakeld (versterkt de sociale kloof) 2 Anouk Jacobs Functies Voorbeeld: - Handelaren - Persorganen Naziregime (manipulatie media: Joseph Goebbels: ministerie voor propaganda) - BBC world Global village The medium is the message (globale informatie) Manipuleren van beelden: foto van Lenin en Trotski je kunt uitgewist worden Inwerken op publieke opinie: oorlogen Bv. Vietnamoorlog, Phuc globaal protest tegen deze oorlog Gevolg: embedded journalism Oorlogsfotografie: Robert Capa (foto neergeschoten soldaat) Kortsluiting in de informatiestroom Redundantie: terugkerende info afloop is voorspelbaar Entropie: zeldzame informatie Verbastering Stockeren en produceren van informatie Levend archief: archief van een werkende instelling Dood archief: afgesloten Franse Revolutie: van levend archief naar dood archief Verloren bronnen - Van banale gebeurtenissen (hygiëne) - Niet belangrijk geachte zaken (verhuis, volksvertegenwoordiging) - Verloren door rampspoed of oorlog - Afwezigheid van archiefdwang - Technische oorzaken: vergaan van papier - Doelbewuste vernietiging: ME Jan zonder Vrees neemt Luik in Consulteerbaarheid KGB (Vassili Mitrochin kopieerde het hele archief) Het archief als zingevende instelling Algemene rijksarchieven Herkomstbeginsel: respecteren van oorspronkelijke banden, samenhang en bijhorende bronnen. Vb. Joods archief Warschau Drukken van historische bronnen Boekdrukkunst (16-17eE) protestanten <->katholieken: zoeken van oerbronnen Bv? Bollandisten (jezuieten in Brussel): Acta Sanctorum Mauristen (Dom Jean Mabillon) 3 Anouk Jacobs 4 Anouk Jacobs DEEL II Technische analyse van de bron Bron decoderen en ontcijferen Casus: dagboek van Anne Frank Het achterhuis: - Is het wel echt? - Heeft Anne Frank wel bestaan? - Vertelt het boek de waarheid? Getuigenis Miep Gies Vader Frank heeft het dagboek gelezen en aangepast Jan Romein: zat in de politiek en leidde het verzet Robert Faurisson: twijfelt aan de echtheid van het dagboek Aangeklaagd door ontkenners van de holocaust: mediabelangstelling Roeland Raes: negationisme (twijfelt openlijk over het werk van Anne Frank op basis van het werk van het (wetenschappelijk) werk van Faurisson. Na onderzoek van het dagboek: echt en waar verklaard Papier en inkt uit de oorlog Toevoegingen van vader Frank in balpen Waar: psychologie van een jong meisje: puberreacties, persoonlijke gevoelens Eerste publicatie: vader heeft het werk gecensureerd (bv. Huwelijksproblemen) Intellectueel falsum Vormelijk conform met de tijd. Materieel falsum Geknoeid met de vorm Casus: dagboeken Adolf Hitler Trevor-Rover: bevestigd dat de dagboeken echt zijn, maar het zijn vervalsingen. Werk = zo spectaculair dat historici er blind van werden . Relatie Hitler-Joden zou een ander beeld krijgen Nieuwe testen: - Anachronismen - Schrift komt niet overeen met het handschrift van Hitler - Analyse materiaal: stoffen gevonden in band, materiaal van na WOII - Inhoud: stemt overeen met een tekst van Domarus Vervalser: Konrad Kujou (pathologisch) Schermerzone tussen kopie en pastiche(imiteren van de stijl) Kopieën van belangrijke documenten. Pastiche: grens van fraude (intertekstualiteit gebruiken om eigen werk te ondersteunen) Voorbeeld: Velazquez (spaanse hofhouding) 5 Anouk Jacobs Gebruikt in atavisme: neo-perioden (teruggrijpen naar klassieken) <-> 19e, 20eE vervalsers Casus: Van der Veken Vervalser van schilderijen van oude meesters + restauraties Herkent zijn eigen werk op een tentoonstelling: schandaal, maar daardoor bekendheid Sindsdien is hij hersteller van oude kunstwerken. NU: hij restaureerde te hard niet aanvaardbaar De stadia waarin het werk vervaardigd werd is belangrijker nu. verkoopswaarde = restauratie-ethiek Pastich in de media: byebye Belgium Kopie Origineel vs. Kopie Authentiek origineel of pseudo-origineel: moeite doen om zoveel mogelijk originele elementen over te nemen en een tweede visie te hebben. Pseudo-kopie: eigen schrift, imiteren van de originele tekst wordt overbodig geacht. Ontmaskeren van de falsaris Origineel met kopie vergelijken Op details letten: - Vingers en tenen - Nagels - Oorlellen Casus: oorlelletje van Morelli Geen kunsthistoricus Kwetsbaar Onbekend, gebruikte schuilnaam Maar toch ook waarheid Danzig: bij creatieve daad, spontane handelingen Je kunt per meester pictologische elementen zoeken: neurologie Spontaniteit kan moeilijk vervalst worden. Carlo Ginzburg: focus op een detail en uitwerken tot een grotere problematiek. Belang van onbewaakte momenten waarop men zich blootgeeft. Arthur Conan Doyle Sigmund Freud (e.a. dokters) Spelen met oorlelletjestheorie Observatie van de werkelijkheid Thema: details Psychoanalyse: versprekingen Daar een verhaal van maken Geheimen ontdekken Letten op: onbewaakte handelingen. Semiotiek: leer van de tekens Ook: Sabam- Hoessein: oorlelletjes nakijken om na te gaan wie echt is en wie stand-in. Casus: kist van Oxford Kist ontdekt: gulden sporenslag (1302) Vergelijking met andere bronnen, maar het zou een falsum kunnen zijn (neo-stijlen) 1978: bron van inspiratie: tapijt, fresco 6 Anouk Jacobs 2002: viering gulden sporenslag, beter onderzoek naar de kist Dendrochronologie analyse van het hout: hout van de ME (1280) Polychromie: bestuderen van fossielen Conclusie: hout van de ME, maar is het wel origineel? Geen zekerheid Röntgenfoto’s: normaal verouderingspatroon = moeilijk na te maken Chemische analyse: men vond restjes van kleuren terug die wijzen op de ME Archeologische analyse: fronten van de rug zijn originele stukken verdoken sluiting Meubelanalyse: afmetingen, vormgeving,… Sluit aan bij Brugse ambacht Herkomstbeginsel: einde 13e E familie Saint John had de kist voordat ze in Oxford gevonden werd. Familielid werd gevangengenomen door een fransman in de guldensporenslag. Afbeeldingen: hoogtepunten van de veldslag: dood van de fransman Godfried Misschien relatiegeschenk voor een Engelse familie? Men neemt aan dat de panelen minstens origineel zijn. Clio’s laboratorium (muze van de geschiedenis) Paleografie (techniek van het schrift) Ontcijferen van tekst Echtheidsproces Dateren (relatief, want schrift evolueert) Verschillende schriftstijlen/types: 1 iemand kan verschillende schrifttypes gebruiken (generatie, individueel kenmerk) Ductus: de hoek van het invallen van de pen, hoe druk gelegd wordt, hoe letters aansluiten Echtheidskritiek: Casus Anne Frank Kritiek Robert Faurisson: balpentoevoegingen, tekst van verschillende handen (cursief, geposeerd, markeren,…) Dagboek zijn losse bladzijden: voordeel = tekst op verschillende momenten geschreven. Handenanalyse: op zoek gaan naar andere teksten van Anne Frank (kaartjes) Ductusanalyse: hoe de letters gevormd worden en waar druk gezet wordt. - Unciaal schrift: oudheid, kerkschrift - Carolijnse minuskel: (Karolingers). 16e E boekdrukkunst: op zoek naar teksten van de oudheid, maar er waren enkel nog kopieën van de Karolingers. Minuskel werd gezien als het klassiek schriftbeeld = fout - Geposeerd gotisch boekschrift: mix tussen cursief en geposeerd: gaat sneller. - Humanistisch geposeerd: 15eE (vroege renaissance) weer op zoek naar de oudheid. Diplomatische bronnen = onderzoek naar rechtstitels door stijlkenmerken binnen een heerschappij (versieringen, zegel,…) Kanselarij: boekhouder, uitgevaardigde (diploma’s nakijken) Oorkonden, kanselarijkenmerken: - Plechtige aankondiging - Bepaalde grootte - Taal maakt indruk Zegeling: dubbelplooien, tweezijdige staart, daarop bijenwas en figuur indrukken. 7 Anouk Jacobs Elementen voor aandacht: Vrain-Lucas: vervalste brieven Bv. Van Maria-Magdalena, Cleopatra, in petit nègre, 19e eeuws papier. Brieven verkocht rechtbank en rechtelijk archief Paul Hilberg: over de holocaust en beschikbare bronnen Bv. Brieven van Himmler: Inhoud: dagtaken van soldaten, vrije tijd en entertainment. Stempels: verzonden naar verschillende SS’ers (naar wie verzonden? En wanneer?) Van Himmler (hoogste niveau) naar bevelhebber (lager niveau) in elk kamp. Archeologie Sluit aan bij natuurwetenschappen en is dus betrouwbaar. Geschiedenis van de archeologie: Oudheid: lezen van teksten plaatsen terugzoeken (bv. Vetruvius) Illustratiemateriaal zoeken op basis van klassieke teksten Onderzoekcentra oprichten op verschillende plaatsen in de wereld: nationale collecties Vere Gordon Childe 1892 - 1957: cultuurhistorische of evenementiële archeologie = wat zijn culturen (artefacten) en hoe verspreiden culturele veranderingen zich (diffusionisme) Diffusionisme: hoe technieken zich verspreidden (ontwikkelingen in techniek) Determinisme: ontwikkelingen, vernieuwingen van voorwerpen (materiaal, vorm…) Luis Binford: New Archaeology Fixatie weg van de Middelandse Zee: nu Zuid-Amerika: precolumbiaanse ontdekkingen (nadien: schriftelijke bronnen) Terugvinden: tempels Antropologie toepassen met bronnen. Studie van verdwenen cultuur. Maar verborgen kenmerken als handelingen. Jan Hodder: contextuele aanpak. Oog voor regionale verschillen, details. Archeologisch proces Prospectie: op zoek naar de plaats. - Geschreven bronnen - Grote opp. In kaart brengen door luchtfotografie: structuren in de grond, gewassen die beter/slechter groeien. Bv. Luchtfoto’s uit WOI (Ieper) - Gebruik elektriciteit - Vaak nieuwe technieken: leren ons iets over materie (aftakelingsprocessen) - Toevalsvondsten - Vaak maar 1 kans om het materiaal op te graven: mogelijke beschadiging (contact met lucht, vochtigheid,…) - Klimaatverandering: gletsjers smelten, vondsten worden zichtbaar Bv. Ötzi (Alpen) Gevonden door wandelaars: trokken foto’s Objecten naast het lijk hielpen bij de datering (diffusionisme – Gordon Childe) 8 Anouk Jacobs Verkeerde opgravingen: beschadigingen Werktuigen waren minstens 4000 jaar oud. Koolstof 14: organisch materiaal Altijd 2x nakijken met twee toestellen. Conclusie: ötzi is 5100-5300 jaar oud Opgravingen: waar alle voorwerpen precies lagen: niet-wetenschappelijk mee omgegaan Mumie: inwendige organen worden bewaard. 159cm, man, laatste avondmaal: gedroogd vlees, granen, groenten, Hij had geen wijsheidstanden, wel slijtage aan zijn tanden, nagels, aderverkalking, 46 jaar, weegt nu 13 kg (heeft rond de 50kg gewogen), tatoeage op de huid, Doodsoorzaak: verwonding in de schouder, gestorven: begin zomer, einde van de lente: pollenanalyse, reconstructie van de kledij. Dateringsmethoden: Relatief dateren: voorwerpen in bepaalde lagen van de aarde. Hoe dieper, hoe ouder. C14-methode: jaren ’40 ontstaan door William Libby. Organismen hebben C14 en C12 in het lichaam. Na de dood stopt het proces van C14, dit wordt afgebroken. Dateren aan de hand van hoe ver het afgebroken werd. Dendrochronologie: bv. Boom produceert elk jaar een nieuwe ring. Geen enkele ring is gelijk. Ring = symbool voor het voorbije jaar. klimaat bestuderen Ringen vergelijken = terugkeren in de tijd (bv. Bij houten gebouwen: vergelijken met levende bomen) bv. Ziekenzaal van de Bijloke, Bestuderen ouderdom van panelen van schilderijen Pollenanalyse: stuifmeel overleeft de tijd, (klein en zet zich vast op kledij). Planten zijn gebonden aan plaatsen en seizoenen. Statistieken Exactheid, bewijsvoering, hypothesen Problemen: cijfergegevens om in de statistiek te gebruiken bestaan nog niet zo lang. Statistische en pre-statistische fase: Adolphe Quetelet: grondlegger van de moderne statistiek. Samenleving vatten door statistische gegevens. L’homme moyen: onderzoek naar gemiddelde leeftijd, gewicht (body mass), grootte. Nationaal instituut voor statistiek Methode (zie pagina 94-95) Toepassingen: - Van Zanden: wat determineert de groei van het aantal mensen? Stijgende lijn van bevolking vs. Diersoorten. Groei wereldbevolking = hoe dichter de wereldbevolking. Toenamen van de menselijke kennis door specialisatie. - New Institutional Economy – D. North Terugkeren naar het belang van instituties . Arbeidsverdeling waardoor de groei kan blijven toenemen. BBP: groei bv. Industriële revolutie 9 Anouk Jacobs - - - Evenwicht economische groei = niet bevolking Cliometrie (p.101) Malthus: bedrieglijkheid Bevolkingsopgang vs. Landbouw: opbrengst is niet hoog genoeg Hongersnoden sterfte Verhouding tussen generaties: vergrijzing. Aanprijzen van grote gezinnen. Vichy-regime: Franse republiek is gedaan. Centraal Zuidelijk Frankrijk = Vichy Cultus van de leider: extreem rechts Argumenten: we hebben grote gezinnen nodig voortbrengen van militairen Andere hulpmiddelen: blz. 102 Kritische diagnose van de individuele bron - Externe kritiek - Interne kritieken: inhoud, gezag, interpretatie, goede bedoelingen Externe kritiek: herstellen van de bron Originele tekst of niet Origineel reconstrueren of in de buurt geraken? 19e-20e E:taalwetenschap: reconstrueren van ME teksten Bv. In rechtszaken: originele bewijzen? Dutroux: videobanden analyse in Brussel op zoek naar verdachte passages. Geen echte bewijzen gevonden. Vervolgens kwamen alle gruwelijkheden uit grondig onderzoek: filmbanden waren slecht beoordeeld. Opnames van verkrachting, het maken van de kelder,… Maar men werkte in Brussel niet met het origineel, maar met een compilatie. Conclusie: Dutroux had alles gefilmd. Origineel of niet? Soms duidelijk origineel. Autograaf: zelf geschreven door de auteur Apograaf: gedicteerd aan geletterden = zelfde waarde <-> kopieën: verzeker van een kwetsbaar origineel (uiteindelijk enkel nog kopieën) 1 kopie: geen kans voor vergelijking (kan fout zijn) Vidimus: we hebben een vorig stuk gezien en geven het hier weer. Meerdere kopieën: welke is de beste? Benadert de oorspronkelijke tekst het best? Zoektocht naar het archetype. Opnemen stemma codicum: stamboom van geschriften. Methode Lachmann: er worden fouten gemaakt in kopieën: van kopie naar kopie = fouten overnemen + extra fouten toevoegen. Zo kan een onderscheid gemaakt worden hoe minder fouten, hoe dichter bij het origineel. ook: de impact van de fout telt mee! KRITIEK Dom Quentin: Hoe kun je weten wat fout is als je het origineel niet hebt. Je hebt de basis niet. Joseph Bédier: methode toepassen Twee takken in een stamboom= klopt niet (2 aan 2 vergelijken en 1 tekst uitsluiten) Giorgio Pasuali: de moeilijkste tekst, is de juiste. Kopiisten kunnen moeilijke (onbegrijpelijk) stukken aanpassen, simpeler maken. Moeilijkere versie is dus dichterbij het origineel. 10 Anouk Jacobs Correctie: grenzen en toekomst Fylogenetische analyse: DNA onderzoeken. Statistische modellen toepassen op tekstanalyse. Bv: Chaucer: geen klassieke stamboom meer Computerprogramma’s: afstand ten opzichte van origineel bekijken = verfijndere analyse Kritisch apparaat Via formele regeltjes: voetnoten, samenvattingen Basisregel: eindgebruiker moet kritisch kunnen omgaan. Oorsprongskritiek: Externe kritiek Waar, wanneer en door wie: intellectuele, materiële, juridische auteur (oorkonde taal: in wiens naam werd de wettekst opgesteld) Wanneer: geen formele datering? Datum zoeken Inscripties of graffiti: overal verleden. Bv. Pompeii 79 vc: uitbarsting Vesuvius Watermerken: handtekening van een bedrijfje (veranderen doorheen de tijd. Zo vaststellen wanneer de bron gemaakt werd) Ontlenings of oorspronkelijkheidskritiek Bv. Citaten, aanpassingen Intertekstualiteit Interne Kritiek: Kan een auteur kennis hebben, heeft hij toegang, zijn alle getuigenissen objectief? Interpretatiekritiek Decoderen van taal: verglijden van betekenis: begripsverschuiving. bv. Kunstwerken: decoderen van de iconografie (straatscènes 19eE optochten. Bv optocht naar aanleiding van het zilveren jubileum van koning Leopold II Jan Verhas (1878) James Ensor (1889) Symbool: jeugd, toekomst, economische Midden: Christusfiguur (zelfportret) verdrinkt invloed in een zee van mensen met een masker: rol bepaald door sociale conditie (harde kunstwerken) Rechts: Vive la Social Voltaire: verlichtingsfiguren Zelfde afmetingen Le XX: kunstenaarsbeweging (20eE) Sociale rechtvaardigheid: optocht (zelfde thema) Interpreteren van tijd en context Decoderen van filmtaal: Beeld vormen van historische films. Hoe mensen naar de geschiedenis kijken. Films : verklikker voor veranderingen in visies. Bv. The graduate: 11 Anouk Jacobs Context: studentenopstand Film: iemand die net afgestudeerd is, heeft een relatie met een oudere vrouw. Maar op relationeel vlak heeft hij nog veel te leren. Film heeft schandaal veroorzaakt: taboe! Gezagskritiek: - Ooggetuige? - Objectief? - Geloof in media veranderd het zicht op wat men gehoord of gezien heeft. - Door ooggetuige wordt iemand veroordeelt <-> DNA spreekt hem vrij Valselijk geïdentificeerd: door huidskleur Ooggetuigen laten zich leiden door vooroordelen. Bevoegdheidskritiek - Goed geobserveerd? - Ziet men wat men wil zien? - Glaubensunwilligkei: onwil om te geloven Thomas Mann: ontkennen van de Duitse wandaden. Reacties van Duitsers werden gefilmd. <-> wat wisten de geallieerde (waarom hebben ze niet vroeger ingegrepen) Bv. Antisemitisme Wanseeconferentie: top van de nazibeweging komt bijeen (1942) - Hoeveelheid Joden er zich per land bevinden - Schatting hoeveelheid in (nog niet) ingenomen landen - Hoe zoveel mogelijk mensen doden. 1942: wat wisten de geallieerden? Informatie over deze top werd doorgespeeld. MAAR: men geloofde het niet (list om oorlog te beginnen): publieke opinie beïnvloeden. Eind 1942, begin 1943: komen in de eindfase, maar berichten worden gemanipuleerd. Januari 2004: British Royal Airforce: foto’s WOII: landing Normandië en foto’s van concentratiekampen. men had deze kampen kunnen vernietigen via de vliegtuigen. Te maken met: anti-semitisme, glaubensunwilligkeit ook bij de geallieerden (men kon het zich niet voorstellen), ze wouden geen vliegtuigen inzetten. Rechtzinnigheidskritiek Casus: Genua 2001 G8top: regeringsleiders Anti-mondialistische beweging; grote manifestatie Doofpotorganisatie met geweld Media was beïnvloed om het geweld te rechtvaardigen (we vechten tegen anarchisme) Regisseurs: spelen een culturele rol handcamera’s van de betogers, van ooggetuigen beelden gebruikt tegen de officiële media. Film van Francesco Maselli: gemanipuleerde beelden aan elkaar gemaakt. focus op de dood van de student Carlo Guiliani (neergeschoten) afspraak tussen politie en rechtse groeperingen? 12 Anouk Jacobs DEEL III De historische bewijsvoering: van klassiek historisme naar interdisciplinariteit Kritische juxtapositie van de bronnen Confrontatie van getuigenissen Leugen zo manipuleren om meerdere bronnen te beïnvloeden: logica van de leugen (macht,…) Casus Watergate Nixon wil en kan de oorlog winnen! Maar hij wordt tegengehouden door de vrij radicale beweging. Bronnen gevonden: ingehuurd door republikeinen om voor Nixon te stemmen zo herverkozen met een grote meerderheid. 2 journalisten + FBI: onderzoeken de zaak. notaboekje achtergelaten na diefstal van documenten (verwijzen naar de kringen rond Nixon) 25 juni: Nixon ontkent alles (onderzoekscommissie opgericht) Getuigenis John Dean: president is betrokken! Maar 1 getuigenis tegen alle anderen Conclusie: duidelijk overwicht van alle tegen 1 Doofpotaffaire: men heeft geprobeerd de enige getuige monddood te maken. 2005: FBI-agent bekent dat hij informatie doorgaf aan 2 journalisten (Bob Woodward en Carl Bernstein) 13 juli 1973: getuigenis Alexander Butterfield had zich versproken er zijn geluidsopnamen in het Witte Huis (ultieme bewijs van betrokkenheid) Banden werden opgeëist, maar men kreeg de getranscribeerde versie van de opnamen. Harde bewijzen: tegenstrijdigheid opgelost 8 aug. 1974: ontslag van de president Er werd met de banden geknoeid: magnetische ruis, stukken weggeknipt Watergate werd model voor andere ernstige problemen (dexiagate,…) Ondemocratisch handelen van machthebbers. Rol van de pers als 4e macht. Succesvolle verfilming: All the president’s men Effect op de functie van de president en de kringen errond. Belangrijk keerpunt: tegenkracht. Redeneringen in het positieve Analogische inductie In welke omstandigheden mensen hetzelfde zeggen. Inbrekers hadden ook ingebroken in het huis van een ex-medewerker van het pentagon: geheime documenten werden gelekt aan de pers. Documenten werden gebruikt als bewijs dat Elsberg geen waardige getuige zou zijn (?!) Redeneren met hypothesen Observatie Hypothese: feitjes samenbrengen Verifiëren met analoge feiten Bereidheid hypothesen te laten vallen en nieuwe te starten Geen wetmatigheden Karl Popper 13 Anouk Jacobs Falsificatietechniek Proeven herhalen met een soortgelijke oplossing in fysica = niet menswetenschappen Enkel benaderende waarheid. Max Weber: causale adequaatheid Veelheid van observaties. Algemene stellingen Hypothesen opstellen Waarschijnlijkheidsredenering 2 hypothesen over bepaalde feiten: welke meeste kansen? Door geschiedenis kijken en vergelijken Bv. Oorlog in bepaalde landen (motieven: macht van de andere landen wordt vaak verkeerd ingeschat) Tegenfeitelijke redeneringen Uitbreken WOII: wat als de grote krachten sneller ingegrepen hadden om de militaire staat van de nazi’s te ontbinden. Redeneringen uit het positieve met feiten Negatieve feiten: stilzwijgen van de bron = Argumentum ex silentio = wanneer iemand zwijgt over een bepaald feit. Vele bronnen hebben kans gehad om verloren te gaan: bv. Perkament herbruiken De feiten: bouwstoffen voor een historicus Zijn feiten éénmalig of recurrent? Ideologisch afhankelijk: positivisme, wetmatigheden Helmut Gaus: mentaliteitsgeschiedenis - Opgang en verval van extreem rechts (politieke cycli 2004) - Navolging: Jan Hondt recurrente geschiedenis - Economische cycli: opeenvolging van inflatie en economische groei Kondratieffcyclus - Dit werd geprojecteerd op de politieke cyclus Extreemrechts: Irrationalisme Gewelddadigheid Nationalisme Cultus van de leidersfiguur Totalitair karakter Link aan psychologische werken: Wilhelm Reich, Sigmund Freud, Johan Huizinga (-In de schaduwen van morgen: niet neutraal), Theodor Adorno (Duitse filosoof) Vaststellingen: terugkerende cycli: antifeminisme, autoritaire onderwerping 14 Anouk Jacobs Grote en banale feiten en hun kenbaarheid Harde bewijzen vs. Percepties (gevoel bij de bewijzen) Eenvoudig-evenementiële feiten Casus: le chemin des dames 1917, Laon Veldslag WOI Feiten gaan hun eigen leven leiden. Wie tegen wie, welke wapens, doden <-> hoe hebben de soldaten dit beleefd, hoe is het een symbool geworden voor vrede Bloedige confrontaties: Franse <-> Duitsers Doorbreken van de Duitse slaglinie in chemin des dames (Franse geschiedenis) Nivelle begint een offensief 1 maandag (slachtpartij) veel reactie Pétain vervangt Nivelle. MAAR: schuld wordt op Nivelle geschoven (veel slachtoffers) Chronologisch bekeken: Nivelle was aan het winnen: slaglinie werd doorbroken door kleine tactische overwinningen. <-> Pétain wordt held: meer aanvaardbare oorlog. Loskomen van de feiten: - Belang van de veldslag? Soldatenmuiterij: als reactie op Nivelle Nicolas Offenstadt (auteur): juristen en oorlogskenners ondervragen om verschillende visies te krijgen. Muiterij was traditie: tegenbeweging: terugkeer naar de essentiële waarden. a.h.v. juridische bronnen (militair tribunaal) was er meer muiterij na het ontslag van Nivelle dus: muiterij had niets te maken met Nivelle - Muiterij afkomstig uit Rusland: Tsarisch leger : vluchten en naar de oppositie. Dit kwam ook in Frankrijk voor. La chancon de Craonne: chanson psalimseste (hard voor gevochten) Bekende melodie, andere tekst (over muitende soldaten) = bekendste oorlogslied Tot 1963 mocht het niet gedraaid worden op de radio: muiterij = doodstraf Film: Paths of glory – Stanley Kubrick 1957 Film over veldslag: Kolonel verzet zich tegen de oorlog: wordt hoofd van een groep muitende soldaten. Eerste echte oorlogsfilm: met harde beelden straf muitende soldaten Context: koloniale oorlogen in Indo-China (vs. Fr.) Vorming van de wisselende mentaliteit: 1975: film mag officieel getoond worden: Fransen gingen in het buitenland de film bekijken. Eerherstel voor muitende soldaten. Speech in creonne door eerste minister Lionel Jospin. Craonnse soldaten = poilus genoemd Dagboek gevonden van Marc Bloch: les rois thaumaturges: over geloofsovertuigingen. VERGELIJKING: ME: veldslag: geloof in de genezende kracht van franse koningen vs. Geloofsovertuigingen in Creonne. Harde feiten en opinies 15 Anouk Jacobs Van mentaliteitsgeschiedenis naar geschiedenis van de representatie Uit bronnen worden feiten gereconstrueerd: positivisme Vs. Realiteit van wat de mensen denken, opvattingen,… Na woI wordt dit ook belangrijk: sociologie: zoeken naar kleine feiten, alledaagsheid. Na woII: mentaliteiten Norbert Elias : waarden en normen onderzoeken op indirecte wijze. Op zoek naar representatie: hoe stellen mensen hun omgeving voor? Representatie over feiten. Mentaliteiten veranderen: onderzoeken. Opinies, geruchten en legenden Bloch: Hoe geruchten plots rondgaan en veranderen waardoor er verschillende reacties plaatsvinden. Casus: 9 november 1989: Val van de Berlijnse Muur Oosterse landen: Amerikaanse invloed (pol. Eisen) Volk eist rechten, hoge druk bij communistische partij (SED: Duitsland) Egon Krenz: secretaris-generaal SED Walter Momper (burgemeester West-Berlijn, SFB) Helmut Kohl (Bondskanselier BRD) Günther Jabowski (lid politiebureau SED) Rol van de grote wereldleiders: Gorbatsjov, Bush, Helmut Kohl Toegeving: toegankelijker maken van reizen Vergadering: Günther Jaboski moet verslag brengen journalisten zetten hem onder druk en hij zegt te veel. Alles wordt klaargemaakt om Oost-Berlijnse burgers in West-Berlijn op te vangen. Bewakers waren niet voorbereid op de komst van zo’n grote hoeveelheid burgers. Klein gerucht werd opgenomen als waarheid burgers gaan in grote getallen naar de grens. De afstand in tijd tussen historicus en de feiten Uit de hand gelopen persberichten. Debat: wat kunnen we kennen uit het verleden? Zeer emotionele feiten: kun je niet kennen als je ze niet meegemaakt hebt. E. A. Cohen: je kan geen uitspraak doen over de vernietigingskampen Sobibor: Arbeitsjuden: het halen van de lijken uit de concentratiekampen in ruil voor tijdelijke iets betere behandeling. psychische wantoestanden Verschillende perspectieven: - Slachtofferperspectief: door de ogen van het slachtoffer. Gie van den Berghe: gebruikt dader- en slachtofferperspectief (waarom wij?; hoe, op dit idee komen?) Opstand in Warshau: neergeslagen Fotoalbum aangemaakt van wat men met de joden heeft gedaan: voor Himmler - Daderperspectief: beeld reduceren tot 1 interpretatie (de juiste elementen uit een foto knippen. Controverse: Burlesconi: aangeklaagd wegens racisme tegen zigeuners (door Familglia Christiana 2008) 16 Anouk Jacobs Debat: Daniel Goldhagen: niet alleen de nazi’s veroordelen voor anti-semitisme (dat was voortbouwen op een traditie) Het decoderen van de motivaties van de historische acteurs Ideologie, godsdienst, (anti-)klerikalisme Accepteren van een niet-zintuiglijke wereld= God collectief (samenkomen in de kerk) Het opperwezen kan ingrijpen = godsdienst Leven volgens de wedden van de godsdienst = geloof Geloof en politiek in de VS Republikeinen en democraten: sterk gelovig God bless Amerika Politieke boodschappen onder mom van geloof. VS heeft banden met radicaal religieuze groepen: hebben de VS gesticht. Oude opvattingen: einde laat Romeinse periode, ME Augustinus: Civitas Dei: Hoe de ideale staat eruitziet. Geschiedenis in opvalging van het plan van god = rechtlijnige geschiedenis Geschiedenis reduceert zich tot een conflict tussen goed en kwaad Dichotomie = rechtelijntheorie Strijd tussen civilisaties- Samuel Huntington (clash of civilisations) VS: reactive op 9/11 G.W. Bush: zeer religious invloed op zijn politiek Probeert de publieke opinie te beïnvloeden om de Arabische wereld aan te vallen. Accent op religie= oud Amerika = relatief nieuw Goed vs. Kwaad Amerika : goed – terroristen: slecht = reden voor oorlog Bush zag zijn eigen fouten niet slechte theologie heilige missie? Bijbelcitaten werden uit de context gehaald om toe te passen in de politiek: kloof tussen officiële discours en praktijk. Verkiezingsstrijd Obama – McCain 2008 Inspelen op religie: McCain = gevoelig voor religieuze boodschappen met beeldspraak de publieke opinie beïnvloeden. Negatief: tegenstander aanvallen Barack Obama, the antichrist? Sociaal-economische situatie Belang voor mentaliteitsgeschiedenis Norbert Elias: het civilisatieproces 1939 = het in een rol duwen (bepaalde waarden worden opgedrongen: sociaal succes?) Aandacht op de economie voor het verloop van de geschiedenis + de materiële basis van gedragingen (waardoor veranderingen plaatsvinden) d Rassen en racisme VSverkiezingen: Bepaalde groepen benaderen en inspelen op hun situaties. Self-fulfilling prophecy: erfelijk materiaal: we behoren allemaal tot dezelfde groep. 17 Anouk Jacobs Sociale realiteit: gedragingen conform aan hoe de maatschappij je ziet, op basis van vooroordelen: typerend voor groepen. Etienne Balibar – Immanuel Wallerstein Raciale kenmerken voor joden weergeven: aparte godsdienst Bijbel: joden hebben Christus aan het beeld genageld. Raciaal denken: antisemitisme kwam voor in veel Europese landen Voobeeld: Frankrijk 1890 – Dreyfus Legerofficier (Fr.) wordt ervan beticht vertrouwelijke informatie gegeven te hebben aan Duitsland. Dreyfus is de zondebok (Jood) Intellectuelen: Dreyfus is onschuldig émile Zola Kloof tussen links en rechts Nieuwe rechtszaak: Dreyfus wordt vrijgesproken: politiek antisemitisme (diplomatiek onderzoek) WOII Anti-Dreufusbeweging start het Vichyregime met Philippe Pétain Extreemrechts: hiërarchische samenleving vazalstaat van DU Anti-Jodenpolitiek Mei 1941: Institut des Questions juives: Hoe Joden herkennen, raciale kenmerken. 1942: Wannsee-conferentie: uitleveren van Joden aan Duitsland Publieke opinie overtuigen van het Joodse gevaar: Inspelen op actualiteit Misbruik kenmerken uit bekende films Propaganda <-> sloeg niet overal aan in Frankrijk. (bescherming van de Franse Joden 75% heeft het overleefd. Lieven Saerens – vreemdelingen in een wereldstad, Een geschiedenis van Antwerpen en zijn Joodse bevolking. Wat is er met de joden in Antwerpen gebeurd? 1880: Tsarisch Rusland vervolging van de Joden (resultaat: grote vlucht naar Antwerpen) Van daar grote migratie naar Amerika, of blijven in de havenstad. Reactie in Antwerpen = Antisemitisme (haat vanuit Christendom, hebzucht van de Joden) 1929: Vlaamse nationalisten na WOI uitgesloten, maar activisten (in Du) krijgen amnestie. Brengen antisemitisme mee. 1930: economische crisis: antisemitisme duikt weer op. Joden pakken het werk af. Conflicten rond gemeenteraadsverkiezingen (Jood loopt weg met de staatskas) 1939: Joden uitsluiten, intimidatie, extreemrechts, nationalisten, katholieken Endlösung: dragen van een jodenster 1942: razzia’s (Enkele politiediensten, kamerleden geven bevel tot razzia’s in Antwerpen) MAAR weinig uit andere steden: LUIK 35% BRUSSEL 37% ANTWERPEN 67% uitgezet Verschil: optreden van lokale overheden Conclusie: op lokaal niveau heeft besluitvorming invloed. Saerens – gewillig België Ras: self-fulfilling prophecy Casus: Felix Nussbaum gedrag dat anderen je toeschrijven Duits-Joods schilder 18 Anouk Jacobs Groeit op in Weimarrepubliek, regeringen volgen elkaar snel op, grote economische crisis. Hij komt naar België: invloeden van grote kunstenaars zoals Ensor Hij wordt gevangengenomen en naar een kamp in Zuid-Frankrijk gebracht waar hij zelfportretten schildert. Ontsnapt uit het kamp Duikt onder in Brussel. Werk: Triomf van de dood Duitsland vs. ME 1943: Zelfportret: nadruk op Jodenster, opgesloten tussen muren, Belg met een Joods paspoort Raciale elementen Culturele traditie: vastknopen aan raciale politiek Ecologie en biologie Het optreden van 1 persoon heeft een invloed op andere personen (soorten). Bv. Ziektes Azteken konden niet tegen de ziektes van de Spaanse Armada: Columbian exchange Microbiologische impact: Emmanuel Le Ro Ladurie Longue Durée (brede chronologische beschouwing) - Beschrijving van ziektes teruggevoerd naar bepaalde bevolkingsgroepen Men dacht dat Syfilis afkomstig van Amerika , maar oudere skeletten werden gevonden met sporen van Syfilis. archeologische vondsten - Syfilis = straf van god Ziekte werd toegeschreven aan bevolkingsgroepen waar men mee in conflict lag. Wetenschap en techniek Overdracht van kennis en cultuur sinds renaissance. Karolingische renaissance: op zoek naar manuscripten 12e E renaissance: economische groei, eu expansie, kruistochten in contact met Islam Arabische wereld: heeft manuscripten uit de klassieke oudheid (van intellectuelen) 2008: Sylvain Gougenheim – islamfobie Aristote au mont Saint-Michel Teksten zijn niet alleen terug te vinden in de Arabische wereld Proberen de invloed van de Arabische wereld te minimaliseren Brede maatschappelijke politiek Waarom had het Westen een samenleving ontwikkeld dat superieur was (15 – 19eE) Raciale opvattingen: wij kunnen met techniek omgaan Eu is het centrum van de wereld (tot begin 20eE) Macht Politieke macht: van bovenaf (1 pers.) of van onderaf (raden) Charles Tilly: Hoe macht van onderaf gevestigd wordt en macht doordrukt. 1980: ontstaan van de moderne staat: oude Oost/Westtegenstellingen vallen weg. Gaan we naar een VS in de EU of niet? Theorie ontwikkelen (2 trajecten): - Coercion intensive path: repressie, staat vormen, streng (zoals Rusland) - Capital intensive path: staat gericht op het beheren van markten, koloniale ondernemingen. (Bv. Nederland, Italiaanse stadstaten.) 19 Anouk Jacobs Van verhaal naar structuur en terug naar het verhaal: golven van interdisciplinariteit De Annales (1929): tijdschrift Intellectuele twijfel, de arbeidersklasse triomfeert: vooruitgangsgeloof Opgestapelde industrie werkt vernietigend voor de wereld. Geschiedenis (menswetenschappen): tekortkomingen in de wereld Marc Bloch, Lucien Febre in Franse leger Ander beeld: ontevreden met de manier waarop de geschiedenis geopend werd. Gevaren interdisciplinariteit: - Anachronismen: eigentijdse realiteit mag niet op het verleden geplakt worden - Overconceptualiseren: basisattitude van in vraag stellen van hypothesen Aandacht voor herhalingen (recurrente feiten) Sociale wetenschappen Marx: Economische ontwikkeling gekoppeld aan sociale feiten. Interne dynamiek in de samenleving: sociale factoren, automatische evolutie,… Val Berlijnse muur = marxisme op haar einde Max Weber: Voorbeelden uit e geschiedenis, sociologie in Duitsland: belang aan wetmatige cycli (vormen van samenlevingen naast elkaar plaatsen) - Kapitalisme - ME stad Verbanden tussen terreinen waar men normaal niet zoekt. Bv. Godsdienst vs economie Calvinisme = kapitalisme onmiddellijke behoefte uitstellen Levenshouding: sober leven volgens de regels van de godsdienst. Kapitaal opbouwen door een kapitaalplan. (basiskapitalisme) Bepaalde groepen worden uitgedaagd en gaan kapitaal ontwikkelen. Theorie: nuttige elementen, maar veel tegenspraak heeft veel onderzoek veroorzaakt Emile Durkheim: Statistiek: als socioloog naar sociale feiten zoeken (buiten het individu) Gedragingen die uiting geven aan sociale gedragingen van één persoon. Basis van politieverslagen: zelfmoordanalyse = individuele psychische problemen, maar ook sociale spanningen, depressie Marcel Maus: essais over het geschenk In welke context geven mensen elkaar geschenken? - Sociale relaties - Macht - Sociale praktijken die eeuwenoud zijn (machtsrelaties) 20 Anouk Jacobs Methodologische vernieuwing Statistiek Simiand: nulgegevens, koopkrachtstatistieken Op basis van economisch onderzoek: verschillende soorten economische crisis. Clément Juglar: korte crisissen: honger, stijging van prijzen Nicolai Kondratieff: long-run beweging, succescurve extreemrechts, economische crisis Men werkt met verschillende niveaus Camille-Ernest Labrousse: Franse revolutie (1789) = politieke evolutie (verlichting) = long-rung: 1770-1780: neergaande conjunctuur + crisis op korte duur: mars van de hongerigen: crisis van voedsel versterkt de filosofen uit de verlichting = basis voor Franse regionale studies Intuïtieve of behaviouristische aanpak Radicale attitude: inleven in de figuren waarover je schrijft. Johan Huizinga – De heftijden der ME Werkt eraan tijdens WOI (in neutraal Nederland) inleven in Bourgondische tijd Methodenstrijd Ideografische opvattingen: niet vanuit gaan van wetmatigheden, maar feiten beschrijven. Maar niet iedereen kan zich inleven: behaviourisme= onderscheid maken tussen schrijver en hoofdpersonage. Analyse van religie: in welke mate gaan mensen naar de kerk. Strikte scheiding tussen historicus die observeert en de historische feiten (bv. Consumptie van hosties tellen) Toename van religieus gevoel bij ziekten, economische crisis angst Typologieën Revolutie in maatschappijvormen Weber: werkt met typologieën - Begriffsgeschichte typologieën: vatten van de maatschappij in zijn typ. Liberale opvattingen: evolueren door uitdagingen, adaptatie, natuurlijke omgeving domesticeren. Emmanuel Wallerstein: wereldsysteem Economische zwaartepunten + periferieën West-EU centraal + periferie (gebied rond de noordzee) Er zijn grotere en kleinere periferieën + centra Centra= hart van het handelskapitalisme Verglijdende economische ruimtes om grondstoffen naar te brengen. Ideaaltypes: Henry Pirenne (Gent) Ideaaltype van een koopman-ondernemer = Gentse textielnijverheid Ondernemer = koopman (grondstof, wevers, lakens op de markt aanbieden) In handen van een individu of familie. Verraad van de burgerij= economische slagkracht naar beneden: dus naar sociaal kapitaal (investeren in titels): ver van mercantiele ingesteldheid (verglijden van waarden in de economie) 21 Anouk Jacobs Econometrie Prosopografie: bevolkingsgroepen isoleren en kenmerken geven (bezit, familie, relaties, collectief biografie/portretten (bv. Clerus, adel in een bepaalde tijd) Omschrijven groepen in de West-EU economische groei, superioriteit nu verschoven naar de BRIClanden Psycho-analyse/history Psychologische wetenschap: mentaliteit onderzoeken. Egodocumenten: hoe keken mensen uit het verleden naar hun leven. Waarschuwingen: Lucien Fabre over Rabelais Afzetten tegen anachronismen. Bijvoorbeeld Rabelais: afzetten tegen kerk, kritiek geven Dus voorloper van de 18e eeuwse verlichtsingsfilosofen Maar je moet kijken naar Rabelais vanuit zijn eigen tijd. Antropologie na woII Kolonies dekolonisatiebeweging = strijd voor eigen identiteit Europacentrisme + raciale kenmerken (perioden uit eigen geschiedenis) ME: sociale verhoudingen Ook observatie van primitieve stammen en de gebruiken reflecteren op eigen geschiedenis. Claude Lévy-strauss: directe invloed op Annales Archeologie moet meespelen. Clifford Geertz: gedetailleerd beschrijven van gedrag Belangrijke studie in Negara (Indonesië) Introduceren van vorsten = ceremonie meedoen = macht Ensceneren van de macht = de macht legitimeren concrete symbolen Peter Arnade: rijk van de rituelen Late ME: onze steden hadden conflicten Ritueel: essentie van politieke macht. Bijvoorbeeld: Filips de goede onderwerping Gent Geritualiseerd gebeuren vat de geschiedenis samen vlag, toren Gent, Gentse schepenen zitten geknield in onderkledij, dragen vaandel met symbolen van ambachten 1454: Hertog op paard: kijken neer op politieke elite van de stad Voorbeeld van wat Gent moet doen bij onderwerping: politieke rituelen = macht Bourgondiërs <-> Gent wil economische belangen veiligstellen De Annales: nieuwe sociale geschiedenis Annales d’histoire economique et sociale Annales d’economies, societés, civilation Marc Bloch Studie van het Engels/Frans koningshuis Beginselverklaring/ methodologische bijbel 1941 Zat in het verzet en is door de Gestapo gedood eerste fase fase na WOII geneeskracht van koningen 22 Anouk Jacobs Fernand Braudel na WOII Maakt van de Annales een grote school. Model geschiedenis in drie lagen: - Evenementiële geschiedenis - Conjuncturen: amper zichtbaar voor tijdgenoten, prijsverhogingen - Structuur: geografisch bepalend Philips II: politiek vanuit Middelandse zee (It, belangrijke handelssteden: Venetië): geografische mogelijkheden Civilisation materielle: wanneer burgerij schilderkunst koopt, koopkracht, waarden en normen: voor industriele revolutie Emmanuel Le Roy Ladurie Register van een bisschop: dorpelingen zijn ketters. Bisschop wordt paus gericht op mentaliteiten Montaillou bevragen intieme onderwerpen van bisschop aan de dorpelingen. Symbool voor publieke impact Georg Durby: vragen stellen aan de samenleving, niet aan de gebeurtenissen. Geschiedenis is een verhaal (het stelt vragen aan de geschiedenis via documenten) Casus: illustratie Annales-aanpak Morbiditeit in de late ME: dans macabre: geraamte danst met alle lagen van de bevolking De dood maakt mensen gelijk. Transis: afbeelding van lijken in Ontbinding Fascinatie voor de dood Jean Delumeau: Pisa 1350 1978 Dood in kunst? Waarom? Verklaring: gekoppeld aan de Zwarte dood (enorme sterfte) - De mensen hadden geen weerstand - Populatie werd getroffen - Niemand is veilig Verwerken van de dood op grote schaal. Jacques Chiffoleau Op zoek naar documenten (testamenten) Avignon: centrale, kleinere stad 14eE pauselijk hof (administratie) Obsessie van de dood is ook in testamenten te vinden: boekhouding van het hiernamaals - Investering in grafmonumenten, missen, stoeten Alleen in stedelijk gebied: collectief teruggrijpen naar religieus gedrag: eenzaamheid, angst Verlies sociale controle in verstedelijkte gebieden door de Zwarte dood Nieuwe links en new history Inspiratie uit sociale wetenschappen Past & Present (tijdschrift) Angelsaksisch Staan met elkaar in relatie: neo-marxistische inspiratie Brennerdebate: overgang naar het agrarische (vroeg kapitalisme) transitiedebat 23 Anouk Jacobs Immanuel Wallerstein traditie van de Annales Wereldsysteemanalyse: periferie wordt groter modern world system Ontwerpen van kapitalisme Pleidooi historische en sociale wetenschappen: ze moeten samenwerken Bijvoorbeeld: Studie van minderheidsgroepen: emancipatorische kracht, genderstudies Micro-storia, nieuwe cultuurgeschiedenis en narrativisme Carlo Ginzburg: kleine details in geschiedenis, vanuit deze details de problematiek bovenhalen ‘de kaas en de wormen’ over de schepping Moordenaar aangeklaagd in de kerkelijke rechtbank. Bel. Juridisch: doc. Bewaard Bevragingen: op de pijnbank gelegd Geëxecuteerd als ketter: twijfelde aan de maagdelijkheid van Maria, en dus de goddelijkheid van Jezus. Waarom zo streng opgetreden? Man had pseudo-theologische wijsheid + boerenwijsheid: meningen van hoge en lage cultuur was niet aanvaardbaar. Geen laag van eensgezindheid: botsing tussen twee culturen (hoog en laag) Geert Mak: boerengemeenschap in Noord-Nederland. Reis op de vooravond van de dramatische 20eE Geen geschiedenis van EU, geen uitgebreide uitleg, allemaal kleine feitjes Indrukken weergeven van culturen Nieuwe cultuurgeschiedenis Peter Burke (cultuurgeschiedenis: sociale gesch en mentaliteitsgesch.) schreef over Annales Simon Schama: wetenschappelijke inzichten naar publiek. Europese geschiedenis Robert Muchembled: spanning tussen kerkse elite en volk. Mentaliteitsgeschiedenis in vraag stellen = geschiedenis van representatie Une histoire du diablo (literatuur en juridisch) Hoe werkt het kwade: samenleving is bang, angsten moeten onder controle gehouden worden. Pact met de duivel: kan altijd ingrijpen Narrativisme = het verhaal en hoe het gebracht wordt. Zet zich af tegen kwantitatieve bronnen (statistieken) Meer esthetische werken Frank Ankersmit: historische sensatie: direct contact met mensen uit het verleden. Jo Tallebeek & Tom Verschaffel – De vreugden vn Houssaye Geschiedenis is nutteloos (niet waardeloos): behoefte aan historisch inzicht. Herwaarderen van de historische arbeid. Kern = het scheppingsproces Maatschappelijk engagement 1992: periode van grote ideologische crisis marx heeft afgedaan Verleden op zich + periode waarin historici bezig zijn moet bekeken worden. 24 Anouk Jacobs Belang van taal voor historisch onderzoek Traditie van vernieuwing in de filosofische methode Teksten decoderen, betekenislagen zoeken, weergeven realiteit: analyse van debatten, speech linguistiek,semantiek (symbolen) welke beelden worden gebruikt Lachmann: teksten reconstrueren als we het origineel niet hebben. Maar tekst kan vervalst zijn, of een kopie met fouten. Inhoud-analyse: hoe wordt een boodschap geconstrueerd: psychologische beelden en informatie verwerken. Voobeeld: Amerikaanse campagne 200 Al Gore vs. GW Bush Democraten vs republikeinen Publiek beïnvloeden zonder dat ze het doorhebben. Bureaucrats: associaties doelbewust beïnvloeden Bush gewonnen door subtiele boodschappen: negatieve boodschappen als associatie met de tegenpartij. Belang van semantiek Veel beschikbare jobs: reclame voor uitzendbureau Adecco Heel dikke, naakte man <-> Nederland: grote controverse Gerard Schröder: beschuldigen van fraude met pensioenen Afbeelding geassocieerd met Joodse gevangenen foto Auschwitz Victor Klemperer: Jood, getrouwd met een Arische Duitse zo overleefd Duits filoloog, gespecialiseerd in Franse literatuur, schreef een dagboek over het dagelijks leven in Lingua tertia imperii: taal misbruikt voor politieke Politieke analyse van taal! Analyse woordgebruik tijdens verkiezingen in Amerika: Obama: change Typisch woordgebruik vertelt standpunt dat men wil benadrukken en waar men niet over wil spreken. Belang van semiotiek Erwin Panofsky: iconografie identificeren van personages zoeken naar boodschappen Meer aandacht voor de producent (maker) dan voor de consument. Picasso – Demoiselles d’Avignon Kubisme, bordelen Analyse door Carlo Ginzburg Rapport de force: machtsverhoudingen link zoeken tussen schilderij en Picasso Conclusie: Frère le Nain (18eE), Le bain Turc (1863), fotocollectie Dakar door Edmond Fortier (Afrika) inspiratiebronnen Suprematie van de kolonisten: eisen dat vrouwen op die manier poseren 25 Anouk Jacobs Preutse periode (dus werd gezien als softporno) + Koloniale problemen in Zwart- Afrika Schilderij = niet spontaan, maar koloniale realiteit en machtsverhoudingen Film Filmtaal beeld spreekt een grote rol filmtaal/regisseurstaal Film intern analyseren: per shot Gevolg van de populariteit: boodschappen, historische films: contact met werkelijke gesch. Rosenstone (p.239): spanning tussen het precies weergeven van historische feiten en personages, verhaal voor de film Hannah and her sisters Woody Allan Verschillende registers Monoloog voor kijkers, niet voor het personage Stomme film: zwart beeld met tekst (plaats, tijd) Taalregisters: man Hannah (Michael) heeft een relatie met haar zus, Lee. Michael kiest toch voor zijn vrouw, maar Lee is verliefd op Michael. Snobgedrag: verwijzing naar grote denkers Woordy allen had vroeger zelf een relatie met Hannah Jean d’arc Historische context: Armagnacs vs. Bourguignons wie wordt Franse koning? Engelse/Franse kroon: Prins Hendrik VI vs. Dauphin Karel VII Engeland bezet Frankrijk burgeroorlog 1412: geboorte Oost-Frankrijk Lorraine Onder macht van Bourgondische hertogen Voor inquisitie gebracht (2x) kreeg 1 rehabilitatie 1425: hoort stemmen, wil het koninklijk huis helpen 1428: klopt aan bij een lokale edelman komt in contact met vertrouwelingen van de dauphin en uiteindelijk met de dauphin zelf. Krijgt klein leger: breekt beleg Orléons 8 mei Karel VII wordt in Reims gekroond 17 Juli 1430: gevangengenomen door Luxemburg komt in Engeland Kerk als rechtbank: jury van 40 clerici (top van Parijs) Veroordeling: transgressie van mannengedrag, geen gehoorzaamheid aan de kerk Inquisitie: mensen tot inkeer doen komen. Veroordeelt tot levenslange opsluiting, maar ze blijft stemmen horen brandstapel in Rouen 1455/56: koningschap te danken aan iemand die veroordeeld werd door de kerk? Familie onderzoeken: Was geen arm meisje, dus proces van herziening. Verhaal komt nu terug in de nationale geschiedenis 1755: Voltaire Spreekt over de maagd 1841: Quicherat Republikeinse visie op de twee inquisities: kritiek op adel en koning 26 Anouk Jacobs Mgr. Dupanloup Christelijk offensief, bisschop: meisjes aan de haard mochten wel naar school Jean d’arc gebruikt als voorbeeld 1894: gelukzalig verklaring van Jean d’arc Slachtoffer van kerkelijke onverdraagzaamheid: niet het rolmodel van een vrouw 1874: bezetting Frans grondgebied door Duitsland Jeanne d’arc wordt nationaal symbool in alle kerken 1909: zalig verklaring 1920: WOI Standbeeld Jeanne d’arc in Parijs, samen vechten tegen Duitsland (links en rechts) Heiligverklaring: heilige van de Franse staat. WOII: misdadigers keren terug naar de plaats van de misdaad. De rechtse partij trekt Jeanne d’arc naar zich toe. Jeanne d’arc: onderwerp van fictie veel nawerkingen In de literatuur, in de film (Franstalige, politieke cartoons), BD Beelden: als militair, politieke strijd, vanuit literatuur, afbeeldingen (19e-20e) Belang van hermeneutiek Beschrijvende analyse van bronnen en teksten op basis van bronnen Interpreteren van fenomenen: tekens krijgen betekenis. Wilhelm Dilthey: inleven in personages eind 19eE: details Paul Ricoeur: spanning tussen herinneringen en het construeren van de geschiedenis. Historisch onderzoek heeft een maatschappelijke functie: opstreden als rechter. Tranitional justice Schuld van mensen met dictatuur Historische waarheid naast de herinnering: maatschappelijke problemen zoals transities van politieke personen Nomothetisch Gelooft in wetmatigheden. Reeks van algemene vaststellingen Elke losse handeling binnen een model. wetgevend Robin Collingwood kritiek Verschillende wetmatigheden: het is betekenisvol om feitjes te vatten William Dray kritiek Men moet proberen het gedrag van mensen zo rationeel mogelijk voor te stellen. Geen aandacht aan irrationeel gedrag. Arthur Danto Kritiek Narratief: feiten in juiste volgorde zetten. Niet extreem: aanvaard de mogelijkheid van wetmatigheden. 27 Anouk Jacobs Structuralisme Fernand de Saussure Parole: dagelijkse spreektaal Langue: officiële taal Signifiant/ signifié Losgekoppeld bij latere auteurs Derrida Onderliggende betekenis in variabel: intertekstualiteit (=ontledingskritiek) Toepassen op teksten en iconografie Nelson Goodman Language of art: schilderij 16e E: Hendrik VIII (eng): portretten vergelijken Intertekstualiteit: schilderij Erasmus verwijst naar andere afbeeldingen. Roland Barthes Metaverhalen zoals van Foucault (bv. Lange mars naar verlichting doorheen de tijd) Tekstanalyse: historische en literaire teksten = niet verleden op zich, maar wat geschiedenis van het verleden gemaakt heeft: allemaal visies. Michel Foucault Mei ’68 (opstanden) Geschiedenis van seksualiteit, gevangenisleven. Geconstrueerd vanuit coherente discours: mensen die op een bepaalde tijd op een bepaalde plaats waren. Pessimistische visie: grote organisaties krijgen het dominanter discours, meer macht= postmodernisme <-> Michel de Certeau: optimistische visie: dwingende samenleving ontsnappen door tegenbetogen tegen de maatschappij: dominante politieke ontsnappingsroute Zie wikileaks: sociale netwerken = grotere controle op de samenleving Andere lectuur wordt naar voren gebracht Noam Chomsky taalkundige Ontmaskeren discours van Bush: wat was uiteindelijk de bedoeling van de oorlog. - Kennis en wat men ermee doet - Communicatie op een politiek forum Pierre Bourdieu Onderwijssystemen en elite: permanent politieke kritiek socioloog 28 Anouk Jacobs Het kritisch realisme Keih Jenkins: Geschiedenis = fictie met wetenschap Gebonden aan auteur, stand, tijd en plaats Gabrielle Spiegel en Carolyn Niet alleen auteur, maar ook het karakter van de tekst is belangrijk. Fictionele teksten historische teksten diplomatieke bronnen Niet vrij interpreteren! Geen geintendeerde lezer: voor bureaucratie Betrekken in historisch betoog later: rekening houden met de basis Umberto Eco Limieten van de interpretatie= lezer + tekst hebben rechten. Proberen te interpreteren in de juiste context Roy Bhashar Historische werkelijkheid bestaat! Opvatting op dezelfde voet of met dwingende realiteit harde feiten vertellen realiteit! 29
