Beschermingsdossier

Beschermingsdossier
Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit
de Eerste Wereldoorlog in LangemarkPoelkapelle (Poelkapelle)
Monument
Agentschap
Onroerend
Erfgoed
Beschermingsdossier:
Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Langemark-Poelkapelle (Poelkapelle), Houthulstseweg zonder nummer –
monument
INHOUDELIJK DOSSIER
Dossiernummer: 4.001/33040/107.1
Hannelore Decoodt
24/09/2016
Pagina 2 van 10
Beschermingsdossier: Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Monument
INHOUDSTAFEL
1.
Beschrijvend gedeelte ................................................................................... 4
1.1. Situering .................................................................................................. 4
1.2. Historisch overzicht ................................................................................... 4
1.2.1.
Het Houthulstbos tijdens de Eerste Wereldoorlog .................................... 4
1.2.2.
Artillerie in het Houthulstbos................................................................. 5
1.2.3.
Het dubbele kanon in de geschutsbedding .............................................. 6
1.3. Beschrijving met inbegrip van de erfgoedkenmerken en erfgoedelementen ....... 6
1.4. Fysieke toestand van het onroerend goed .................................................... 7
2.
Evaluerend gedeelte ..................................................................................... 7
2.1. Evaluatie van de erfgoedwaarden ................................................................ 7
2.1.1.
Historische waarde .............................................................................. 7
2.1.2.
Culturele waarde ................................................................................. 7
2.2. Motivering van het type bescherming........................................................... 8
2.3. Motivering van de afbakening van de bescherming ........................................ 8
2.4. Juridische toestand .................................................................................... 8
2.4.1.
Onroerend Erfgoed .............................................................................. 8
2.4.2.
Ruimtelijke Ordening ........................................................................... 8
3.
Beheersvisie ................................................................................................ 8
3.1. Beheersdoelstellingen voor het beschermd onroerend goed ............................ 8
3.2. Bijzondere voorschriften voor het beschermd onroerend goed ......................... 8
3.3. Toelatingsplichtige handelingen voor het beschermd onroerend goed ............... 9
4.
Bronnen ...................................................................................................... 9
5.
Bijlagen bij het inhoudelijk dossier ................................................................10
5.1. Omgevingsplan bij de bescherming ............................................................10
5.2. Fotobijlage ..............................................................................................10
5.3. Documentatie ..........................................................................................10
5.4. Criterianota .............................................................................................10
Dossiernummer:4.001/33040/107.1
Pagina 3 van 10
Beschermingsdossier: Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Monument
1.
BESCHRIJVEND GEDEELTE
Dit beschermingsdossier maakt deel uit van het thematische beschermingspakket
‘Bunkers uit de Eerste Wereldoorlog in het Duitse hinterland’, dat op zijn beurt kadert in
de reeks beschermingsdossiers van het erfgoed van beide wereldoorlogen in Vlaanderen.
Meer duiding over dit thematische pakket is terug te vinden in de criterianota in bijlage.
Hierin worden de belangrijkste krijtlijnen van de Eerste Wereldoorlog geschetst, evenals
het belang en de evolutie van de Duitse bunkerbouw tijdens de Grooten Oorlog. Ten
slotte worden de erfgoedwaarden en criteria besproken, die aan de basis liggen van de
selectie van beschermingswaardige bunkers.
Op 12 mei 2014 wees de Dienst Toerisme van de gemeente Langemark-Poelkapelle op
het bestaan van deze geschutsbedding en werd tegelijk de bescherming ervan
aangevraagd. Onroerend Erfgoed werd dus pas na de beschermingsrondes van Duitse
bunkers in Langemark-Poelkapelle op de hoogte gebracht van het bestaan van deze
geschutsbedding. Strikt genomen behoort Langemark-Poelkapelle niet tot wat
gedefinieerd is als ‘Duits hinterland’. Inhoudelijk sluit de geschiedenis van de
geschutsbedding echter naadloos aan op die van de bunkers in het Duitse hinterland, en
ook geografisch ligt de geschutsbedding op amper 1200 meter van de gemeente Staden
af, dat wel behoort tot het ‘Duitse hinterland’. Omwille van deze geografische en
inhoudelijke redenen is het wel opportuun om de beschermingsprocedure van deze
geschutsbedding te koppelen aan het thematische beschermingspakket van bunkers in
het Duitse hinterland.
1.1. Situering
Duitse geschutsbedding bij een akker ten zuiden van het (huidige) bos van Houthulst,
ten noorden van de voormalige spoorlijn Ieper-Torhout. De geschutsbedding ligt meer
bepaald ten oosten van de Houthulstseweg, ten zuiden van de Conterdreef en ten
noorden van de Stadensteenweg.
1.2. Historisch overzicht
Duitse betonnen geschutsbedding voor zwaar geschut, uit de Eerste Wereldoorlog. De
geschutsbedding is vóór de Derde Slag bij Ieper aangelegd in Houthulstbos.
1.2.1. Het Houthulstbos tijdens de Eerste Wereldoorlog
Het huidige Houthulstbos is een overblijfsel van het historische Vrijbos, dat in de vroege
middeleeuwen nog ongeveer 4000 hectare groot was (1). In de volgende eeuwen, onder
opeenvolgende heersers en eigenaars en na diverse ontginningen, werd het bos beetje
bij beetje kleiner. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog bedroeg de oppervlakte
van het Vrijbos nog ongeveer 1000 hectare.
Het bos viel op 20 oktober 1914, tijdens de Eerste Slag bij Ieper (18 oktober – 22
november 1914) in Duitse handen. Het bos bleek een strategisch interessante locatie te
zijn door zijn hoogteligging, op een uitloper van de rug van Westrozebeke. Bovendien
vormden de bomen een uitstekende camouflage voor de Duitse activiteiten.
Duitse eenheden bouwden het Houthulstbos uit tot een goed gecamoufleerde
opslagplaats. Heel wat troepen werden ingekwartierd in diverse barakkenkampen,
verspreid over het bos. Er werden oefenterreinen met schietstanden aangelegd.
Noodzakelijkerwijze verschenen er in en rond het bos, zeker ten gevolge van de Eerste
Slag bij Ieper en de Tweede Slag bij Ieper (22 april – 27 mei 1915) vele begraafplaatsen.
Het bos werd meer en meer versterkt. In het bos werden goed gecamoufleerde
artillerieopstellingen geplaatst (zie verder), evenals munitieopslagplaatsen. Er werd een
netwerk van smalspoorlijnen aangelegd met bijhorende laadstations. Deze waren nodig
voor de aanvoer van munitie voor de artillerie, maar ook van materialen om bunkers te
bouwen. In dit bos werden namelijk vele bunkers opgetrokken, vaak bedoeld als
1
Baccarne & Steen 2002, 37-51.
Dossiernummer:4.001/33040/107.1
Pagina 4 van 10
Beschermingsdossier: Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Monument
artilleriecommandoposten of als schuilplaatsen voor de manschappen van de artillerie,
maar ook voor de verdediging van het bos.
Ten westen van het bos liep de II. Stellung , ten oosten de Flandern I Stellung. Tussen
beide stellingen, die min of meer noord-zuid georiënteerd liepen, werden Riegel of
grendelstellingen aangelegd. Behalve bunkers dienden ook prikkeldraadversperringen
een vijandelijke inname van het bos te voorkomen. Op de hoeken van het bos werden
heuse versterkte punten uitgebouwd om het bos te verdedigen tegen mogelijke
aanvallers. Ten behoeve van de artillerie werden er observatieposten in de bomen
ingericht, evenals een hangar voor observatieballonnen.
Door aanhoudende artilleriebeschietingen vóór en tijdens de Derde Slag bij Ieper en door
de overvloedige regenval veranderde de bodem van het Houthulstbos in een erg
modderig terrein. Tijdens de voorbereidende artilleriebeschietingen waren de Duitse
bunkers en draadversperringen helemaal niet vernietigd. Behalve vijandelijke
artilleriebeschietingen en gasaanvallen hadden de aanvallers ook af te rekenen met
dodelijk efficiënte mitrailleurs die vanaf de talrijke Duitse bunkers gehanteerd werden.
Van stellingen is tegen eind 1917 helemaal geen sprake meer, slechts enkele betonnen
bunkers en de half met water gevulde granaattrechters konden de verdedigers van het
bos enige beschutting bieden.
Op de eerste dag van het geallieerde Bevrijdingsoffensief, op 28 september 1918, werd
er in deze omgeving opnieuw zwaar gevochten ten koste van heel wat bloedvergieten.
Het Belgische leger slaagde er nu wel in het Houthulstbos, of wat er toch van overbleef,
te veroveren.
1.2.2. Artillerie in het Houthulstbos
Het Houthulstbos bleek een goede locatie te zijn om geschut op te stellen. Vanaf het
Houthulstbos kon bovendien de hele Ieperboog onder vuur genomen worden. In het bos
stonden er in 1917 vele kanonnen opgesteld. Werner Beumelburg gewaagt van bijna 500
stuks in aantal die vooral ’s nachts actief waren (2). Deze batterijen, van vérdragende
artillerie over veldartillerie tot loopgraafmortieren, stonden opgesteld aan de vele
kruispunten van dreven. Ze waren niet alleen bedoeld om de vijandelijke linies te
bestoken en het bos tegen een vijandelijke aanval te verdedigen, maar naar verluidt ook
als oefenmateriaal voor de artilleristen (3).
De aanwezige kanonnen en hun activiteiten leidden er toe dat het bos veelvuldig onder
vuur genomen werd door de vijandige artillerie en vliegtuigen (4). Zo zou de Belgische
luchtmacht reeds in de zomer van 1915 het Houthulstbos twee keer bombarderen, de
tweede keer samen met Franse en Britse luchtmachteenheden. Vooral tijdens de Derde
Slag bij Ieper werd het bos voortdurend onder vuur genomen. Deze beschietingen en
bombardementen toverden het Houthulstbos om tot een waar kraterlandschap vol
granaattrechters, waar nauwelijks nog boomstronken recht stonden. Het bos bood
bijgevolg geen afdoende bescherming meer tegen vijandelijke observatie. Geleidelijk
aan, zeker na de mislukking van het Duitse Lente-Offensief in 1918, werd de artillerie uit
het bos teruggetrokken (5).
2
3
4
5
Beumelburg 1928, 62
Baccarne & Steen 2002, 48-49
Lambrecht 2014, 27, 31
Baccarne & Steen 2002, 49
Dossiernummer:4.001/33040/107.1
Pagina 5 van 10
Beschermingsdossier: Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Monument
1.2.3. Het dubbele kanon in de geschutsbedding
De betonnen geschutsbedding was geconstrueerd in een zuidelijk deel van het bos, in
een stuk bos dat na de oorlog niet meer werd heraangelegd, ten noorden van de
voormalige spoorlijn Ieper-Torhout, ten oosten van de weg Poelkapelle-Houthulst, ten
zuiden van de Conterdreef, Rogge Strasse geheten op Duitse stafkaarten.
De betonnen geschutsbedding was opgetrokken voor een zwaar stuk geschut. Het zou
gaan om een kanon van het type Theodor-Karl met pantserkoepel Drh. L. C/96/97, een
type pantserkoepel voor twee 24cm SK L/40 kanonnen, afkomstig van het oorlogsschip
SMS Fürst Bismarck (6).
Pas vanaf eind 1916, nadat het Duitse leger zelf ervaren had hoe efficiënt het Franse
leger spoorweggeschut inzette tijdens de Slag aan de Somme (1 juli – 18 november
1916), zette het Duitse leger zwaar geschut in, gemonteerd op treinstellen (7).
Aanvankelijk werden kanonnen afkomstig van oorlogsschepen, enkel door de Duitse
marine ingezet (8).
De SMS Fürst Bismarck was het eerste gepantserde oorlogsschip van de Kaiserliche
Marine dat vanaf 1900 in gebruik genomen was (9). Het schip werd aan het begin van de
Eerste Wereldoorlog gebruikt voor de verdediging van kusten, maar bleek niet meer
geschikt voor deze taak. De vier kanonnen van het type 24cm SK L/40, die per twee
gevat zaten in één pantserkoepel, werden gedemonteerd en aangepast voor hergebruik
door het landleger. Ook bij andere oorlogsschepen die niet meer voldeden, werden de
kanonnen weggenomen voor hergebruik. In het totaal werden er 26 kanonnen van het
type 24cm SK L/40 hergebruikt aan het front, waarvan 18 aan het westelijke front.
Het kanon werd bediend door de Fuβartillerie-Batterie 1025, een batterij die in januari
1917 door Fuβartillerie-Regiment 7 opgericht was (10). De munitie voor het kanon werd
per spoor aangevoerd. Tijdens de zomer van 1917 beschoot batterij 1025 met de Turm
Theodor Karl zes Britse observatieballonnen op een afstand van 15 kilometer (11). Deze
observatieballonnen werden binnen een week vernietigd. Vanaf juli 1917 werd de batterij
onder vuur genomen door Frans spoorweggeschut, waarop de twee kanonnen eind 1917
verwijderd werden uit hun pantserkoepel (12).
Volgens Duitse militaire stafkaarten eindigde een spoor bij de geschutsbedding (13). Iets
meer oostwaarts ontdubbelde dit spoor. Er waren diverse betonnen constructies bij de
geschutsbedding opgericht, die dienden voor de opslag van munitie en als onderkomen
voor de manschappen. Deze bunkers en de lege kanonbedding zijn onder meer te zien op
luchtfoto’s van na de Derde Slag bij Ieper, toen het bos grotendeels kapotgeschoten was
(14).
1.3. Beschrijving met inbegrip van de erfgoedkenmerken en erfgoedelementen
Betonnen geschutsbedding met ovaalvormig grondplan. Het beton is voor zover
zichtbaar, gewapend met ronde ijzers die samengevlochten zijn in rechthoekig verband.
Aan de buitenzijde heeft de constructie een diameter van 11,3 meter, aan de binnenzijde
6,9 meter. De muurdikte van de omwalling bedraagt 2,2 meter.
Lambrecht 2014, p. 34-37. ‘Drh. L.’ staat voor Drehscheibenlafette, een type affuit met draaischijven, waarop
het kanon gemonteerd kon worden (Krieger 1910, p. 909). ‘SK’ staat voor Schnelladekanone, ‘L’ verwijst naar
Länge, 40 betekent dat het kanon 40 keer langer is dan zijn diameter. ‘SMS’ staat voor Seiner Majestät Schiff’,
Fürst Bismarck verwijst naar de Pruisische staatsman en latere rijkskanselier Otto von Bismarck.
7
François G. 2006, 3.
8
François G. 2006, 8.
9
SMS Fürst Bismarck (1897) [online]; François G. 2006, 34.
10
Lambrecht 2014, 34-35; Batterie 684 + 1025 [online].
11
Lambrecht 2014, 35.
12
François G. 2006, 34.
13
Stellungskarte Diksmuide-Süd, Blatt IX, 20/7/1917; Poelkapelle, 7/9/1917.
14
Zie bijvoorbeeld luchtfoto 2/4/1918 (dianummer 5731, fid 5557).
6
Dossiernummer:4.001/33040/107.1
Pagina 6 van 10
Beschermingsdossier: Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Monument
De betonnen omwalling wordt hoger naar westelijke zijde toe. In de betonnen kuip zijn
zes uitsparingen in de vorm van een rechthoekige nis bewaard. Bovenop de rand van de
kuip zitten enkele openingen.
Het is eigen aan geschutsbeddingen dat er in de ondergrond in en rond de bedding
constructieve elementen of militaire infrastructuur zitten die rechtstreeks verband
houden met de betonnen bedding, zoals betonnen funderingsplaten.
1.4. Fysieke toestand van het onroerend goed
De fysieke toestand van het onroerend goed waarvoor dit beschermingsdossier wordt
opgemaakt is vastgesteld tijdens plaatsbezoeken op 2 juni 2014 en 3 mei 2016. De
fysieke toestand is op dat moment fotografisch gedocumenteerd. Deze registratie is als
bijlage bij het ministerieel besluit gevoegd en geeft een beeld van de toestand van het
onroerend goed op het moment van de bescherming.
De geschutsbedding bevindt zich in een vrij goede toestand voor een betonnen
constructie van honderd jaar oud. De bedding is gevuld met slib, puin en afval en staat
onder water.
2.
EVALUEREND GEDEELTE
2.1. Evaluatie van de erfgoedwaarden
2.1.1. Historische waarde
Deze betonnen geschutsbedding vormt een bijzonder waardevolle getuige van het Duitse
geschut dat tijdens de Eerste Wereldoorlog massaal in het Houthulstbos stond opgesteld.
Zolang dit bos niet massaal beschoten werd, bood het voldoende beschutting voor deze
artillerie. Bovendien kon de ganse Ieperboog vanaf het Houthulstbos onder vuur
genomen worden. In de onmiddellijke omgeving van de geschutsbedding liep er een
spoor dat iets verderop ontdubbelde, voor de aanvoer van het geschut en de munitie.
Vlakbij waren er ook bunkers opgetrokken voor de opslag van munitie en als
onderkomen voor de manschappen die het geschut bedienden. De historische context is
dus bijzonder belangrijk.
Op deze geschutsbedding stond een uiterst zeldzaam dubbel kanon opgesteld, dat
afkomstig was van de SMS Fürst Bismarck. Dit was het eerste gepantserde oorlogsschip
van de Kaiserliche Marine dat vanaf 1900 in gebruik genomen was. In de betonnen
bedding werd meer bepaald een gepantserde geschutstoren geplaatst van het type
Theodor-Karl, waarin twee 24cm SKL/40 kanonnen waren geplaatst. Tijdens de zomer
van 1917 beschoot deze batterij onder meer zes Britse observatieballonnen op een
afstand van vijftien kilometer. Vanaf juli 1917 werd de batterij door Franse
spoorwegartillerie onder vuur genomen. Eind 1917 werden de twee kanonnen verwijderd,
maar de gepantserde geschutstoren bleef.
2.1.2. Culturele waarde
Als materiële getuige van de Grooten Oorlog, die Vlaanderen jarenlang in zijn greep had
en het leven van ontelbaar veel mensen ingrijpend tekende of volledig verwoestte. De
Eerste Wereldoorlog was een internationale gebeurtenis bij uitstek, met West-Vlaanderen
als één van de strijdtonelen waar honderdduizenden mannen uit de hele wereld vochten.
De herinnering aan de Eerste Wereldoorlog kent nog steeds een breed maatschappelijk
en internationaal draagvlak.
Dossiernummer:4.001/33040/107.1
Pagina 7 van 10
Beschermingsdossier: Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Monument
2.2. Motivering van het type bescherming
De Duitse betonnen geschutsbedding uit de Eerste Wereldoorlog wordt beschermd als
monument. Het Onroerenderfgoeddecreet definieert een monument als volgt: “een
onroerend goed, werk van de mens of van de natuur of van beide samen, met inbegrip
van de cultuurgoederen die er integrerend deel van uitmaken, inzonderheid de
bijhorende uitrusting en de decoratieve elementen van algemeen belang wegens de
erfgoedwaarde(n).”
2.3. Motivering van de afbakening van de bescherming
De afbakening van het beschermd onroerend goed is opgenomen op het plan dat als
bijlage bij het ministerieel besluit is gevoegd. Alle kadastrale percelen gevat door de
bescherming zijn opgenomen in artikel 1 van het ministerieel besluit.
Enkel de betonnen geschutsbedding wordt ter bescherming voorgesteld. Rond de
geschutsbedding wordt een bijkomende strook van twee meter mee afgebakend, zodat
uitstekende betonnen funderingsplaten en andere elementen die integraal deel
uitmaakten van de geschutsbedding maar niet steeds bovengronds waarneembaar zijn,
mee opgenomen zijn in de bescherming. Dit betekent een deel van het perceel 400C.
2.4. Juridische toestand
2.4.1. Onroerend Erfgoed
De geschutsbedding is opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig
erfgoed, met ID-nummer 217048.
2.4.2. Ruimtelijke Ordening
De geschutsbedding is gelegen in agrarisch gebied (cf. Gewestplan). Dit betreft
herbevestigd agrarisch gebied.
Gelegen binnen het provinciaal RUP “Solitaire vakantiewoningen – Westhoek”,
goedgekeurd op 18/10/2013 (RUP_30000_213_00119_00001).
Gelegen net ten noorden van het gewestelijk RUP “Leidingstraat AlveringemMaldegem” (RUP_02000_212_00406_00001).
3.
BEHEERSVISIE
De opmaak van de beheersvisie gebeurde in samenspraak met de afdeling Beheer WestVlaanderen, op een overleg op dinsdag 17 mei 2016.
3.1. Beheersdoelstellingen voor het beschermd onroerend goed
In het beschermingsbesluit zijn beheersdoelstellingen opgenomen. Je vindt die terug
onder artikel 3 van het besluit. De beheersdoelstellingen moeten de zakelijkrechthouders
(eigenaars, erfpachthouders, opstalhouders en leasinggevers) en gebruikers op weg
helpen om de erfgoedwaarden maximaal in stand te houden of te verbeteren. Ze hebben
de optimale verwezenlijking van de erfgoedwaarden voor ogen.
Ze geven richting aan of vormen een kader voor toekomstig beheer van het beschermd
onroerend goed. Zakelijkrechthouders en gebruikers dienen rekening te houden met deze
beheersdoelstellingen als ze werken wensen uit te voeren aan het beschermd goed. Ook
de overheid houdt met deze doelstellingen rekening als ze over deze werken advies moet
geven of als ze toelating moet geven voor die werken.
De beheersdoelstellingen spelen in op de erfgoedwaarden, erfgoedelementen en
erfgoedkenmerken opgenomen in artikel 2 van het beschermingsbesluit.
3.2. Bijzondere voorschriften voor het beschermd onroerend goed
Voor elk beschermd onroerend goed geldt het actief en passief behoudsbeginsel. Dit
betekent dat de zakelijkrechthouders en gebruikers het beschermd goed in goede staat
Dossiernummer:4.001/33040/107.1
Pagina 8 van 10
Beschermingsdossier: Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Monument
moeten houden door de nodige instandhoudings-, beveiligings-, beheers-, herstellingsen onderhoudswerken uit te voeren en dat het verboden is om een beschermd onroerend
goed te ontsieren, te beschadigen, te vernielen of de erfgoedwaarden er van aan te
tasten. Het betekent ook dat een zakelijkrechthouder en gebruiker verplicht is het
beschermd onroerend goed als een goed huisvader te beheren en het dus niet te
verwaarlozen. Alle voorschriften voor de instandhouding en het onderhoud van het
beschermd onroerend goed die van toepassing zijn op het beschermd goed zijn
opgenomen in artikel 4 van het beschermingsbesluit.
In het Onroerenderfgoeddecreet en Onroerenderfgoedbesluit zijn een aantal algemene
voorschriften voor de instandhouding en het onderhoud van beschermd onroerend
erfgoed opgenomen. Dat zijn deze:
Het goed als een goed huisvader beheren en de nodige voorzorgsmaatregelen
nemen tegen schade ten gevolge van brand, blikseminslag, diefstal, vandalisme,
wind of water;
De toestand van het goed regelmatig controleren;
Regulier onderhoud uitoefenen;
Onmiddellijk passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen nemen in geval
van nood.
3.3. Toelatingsplichtige handelingen voor het beschermd onroerend goed
Voor sommige werken aan het beschermd onroerend goed moet een toelating worden
gevraagd. Sommige werken kunnen namelijk een negatief effect hebben op de
erfgoedwaarden. Voor alle werken die stedenbouwkundig vergunningsplichtig zijn, of
waarvoor een verkavelingsvergunning, milieuvergunning of natuurvergunning nodig is
vraagt de vergunningverlener (de gemeente of de Vlaamse overheid) advies aan het
agentschap Onroerend Erfgoed van de Vlaamse overheid.
Voor een aantal werken die niet vergunningsplichtig zijn, moeten de zakelijkrechthouders
en gebruikers, voorafgaand aan de uitvoering van de werken, toelating vragen aan het
agentschap Onroerend Erfgoed of aan de erkende Onroerenderfgoedgemeente. Een
overzicht
van
alle
erkende
onroerenderfgoedgemeenten
is
te
vinden
op
www.onroerenderfgoed.be.
De werken waarvoor u toelating moet vragen zijn opgesomd in artikel 5 van het
beschermingsbesluit.
4.
BRONNEN
-
-
-
Koninklijk
Legermuseum
Brussel,
Collectie militaire luchtfoto’s
Eerste
Wereldoorlog (geraadpleegd in het Kenniscentrum In Flanders Fields Museum
Ieper), Belgische luchtfoto 2/4/1918 (dianummer 5731, fid 5557).
Kriegsarchiv München, Collectie militaire stafkaarten Eerste Wereldoorlog,
Poelkapelle, 7/9/1917.
Mapping the front. German maps. Military mapping 1914-1918: Great War Trench
Map DVD Collection (The Western Front Association in association with the
Imperial War Museum), 2010: Stellungskarte Diksmuide-Süd, Blatt IX,
20/7/1917.
BACCARNE R. & STEEN J. 2002: Van het Vrijbos tot Roeselare. Eindoffensief,
Langemark-Poelkapelle.
BEUMELBURG W. 1928: Flandern 1917, Oldenburg/Berlin.
FRANCOIS G. 2006: Eisenbahnartillerie. Histoire de l’artillerie lourde sur voie
ferrée allemande des origines à 1945, Paris.
KRIEGER E. 1910: Johows Hilfsbuch für den Schiffbau. Band 2. Berlin.
LAMBRECHT E. 2014: Het onbarmhartige bos. De gevechten bij het Bos van
Houthulst in 1917 (3de Slag bij Ieper), Wevelgem.
Dossiernummer:4.001/33040/107.1
Pagina 9 van 10
Beschermingsdossier: Duitse geschutsbedding Houthulstbos uit de Eerste Wereldoorlog,
Monument
-
-
-
5.
VERBEKE R. 2006: Het Bevrijdingsoffensief in 1918, in: CHIELENS P., DECOODT
H. & DENDOOVEN D.: De laatste getuige. Het oorlogslandschap van de Westhoek,
Tielt, 63-66.
WEEMAES M. s.d.: Van de IJzer tot Brussel. Het Bevrijdingsoffensief van het
Belgisch leger. 28 september 1918, s.l.
S.N.,
s.d.:
SMS Fürst
Bismarck (1897)
[online],
https://en.wikipedia.org/wiki/SMS_F%C3%BCrst_Bismarck_(1897) (geraadpleegd
op 21/5/2016).
Batterie
684
+
1025
[online],
http://www.milex.de/forum/westfrontShow.php?messageNummer=1072032909&
page=13 (geraadpleegd op 21/5/2016).
Informatie meegedeeld door Jo Lottegier, 13 mei 2014.
BIJLAGEN BIJ HET INHOUDELIJK DOSSIER
5.1. Omgevingsplan bij de bescherming
Zie afzonderlijk document.
5.2. Fotobijlage
De fotobijlage bij het ministerieel besluit bevat alle relevante foto’s voor dit dossier. Er is
geen afzonderlijke fotobijlage bij het inhoudelijke dossier gevoegd.
5.3. Documentatie
Zie afzonderlijk document.
5.4. Criterianota
Zie afzonderlijk document.
Dossiernummer:4.001/33040/107.1
Pagina 10 van 10