Klik hier - DISK arbeidspastoraat

“Armoede wordt om de vijf jaar herontdekt”
De oecumenische campagne tegen armoede en verrijking bestaat sinds het midden
van de jaren tachtig. Opvallend in die periode is dat – om Raf Janssen te citeren –
armoede om de vijf jaar wordt herontdekt door de politiek. Feiten uit de geschiedenis
van De Arme Kant van Nederland/EVA.
Hub Crijns en Peter de Bie
De werkgroep De Arme Kant van Nederland bestaat sinds 29 september 1987. Toen
organiseerden de Raad van Kerken in Nederland en het Arbeidspastoraat DISK de eerste
kerkelijke conferentie tegen verarming: ‘De arme kant van Nederland’. De werkgroep is de
spil van de kerkelijke anti-armoedebeweging en heeft van daaruit contacten gezocht met
andere netwerken, zoals die van zelforganisaties van ervaringsdeskundigen, van de
directeuren van sociale diensten, wetenschappers, journalisten en ambtenaren. In de loop
van de tijd is naast het proces van verarming ook dat van verrijking sterker in de aandacht
komen te staan.
De werkgroep Economie, Vrouwen en Armoede (EVA) bestaat sinds 1984 en komt voort uit
de ontmoetingen tussen kerkvrouwen en bijstandsvrouwen. Deze ontmoetingen hebben
geleid tot bondgenootschap vanuit de kerken met de armoedestrijd van vrouwen. Het EVAnetwerk richt vooral op het onder de aandacht brengen van en opkomen voor de positie van
armgemaakte vrouwen. De werkgroep EVA organiseert o.a. landelijke ontmoetingsdagen
Kerkvrouwen-Bijstandsvrouwen/EVA (tussen 1989-1997), Open Deur vakantieweken voor
bijstandsvrouwen (1989-1993), strategietrainingen Kerkvrouwen-Bijstandsvrouwen/EVA
(1989-1997), kadertrainingen Kerkvrouwen-Bijstandsvrouwen/EVA (1989-1997) en
weerbaarheidstrainingen voor bijstandsvrouwen (1990-1993).
Werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA
Beide werkgroepen werken vanaf 1995 en 1996 in de campagne ‘Armoede is onrecht’ nauw
samen, en zijn sinds 1 januari 1997 opgegaan in de werkgroep Arme Kant van
Nederland/EVA.
De opdrachtgevers zijn de Raad van Kerken in Nederland en het Arbeidspastoraat DISK. In
periodes van drie jaar geven de opdrachtgevers op grond van een beleidsnota een mandaat,
dat na subsidiëring door kerken en fondsen, uitgewerkt wordt in jaarlijkse werkplannen.
Kerken participeren, evenals religieuze instituten, allerlei fondsen en het Cordaid Programma
Nederland. Daarnaast vele donateurs en diaconale instellingen. Deze jarenlange aandacht
voor de processen van verarming en verrijking in de samenleving hangt samen met het
besef dat die aandacht voortkomt uit de eigen missie die kerken hebben. Deze inzet binnen
de economische wereld komt wezenlijk voort uit de missionaire en diaconale hoofdtaken, die
kerken zichzelf stellen.
De landelijke werkgroep verzorgt communicatie en biedt service aan een netwerk van
actieve groepen: Arme Kant-groepen, of EVA-groepen of Arme Kant/EVA-groepen. Tevens
heeft de werkgroep via de werkorganisaties van de deelnemende kerken in de Raad van
Kerken in Nederland werklijnen naar de diaconale groepen en instellingen van de plaatselijke
kerken: gemeenten en parochies. Een donateurfonds ontstaat eind 1988 door de oprichting
van de Stichting Niet voor Jezelf en de daarbij behorende actie ‘Niet voor Jezelf’.
Project ‘De Arme Kant van Nederland’ (1988 – 1990)
Na de eerste conferentie ‘De arme kant van Nederland’ is de gelijknamige werkgroep
opgericht. Het erbij horende project is gefinancierd uit een subsidie van het toenmalige
ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, met als toenmalige minister Elco
Brinkman. In 1988 is de vervolgconferentie ‘De arme kant van Nederland - Een jaar later’
georganiseerd. Daarna, vooral in de eerste helft van 1989, is een enorme stroom mediaaandacht losgekomen, met o.a. een uitgebreide polemiek tussen de kerken en de
toenmalige minister (De Koning) en staatssecretaris (De Graaf) van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid.
Samen met het project ‘Kerkvrouwen-Bijstandsvrouwen’ wordt in september 1989 ‘Het
huwelijk van de eeuw’ georganiseerd; een actie gericht op juridische en economische
gevolgen van het ondertekenen van het huwelijkscontract. In 1990 houdt de werkgroep een
zestal studieberaden, als voorbereiding voor de manifestatie ‘Nederland tegen verarming’,
die op 19 mei 1990 op het Malieveld in Den Haag is gehouden. Het Tribunaal ‘Vrouwen
tegen de Staat’ vindt plaats op 16 november 1990.
Deze projectperiode wordt afgesloten met het onderzoek Armoede opgelost? Vergeet het
maar!, waarin een zo compleet mogelijk overzicht is opgenomen van alle activiteiten, die
kerken hebben opgepakt. Het is naast een verantwoording tevens een belangrijk
ideeëndocument voor de beweging zelf en voor de media.
Project ‘Arme kant van Nederland II’ (1990 – 1992)
De landelijke campagne tegen verarming kan voortgezet worden met hulp van kerken,
religieuzen en fondsen. Op 19 maart 1991 is onder veel media-aandacht het rapport
Armoede opgelost? Vergeet het maar! aangeboden aan de minister van Welzijn
Volksgezondheid en Cultuur (Hedy d'Ancona). In 1992 is de werkgroep onder meer
betrokken bij het volgen van en het verzet tegen ingrepen in de WAO. Op 29 september
wordt met een forumdebat ‘De arme kant van Nederland – 5 jaar later’ herinnerd dat de
kerkelijke anti-armoedebeweging vijf jaar geleden is gestart. Het accent in deze periode ligt
op het ondersteunen van het netwerk van groepen, kerken en andere organisaties die zich
inzetten voor de belangenbehartiging van armen. Naast het kwartaalschrift Nieuwsbrief
ontstaan allerlei handreikingen, zoals We doen er hier iets aan!
Begin 1993 bespreekt (na lange voorbereiding) de Tweede Kamer het rapport Armoede
opgelost? Vergeet het maar! Ter gelegenheid daarvan overhandigt de werkgroep een groot
aantal handtekeningen onder een petitie Armoede nog lang niet opgelost.
Armoede raakt je (1993 – 1994)
Op 24 april 1993 geeft een landelijke meeting ‘Armoede raakt je’ de aftrap aan een actie die
nog vele jaren zal doorlopen: adoptie van Kamerleden. Op tal van plaatsen in het land
‘adopteren’ groepen een lid van de Tweede Kamer (en soms ook een wethouder of
gemeenteraadslid) om deze door middel van werkbezoeken en andere activiteiten dicht bij
de ervaringswereld van armoede in Nederland te brengen.
Het Binnenhof in Den Haag is op 28 september 1993 de plek voor een tienurige ‘Preek –
protestmarathon tegen verarming’. Het project ‘Kerkvrouwen-Bijstandsvrouwen’ viert op 18
maart 1994 het tienjarig bestaan onder de titel ‘Aan het eind van mijn geld houd ik altijd een
stukje maand over’.
Armoede is onrecht (1995 – 1999)
Met de startdag ‘Arm & rijk’ begint op 18 februari 1995 de campagne ‘Armoede is onrecht –
campagne tegen verarming en verrijking’. In deze periode is er stevige aandacht voor het
verband tussen verrijking en verarming. Het debat zet al in tijdens de startdag en is op 18
december 1995 voortgezet in het symposium ‘De rijke kant van Nederland’. Later krijgt het
op 30 januari 1998 een vervolg in de conferentie ‘Rechtvaardige belastingen in de 21e
eeuw’, en in de conferentie ‘Gelijker = Rijker’ op 29 januari 1999. Naar aanleiding van deze
activiteiten wordt door beleggers, die vinden dat hun winsten te laag worden belast ten
opzichte van bijvoorbeeld inkomstenbelasting, een stichting gevormd: Beleggers vóór
Belasting.
Op 9 december 1995 ziet het eerste smartlappenfestival ‘Oplappen door Smartlappen’ het
licht, hetgeen leidt tot een serie van inmiddels 16 smartlappenfestivals.
De Commissie Sociale Rechtsstaat van de Raad van Kerken in Nederland werkte sinds 1994
aan het boekje Deelnemen en Meedelen. Sociale zekerheid: van uitsluiting naar participatie,
dat na uitgebreide consultatie in maart 1995 verschijnt.
2
De manifestatie ‘Deelnemen en meedelen’ van 1 juni 1996 op het Malieveld in Den Haag is
een mijlpaal in het werk van de werkgroep. Naar aanleiding van een interview van bisschop
Muskens, die de manifestatie opende, in het tijdschrift Medezeggenschap van de FNV,
ontstaat in het najaar van 1996 een ware media-storm, waarin de bisschop de kerkelijke
woordvoerder bij uitstek wordt over armoede en verrijking. Ten behoeve van een gesprek dat
de toenmalige premier Kok met de bisschop en de algemeen secretaris van de Raad van
Kerken in Nederland wilde, stelt de werkgroep een Dossier Armoede in Nederland samen.
Dit zal het eerste overzicht van armoedethema's, feiten, cijfers en ervaringen worden in een
reeks. Ze zullen na 1996 verschijnen in 1999, 2002, 2005 en 2009.
De campagne richt zich ook op de plaatselijke gemeenten en parochies en de vele groepen
die daar actief zijn. De werkgroep verzorgt handreikingen, landelijke dagen waarin naast
ontmoeting werkmodellen en werkmateriaal uitgewisseld worden. Sinds de start van de
campagne ‘Armoede is onrecht’ in 1995 hebben plaatselijke gemeenten en parochies
gesproken over armoede en rijkdom in hun eigen plaats. Er zijn medio 1997 bij het sluiten
van dit campagne-onderdeel een kleine 1.000 brieven geschreven naar de landelijke
synodes of bisschoppen. In een campagnegids worden de resultaten gepresenteerd.
In april 1997 is vanuit het tweejaarlijkse overleg door de Raad van Kerken in Nederland, het
Humanistisch Verbond en Humanitas en de vakcentrales FNV en CNV het Platform
Armoedebestrijding KHV opgericht.
De tiende verjaardag van de eerste armoedeconferentie wordt herdacht op 30 september
1997 met de beenkomst ‘De arme kant van Nederland - 10 jaar later’.
De conferentie ‘Rechtvaardige belastingen in de 21e eeuw’ van 30 januari 1998 zet de toon
voor dit werkjaar en op 3 december 1998 biedt de werkgroep in samenwerking met onder
meer de vakbeweging 100.000 handtekeningen ‘Welvaart is van iedereen. Meer voor de
minima’ aan minister Klaas de Vries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan.
Vanaf 1998 organiseert EVA elk jaar een landelijke bijeenkomst voor EVA-vrouwen met een
ontmoetingskarakter en een trainingsdeel. Midden in het jaar wordt op 18 juni 1999 met de
jubileumbijeenkomst ‘Van EVA naar Vrouwe Fortuna in de 21ste eeuw’ herdacht dat de EVAbeweging 15 jaar bestaat. In september ontstaat uit de samenwerking binnen het Platform
Armoedebestrijding KHV een Coalitieberaad Inkomensherverdeling ‘Welvaart is van
iedereen. Meer voor de minima’, dat in voorbereiding op Prinsjesdag wordt gehouden op 7
september 1999. Op 5 september 2000 wordt het tweede Coalitieberaad ‘Welvaart is van
iedereen. Meer voor de minima’ gehouden; naar later blijkt voor de laatste keer.
Om sociale gerechtigheid (2000 – 2002)
De werkgroep zet in de periode 2000-2002 sterk in op de evaluatie van de Sociale
Conferenties die het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de periode 1995 –
2000 heeft georganiseerd, en waaraan de (kerkelijke) anti-armoedebeweging actief heeft
deelgenomen. Bij die evaluatie en de daaruit voortvloeiende beleidsalternatieven komt een
nieuw samenwerkingsverband in beeld: de Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid (ook wel
Sociale Alliantie genoemd).
In december 1999 besluit het Platform Armoedebestrijding KHV (Kerken, Humanisten en
Vakbeweging) samen met Sjakuus en Aanpak tot een gezamenlijk project, waarin een
evaluatie wordt gemaakt van de armoedebestrijding in de afgelopen vijf jaar. Het project
omvat verschillende stappen. De conferentie ‘Om Sociale Rechtvaardigheid’ op 9 mei 2000
presenteert verschillende conceptrapporten rond de evaluatie van vijf jaar
armoedebestrijding. Interviews met betrokkenen geven weer hoe het leven op of rond de
armoedegrens is. De resultaten zijn op 30 oktober 2000 gepresenteerd op een conferentie in
het boek Om sociale rechtvaardigheid. De strijd tegen armoede en sociale uitsluiting.
Op 1 mei 2000 houden de FNV, DISK, de werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, de
Raad van Kerken in Nederland en Justitia et Pax een 1 Mei Conferentie, waarin vooral de
ethiek van de inkomensverdeling in Nederland aan bod komt. Het blijkt een serie van vijf 1
Mei Conferenties in te luiden.
Kerken, humanisten en vakcentrales organiseren op 5 juni 2001 het debat ‘Rijkdom verarmt’
over de samenhang tussen verrijking en verarming. Tijdens deze bijeenkomst is het Platform
3
Armoedebestrijding KHV opgeheven ten gunste van de Alliantie voor Sociale
Rechtvaardigheid.
Uit een katern, dat vanaf 2000 in het juninummer van de Arme Krant van Nederland te
vinden was, is de Gids Betaalbare Vakanties, ontstaan, die sindsdien elk jaar einde
december wordt verspreid.
Vanaf 2001 is er twee keer per jaar een gestructureerd overleg van de Alliantie voor Sociale
Rechtvaardigheid met overheden (ministers van diverse ministeries, Vereniging van
Nederlandse Gemeenten, Inter Provinciaal Overleg. De werkgroep ‘Arme Kant van
Nederland/EVA’ participeert in de inhoudelijke voorbereidingen van dit overleg, zowel in het
team, als in de Agendacommissie als in de Alliantieraad.
De gebundelde samenwerking binnen de Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid komt naar
buiten tijdens de manifestatie ‘Hoogste tijd voor sociale rechtvaardigheid’ op 18 april 2002.
De altijd aanwezige aandacht voor zorgwerk en zorg leidt tot het debat ‘Zorg om de zorg’ van
14 maart 2002. De traditie om aan lustra sinds de eerste armoedeconferentie aandacht te
geven, leeft voort in de bijeenkomst ‘De arme kant van Nederland - 15 jaar later’ op 24
september 2002.
Leven in waardigheid (2003 – 2005)
De aanstichter van de eerste conferentie uit 1987 is industriepastor Ab Harrewijn geweest.
Hij overleed op 13 mei 2002. De DISK Prijs wordt gebundeld in de Ab Harrewijn Prijs, die op
13 mei 2003, de sterfdag van Ab Harrewijn, voor het eerst wordt uitgereikt. De Prijs wordt
mede mogelijk gemaakt door de Arme Kant van Nederland/EVA. Tot op heden zijn er tien
uitreikingen geweest.
De aandacht voor ook rijkdom tijdens de campagne krijgt vorm in de Conferentie ‘Ethiek voor
rijk en arm’, die op 28 april 2004 is gehouden.
In deze campagneperiode neemt het project ‘Helpen onder protest’ een prominente plaats in.
Dit thema van het verbinden van barmhartigheid en gerechtigheid loopt als een rode draad
door de geschiedenis van de werkgroep. In 2004 geeft de werkgroep in samenwerking met
Kerk in Actie een handreiking Helpen onder protest uit voor plaatselijke vrijwilligers die de
noden van mensen in de knel tegenkomen, en naast het bieden van de noodzakelijke hulp
ook iets willen doen tegen achterliggende misstanden en onrechtvaardigheden. Op 22
januari 2005 is er een drukbezochte werkdag voor diakenen, pci-vrijwilligers e.a. over het
thema ‘Helpen onder protest’.
EVA-vrouwen hebben van meet af aan smartlappen gezongen, vaak op bijeenkomsten van
de Arme Kant van Nederland, van EVA of van anderen. Er is een traditie ontstaan en die
wordt herdacht met een 15-jarig jubileumviering op 25 november 2005.
Waardigheid in solidariteit (2006 – 2008)
Gedurende de jaren 2006-2008 is het beleidsplan ‘Waardigheid in solidariteit’ richtinggevend.
Van daaruit worden de jaarlijkse werkplannen opgebouwd.
“Wij vullen verantwoordelijkheid in als een begrip waarin verbondenheid met de samenleving
centraal staat. In het begrip solidariteit komen de Bijbelse begrippen barmhartigheid en
gerechtigheid samen. Solidariteit mag niet functioneren als principe van uitsluiting en
verworden tot een louter solidair zijn met zichzelf en de eigen groep. Solidariteit is meer dan
de smeerolie die de samenleving draaiende houdt. Solidariteit, verbondenheid en
wederkerigheid zijn waarden die aan de basis van onze samenleving staan. Deze
samenleving met haar sterke sociale stelsel willen wij behouden en actief mee vormgeven.
Dit omwille van de menselijke waardigheid en die van de samenleving in haar geheel. Een
samenleving kan haar waardigheid immers alleen behouden wanneer de solidariteit
gewaarborgd is en de zwakste leden van de samenleving gerechtigheid ervaren."
Belangrijke elementen uit deze werkperiode zijn de conferentie en verklaring over de
opkomende voedselbanken ‘Meer dan voedsel alleen’, die is gehouden op 21 april 2006.
Deze verklaring ligt in het verlengde van de notie van ‘helpen onder protest’: hulp bieden is
heel goed werk, maar daaraan gekoppeld moet ook worden gewerkt aan structurele
verbeteringen voor een rechtvaardiger samenleving.
4
Op 29 september 2007 vindt de bijeenkomst ‘De arme kant van Nederland – 20 jaar later’
plaats. Bejegening en beeldvorming door de jaren heen rond mensen die tot de arme kant
van Nederland horen, is het centrale thema van deze bijeenkomst.
In 2006 verschijnt het onderzoeksrapport Armoede in Nederland, dat een vervolg vormt op
eerdere rapporten De kerk als vangnet? (2002) en Armoede in Nederland (2005). Het gaat
hier om herhaald onderzoek naar de hoeveelheid en het karakter van hulp die door
plaatselijke kerken gegeven wordt aan mensen die financieel in de knel zijn geraakt. Het
vervolgonderzoek, dat in 2008 verschijnt, is op een brede oecumenische manier opgezet en
geeft dus een nog beter beeld van hoe kerken diaconaal hulp geven in armoedesituaties.
Roep om gerechtigheid (2009 – 2011)
De rol van stemversterker voor mensen die slecht gehoord worden in onze samenleving,
vormt een rode draad in het werk van de campagne, gericht op het bevorderen van
rechtvaardige verhoudingen. Onder het motto ‘Roep om gerechtigheid’ worden concrete
activiteiten ontwikkeld. Natuurlijk komen ook in deze periode elk kwartaal de Arme Krant van
Nederland, elk jaar het Jaarbericht en de donateurfolder, en elke maand allerlei berichten op
de website tot stand.
Een nieuwe maatschappelijke problematiek, mede ontstaan als gevolg van de internationale
kredietcrisis, komt naar voren bij de organisatie van het symposium 'Kerk en schuldhulp' op
25 april 2009. De werkgroep ondersteunt die aandacht vanuit de kerken met de handreiking
Eerste hulp bij schulden. Een jaar later kunnen de kerken met hulp van het ministerie van
Sociale Zaken en Werkgelegenheid starten met een groot programma SchuldHulpMaatje.
In het najaar van 2009 krijgt de positie van vrouwen weer nadruk door het symposium 'Zij wil
vooruit' op 11 november 2009, waar ook het interviewboek Zij wil vooruit - over jonge
vrouwen op het minimum gepresenteerd wordt. Het voortgaande motto van de campagne
blijft ‘Helpen onder protest’. Op 8 juni 2010 wordt tijdens de werkdag 'Armoede en recht
doen’ tevens de tweede handreiking Armoede en recht doen – helpen onder protest in de
praktijk gepresenteerd.
Het tweede lustrum van de Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid wordt in april kracht
bijgezet met het manifest Nederland armoedevrij! Met solidariteit en eigen kracht en op 23
september 2010 met de conferentie ‘Nederland armoedevrij’.
Een nieuw en nu heel breed oecumenisch onderzoek naar de diaconale inzet van kerken in
armoedesituaties wordt op 4 november 2010 gepresenteerd onder de titel Armoede in
Nederland 2010. Kerken blijken aan materiële hulp iets meer dan 30 miljoen te besteden,
terwijl de inzet aan onbetaalde vrijwilligersuren het meervoudige daarvan is.
Tijdens de manifestatie ‘Stop de Stapeling’ op het Malieveld op 19 september 2011 neemt de
Raad van Kerken in Nederland deel met de werkgroep en worden het Armoedesignaal 2011
en De Boodschappenmand gepresenteerd.
Deelnemen en meedelen 2012-2014
De campagneperiode, waarmee de werkgroep nu aan het werk is, heeft als motto
‘Deelnemen en meedelen’. Tijdens deze campagne worden de gevolgen van de kredietcrisis
en de daaruit volgende economische crisis steeds meer duidelijk. De regering moet
bovendien de schulden aflossen, die gemaakt zijn toen de kredietcrisis bezworen moest
worden, en gaat sterk bezuinigen. Het kabinet Rutte legt de last van die bezuinigingen
onevenredig zwaar neer bij de mensen die toch al zitten in de hoek waar de klappen vallen:
werklozen, uitkeringsgerechtigden, ouderen, chronisch zieken en gehandicapten, mensen
met beschermd werk. In deze periode werkt de werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA
meer samen met de Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid in de contacten met de
regionale achterbannen en het aanbieden van de jaarlijkse serie van Alliantiedagen. Er is
vanuit de kerken veel lobby rond de herziening van de wet op de schuldhulpverlening, die tot
positieve resultaten leidt. Veel mindere resultaten worden bereikt met de lobby rond de
zoveelste voorgenomen herziening en bezuiniging op de sociale zekerheid en de sociale
werkgelegenheid. Uiteindelijk is de val van het kabinet Rutte I en het ontstaan van het
5
zogenoemde ‘Lente Akkoord’ nodig om de scherpste kanten van deze herziening weg te
halen.
Jubileumsymposium
Op 29 september 2012 is het 25 jaar geleden dat de kerken en Arbeidspastoraat DISK breed
aandacht vroegen voor armoede in Nederland. De werkgroep organiseert op die dag het
symposium Rijk & Arm, dat wordt gehouden in de Bergkerk te Amersfoort vanaf 10.30 tot
15.00 uur. Sprekers zullen zijn Hub Crijns, Arjo Klamer, Nico Wilterdink, René Gabriëls en
Klaas van der Kamp. Informatie is te vinden op www.armekant-eva.nl. U kunt zich via de site
ook aanmelden om mee te doen. U bent van harte welkom!
Hub Crijns en Peter de Bie zijn beiden lid van de werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA.
+++++ pagina 45 streamer ++++
De aanstichter van de eerste conferentie uit 1987 was industriepastor Ab Harrewijn.
+++++ pagina 46 fotobijschrift +++++
De eerste kerkelijke conferentie tegen verarming: ‘De Arme Kant van Nederland’ (1987).
+++++ pagina 47 streamer ++++
Bisschop Muskens werd de kerkelijke woordvoerder bij uitstek over armoede en verrijking.
+++++ pagina 48 fotobijschrift +++++
Minister van Social Zaken en Werkgelegenheid Bert de Vries spreekt tijdens manifestatie
‘Nederland tegen Verarming’ (1990).
+++++ pagina 49 streamer ++++
De jarenlange aandacht voor de processen van verarming en verrijking komt voort uit de
eigen missie van de kerken.
+++++ pagina 50 fotobijschrift +++++
Algemeen secretaris Raad van Kerken ds. Wim van der Zee met de petitie Armoede nog
lang niet opgelost, aangeboden aan minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur Hedy
d’Ancona (1993).
+++++ pagina 51 streamer ++++
Het verbinden van barmhartigheid en gerechtigheid loopt als een rode draad door de
geschiedenis van de werkgroep.
+++++ pagina 52 fotobijschrift +++++
Bisschopreferent voor kerk en samenleving mgr. Gerard de Korte overhandigt
onderzoeksverslag Armoede in Nederland aan voorzitter van het Christelijk Sociaal Congres
Herman Kaiser (2010). Kerken blijken aan materiële hulp iets meer dan 30 miljoen te
besteden.
+++++ pagina 52 tekst in kader +++++
6
7