wie behoedt de topman voor uitglijders - Coach-Inn

WIE BEHOEDT DE TOPMAN VOOR UITGLIJDERS?
UIT: NRC HANDELSBLAD
DOOR: FRIEDERIKE DE RAAT
DATUM: MEI 2003
Nogal wat topbestuurder uit het bedrijfsleven kwamen de afgelopen jaren voortijdig ten val.
Niet alleen doordat de resultaten tegenvielen, ook doordat ze strategische blunders
maakten. Of een financiële misstap begingen. Steeds meer topbestuurders schakelen een
coach in.
Sjaak Kranendonk werkte jarenlang aan de top vaneen groot detailhandelsconcern. En daar was hij
eenzaam. "Ik werkte in een aparte vleugel, had twee secretaresses en kwam nooit meer in de
bedrijfskantine. Zelfs de toiletten waren alleen bestemd voor de directie." Hij werkte." van vroeg tot laat, de
alledaagse werkelijkheid ging langs me heen. Alles en iedereen stond kIaar als.'ik kwam." Ernstige
gezondheidsproblemen zetten hem aan het denken. Hij nam een sabbatical van een jaar en ging daarna aan
de slag als consultant bij adviesbureau Hay Group. "Voor mij geen zware managementfunctie meer."
Nu zit Kranendonk aan de andere kant van de bestuurstafel. Als coach van de top en subtop van het
Nederlandse bedrijfsleven. Om te praten over uiteenlopende zaken als presentatie, timemanagement,
zelfvertrouwen, stress, prioriteiten stellen, effectief leiderschap, cultuurverandering en de balans tussen werk
en privé. In een poging hen te behoeden voor grote fouten, blinde vlekken, overmoed, of juist verstarring, en
alle gevolgen van dien. "Voorbeeldgedrag wordt steeds belangrijker in het bedrijfsleven. Niet alleen de
financiële resultaten die de leider neerzet zijn belangrijk, ook zijn optreden naar buiten toe en de manier
waarop hij communiceert met ondergeschikten tellen."
Volgens een schatting vanHay Group 1aat 15 tot 20 procent van de topmannen en -vrouwen zich coachen
en dat percentage groeit snel. "Coaching is een hype, dus ook onder topmannen", stelt Erili Lap, directeur
Executive Development van HayGroup. Maar er zijn meer redenen waarom de top steeds vaker een
adviseur van buiten aantrekt. "Banen worden complexer, verantwoordelijkheden groter, bovendien werken
topmannen zó hard dat ze hun vrienden uit het oog verliezen. De behoefte aan advies groeit dus, terwijl er in
hun privé-omgeving steeds minder mensen zijn die het kunnen geven."
De toenemende vraag naar coaching van de top past bij deze tijd, meent ook ]ohn de Leeuw, managing
partner en coach bij Boer & Croon Executive Leader- schip en voordien global director human resources van
Philips en later bij Guinness. Uit ervaring weet hij dat een topman."iets wil neerzetten. Dan gaat het er niet
zozeer om hoe jij tegen jezelf aankijkt, maar hoe je overkomt op anderen." Tien jaar geleden werd coaching
nog gezien als een teken van zwakte, volgens De Leeuw ,die op dit moment verschillende CEO's, diverse
directieleden en een aatanl veel belovende jongeren begeleidt. "Als je vroeger een coach nodig had, vond
men dat je een probleem had. Nu ben je juist ster als je een ander om advies vraagt. Zelfs onder ouderen zie
je nog maar weinigen die coaching afwijzen. Door de toenemende druk op de bestuurder heeft hij of zij nu
veel meer de ambitie om zichzelf te verbeteren. Daarnaast durven velen zich kwetsbaarder op te stellen. De
gemiddelde levensduur vaneen topman is tegenwoordig korter dan vier jaar, ontwikkelingen gaan snel, dus
hij is ook veel meer geneigd om aan zichzelf te werken als hij effectief wil blijven functioneren."
In steeds meer bedrijven wordt coaching onderdeel van de cultuur, is de ervaring van zowel Hay Group als
Boer & Croon. "Grote bedrijven nemen coaching steeds vaker op in hun opleidingsprogramma's voor
aanstormend talent", volgens Erin Lap. "Men ziet het als een investering in mensen. Vroeger was coaching
iets voor probleemgevallen, tegenwoordig is het een middel om succesvolle mensen nóg succesvoller te
maken."
Ook in de top van Philips is coaching sinds een paar jaar een normaal verschijnsel. Tjerk Hooghiemstra (47)
bijvoorbeeld, lid van de groepsraad en verantwoordelijk voor corporate human resources management, heeft
al twee jaar een coach. Tot grote tevredenheid. ,.,Bij Philips geloven we dat je je hele carrière moet blijven
leren, zelfs als je het schopt tot de raad van bestuur." Voor de top-100-plus van het elektronicaconcern is
een coachingprogramma opgezet waarin wordt gelet op uitdagingen, verbeterpunten, sterke kanten en
risico's. Hooghiemstra: ."De verantwoordelijkheden zijn groot in de top en op deze manier geven we mensen
een steuntje in de rug." Zelf spreekt hij zijn coach eens in de twee a drie maanden. "Over wat lastig was inde
afgelopen periode, wat er beter kon, wat er de komende maanden op me af komt. Door die frisse kijk van
buiten voel je je sterker." Maar nóg beter dan een externe coach, vindt Hooghiemstra, is dat collega's elkaar
coachen. Ook daar wordt aan gewerkt bij Philips. "We hebben verschillende programma’s opgezet, waarin
mensen elkaar of in kleine groepjes feedback geven over leiderschapsvraagstukken en elkaar voor fouten
behoeden. Om misstappen te voorkomen heb je een open cultuur nodig."
Toch ligt het met de top vaak wat moeilijker dan bij de bestuurslaag daaronder, is Kranendonks ervaring. De
subtop is ambitieus, ziet perspectieven en loopt tegen dingen aan die beter moeten als ze hun ambitie willen
realiseren. Met de top ligt het wat lastiger, Die is ten slotte bovenaan de ladder beland omdat ze zo
succesvol zijn. Velen hebben het idee 'ik kan het zelf wel en dat is ook zo. Alleen: naarmate je rol zwaarder
wordt, krijg je steeds minder feedback. Enerzijds om:dat je zo succesvol bent dat niemand meer kritiek durft
te leveren; Anderzijds omdat het in veel bedrijven not done, is om de topmanager tegen te spreken. En
tenslotte went men aan de eigenaardigheden van de topman. Dat alles versterkt elkaar: als men je als de
koning behandelt, ga je je zo gedragen. Iedereen kent de voorbeelden."
Coaching zou nog een veel belangrijker rol moeten spelen, vindt De Leeuw van Boer& Croon. "Niet iedereen
die er voordeel bij zou kunnen hebben,
Heeft een coach; merkt hij op met gevoel voor understatement. "Maar er zullen ook altijd mensen blijven die
niet te coachen zijn. Als iemand niet wil of durft te veranderen, moet je er als coach niet aan beginnen. Maar
dat kom ik niet vaak tegen. Ook de 'chemie' tussen coach en gesprekspartner is van essentieel belang." De
Leeuws ervaring is dat er nauwelijks geheimzinnig wordt gedaan over coaching aan de top. "Ik heb de
afgelopen twee jaar circa twintig mensen begeleid en iedereen was er open over in zijn werkomgeving. Ze
vinden het meestal wel getuigen van lef."
Ook bij CenE Bankiers, dat executives en high potentials op financieel gebied met raad en daad bijstaat,
wordt het steeds drukker. Niet alleen groeit de behoefte aan advies over gouden handdrukken nu
bestuurders steeds vaker gedwongen worden op te stappen, ook financiële schandalen als Enron, Ahold en
rond oud-Philips-topman Boonstra missen hun uitwerking niet. " Voor alleen beleggen of zijn hypotheek heeft
een bestuurder ons niet nodig", zeggen Paul Haal en Jeroen Heine, respectievelijk hoofd adviesgroep
Executives, Expatriates en Compliance en directeur Trust en ManagementServices. "Maar wel als het gaat
om het waarborgen van zijn integriteit op financieel gebied en waar zijn privé en zakelijke financiën elkaar
raken. De aandeelhouders, de raad van commissarissen, de Autoriteit Financiële Markten, de politiek, de
media, iedereen kijkt over zijn schouder mee. De topman moet steeds meer verantwoording afleggen. Hij
kan zich geen fouten permitteren."
CenE Bankiers stelt bijvoorbeeld regelmatig aandelenregelingen op voor de topbestuurder wanneer mag hij
wel en niet aandelen kopen of verkopen? Heine: "We spreken dus spelregels af met de topman en die
bewaken we ook. Heeft de bestuurder plannen voor een aandelentransactie, dan controleren wij vooraf of
die transactie conform de regels is en melden die bij de Autoriteit Financiële Markten." Elke beursgenoteerde
onderneming heeft dergelijke spelregels, maar meestal houdt het bedrijf ook zelf het toezicht erop. Heine:
"Daar zit dus geep verplichting bij."Een topman kan natuurlijk altijd via een andere bank in aandelen
handelen, "maar dan ontduikt hij wel heel bewust de spelregels", aldus Haal. CenE Bankiers dient inmiddels
zo'n 225 bestuurders uit de hoogste regionen van financieel advies, verdeeld over zo'n vijfentwintig
Nederlandse, veelal beursgenoteerde bedrijven, Daaronder ook executives van moederbedrijf ING. "Zij
waren de eersten op wie wij ons controlesysteem eind jaren tachtig uittestten."
Maar is de top van ondernemend Nederland na diverse schandalen nog steeds niet doordrongen van de
noodzaak elke misstap te vermijden? Haal en Heine: "Je moet het zo zien: een topman heeft de neiging zijn
privé-financiën te verwaarlozen, hij heeft het veel te druk met zijn eigen bedrijf. Wij bespreken alles met hem
in anderhalf uur. In die tijd is hij al veel wijzer geworden. CenE bankiers stelt het beleggingsplan op voor de
topman of partner op basis van zijn privé-situatie -"wij stellen als coach heel veel vragen,bijvoorbeeld over
eerste of tweede huwelijk" - maar meer nog op basis van de kennis die hij heeft van andere bedrijven en de
regels binnen zijn eigen bedrijf. "Vaak hebben ze een lijst van bedrijven waarin ze niet mogen beleggen.
Voor een bestuurder van een accountantskantoor kan dat knap lastig worden: die kan bijna nergens in
beleggen omdat hij over veel bedrijven gevoelige informatie heeft. Belangrijke commissarissen hebben
hetzelfde probleem. Wij gaan met zo’n persoon bekijken waar zijn financiële speelruimte zit. Beleggen in
Indextracker (een mandje aandelen dat een bepaalde index volgt) is een mogelijkheid. Of sector en
landenfondsen. In sommige bedrijven zoals financiële instellingen, accountants- of grote advocatenkantoren,
kunnen de regels zo strikt zijn, dat het verstikkend wordt. “en dat wordt alleen maar erger naarmate er meer
schandalen komen” aldus Haal en Heine. “Wie wil er straks nog topbestuurder of commissaris worden?”