Samenwerking kent geen grenzen

Samenwerking kent geen grenzen
Notitie internationale samenwerking gemeente Zundert
Inhoudsopgave
Inleiding
Hoofdstuk 1.
1.1.
1.2
1.3
1.4
Rol en instrumenten voor de gemeente
De rol van de gemeente Zundert
Instrumenten
Hoofdstuk 3
3.1
3.2
Profiel en motieven
Profiel Zundert
Mogelijke motieven voor internationale samenwerking
Motieven gemeente Zundert
Overeenkomst
Hoofdstuk 2.
2.1
2.2
3
De gemeentelijke organisatie
De toekomst
Budget
4
4
4
5
5
6
6
6
7
7
7
Inleiding
Het Nederlandse bestuur, nationaal maar zeker ook regionaal en lokaal, bevindt zich in een
internationale omgeving. “Binnenland” en “buitenland” zijn steeds moeilijker te scheiden. Europese en
internationale processen raken burgers steeds directer.
Hoewel de samenleving dus internationaliseert, is “Europa” of “de wereld” voor burgers niet het
sociale toneel waarop zij zich in eerste instantie organiseren. De meer menselijke maat van de
gemeente, streek of regio geeft de burger een beter houvast en een gevoel van identiteit. De
gemeente heeft hierbij een speciale rol te vervullen. Het effect van de internationalisering op het
dagelijks leven is een realiteit waarmee ook de lokale overheid wordt geconfronteerd. Dankzij een
beargumenteerd en gericht beleid kan een gemeente haar burgers tonen dat lokale internationale
samenwerking een goede bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van het eigen lokale bestuur.
De gemeente Zundert werkt samen met diverse internationale partners. Gezien haar ligging aan de
grens met België en haar economische ambities is het niet uitgesloten dat hier in de toekomst nog
contacten bij zullen komen. Vooralsnog is het van belang om de bestaande contacten te beoordelen
op hun toegevoegde waarde. De centrale vraag hierbij is wat het motief is van de samenwerking. In
de dagelijkse praktijk blijkt het echter vaak moeilijk om de eigen bevolking en de media duidelijk te
maken wat de toegevoegde waarde en het nut is van het investeren van publieke middelen in
internationale activiteiten. Met een goed gemotiveerd, doelgericht en afrekenbaar gemeentelijk
internationaal beleid met als oogmerk kwaliteit van het eigen lokale bestuur en beleid kan de
gemeente steun vanuit de bevolking en lokale politiek voor de internationale oriëntatie bevorderen.
Voor het vervaardigen van deze notitie is gebruik gemaakt van de uitgave Grenze(n)loze Gemeenten,
Handreiking Internationale samenwerking en activiteiten van gemeenten 1. Deze handreiking is
gebruikt om kritisch naar de eigen internationale aspecten van het gemeentelijk bestuur ( of ontbreken
daarvan ) te kijken en waar nodig het bestaande beleid te herijken.
1
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, januari 2005
Hoofdstuk 1.
1.1
Profiel en motieven
Profiel Zundert
Van belang is om eerst na te gaan wat de voornaamste identiteitskenmerken van de eigen gemeente
zijn. En vervolgens van daaruit te beredeneren uit welke overwegingen en motieven internationale
activiteiten voor de gemeente nuttig (kunnen) zijn. Dit kunnen overigens ook wenselijke
identiteitskenmerken zijn: hoe wil de gemeente er in de toekomst uitzien? Daarbij zij aangetekend dat
een motief alleen niet voldoende is om internationale activiteiten te ontplooien. Politiek en
maatschappelijk draagvlak in de gemeente voor deze activiteiten is evenzeer een essentiële
voorwaarde. In het kader van het politieke draagvlak kan overigens opgemerkt dat in het
raadsprogramma van de gemeente Zundert 2006-2010 geen paragraaf is opgenomen met betrekking
tot internationale samenwerking2.
Zundert heeft als grensgemeente een bijzondere positie in vergelijking met de meeste Nederlandse
(niet grens)gemeenten. Grensgemeenten kenmerken zich meestal door een sterke identificatie met de
buurgemeenten vlak over de grens.
Zundert is te typeren als een zogenaamde euregionale gemeenschap. Bij de euregionale
gemeenschap gaat het om grenssteden en –dorpen die zich sterk identificeren met de
buurgemeenten binnen de streek en vlak over de grens. Al deze dorpen en steden hebben gemeen
dat ze letterlijk aan de rand van het land liggen, en zo ervaren ze dat dikwijls ook. De euregionale
gemeenschap is een levend begrip en heeft een eigen geschiedenis (bv. met de voormalige
grensovergang Wernhout-Wuustwezel) en sociaal-culturele (bv. gilden en grensoverschrijdende
uitwisseling voetbalverenigingen) en economische structuur (bv. functie Veiling Hoogstraten voor
Zundertse tuinbouwers en voorbeelden van grensoverschrijdende ondernemers).De problemen voor
zijn vooral praktisch van aard: hoe organiseer als gemeente publieke dienstverlening in een situatie
waar afwijkende wettelijke, operationele en bestuurlijke kaders de grensoverschrijdende
samenwerking tussen gemeenten in buurlanden belemmeren? De gemeente Zundert dient voor haar
burgers, bedrijven en besturen op zoek te gaan naar praktische oplossingen voor
grensoverschrijdende knelpunten. Letterlijk bestaan er geen grenzen meer maar figuurlijk wel degelijk.
Als grensgemeente zou Zundert op zoek kunnen gaan naar synergievoordelen die
grensoverschrijdende samenwerking kan opleveren.
1.2
Mogelijke motieven voor internationale samenwerking
Er kunnen verschillende motieven zijn om internationale contacten aan te gaan of te onderhouden. De
belangrijkste motieven staan hieronder kort beschreven.
Het sociaal-culturele motief: het onderhouden van internationale contacten op basis van sociaalculturele motieven. Het gaat hier bijvoorbeeld om zaken als het uitdragen van saamhorigheid en
gelijkwaardigheid, het voelen van verbondenheid of vriendschap of het onderhouden van contacten
die historisch gezien van waarde zijn. Internationale contacten op basis van sociaal-culturele motieven
gaan vaak samen met uitwisselingen tussen organisaties en verenigingen.
Het economisch motief: het aangaan van internationale samenwerking ter versterking van de eigen
concurrentiepositie en de lokale economie. De groei van het lokale bedrijfsleven, het
concurrentievermogen en de werkgelegenheid staan bij dit motief centraal.
Het motief van bestuurlijke organisatie en functionering: het gebruiken van de internationale
samenwerking door op zoek te gaan naar kennis en “best pratices” ten behoeve van het functioneren
van de eigen bestuurlijke en ambtelijke organisatie, de publieke dienstverlening of een bepaald
gemeentelijk beleidsterrein. Ook speelt het vergaren van kennis en informatie over lokaal relevante
2
Zie raadsprogramma Zundert 2006-2010
EU-regels en de capaciteit om subsidies uit de bestaande Europese programma’s en fondsen binnen
te halen vaak een rol.
Een specifieke vorm van Europese samenwerking is de euregionale bestuurlijke samenwerking in
grensstreken tussen Nederlandse, Duitse en Belgische gemeenten. Burgers, bedrijven en overheden
in de grensstreek worden nog regelmatig geconfronteerd met problemen die hun oorsprong vinden in
het politieke-bestuurlijke, juridische, culturele of economische, maar ook de psychologische aspecten
van de grens. Grensoverschrijdende samenwerking tussen gemeenten draagt bij aan de aanpak van
grensknelpunten en biedt daarnaast kansen om de grensregio bestuurlijk en economisch te
versterken.
Het sociale cohesiemotief: doorgaans is de reden van contacten met dit motief dat een groot aantal
personen (dan wel hun ouders) is geëmigreerd naar Nederland of tijdelijk in Nederland komt werken.
Door contacten te leggen met deze buitenlandse gemeenten en regio’s tracht men de leefbaarheid
binnen de eigen gemeente, of delen daarvan, te verbeteren. Het kan echter ook gaan om andere
lokale doelgroepen zoals ouderen, jongeren en sociaal uitgeslotenen, waarbij men op zoek is (naar de
best pratices) om de sociale cohesie te verbeteren.
Het motief van duurzame ontwikkeling: aangezien vele milieuaspecten grensoverschrijdend zijn en
gemeenten zoeken naar goede lokale partijen voor duurzame ontwikkeling, kan duurzaamheid voor
gemeenten een motief zijn om in het verlengde van binnenlandse ook internationale activiteiten te
ontwikkelen.
1.3
Motieven gemeente Zundert
In de vorige paragraaf staan een aantal motieven beschreven die ten grondslag kunnen liggen aan het
aangaan of in stand houden van internationale contacten. De, overigens op dit moment beperkte,
actieve ambtelijke inzet loopt enerzijds langs de lijn van het sociaal-culturele motief als we spreken
over de jumelage-gemeenten Auvers sur Oise en Zoutleeuw en anderzijds langs de zogenaamde
euregionale bestuurlijke samenwerking. Bij deze laatste vorm van internationale samenwerking wordt
met name gedacht aan de burenhulpovereenkomsten die tussen de gemeente Zundert en de
omliggende Belgische grensgemeenten (Essen, Hoogstraten, Kalmthout en Wuustwezel) zijn
afgesloten in het kader van grootschalig optreden brandweer.
Als euregionale gemeenschap blijft de euregionale samenwerking speerpunt bij de internationale
samenwerking van de gemeente Zundert. Daarnaast wil de gemeente Zundert zich ook op toeristisch
gebied meer gaan profileren. Internationale profilering van deze sector kan een impuls geven aan
economie en werkgelegenheid.
Gelet op het bovenstaande is het gerechtvaardigd te stellen dat (her)nieuw(d)e of intensivering van
internationale contacten zullen moeten voldoen aan tenminste het motief van de euregionale
samenwerking: het investeren in (her)nieuw(d)e internationale contacten dient uitsluitend plaats te
vinden als er tenminste een goede kans is op de aanpak van grensknelpunten en daarnaast kansen
biedt om de grensregio bestuurlijk én economisch (o.a. op het gebied van toerisme) te versterken.
Het gaat te kort door de bocht om de huidige internationale contacten, met name waar het gaat om de
jumelagegemeenten, langs dezelfde maatstaf af te wegen en alle relaties te beëindigen die niet
voldoen aan het motief van de euregionale samenwerking. Bestaande relaties dienen dan ook te
worden bezien vanuit een historische context en vanuit de meerwaarde die het met een sociaalcultureel of met een ander motief, reeds heeft gehad. Desalniettemin is ook voor de bestaande
internationale relaties wenselijk dat zij de gemeente Zundert bestuurlijk, sociaal-cultureel of
economisch versterken. Daar waar dit niet het geval is en er toch voor wordt gekozen de relatie in
stand te houden dienen we er naar te streven alsnog deze meerwaarde te creëren.
1.4
Overeenkomst
Conform advies van de VNG is het voorstel om alle samenwerkingsverbanden die de gemeente
Zundert aangaat te bekrachtigen met een samenwerkingsovereenkomst. Een dergelijke overeenkomst
creëert in beide organisaties draagvlak en maakt de punten waar samenwerking op gebaseerd is of
zal worden expliciet. Hierdoor kunnen misverstanden en te hoge verwachtingen worden voorkomen.
Tevens is het advies om samenwerkingsovereenkomsten aan te gaan voor bepaalde tijd. Hiermee
wordt het probleem voorkomen van slapende contracten die eigenlijk niet meer afgebroken kunnen
worden.
Hoofdstuk 2
2.1
Rol en instrumenten voor de gemeente
Rol van de gemeente Zundert
De gemeente Zundert bepaalt zelf welke rol het in de internationale gemeentelijke samenwerking en
activiteiten wil vervullen en hoe sterk die rol is (op afstand sturend of intensief trekkend). Om
internationale samenwerking en activiteiten, waar gemotiveerd, een integraal onderdeel van het
gemeentelijk beleid te maken, ligt een inbedding hiervan in het gemeentelijk beleid en in het
bestuurlijke en ambtelijke apparaat voor de hand. Voorts is voor de legitimiteit en draagvlak van dit
beleid de steun van de gemeenteraad en lokale bevolking alsmede de betrokkenheid van relevante
doelgroepen in de ontwikkeling en uitvoering van het beleid van belang.
2.2
Instrumenten
Mogelijke instrumenten die de gemeente kan inzetten voor internationale samenwerking en activiteiten
zijn:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
informatie- en kennisuitwisselingsinstrumenten zoals studiebezoeken, het verrichten van
gezamenlijk onderzoek en ICT-middelen om inzicht te verkrijgen in de “best practices” in een
buitenlandse gemeente;
voorlichting en “city marketing” om de gemeente in het buitenland te promoten;
gemeentelijke subsidie aan particulier initiatief, waarbij inwoners van een gemeente in
georganiseerd verband op eigen initiatief en op structurele basis met organisaties van
inwoners van de partnergemeente contacten onderhouden en samenwerkingsactiviteiten
ontplooien;
stimuleringsinstrumenten zoals referentiedocumenten of handreikingen om de kwaliteit en
organisatie van goede internationale samenwerking te borgen; of EU-programma’s en –
netwerken of aanbevelingen van de Raad van Europa;
juridische instrumenten zoals de Benelux-overeenkomst om de grensoverschrijdende
decentrale bestuurlijke samenwerking in de Nederlands-Belgische grensstreek te bevorderen
en te structureren;
lokale politieke afspraken zoals een “Memorandum of Understanding”(MoU) of
intentieverklaringen, die afspraken bevatten over de samenwerking tussen de betrokken
Nederlandse gemeente(n) en buitenlandse gemeente(n);
institutionele instrumenten, waarmee wordt bedoeld het (doen) oprichten of mede-oprichten
van instituties, netwerken en structuren die (al dan niet verzelfstandigd) bepaalde taken te
vervullen hebben;
financiële stimuleringsinstrumenten zoals subsidieregelingen zodat bijvoorbeeld bedrijven,
onderwijs- en onderzoeksinstellingen en non-gouvernementele organisaties de beoogde
doelstellingen van internationale samenwerking en activiteiten realiseren;
toezichtarrangementen of – instrumenten zoals monitoring van de internationale
samenwerking zodat de gemeente publieke en politieke verantwoording kan afleggen over de
gevoerde internationale activiteiten (inclusief de besteding van de publieke middelen) en, zo
nodig, in het proces kan bijsturen.
Hoofdstuk 3.
3.1
De gemeentelijke organisatie
De toekomst
Het herzien van de internationale contacten is een goed moment om de organisatie van deze
contacten eenduidig te verankeren. De burgemeester is bestuurlijk primair verantwoordelijk voor de
internationale contacten. Wethouder Vermeulen heeft jumelage in zijn portefeuille.
Voorstel is om de ambtelijke verantwoordelijkheid van alle contacten bij één afdeling te leggen. Door
het samenkomen van alle contacten bij één afdeling kunnen afwegingen tussen inzet, middelen en
opbrengst beter worden gewaarborgd.
Gezien de prioriteit van Zundert bij de euregionale bestuurlijke samenwerking zou dit het beste
passen binnen de stafafdeling Bestuurszaken. Vanuit deze afdeling dienen alle internationale
contacten te worden geregisseerd en dient een periodieke evaluatie van het internationaal beleid te
worden opgesteld.
Ook zou het zinvol zijn om te inventariseren welke toevoeging van (her)nieuw(d)e internationale
samenwerkingsverbanden tot een meerwaarde zouden kunnen leiden voor de gemeente Zundert.
Voorgesteld wordt dan ook om met de gemeentebesturen van de Belgische buurgemeenten (Essen,
Hoogstraten, Kalmthout en Wuustwezel) en de jumelagegemeenten (Zoutleeuw en Auvers sur Oise)
een gesprek te entameren zodat de aanwezigheid van gezamenlijk draagvlak voor internationale
samenwerking onderzocht kan worden.
Inmiddels is de gemeente Zundert begin 2007 benaderd via de Indonesische ambassade met de
vraag of samenwerking met de Regency of Karo, Noord-Sumatra in Indonesië onderzocht zou kunnen
worden. Hiertoe is een letter of intent opgesteld, waarin de gemeente Zundert aangeeft dat men zich
engageert om mee te werken aan de verdere uitbouw van het project en naargelang de uitkomst van
de verdere uitwerking beslist of dit vertaald kan worden naar een samenwerkingsovereenkomst.
Dit internationale contact past binnen het economische en sociaal-culturele motieven van onze
gemeente voor internationale samenwerking. Ook het motief van een duurzame ontwikkeling is hierop
van toepassing zijn.
3.2
Budget
Zoals hierboven aangegeven zullen bestaande en eventuele toe te voegen internationale relaties op
hun toegevoegde waarde moeten worden beoordeeld.
Voor het optimaal benutten van deze toegevoegde waarde zijn middelen noodzakelijk. Het
onderhouden van contacten, de aanwezigheid op bijeenkomsten, lobbyen en eventuele bezoeken
kosten tijd en geld. De middelen die worden ingezet dienen in verhouding te staan tot de verwachte
opbrengst van het contact. Hierom dient per contact een afweging te worden gemaakt waarbij de in te
zetten middelen in relatie worden gebracht met de mogelijke “opbrengst”.
Overigens maakt de gemeente Zundert onderdeel uit van de Euregio Benelux Middengebied. Deze
Euregio verleent financiële steun vanuit Europa aan innovatieve en grensoverschrijdende projecten 3.
Deze grensoverschrijdende projecten maken niet alleen de kracht van één Europa tastbaar in eigen
streek. Ze dragen bovendien bij tot een duurzame ontwikkeling van de hele regio.
3
Zie publicatie “Samenwerking kent geen grenzen”van de Euregio Benelux Middengebied