Aan de gemeenteraad Van het college Datum 4 februari 2014

Aan
Van
Datum
Onderwerp
Zaaknummer
de gemeenteraad
het college
4 februari 2014
Standpunt over schaliegas
79762
Aanleiding:
Enkele maanden geleden hebben veel gemeenten, waaronder alle gemeenten in Zuid-Holland
Zuid, een brief van de Stichting Schaliegasvrij Nederland gekregen waarin de gemeenten
werden opgeroepen hun gemeente “schaliegasvrij” te verklaren. Naar aanleiding daarvan
willen wij u informeren over ons standpunt daaromtrent en over de aspecten en
ontwikkelingen rondom schaliegas.
Uitwerking:
Schaliegas
Schaliegas is aardgas dat zit opgesloten in schaliegesteente zeer diep in de grond. Schaliegas
is een fossiele brandstof. Het gebruik van fossiele brandstoffen veroorzaakt de
milieuproblemen door het vrijkomen van CO2, dat gas is verantwoordelijk voor de opwarming
van de aarde.
Het Rijk wil de weg vrij maken voor schaliegaswinning in Nederland. Er zijn in Nederland drie
opsporingsvergunningen voor schaliegas afgegeven: in Noord-Brabant (Boxtel, Haaren) en de
Noordoostpolder. Er zijn (nog) geen aanvragen voor proefboringen naar schaliegas in ZuidHolland Zuid. Ook in de ondergrond van de gemeente Molenwaard zou volgens de kaart
“Schalieformaties Nederland” (bijlage 3) schaliegas aanwezig kunnen zijn.
Winning van schaliegas
Doordat het gas in de poriën van het gesteente zit, is het niet gemakkelijk om het uit de
bodem te winnen. Om het gas vrij te laten komen uit het gesteente worden technieken als
horizontaal boren en ‘fracking’ gebruikt. Fracking is het onder hoge druk injecteren van water
vermengd met zand en chemicaliën in de aardlaag. Hierdoor breekt het gesteente en kan het
gas vrijkomen.
Fracken is niet zonder risico. Door het fracken van ondergronds gesteente en het in de
ondergrond pompen van grote hoeveelheden water kunnen aardbevingen ontstaan.
Daarnaast kent de winning van schaliegas een aantal risico’s voor het milieu, van
landschapsaantasting en lekkend methaan tot vervuiling van grondwater en gifstoffen in de
landbouw.
De winning van schaliegas creëert grote hoeveelheden chemisch verontreinigd afvalwater, vol
fracking-chemicaliën zware metalen en zelfs radioactieve elementen als barium en strontium.
Dit vormt een grote bedreiging voor drinkwaterreservoirs en bijvoorbeeld de landbouw.
Olie en gaswinning Ottoland
In Ottoland gaat het niet om winning uit schalielagen maar uit zandsteenlagen. Schalielagen
zijn versteende kleilagen (kleisteen/leisteen) in de diepe ondergrond. Doordat dit gesteente
zeer dicht van structuur is (vrijwel geen holle ruimte aanwezig) is de olie en het gas dat zich
hierin heeft gevormd, voor een groot gedeelte ook in het gesteente achtergebleven en zit het
opgesloten in miljoenen microscheurtjes die in deze lagen aanwezig zijn. Om olie en/of gas
hieruit te winnen moet de techniek van fracking worden toegepast.
Zandsteenlagen bestaan uit versteend zand en in deze lagen is er tussen de zandkorrels holle
ruimte aanwezig waarin zich olie en/of gas kunnen bevinden.
Bij zandsteenlagen zijn de holle ruimten tussen korrels met elkaar verbonden en kan de olie
of het gas wel uit zichzelf naar de put toestromen. Hoe makkelijk dat gaat hangt af van de
samenstelling van de zandsteen, met name hoe de korrelgrootte is geweest. Ook bij
2
zandsteenformaties kan de toestroming matig zijn en kan het nodig/nuttig zijn om te fracken,
hetgeen ook in Ottoland is gebeurd.
Notitie Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid
De Omgevingsdienst heeft een notitie opgesteld om de verschillende gemeenten te helpen bij
het bepalen van een standpunt over schaliegas. De belangrijkste aandachtspunten uit de
notitie zijn:
1. Bodem
De bodem levert de maatschappij allerlei producten zoals: voedselgewassen, (drink(water) en
energie. De bodem is een complex natuurlijk systeem vol kwetsbaar en dienstbaar leven wat
zorgt voor zuivering van water en de vruchtbaarheid.
2. Boringen naar schaliegas:
(Proef)boringen naar schaliegas zijn controversieel en brengen risico’s met zich mee die nog
onvoldoende zijn onderzocht. Er kleven risico’s en gevolgen voor mens, natuur en milieu aan
het boren naar schaliegas. Risico’s zijn bijv. de kans op aardbevingen en gevolgen voor de
watervoorziening. Daarnaast zijn er gevolgen voor omwonenden zoals geur- en
geluidsoverlast, overlast van transportbewegingen enz. Er zijn veel uitgebreidere studies
noodzakelijk om de risico’s inzichtelijk te maken.
3. Duurzaamheidsbeleid
Het vergroten van de gaswinning (conventioneel en/of onconventioneel) heeft een negatieve
invloed op de transitie naar duurzame energie.
4. Milieuaspecten
Bij de winning van schaliegas risico’s zijn op vervuiling van bodem, grond- en drinkwater. Met
name het ‘fracken’ van het gesteente kan zorgen voor een grote milieuvervuiling.
Daarnaast zal bij de winning van schaliegas door omwonenden overlast kunnen worden
ervaren van de boortorens, het boren en de transportbewegingen (geluidhinder).
Het is nog onbekend of er andere effecten zullen optreden zoals aardbevingen.
5. Juridische aspecten
Het opsporen en winnen van delfstoffen valt onder de Mijnbouwwet. De Minister van
Economische Zaken is de verantwoordelijke bewindspersoon als het gaat om de winning van
schaliegas. Als Molenwaard een signaal afgeeft een schaliegasvrije gemeente te willen zijn
heeft dit geen rechtsgevolgen omdat de Minister EZ bevoegd is voor de Mijnbouwwet. De
gemeente kan tegen een vergunningentraject voor het opsporen en winnen van schaliegas
wel bezwaar en/of beroep in te stellen.
6. Programma Ondergrond
De gemeenten in Zuid-Holland Zuid zijn inmiddels binnen het Programma Ondergrond van de
Omgevingsdienst zijn bezig met het opstellen van regionale ondergrondagenda’s. Daarin
wordt op integrale en gestructureerde wijze een begin gemaakt met het inventariseren en
afwegen van gemeentelijke (en regionale) belangen in de ondergrond. Daarbij ligt de nadruk
niet op één individueel thema zoals schaliegas, maar juist op de samenhang en onderlinge
raakvlakken van alle verschillende thema’s in de ondergrond. Denk hierbij aan de
bodemwarmte, bodemleven enz.
Samenvatting en standpunt college
Er zullen door het Rijk nog veel zaken rondom de winning van schaliegas dienen te worden
uitgezocht. Minister Kamp heeft in september jl. in een brief aan de Tweede Kamer
aangegeven dat hij een structuurvisie/Plan MER zal laten opstellen waarin onderzocht wordt
welke locaties in het gehele land het meest geëigend zijn voor proefboringen. Hij schat dat
het opstellen daarvan één tot anderhalf jaar zal duren. Tot dan zullen er geen proefboringen
worden gedaan en zullen er geen nieuwe aanvragen voor opsporingsvergunningen in
behandeling worden genomen.
3
Er zijn op dit moment 3 gemeenten nadrukkelijk in beeld c.q. voor 3 gemeenten is een
opsporingvergunning afgegeven. Er zijn nog geen aanvragen ingediend voor proefboringen in
Zuid-Holland Zuid. In deze regio zijn er ondertussen een paar gemeenten (2 a 3) die zich tot
“schaliegasvrije gemeente” hebben verklaard.
Met een dergelijke verklaring wordt een duidelijk signaal richting bevolking en Rijk afgegeven.
Verwacht wordt echter dat het Rijk bij het maken van haar plannen weinig of geen rekening
met een dergelijke verklaring van een individuele gemeente zal houden. Een verklaring van
een groot aantal gemeenten zal “meer indruk maken”. De kans dat het Rijk daarmee
rekening houdt wordt veel groter geacht.
Wij hebben dan ook besloten nog geen standpunt in te nemen naar aanleiding van het
verzoek van Stichting Schaliegasvrij Nederland. Wij zullen deze zaak in het regionaal
portefeuillehoudersoverleg Ruimte en Duurzaamheid aan de orde brengen om te proberen tot
een regionaal standpunt te komen.
Bijlagen
1. Brief Stichting Schaliegasvrij Nederland;
2. Brief minister Kamp aan Tweede Kamer;
3. Notitie Omgevingsdienst ZHZ;
4. Standpunt drinkwaterbedrijven;