preek en liturgie

~1~
Zondag 40 – Tot 10 tellen in geloof – Zesde Gebod
Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
SHEET 1
Pleeg geen moord – zegt God Zelf in het zesde gebod. Ik denk, dat niemand van ons hier in de kerk
vanmiddag dat ooit gedaan heeft. Wij zijn geen moordenaars.
Gij zult niet doodslaan – zo stond het in de oude bijbelvertaling. Ik hoop, dat er maar weinig mensen zijn, die
per ongeluk een ander mens gedood heeft. Maar er zullen er vast wel een paar zijn, denk ik.
SHEET 2
Ikzelf ken zo iemand. Mijn vader. Toen ik 12 of 13 was, waren we op 2e Pinksterdag samen weggeweest. Op
de terugreis moest mijn vader een voorrangsweg oversteken. Hij keek links, hij keek rechts, hij keek weer
links en stak over. En midden op de kruising reed hij een klein groen Fiatje van de politie in de flank. Die
reed minstens 140 bleek later. En kwam frontaal tot stilstand tegen de brug. De politieagent heeft het niet
overleefd. Eén sekonde eerder opgetrokken, en die politieauto had ons (ouders voorin, vier kinderen
achterin) in de flank geraakt. Dan waren er veel meer slachtoffers gevallen. Eén sekonde later en iedereen
was zich wild geschrokken maar het was goed afgelopen. Dood door schuld, zei de rechtbank tegen mijn
vader. Ook al reed de politie veel te hard en kon je in de meimaand door het hoge gras dat groene Fiatje niet
zien aankomen. Maar geen opzet en dus overmacht. Ik geloof dat m’n vader echt een fikse boete gekregen
heeft en een voorwaardelijke rijverbod met een proeftijd van één of twee jaar.
Er is best veel gediskussieerd over de vraag wat er precies bedoeld wordt met het zesde gebod. De ene
theoloog zegt: ‘Gij zult niet doodslaan’ is net even te algemeen. De ander exegeet zegt: ‘Pleeg geen moord’
is net even beperkt. Je zou misschien nog het beste kunnen zeggen: ‘Je mag niet opzettelijk tegen het recht
in iemand doden’. Maar dat zou weer een veel te lange zin worden.
En toch … er is iets opvallends aan de hand met dit gebod. Weet je wat? Nou, als je kijkt naar de twee
vorige geboden (‘Hou de sabbat in ere’ en ‘Toon eerbied voor uw vader en uw moeder’) – dat zijn twee
geboden waar ik voor mij gevoel veel meer moeite mee heb of in elk geval over na denk hoe je dat nou moet
doen – mag ik volgend jaar wel of niet naar de TT-races als die, helaas helaas, op zondag gehouden
worden; en hoe doe je dat nu, eerbied voor je ouders tonen als puber of wanneer je zelf in de 40 bent en zij
echt oud geworden zijn? Maar moord en doodslag – da’s duidelijk, daar zijn we niet voor, dat wijzen we af.
Toch is de katechismus met het 4e en het 5e gebod in één antwoord klaar.
Maar bij het 6e gebod zijn er maar liefst drie vragen te beantwoorden.
Blijkbaar is het gebod om de rustdag in ere te houden en je ouders te eren makkelijker te verklaren dan het
gebod: ‘Pleeg geen moord’.
Want je denkt misschien wel: daar maak ik mij niet zo snel schuldig aan. Maar Jezus zegt precies het
omgekeerde: in gedachten ben jij zo vaak een moordenaar die zich aan doodslag schuldig maakt! Niet
alleen een moordenaar komt voor de rechtbank te staan. Nee, ook als je in woede ontsteekt en iemand
verrot scheldt, zul je je tegenover de rechter moeten verantwoorden.
En waarom zegt Jezus dat? Omdat Hij jou en mij daar twee dingen mee wil leren.
Het eerste is, zegt de catechismus, dat je niet bij de buitenkant blijft stilstaan.
SHEET 3
Het gaat dus in dit gebod niet alleen om doodslag?
Nee. Door de doodslag te verbieden leert God ons ook dat Hij afgunst, haat, toorn en wraak als de wortel
van deze zonde haat en dat dit alles voor Hem doodslag is. (vr. + a. 106).
Het gaat dus om je houding naar je medemens toe. En die houding moet niet negatief zijn, maar positief.
Daarom zegt de catechismus er nog wat bij.
SHEET 4
Maar is het genoeg dat wij onze naaste, zoals gezegd, niet doden?
Nee. Want terwijl God afgunst, haat en toorn verbiedt, gebiedt Hij dat wij onze naaste liefhebben als onszelf,
jegens hem geduldig, vredelievend, zachtmoedig, barmhartig en vriendelijk zijn, zijn schade zoveel mogelijk
voorkomen en dat wij ook onze vijanden goeddoen. (vr. + a. 107)
~2~
En waarom vraagt Jezus onze Heer dit allemaal van zijn volgelingen? Ja, waarom sluit Hij zelfs dit gedeelte
van de Bergrede af met de woorden ‘Wees dus volmaakt, zoals jullie hemelse Vader volmaakt is’? Weet je
… dat is nu juist de kern van het christen-zijn. Je hoeft niet perfect te zijn in wat je doet. Maar je houding is
wel, dat je je richt op God en op Jezus. Je legt de lat dus hoog. Je gaat voor de 100%. Niet om te scoren,
maar omdat je blij bent met wie God en Jezus voor jou zijn. Oftewel, het levensmotto van een christen is,
zoals we alweer een tijdje geleden voor het laatst gehoord hebben:
SHEET 5
God heb ik lief!
Daarom wil ik als kind van God
 gehoorzaam zijn aan al zijn geboden,
 in alle omstandigheden op Hem vertrouwen
 en in alle situaties Jezus volgen.
Als het gaat om het zesde gebod, zou je het zo kunnen zeggen: als je als christen echt van God houdt, als je
echt in Hem gelooft en op Hem vertrouwt, dan heb je eerbied voor zijn Naam en voor zijn dag. En als je als
christen echt Jezus in alle situaties wilt volgen, wil je ook net als Hij niet alleen eerbied voor je ouders toen,
maar heb je ook eerbied voor het leven überhaupt. En eerbied voor het huwelijk, voor het eigendom van
anderen en de goede naam van je medemens. Dat ligt allemaal in één lijn met elkaar.
SHEET 6
Oftewel: heb eerbied voor het leven! Het leven van de ander. Het leven van jezelf. Ja, heb eerbied voor de
God van het leven – Hij is jouw motivatiebron om voor zover het aan jou ligt, het welzijn van je naaste, waar
je kan en mag, te bevorderen en hem zo behandel, als je zou willen dat men jou behandelt. Dat is het hart
van de Wet en de Profeten, zegt Jezus ergens anders.
Heb eerbied voor het leven! Van een ander en van jezelf. Omdat je weet dat God jou en die ander het leven
als geschenk heeft gegeven.
Als het om je eigen leven gaat noemt de katechismus twee dingen.
SHEET 7 ‘Ik mag mijzelf niet moedwillig in gevaar begeven.’ Denk maar aan onze Heer Jezus Zelf. ‘God zal
je wel beschermen als je van het dak van de tempel naar beneden springt’, zei de duivel toen hij Jezus wilde
uittesten na de doop in de Jordaan. ‘Stel de Heer, uw God, niet op de proef’, zei Jezus toen.
Wat voor voorbeeld zou jij daar vandaag bij kunnen bedenken?
Wat de catechismus met deze opmerking wil zeggen is dit: Jouw leven is in Gods ogen te kostbaar om
mee te spelen.
SHEET 8 De catechismus zegt ook, als het om je eigen leven gaat: ‘Ook mag ik mijzelf geen letsel
toebrengen.’ Daar staat als bijbeltekst Kolossenzen 2 bij. In dat stuk wijst Paulus ‘zelfvernedering en
verachting van het lichaam’ af. Dat is zelfbedachte godsdienst, ook al lijkt het heel wat.
Misschien denk je nu meteen aan anorexia of automutilatie of suïcidale gedachten. Voor wat de catechismus
betreft is dat wel een terechte toepassing, denk ik. Maar wat Paulus ermee bedoelt staat wat verder van
onze beleving af. Hij heeft het over wat men vroeger noemde ‘zelfkastijding’ – dus jezelf letterlijk pijnigen om
jezelf te straffen voor je zondige gedachten of om daardoor God nog groter te laten worden. Men zegt dat bv.
paus Johannes Paulus I een zogenaamd boetehemd droeg, waarin ijzeren haakjes zitten die je huid
openhalen als je ‘m draagt. Daar komt waarschijnlijk onze uitdrukking ‘het boetekleed aantrekken’ vandaan.
Je begrijpt – tegenwoordig komt dat niet zo meer voor. Maar is het probleem bij een christen die met
anorexia of suïcidale gedachten te maken heeft vaak ook niet, dat als je iedereen tot last bent en niemand
wat aan je heeft, dat je je dan ook tegenover God vaak slecht en afgewezen voelt? Die gedachte is er bijna
niet uit te krijgen. Depressieve gedachten komen van de duivel – het zijn wurgslangen. Niet wie er last van
heeft en zichzelf wat aandoet en soms het ergste aandoet is slecht. Als je dat soms hoort of er misschien
zelf zo over denkt, zeg dan: het is niet jouw schuld dat je in een diepdonker dal zit; het overkomt je. Volgens
de catechismus is het zelfs dan niet goed om de hand aan je eigen leven te slaan. En waarom dan dan niet?
Nou: God houdt teveel van jou om je zomaar te laten gaan.
~3~
SHEET 9
Heb je naaste lief als jezelf – die samenvatting van de tweede helft van de Tien Geboden geldt ook voor het
zesde gebod. Heb eerbied voor je eigen leven en voor dat van je medemens. Want alles wat je doet en alles
wat je beslist, heeft gevolgen. Doe je het goede en probeer je dat oprecht – dan heb je ook een overheid
nodig om dat mogelijk te maken. “De overheid draagt dan ook het zwaard om de doodslag te weren.’ Dat is
al meteen na de zondvloed door God zo vastgesteld. En het wordt door Paulus nog eens stevig benadrukt in
Romeinen 13.
Maar weet je wat vandaag de dag het probleem is? Juist als het om het meest kwetsbaarste leven gaat,
werkt de overheid er hard aan mee om het meest kwetsbare leven vroegtijdig te beëindigen. Dat ligt niet aan
de overheid trouwens – in een democratie is de overheid de afspiegeling van wat de burgers vinden. En wat
vinden wij in Nederland? Het ongeboren leven heeft nog geen naam en het versleten leven mag geen naam
meer hebben. En daarom laten mensen hun te verwachten kindje weghalen als het een afwijking heeft en
vragen ze om een spuitje voor hun demente ouders als ze de aftakeling niet meer kunnen aanzien.
SHEET 10 Als het over abortus gaat: tot voor kort had je de combinatietest om een verhoogd risico op
Down-syndroom te testen. Die werd niet aan iedereen aangeboden, alleen aan moeders met een verhoogd
risico. Als daaruit bleek dat je een kans van meer dan 1 op de 200 had op een Down-kindje, kreeg je een
vervolgtest, de NIPT-test. Die is nu zover doorontwikkeld, dat minister Schipper de NIPT-test standaard aan
wil bieden als zwangerschapstest aan elke vrouw. Net zoals de 20-wekenecho. Allebei met het oog op
mogelijke afwijkingen van het nog ongeboren kind in de moederschoot.
Wat vind jij daarvan? Zo’n NIPT-test op het Down-syndroom? Zo’n 20-weken-echo op mogelijke afwijkingen?
Zou je het zelf laten doen? Wat de 20-weken-echo betreft hoor ik best vaak zeggen: dat doen we voor de
echo en om te weten of we de babykamer blauw of roze moeten inrichten (‘Ja, we weten wat het wordt maar
we zeggen het nog niet. En nee, jullie mogen niet naar boven om te zien hoe we de babykamer ingericht
hebben.’). Maar doe je het ook niet een beetje, om te weten óf de kleine helemaal gezond is? Want officieel
zegt de overheid nadrukkelijk, dat de 20-weken-echo geen ‘pretecho’ is, Het gaat om een medisch
onderzoek. En bij de NIPT-test is dat al helemaal zo. En wat zegt het Nederlandse Artsenverbond dan? We
zijn blij met de NIPT-test, omdat het goede informatie geeft en omdat de keuzevrijheid van de vrouw
essentieel voor ons is. Kijk … hier komt de aap uit de mouw. Je moet wel weten, vindt minister Schippers, of
je een kindje met Downsyndroom krijgt. Ook al is die kans maar 1 op de 700 bij vrouwen onder de dertig. En
áls je dan te horen krijgt, dat je een zoon of dochter met Down krijgt, moet je wel heel erg sterk in je
schoenen staan om het te houden, want op dit moment laat driekwart van de moeders hem of haar
wegaborteren. Nogal logisch, vind de artsenfederatie KNMG, want de keuzevrijheid van de vrouw gaat
boven alles. Ook boven het ongeboren leven. Met als vervelend resultaat dat de 25% die wel besluit om hun
kindje te houden, er later mee geconfronteerd wordt: ‘Een mongooltje? Die had je toch kunnen laten
weghalen?’
Eerbied voor het leven begint vroeg.
Vraag jezelf eens af of je als christen wel mee zou willen doen aan de NIPT-test. En bereid je er maar op
voor, als je wél meedoet en de test wijst uit dat de kans op Down heel erg groot is, dat veel verloskundigen,
artsen en gynaecologen als eerste zullen zeggen: ‘We begrijpen het heel goed al je het niet wilt houden.’
Gelukkig, denk ik, is de acceptatie binnen christelijke kringen nog heel erg hoog. Maar wat zeg jij, als je nietchristelijke collega op het werk zegt: ‘ik heb de NIPT-test gedaan en het is waarschijnlijk een Downie’. Of je
sportmaatje op de sportschool die niets met het geloof heeft zegt: ‘mijn vriendin is zwanger en nu blijkt het
een kindje met Down te zijn.’ Meer dan 75% kans dat ze erover beginnen dat ze het weg willen laten halen
voor de 24e week. Wat voor advies zou jij dan geven?
SHEET 11 Eerbied voor het leven begint vroeg. Het vraagt ook om vertrouwen. Vertrouwen op God. Hij is de
Vader van al het leven. Ook het ongeboren leven. Zelfs vóórdat ik verwekt werd, kende Hij mijn naam al en
stonden al mijn jaren tot op de dag nauwkeurig in zijn boek opgeschreven, zingt David in Psalm 139. God
zegt het Zelf in Jeremia 1.
Durf je op die God te vertrouwen? Als het om je eigen leven gaat en om het leven van anderen? Het
ongeboren leven?
~4~
Weet je, we denken dat we alles zelf in de hand hebben. Maar dat is niet zo. Juist bij deze preek besefte ik
weer, dat het helemaal niet vanzelfsprekend is dat kinderen gezond geboren worden. Soms kunnen er geen
kinderen komen. Soms komt de kleine veel te vroeg en mag het na een paar uur alweer terug naar God.
Soms is de hele periode van de zwangerschap negen maanden lang afzien. Soms krijg je een kind met een
zware handicap. Soms blijkt pas later dat je zoon of dochter een diagnose met bijbehorend rugzakje heeft.
En om alle risico’s dan maar zoveel mogelijk uit te sluiten neemt onze samenleving het recht op leven van
ongeboren kinderen in eigen hand. Officieel beslist de moeder. Maar hoe vaak is het ook de druk van de
omgeving? Abortus is een grondrecht geworden. Geen eerbied voor het leven, maar meestal moord met
voorbedachten rade. Bij mensen staat er geen straf op. Maar hoe zouden God de Vader en Jezus onze Heer
er over oordelen? God, die een God van liefde is? Jezus bij wie alle kinderen welkom zijn?
Wat is het dan bijzonder, dat christenen toch andere keuzes durven te maken. Hoe spannend het ook kan
zijn. Ik denk aan een jong echtpaar. Ze hebben al drie kinderen, maar hun derde kindje bleek een erfelijke
afwijking te hebben. Het heeft hier op aarde maar negen maanden geleefd. Toen mocht het terug van God
terug bij Hem thuis komen. Nu zijn ze weer in verwachting. De kans is 25% dat hun vierde kindje weer
hetzelfde syndroom zal hebben. Toch is de kleine meer dan welkom. Zonder allerlei testen tijdens de
zwangerschap. ‘We vertrouwen op God’, zei de moeder tegen mij. ‘Al het leven ligt in zijn hand. Ook dit
ongeboren leven.’ En ze zei erbij: ‘We vinden het soms best wel spannend, want stel je voor … Maar
hebben wij het leven in eigen hand? Nee. We leggen het juist in Gods hand.’
Eerbied voor het leven begint met vertrouwen op God. Want het leven is een geschenk. Elk leven.
SHEET 12 Johannes zegt het zo in zijn brief:
“Als iemand zegt: ‘Ik heb God lief’, maar hij haat zijn broeder of zuster, is hij een leugenaar. Want iemand
kan onmogelijk God, die hij nooit gezien heeft, liefhebben als hij de ander, die hij wel ziet, niet liefheeft. We
hebben dan ook dit gebod van Hem gekregen: wie God liefheeft, moet ook de ander liefhebben.”
Dat lijkt soms een onmogelijke eis. Of het nu om de angst voor een gehandicapt kind gaat of voor de
opdracht om goed met elkaar om te gaan in de kerk. Laat staan dat je, zoals Jezus zegt, je vijanden lief moet
hebben en moet bidden voor wie je vervolgen. Maar Johannes zegt ook niet, dat jíj vooral moet laten zien
hoe goed je je angst kunt overwinnen of hoe dapper je weer op de ander afstapt of je linkerwang toekeert.
Hij zegt, dat je ergens anders moet beginnen. Je moet bij God beginnen! Bedenk steeds weer: “Wij hebben
lief omdat God ons eerst heeft liefgehad.” Ja, zegt hij: “Het wezenlijke van de liefde is niet dat wij God
liefgehad hebben, maar dat Hij ons heeft liefgehad en zijn Zoon gezonden heeft om verzoening te brengen voor
onze zonden. Geliefde broeders en zusters, als God ons zo heeft liefgehad, moeten ook wij elkaar liefhebben.'
Dát is het huiswerk voor deze week. Vertrouw op God. Heb respect voor elkaar. Wees volmaakt zoals je
hemelse Vader volmaakt is. Hiertoe helpe ons de almachtige God en Vader van onze Heer Jezus Christus,
door zijn heilige Geest.
AMEN
Zondag 40
LITURGIE
Votum + Zegengroet.
Amenlied:
Psalm 150 : 1, 2
Gebed
Schriftlezing:
Matteüs 5:17-26+38-48
Antwoordlied:
Psalm 5 : 1, 4, 9
Lezing van de tekst: Zondag 40 vr. + a. 105
Preek
Amenlied:
Psalm 139 : 1, 6, 11
Wet:
Zingen;
jongerenversie
Gezang 176a : 1, 8, 13
~5~
Geloofsbelijdenis: 12 artikelen of Nicea
Zingen:
Opwekking 609
Dankgebed
Kollekte
Slotzang:
Liedboek 91 : 1, 2, 3, 4
Zegen