paulus` kijk op christus en haar gevolgen voor zijn visie op man

Forumgesprek 17 december 2009 - ‘Noch man noch vrouw ? Paulus tussen theologie en cultuur’
PAULUS' KIJK OP CHRISTUS EN HAAR GEVOLGEN VOOR ZIJN VISIE OP MAN EN VROUW
Peter Schmidt
1
De basisintuïtie van Paulus: Jezus Christus is de voltooiing en het
einde van de Wet.
1.1. De bijbels-joodse achtergrond van Paulus' denken: hoe kan de mens
in Gods ogen gerechtvaardigd worden? De Wet als volbrenging van Gods
wil.
1.2. Het kruis van Christus betekent paradoxaal onze bevrijding van de
Wet als weg tot rechtvaardiging.
1.3. Geen wet of traditie kan nog muren opwerpen tussen mensen. Allen
zijn immers geroepen tot Gods liefdevolle genade.
1.4. Paulus' basisintuïtie betekent de principiële, theologisch gefundeerde
opheffing van alle verschillen tussen mensen.
2.
Paulus' eschatologische verwachting
2.1. Net zoals Jezus en de eerste leerlingen denkt Paulus dat het einde
van deze wereldtijd nabij is, en verwacht hij een spoedige wederkomst
van Christus voor het oordeel.
2.2. Net zoals bij Jezus (en Johannes de Doper?) brengt deze
eindverwachting een relativering mee van alle menselijke activiteiten en
verbanden, meer bepaald ook van de familieverhoudingen.
3.
Distantie tussen theologische principes en culturele situatie
3.1. Paulus is een kind van zijn tijd en cultuur.
Net als bij Jezus en bij alle vroegere en latere aspecten van geloof en kerk
is er een afstand tussen de principiële inzichten en hun vertaling naar
sociale, politieke, economische, ethische etc. situaties. Zo heeft Jezus bv.
nergens formeel het verdrukkende Romeinse systeem of de slavernij
aangeklaagd.
3.2. Paulus komt uit een sterk patriarchale cultuur.
Zijn visie op de verhouding man-vrouw en op het gezin is daardoor
beïnvloed, en traditionele elementen blijven er hun rol in spelen. Dat
betekent o.a. dat voor hem in de normale familieverhoudingen, en ook in
de kerkelijke gemeenschap van het 'lichaam van Christus', de man het
hoofd is.
Hetzelfde geldt ook wel voor zijn visie op de (niet-)publieke rol van de
vrouw.
1
Forumgesprek 17 december 2009 - ‘Noch man noch vrouw ? Paulus tussen theologie en cultuur’
3.3. De bescheiden kijk die ons gegund is op de wereld van Paulus'
gemeenten toont toch ook een grotere verantwoordelijkheid, autonomie
en vrijheid voor de vrouw dan we vanuit de bijbelse achtergrond zouden
verwachten. Er is sprake van actieve vrouwelijke medewerkers en zelfs
'apostelen'.
4.
Paulus niet méér laten zeggen dan hij bedoelt of kan.
4.1. Eenmaal Paulus' brieven als 'Woord Gods' golden, werden zij ook
slachtoffer van een tijdloze en monolitische invulling van dat begrip.
Dat betekent dat men uit het oog verloor dat veel van zijn uitspraken en
denkpatronen zonder meer historisch gerelativeerd moeten worden, en
desgevallend als voorbijgestreefd en niet meer normerend.
4.2. Paulus maakt - net als de evangelisten en de latere kerkvaders voortdurend gebruik van retorische redeneringstechnieken die zijn lezers
of toehoorders moeten overtuigen. Vele daarvan hebben enkel een
momentane functie, en functioneren enkel naar de concrete situatie toe.
Paulus schrijft bijna nergens als systematicus, maar als reagerend op
concrete situaties en personages.
4.3. Goede exegese van Paulus hoedt zich ervoor relatieve en historische
bepaalde uitspraken en argumenten te dogmatiseren en tot norm voor alle
tijden en alle culturen te verklaren.
2