Huisstijlsjablonen VVKSO - VVKSO - ICT

Algemene Vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV DBSO in de praktijk
Deeltijds beroepssecundair onderwijs
Werkgroep algemene vorming DBSO
VVKSO
Guimardstraat 1, 1040 Brussel
PROJECT ALGEMENE VAKKEN DEELTIJDS
BEROEPSSECUNDAIR ONDERWIJS
NIVEAU TWEEDE GRAAD
NIVEAU DERDE GRAAD
NIVEAU DERDE LEERJAAR DERDE GRAAD
LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS
VVKSO – BRUSSEL D/2009/7841/018
18 mei 2009
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs
Guimardstraat 1, 1040 Brussel
Inhoud
1
Visie op het dbso
p. 4
1.1
Leren en werken
p. 4
1.2
Groep – individu
p. 4
1.3
Attitudevorming
p. 4
1.4
Jongerenkenmerken
p. 4
2
Visie op algemene vorming in het dbso
p. 6
3
Leerplannen PAV in het dbso
p. 7
3.1
Inleiding
p. 7
3.2
Leerlijn PAV in het dbso
p. 7
3.3
Leerplandoelen niveau tweede graad
p. 7
3.4
Leerplandoelen niveau derde graad
p.7
3.5
Leerplandoelen niveau derde leerjaar derde graad
p.7
3.6
Minimale materiële vereisten
p.7
3.6.1
Infrastructuur
p.7
3.6.2
Uitrusting
p.7
3.7
Eindtermen PAV
p.7
3.7.1
Eindtermen PAV tweede graad
p.7
3.7.2
Eindtermen PAV derde graad: eerste en tweede leerjaar
p.7
3.7.3
Eindtermen PAV derde graad: derde leerjaar
p.7
4
Didactische wenken
p.8
4.1
Informatie verzamelen en verwerken (IVV)
p.8
4.2
Probleemoplossend denken (POD)
p.10
4.3
Individueel werk en groepswerk (I/GW)
p.12
4.4
Maatschappelijke participatie (MPP)
p.13
5
Ideeënfiches
p.17
5.1
Actualiteit
p.18
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
2
5.2
Gezond leven
p.21
5.3
Ik en de anderen
p.23
5.4
Mobiliteit
p.25
5.5
Natuur en milieu
p.27
5.6
Op eigen benen
p.29
5.7
Op weg naar werk
p.31
5.8
Relaties en seksualiteit
p.33
5.9
Samen - leven in de maatschappij
p.35
5.10
Uit overtuiging
p.37
5.11
Vrije tijd
p.39
6
Evaluatie-ideeën
p.41
7
Bronnen
p.43
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
3
1 Visie op het dbso
1.1
Leren en werken
In het dbso streeft men naar een integratie, naar een op elkaar afstemmen van leren (algemene vorming,
beroepsgerichte vorming) en werkplekleren.
Dit wil zeggen dat:
 de algemene vorming aansluit bij de ervaringen die de jongere opdoet binnen en buiten het centrum, met
aandacht voor zijn interesses, suggesties en behoeften.
Tijdens de lessen algemene vorming krijgt de jongere de kans om de leerplandoelen PAV te realiseren
om op die manier een getuigschrift van de tweede graad, een studiegetuigschrift van de derde graad
en/of een diploma van het secundair onderwijs te behalen.
Daarnaast hebben de lessen algemene vorming als doel om de jongere voor te bereiden op de
maatschappij en het maatschappelijk leven in al zijn facetten. Door te werken aan de algemene vorming,
sociale vorming en persoonlijkheidsvorming van de jongere wordt hij/zij weerbaarder en voorbereid op
“het volwassen leven”.
● de beroepsopleiding wordt doorlopen via het geïntegreerd doorlopen van de beroepsgerichte vorming
binnen de component leren en de component werkplekleren.
De wisselwerking tussen beiden geeft de jongere optimale kansen om zich te ontplooien als werknemer.
Een belangrijke taak voor de leraar BGV bestaat erin om de jongere een zekere arbeidsethos en
arbeidsvreugde bij te brengen. Werken aan attitudes vormt een essentieel onderdeel van de
beroepsopleiding. Het werken aan de nodige competenties om een bekwaam vakman te worden vergroot
de kansen van de jongere op de arbeidsmarkt.
● de begeleiding in het cdo veel aandacht besteedt aan de ondersteuning van de jongere binnen zijn totale
traject.
de begeleiding in het cdo de jongere in alle facetten van zijn traject ondersteunt. Dit betekent dat een
goede samenwerking wenselijk is tussen de leraar/begeleider algemene vorming, beroepsgerichte
vorming en de trajectbegeleiding.
1.2
Groep – individu
Hoewel de leraar/begeleider sterk individualiserend werkt, draagt het begeleid groepsproces eveneens
wezenlijk bij tot de vorming van de jongeren. Uitgangspunt is het unieke, de eigenheid van iedere persoon
en het respect ervoor.
Omdat in het dbso voortdurend nieuwe jongeren instromen, blijft onthaal een belangrijk en permanent
gegeven.
Het steeds wisselen van de samenstelling van de groep door in- of uitstromende jongeren vergt van de
leraar een doorgedreven flexibiliteit. Groepsdynamica is een constant gegeven. Het begeleiden van deze
processen en het creëren van een eenheid onder de jongeren vormt voor de leraar een bijzondere uitdaging
die best gedragen wordt door een team.
1.3
Attitudevorming
Attitudevorming van de jongeren is zeer belangrijk. Dit is dan ook een opdracht voor iedereen die in het cdo
bij de opleiding, de vorming en de begeleiding van de jongeren betrokken is. Attitudevorming wordt vooral
bevorderd door de aanpak van de begeleiders waarbij hun betrokkenheid met de jongeren een niet te
onderschatten rol speelt.
1.4
Jongerenkenmerken
Jongeren in het dbso hebben doorgaans een eerder praktische intelligentie. Ze leren het best vanuit het
handelen, vanuit het doen. Vanuit de praktijk komen zij tot begripsvorming. Grote leergehelen verwerken,
memoriseren, verbanden leggen en besluiten trekken is niet eenvoudig. Transfer van theorie naar de
praktische toepassing is niet vanzelfsprekend.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
4
Ze hebben vooral interesse voor het onmiddellijk bruikbare, voor wat zij in hun leefwereld als nuttig ervaren.
Daarom ook kiest een aantal jongeren bewust voor deeltijds onderwijs als een stap naar rechtstreekse
tewerkstelling of voor een specifieke opleiding die ze in het voltijds secundair onderwijs niet vinden.
Ze hebben vaak problemen met taakspanning of taakgerichtheid. Als ze aan een opdracht werken is het
voor hen een hele klus om tot het einde vol te houden. Zeker wanneer er moeilijkheden in de opdracht
opduiken, haken ze gemakkelijk af.
Jongeren in het dbso reageren doorgaans heel spontaan en impulsief. Hun reacties zijn niet altijd beheerst,
hun schoolloopbaan verliep niet altijd even vlot. Daardoor reageren sommigen soms negatief op een te
schoolse aanpak. Toch zijn deze jongeren niet noodzakelijk leermoe. Een aantal moet echter aangemoedigd
worden om de draad opnieuw op te pakken. Ze vragen een intensieve begeleiding.
Een aantal jongeren wordt extra belast door situaties als plaatsing, moeilijke familiale omstandigheden,
financiële moeilijkheden, armoede, andere taal, nationaliteit en cultuur.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
5
2 Visie op algemene vorming in het DBSO
In het dbso bestaan geen vakken. De algemene vorming wordt als een geïntegreerd geheel aangeboden,
zonder vakkenopsplitsing. Zo ervaren de jongeren ook de realiteit als een samenhangend geheel en wordt
de ‘kennistransfer’ bevorderd. De goedgekeurde leerplannen PAV voor dbso vormen steeds de basis en het
uitgangspunt.
De samenstelling van de groepen algemene vorming is sterk afhankelijk van het beleid, de ligging en de
grootte van het cdo, van de in- en uitstroom van de jongeren, van de opleiding of van de werkbaarheid van
de groep. Iedere leraar/begeleider algemene vorming gaat begeleidend met deze jongeren op weg, leert hen
kennen en waarderen en aanvaardt hen in hun eigenheid. Het is belangrijk om duidelijke doelen voorop te
stellen, aan de jongeren kenbaar te maken en met hen te bespreken. Hierbij hanteert de leraar een voor de
jongeren begrijpbare taal. Door in relatief kleine groepen te werken wordt de interactie met en tussen de
jongeren groter. Zij leren hun problemen niet te isoleren en om te gaan met de diversiteit binnen de groep
als weerspiegeling van de maatschappij.
Algemene vorming in het dbso ondersteunt de jongere binnen zijn totaaltraject en bereidt hem voor op een
waardevolle maatschappelijke participatie. Jongeren leren op een verantwoorde en verantwoordelijke manier
functioneren en een plaats innemen in een complexe maatschappij. Hiertoe ontwikkelen zij sociaal relevante
attitudes en goede leer- en leefgewoonten.
De jongeren worden gestimuleerd in de ontwikkeling van hun zelfvertrouwen, hun persoonlijke groei en hun
sociale weerbaarheid met respect en waardering voor anderen en voor zichzelf. Regelmatig ingebouwde
reflectiemomenten bieden jongeren en begeleiders kansen om bewust op dit groeiproces in te spelen. Door
het erkennen en het herkennen van het kunnen van de jongeren worden zij gestimuleerd tot verdere groei
en vergroot hun zelfvertrouwen.
Het aanwenden van wisselende methodieken en van les- en begeleidingsstrategieën die vertrekken vanuit
de beginsituatie van de jongeren en de jongerenkenmerken geeft de betrokkenheid van iedere jongere in de
groep alle ruimte en kansen. Vanuit die beginsituatie tracht de leraar de jongeren zo ver mogelijk te
begeleiden in hun proces. Als een leraar/begeleider daarbij zoveel mogelijk vertrekt vanuit de leefwereld van
de jongere, dan wordt hun concrete inbreng en betrokkenheid optimaal gestimuleerd. Zo kunnen zij via
groeiend zelfstandig werk en samenwerkend leren hun eigen accenten leggen en vorderen zij in hun eigen
leerproces.
De leraar/begeleider werkt vanuit een christelijk mens- en maatschappijbeeld. Dit belet hem niet aandacht
te besteden aan het pluralistisch karakter van de groep en aan de keuzevrijheid van de jongere zelf. Iedere
jongere moet de kans krijgen om zelf te oordelen over de zin en de waarde van de christelijke visie op mens
en maatschappij.
Algemene vorming vraagt een soepele planning van het aanbod gespreid over een schooljaar of over
afgebakende tijdseenheden (een maand, een trimester, …). Deze planning laat voldoende ruimte om in te
spelen op de groep, de individuele jongere in zijn traject, de opleiding, de actualiteit, e.a.
Om een optimale vorming van de jongeren mogelijk te maken is teamwork onontbeerlijk. Samen met
collega’s kunnen nieuwe didactische werkvormen en methodieken worden ontwikkeld, uitgetest en
bijgestuurd, worden thema’s en projecten ontwikkeld, wordt gezocht naar een optimale en doelgerichte
evaluatie. Als leraar/begeleider is het belangrijk om hierbij kritisch te staan ten overstaan van zichzelf en om
individuele verantwoordelijkheid aan te nemen ten aanzien van de collega’s.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
6
3 Leerplannen PAV in DBSO
3.1 Inleiding
3.2 Leerlijn PAV in dbso
3.3 Leerplandoelen niveau tweede graad
3.4 Leerplandoelen niveau derde graad
3.5 Leerplandoelen niveau derde leerjaar derde graad
3.6 Minimale materiële vereisten
3.6.1 Infrastructuur
3.6.2 Uitrusting
3.7 Eindtermen PAV
3.7.1 Eindtermen PAV tweede graad
3.7.2 Eindtermen PAV derde graad: eerste en tweede leerjaar
3.7.3 Eindtermen PAV derde graad: derde leerjaar
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
7
4 Didactische wenken
In het leerplan zijn de doelstellingen in 4 grote blokken gegroepeerd: informatie verzamelen en verwerken
(IVV), probleemoplossend denken (POD), individueel werk en groepswerk (I/GW) en als laatste blok
maatschappelijke participatie (MPP).
In dit deel zijn deze vier blokken uit elkaar getrokken en krijg je per blok didactische wenken. Per onderdeel
herhalen we kort en schematisch de leerlijn en de kern van de doelstellingen. Op die manier heb je in één
oogopslag een overzicht van de doelen en de leerlijnen.
Belangrijke principes om hierbij rekening mee te houden zijn:
 speel in op elke jongere: niveau, interesse, openheid naar de wereld,…;
 werk van eenvoudig naar moeilijk, van ‘dicht bij het leven van de jongeren’ naar ‘uit de wereld’;
 hou steeds in het oog waar je naartoe wil, de leerlijn. Wanneer je informatie verzamelt zal een jongere op
het niveau van het derde jaar van de derde graad over die informatie een mening moeten kunnen
vormen. Hij/zij zal moeten oordelen of de informatie relevant of betrouwbaar is. Deze attitude bouw je
stapsgewijs op vanaf het niveau van de tweede graad, ook al ligt het accent er dan nog niet op.
4.1
Informatieverwerving en -verwerking (IVV)
Onder begeleiding
Zelfstandig
Zelfstandig/ In team
A
vinden en selecteren (1)
vinden en selecteren (1)
reflecteren (2)
evalueren (3)
vinden en selecteren (1)
kritisch beoordelen (2)
vergelijken en integreren (3)
B
gebruiken (2)
gebruiken (4)
efficiënt toepassen en
gebruiken (4)
C
inwinnen en meedelen (3)
inwinnen en meedelen (5)
rapporteren (5)
D
hulpmiddelen gebruiken om
taalvaardig handelen
te verbeteren (4)
hulpmiddelen gebruiken om
taalvaardig handelen
te verbeteren (6)
* ethische en deontologische
principes (6)
Jongeren die de leeftijd van 16 jaar hebben, zijn doorgaans nog erg op zichzelf gericht. Ze hebben vooral
interesse voor zichzelf en hun vrienden. De nabije omgeving primeert. Naar mate een jongere ouder wordt,
zal hij meer interesse tonen voor de buitenwereld. De blik wordt niet langer gericht op zichzelf, maar eerder
op de wereld.
Door rekening te houden met deze evolutie, vergroot de kans dat de jongeren zich uitgedaagd voelen door
de onderwerpen die je met hen wenst te bespreken.
Geef jongeren hoe langer hoe meer inspraak in de te behandelen onderwerpen of laat hen de invalshoek
kiezen om rond een onderwerp te werken. Laat de jongeren daarin groeien. Reik in eerste instantie
voorgeselecteerde informatie aan, maar laat hen gaandeweg zelf informatie opzoeken in aangereikte
bronnen en in laatste instantie zelf op zoek gaan naar mogelijk bruikbare bronnen.
Hou steeds in het achterhoofd dat het niet alleen belangrijk is om hoofd en bijzaken te kunnen
onderscheiden, maar dat het evenzeer belangrijk is om kritisch te staan tegenover de gevonden informatie.
Is de bron betrouwbaar? Wat zeggen andere bronnen? Spreken ze zichzelf tegen of bevestigen ze elkaar?
Hoe weet ik welke informatie ik kan vertrouwen? Wat is de waarheid? Of word ik geconfronteerd met een
mening?
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
8
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij A en B’
In PAV is het voortdurend nodig informatie te vinden en te selecteren, en deze dan te gebruiken in functie
van een bepaalde taak of een welomschreven doel. Voorzie hiervoor de nodige tijd. Ondersteun daarbij de
jongeren in het hanteren van strategieën (= vaardigheden) die nodig zijn om efficiënt informatie te
zoeken/vinden.
Enkele voorbeelden:
 ‘Wat’ zoek ik?
 ‘Waar’ vind ik het?
 Bij wie of waar kan ik hulp vragen?
 registers raadplegen,
 inzicht verwerven in klasseersystemen, ordeningsprincipes.
Vaak is het nodig uit de gevonden informatie de gepaste selectie te maken. Ook hier is begeleiding nodig
(individueel of in groepsverband).
Voorbeeld van te zetten stappen:
 Wat moest ik vinden?
 Wat heb ik teveel gevonden? Elimineer!
 Beantwoordt wat ik overhoud aan wat ik moest vinden?
Vaardigheden die jongeren hierbij nodig hebben: kijken, lezen, vergelijken, oordelen.
Op het niveau van de 3de graad oefenen de jongeren zich in het zelfstandig beheersen van de
vaardigheden, aangebracht op het niveau van de 2de graad. Opdrachten op langere termijn, individueel of in
groep, lenen zich hiertoe uitstekend. Coöperatief leren biedt hier vele mogelijkheden.
In de eigen streek zijn er voorzieningen die heel wat informatie aanbieden (gemeentelijke diensten, werkwinkels,
e.a.). Stimuleer de jongeren om hiervan gebruik te maken.
Op het niveau van het 3de jaar 3de graad worden beoordelingsstrategieën, vergelijkingsstrategieën en
efficiënt computergebruik belangrijker. De informatie, uit diverse bronnen verkregen, moet nu ook kritisch
beoordeeld worden om ze daarna te integreren en praktisch aan te wenden.
Volgende deelvaardigheden vragen dus extra aandacht:
 efficiënt computergebruik (internet, websites, zoekmachines, computerprogramma’s, e-mail,…);
 diverse bronnen raadplegen (kranten, tijdschriften, internet, cd-rom, beeldmateriaal, statistieken,…);
 beoordelingsstrategieën (Is de gevonden informatie relevant, correct, recent, objectief? Wie of wat is de
informatiebron? Is deze bron betrouwbaar? Wie is de doelgroep?);
 vergelijkingsstrategieën (Is de informatie duidelijk/onduidelijk, oppervlakkig/grondig, objectief/subjectief?
Wat zijn de overeenkomsten en de verschillen?);
 informatie integreren (in een opdracht, een powerpoint, een spreekoefening, een verslag, een
reclamespot, een prijslijst,…);

ethische principes (kunnen betrekking hebben op respect voor zichzelf en voor de anderen, solidariteit,
rechtvaardigheid,…).
ICT in PAV wijst op de dagelijkse aspecten van informatie- en communicatietechnologie zoals die in
toenemende mate verweven zijn met het dagelijkse leven.
Dit kan onder andere zijn:

via elektronische systemen gegevens opvragen, zich kenbaar maken, zaken registreren, toegang krijgen;

functioneel gebruik van computerprogramma’s.
Kerndoel is dus niet ICT op zich, maar ICT in de mate dat ze het dagelijkse leven beïnvloedt.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
9
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij C’
Gebruik concrete situaties: contacten leggen met de werkplek, informatie inwinnen bij diensten, instellingen
en organisaties.
Planmatig werken kan een goed hulpmiddel zijn.
 Nadenken
•
Wat moet ik vragen/meedelen?
•
Aan wie moet ik het vragen / meedelen?
•
Hoe moet ik het vragen / meedelen?
 Eventueel vooraf kort noteren (bv. via een schema)
Leer hen ook kritisch omgaan met de ingewonnen informatie (is deze volledig, bruikbaar, geloofwaardig?).
Het voor een groep (of derden) leren spreken (iets toelichten, overtuigen, meedelen,…) veronderstelt ook
gespreksregels (luisteraars aankijken, intonatie, tempo,…) en een aangepast taalregister in functie van de
gegeven situatie (bekende/onbekende, gelijke/meerdere,…). Leer deze situaties onderscheiden.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij D’
Dit hoeft geen aparte les te zijn. Het vormt een constante doorheen de opdrachten.
Het is belangrijk dat een jongere inzicht krijgt in zijn capaciteiten en beperkingen. Wanneer de jongere in
staat is om ondersteuning te zoeken en hulpmiddelen te gebruiken om met hun ‘beperkingen’ om te gaan,
kunnen ze deze beperkingen omvormen in capaciteiten of ondanks de blijvende beperking toch actief
deelnemen aan de maatschappij.
Bv. spellingscorrector op pc vlot leren gebruiken, schrijf- en spreekkaders, eigen woordenlijst samenstellen.
4.2
E
Probleemoplossend denken (POD)
Onder begeleiding
Zelfstandig
Zelfstandig/ In team
wiskundige technieken
en denkmethoden toepassen (5)
wiskundige technieken
en methoden toepassen (7)
probleem onderkennen
en omschrijven (7)
F
grootheden schatten, meten
en berekenen (6)
metingen
en berekeningen uitvoeren (8)
probleem analyseren (8)
oplossingsstrategie kiezen,
plannen en uitvoeren (9)
de keuze, het verloop
en resultaat van de
oplossingsstrategie evalueren,
bijsturen en optimaliseren (10)
G
wiskundige technieken
en denkmethoden toepassen (5)
wiskundige technieken
en methoden toepassen (7)
probleem onderkennen
en omschrijven (7)
De leerplandoelen op het niveau van de tweede en derde graad richten zich hier vooral op de wiskundige
vaardigheden van de jongere.
Om te voldoen aan de leerplandoelstellingen niveau derde jaar derde graad moet een jongere in staat zijn
om problemen te analyseren en oplossingsstrategieën te gebruiken. Bovendien moet hij/zij zichzelf en de
gekozen oplossingsstrategie op een kritische wijze kunnen analyseren en beoordelen. Deze vaardigheden
vragen heel wat oefening.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
10
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij E’
De jongeren leren geleidelijk aan wiskundig te redeneren, logisch te denken ten aanzien van concrete
vragen waarmee ze geconfronteerd worden. Wiskundige denkmethoden dekken alle vormen van logisch
redeneren die bij een probleemstelling kunnen leiden tot een oplossing. Het accent ligt dus volledig op het
denkproces.
Daarbij kan gebruik gemaakt worden van:
 ordeningsmodellen: van groot naar klein, van belangrijk naar minder belangrijk, van veraf naar dichtbij;
 schematische voorstellingen: een schets, een eenvoudige tekening, om gegevens visueel voor te stellen.
Schematische voorstellingen hebben vaak slechts de bedoeling het abstracte te visualiseren,
bijvoorbeeld om een idee te geven van een groei, een daling, een verdeling ... Ze dienen vooral als
illustratie, en hun belang moet ook zo begrepen worden. Soms hebben ze een ruimere praktische
toepassing zowel in het dagelijkse leven als in bepaalde opleidingen. Hieraan wordt dus terecht meer
aandacht besteed.
 algoritmen: een vaste weg die naar een oplossing leidt indien de weg correct wordt gevolgd (bv. een
boodschappenlijstje opstellen en afvinken wat ik in mijn winkelkarretje laad);
 heuristieken: het uitbouwen van een systematische werkwijze die door logisch te denken tot de oplossing
leidt (bv. voor ik naar de supermarkt vertrek, zorg ik ervoor dat ik een boodschappenlijstje heb gemaakt,
een betaalmiddel, mijn klantenkaart en mijn herbruikbare winkeltassen bij heb).
Telkens staat een oplossingsstrategie voorop:
 Wat moet als eindresultaat gevonden worden?
 Wat is nodig om tot dat eindresultaat te komen? Heb je het nodige, of hoe kan je daaraan geraken?
 Welke zijn de grote stappen en (daarna) de tussenstappen?
Het wiskundig denken, het logisch denken, wordt niet enkel gebruikt om wiskundige of rekenkundige
problemen op te lossen. Bij haast elk zelfstandig werk (individueel of in groep) komt dit aan bod.
‘Een probleem’ dient in deze context ruim geïnterpreteerd te worden: een zelfstandig werk/ groepswerk
uitvoeren, een groepsuitstap voorbereiden, een project uitwerken, een conflictsituatie aanpakken, … Bredere
maatschappelijke problemen worden bij voorkeur gesitueerd in tijd en ruimte en in verband gebracht met de
actualiteit.
Om een probleem, waarbij de jongeren individueel of in groep betrokken zijn, op te lossen, kan het OVURschema een handig hulpmiddel zijn.
Oriënteren
Wat is het probleem? Welke factoren spelen een rol? Waarom is het een probleem? Voor wie is het een
probleem? Wat is de kern van het probleem? Wat zijn de mogelijke gevolgen? Voor wie?
Voorbereiden
Informatie opzoeken, ballast elimineren, informatie rangschikken, onderlinge relaties onderzoeken, hulp
zoeken, taken verdelen, een oplossingsstrategie kiezen.
Mogelijke oplossingsstrategieën:
 de juiste instanties contacteren en raadplegen;
 experten contacteren en raadplegen;
 een gesprek aangaan, overleggen, raad vragen;
 mogelijke oplossingen vergelijken;
 vragen om extra informatie;
 vragen om extra ondersteuning;
 relevante bronnen raadplegen;
 wijzigingsvoorstellen verwerken;
 handleidingen of voorschriften raadplegen;
 adviezen van anderen toepassen in het gebruik van alledaagse systemen, procedures of regels;
 terugvallen op eigen ervaringen en eerder gebruikte oplossingsstrategieën.
Uitvoeren
De gekozen oplossingsstrategie toepassen.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
11
Reflecteren
Is het probleem opgelost? Was de gekozen strategie gepast? Wat liep er mis? Wat liep goed? Duiken er
nieuwe problemen op? Hoe pakken we dit aan in de toekomst?
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij F en G’
De leraar/begeleider laat zich leiden door wat in het dagelijkse leven belangrijk is en/of wat in de opleiding
nodig is. Op die manier ervaren de jongeren onmiddellijk de bruikbaarheid van deze vaardigheid.
Schatten betekent hier: een realistische voorstelling hebben van de grootheid. Laat de jongeren daarom
zoveel mogelijk vooraf een ruwe schatting maken; laat ze inschatten of het bekomen resultaat juist kan zijn
(zelfevaluatie); laat hen verschillende oplossingen vergelijken.
Jongeren hebben doorgaans veel moeite met het schatten van een mogelijke uitkomst, met het inschatten
van grootheden (de hoogte van een deur, de afstand tot een bepaald punt, de grootte van een vlak). Het
‘controleren’ van kwantitatieve gegevens wordt in het dagelijkse leven te veel vergeten waardoor allerlei
problemen kunnen ontstaan.
4.3
H
Individueel werk en groepswerk (I/GW)
Onder begeleiding
Zelfstandig
Individueel realiseren (8)
organisatie
uitvoering
reflectie
bijsturing
Individueel realiseren (10)
organisatie
uitvoering
reflectie
bijsturing
Zelfstandig/ In team
overleggen en onderhandelen
(12)
I
in groep realiseren (9)
overleg
organisatie
uitvoering
reflectie
bijsturing
in groep realiseren (11)
overleg
organisatie
uitvoering
reflectie
bijsturing
eigen taken realiseren (13)
reflecteren over eigen bijdragen
en teamwerking (14)
resultaat evalueren en bijsturen
(15)
verslag uitbrengen (16)
* empathie, loyauteit en
wederzijds respect tonen (17)
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij H en I’
Opdrachten in groep uitvoeren blijft voor de jongeren moeilijk. Nochtans is het binnen de maatschappij een
belangrijke vaardigheid op de werkplek, in de vriendenkring en in allerhande samenlevingsvormen.
Jongeren leren hun verantwoordelijkheid als teamlid opnemen, hun taak consequent uitvoeren en
volhouden. Het proces dat de jongeren hierbij doormaakt, is belangrijker dan het eindproduct.
De jongeren moeten zich ook kunnen houden aan gespreksregels en gepast kunnen ageren. Bij
groepsopdrachten is er ruimte nodig in het lokaal om de jongeren zodanig te groeperen dat ze ongehinderd
kunnen werken.
Voor de leraar/begeleider is het omgaan met deze doelstelling evenmin gemakkelijk. Zelfs op niveau van de
3de graad is er wellicht nog begeleiding nodig (omschrijven einddoel, opstellen planning, werkorganisatie,
aanzetten tot zelfevaluatie en reflectie). Hij/zij zorgt voor de gepaste werkomstandigheden en voldoende
bewegingsvrijheid.
De leraar/begeleider fungeert als gids, als coach. Hij stuurt bij waar nodig, geeft voortdurend feedback, zet
het denkproces bij de jongeren op gang. De leraar/begeleider geeft geen pasklaar antwoord op vragen,
maar tips om nieuwe stappen te zetten zodat de jongeren zelf het antwoord vinden. Zij krijgen zo een grotere
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
12
verantwoordelijkheid voor hun eigen leerproces. De leraar/begeleider zorgt voor stimulerende, prikkelende
en boeiende opdrachten.
Hierbij verwijzen we graag naar het ideeëngoed van CLIM (Coöperatief leren in de multiculturele groepen)
en het document ‘Geleidelijke opbouw van zelfstandigheiddidactiek’ (VVKSO 2002-10-12) Volgende
werkvormen
sluiten hierbij aan: leren werken met rolverdelingen, complementair groepswerk,
expertengroepen.
4.4
Maatschappelijke participatie (MPP)
Onder begeleiding
Zelfstandig
eigen mening
en gevoelens uiten (10)
mondeling argumenteren (12)
K
gepast ageren (11)
* veilige houding aannemen (13)
L
dagelijks leven organiseren (12)
relevante aspecten van sociale
wetgeving en arbeidsrecht
kennen (14)
M
solliciteren (13)
solliciteren (15)
N
formulieren lezen, invullen
en controleren (14)
formulieren lezen, invullen
en controleren (16)
O
budget beheren (15)
budget beheren (17)
P
zich situeren, oriënteren
en verplaatsen (16)
Q
maatschappelijke
voorzieningen oriënteren (17)
J
maatschappelijke
voorzieningen gebruiken (18)
S
maatschappelijke structuren
en mechanismen kennen (18)
* reflecteren om
maatschappelijke weerbaarheid
te verhogen (20)
T
verleden en toekomst (19)
verleden en toekomst (21)
U
eigen leven vergelijken met
mensen uit andere tijd of plaats
(20)
V
W
wereldproblemen omschrijven
(21)
* standpunt innemen,
nuanceren en beargumenteren
(18)
culturele vrijetijdsbesteding
verkennen (19)
R
Zelfstandig/In team
cultuur leren waarderen (19)
positief omgaan met culturele
verschillen (22)
wereldproblemen herkennen en
bespreken (23)
* leefmilieu en historischcultureel erfgoed respecteren
(22)
X
levenslang leren verkennen (24)
levenslang leren verkennen (20)
Deze cluster is een hele boterham. Maatschappelijke participatie vormt een belangrijk onderdeel van de
algemene vorming. Jongeren weerbaar maken om hun plaats te vinden binnen de maatschappij is de
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
13
essentie. Je leert de jongeren om zo volwaardig mogelijk en zo actief mogelijk te laten participeren aan de
wereld van nu.
Ga hierbij vooral praktisch te werk, met weinig theorie. Speel in op concrete situaties, gelinkt aan de
leefwereld van de jongeren. Vertrek hierbij vanuit het dagelijks groepsgebeuren.
Op het niveau van het 3de jaar van de 3de graad krijgt deze zorg een ander accent: deze jongeren zijn ook
‘bijna schoolverlaters’. Misschien moeten ze snel op eigen benen kunnen staan en is het belangrijk om
hieraan voldoende aandacht te besteden.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij J’
Een aantal jongeren heeft angst om meningen en gevoelens te uiten, om het woord te nemen. Ze krijgen in
de groep (en daarbuiten) kansen om spreekdurf te oefenen. Ook hier wordt zoveel mogelijk vertrokken
vanuit concrete situaties. De leraar/begeleider zal de nodige aandacht schenken aan sollicitatietraining.
Jongeren leren dat een belangrijk element van weerbare communicatie betekent:
 dat ze zinvolle argumenten kunnen verzamelen en aanbrengen;
 dat ze de mening en gevoelens van anderen respecteren.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij K’
Jongeren krijgen in hun onmiddellijke omgeving soms te weinig structuur aangeboden. Daardoor komen ze
vaak in conflictsituaties terecht. Het is daarom belangrijk hen te leren omgaan met structuren in hun leer- en
leefsituatie. Ook moeten de jongeren in de sociale omgang de invloed zien van verbale en non-verbale
signalen rekening houdend met de context (de omgeving). Bij conflicthantering staat de eigen leefwereld
centraal: de groep, het centrum, het gezin, de vriendenkring, de werkplek.
De leraar/begeleider heeft aandacht voor zowel preventie- als oplossingsstrategieën. Probleemoplossend
handelen kan o.a. als volgt verlopen: het probleem definiëren, haalbare oplossingen zoeken, de gevonden
oplossingen afwegen (voor en tegen), een oplossing kiezen en uitvoeren, reflecteren.
Zelfevaluatie op geregelde tijdstippen is een aanrader.
Op gepaste wijze en volgens de juiste weg hulp vragen in de groep, in het centrum, daarbuiten. Hulp vragen
is belangrijk bij allerhande problemen, bij morele en sociaal-maatschappelijke vragen.
Mensen gebruiken een verschillend taalregister en verschillende omgangsvormen naargelang de situatie.
Jongeren leren deze situaties onderscheiden, een gepaste taal gebruiken en juiste omgangsvormen kiezen.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij L’
Het is de bedoeling dat de jongere zijn leven leert organiseren en structureren.
Uitgangspunten kunnen zijn:
 de organisatie binnen het centrum;
 de organisatie van de vrije tijd;
 zelfstandig wonen;
 tewerkstelling.
(Zie ook ‘specifieke didactische wenken’ bij ‘Rij Q’)
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij M’
In de meeste gevallen solliciteren jongeren mondeling. Dit zal dus vooral aan bod moeten komen. Het komt
geregeld voor dat bij sollicitatiegesprekken werkzoekenden toch een formulier moeten invullen (op pc) en
een cv moeten afgeven.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij N’
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
14
Sollicitatieformulier, rekeninguittreksel, huurcontract, aanvraagformulier voor een nieuwe identiteitskaart,
belastingsbrief, loonfiche lezen en begrijpen, …
Voorbeelden genoeg. Ga steeds op zoek naar recent materiaal dat afgestemd is op de leefwereld van de
jongere. Formulieren kunnen ook online gebruikt worden. Zoek de meest eenvoudige toepassingsmethode.
Het is ook zinvol voor de jongere om te weten waar hij zich kan laten ondersteunen om deze formulieren in
te vullen en/of te lezen. Zelfredzaamheid is hier de boodschap.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij O’
Gebruik voorbeelden vanuit de leefwereld van de jongeren en speel in op hun specifieke noden, zoals:
 een huishoudbudget/gezinsbudget opstellen en beheren;
 betalingen uitvoeren op verschillende manieren (elektronisch, in baar geld, via overschrijving,…) en
controleren (wisselgeld!);
 rekeninguittreksels, facturen, verkoopovereenkomsten, huurovereenkomsten en verzekeringspolissen
lezen, begrijpen en controleren;
 omgaan met reclame- en verkooptechnieken, kopen op krediet, leningen,…
Op het einde van het niveau 3de jaar van de 3de graad moeten de jongeren de basiskennis en
basisvaardigheden bezitten om als jong volwassene hun geld verantwoord te beheren, om zich financieel
weerbaar te maken.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij P’
Het is de bedoeling dat de jongeren zelf hun weg vinden via beschikbare informatie (kaarten, pictogrammen,
plattegronden, tabellen, gps,...).
Zij gebruiken deze informatie in situaties die zowel binnen als buiten het centrum plaatsvinden. Dit kan best
via extra-murosactiviteiten zoals een voettocht, een dropping, de weg van en naar het werk, de
voorbereiding van een bezoek e.a. Laat de jongeren in de eerste plaats de eigen omgeving ontdekken en
breidt dan stelselmatig uit. Leer hen nadenken over en rekening houden met de tijd die ze nodig hebben om
een bepaalde weg af te leggen.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij Q’
We behandelen hier 2 grote luiken, nl. het verkennen van de voorzieningen en ze leren gebruiken. De
vakgroep selecteert wat voor de jongere nuttig is.
 Het verkennen van o.a.:
•
werkgelegenheidsorganisaties zoals VDAB, interimkantoren, …
•
instellingen voor verdere vorming en opleiding: volwassenenonderwijs, beroepsopleiding van de
VDAB, tweedekansonderwijs;
•
rechten en plichten van de werkgever en werknemer: verlofregeling, ontslagregeling, ziektemelding,
uitbetaling loon;
•
functies van vakbonden: CAO, sociale verkiezingen, dienstverlening;
•
werkloosheid: structurele oorzaken, persoonsgebonden oorzaken, stelsel van vergoedingen;
•
bescherming van de burgers: politie-inplanting, misdaad en straf, rechtspraak, rechtshulp (wetswinkel,
mutualiteit, ombudsdiensten);
•
ziekteverzekering: de aansluiting, de dienstverlening;
•
afvalverwerking;
•
gezondheidszorg: hulpdiensten, instellingen voor lichamelijke en geestelijke hulpverlening;
•
huren en wonen: mogelijkheden, rechten, plichten, contracten, verzekering;
•
maatschappelijke ondersteuning: Vlaamse infolijn, gemeentediensten, intercommunales, OCMW;
 Het leren gebruiken.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
15
Het is onmogelijk om binnen de beschikbare tijd de jongeren de uitgebreide reeks aan voorzieningen te leren
gebruiken. We zullen keuzes moeten maken, exemplarisch werken, gedifferentieerde opdrachten geven,…
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij R’
Met ‘culturele vrijetijdsbesteding/cultuur’ wordt bedoeld: film, lectuur, museabezoek,
tentoonstellingen, bezienswaardigheden, natuur, gebouwen, industrieel erfgoed, fietsroutes,…
muziek,
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij S’
Laat de jongeren kennis maken met de maatschappelijke structuren uit de omgeving en leer hen welke
invloed die op hun leven kunnen hebben. Het accent wordt gelegd op elementaire inzichten vanuit concrete
voorbeelden, zoals kosten van een doktersbezoek, RSZ, bestuursvormen, principe van democratie, inspraak
en participatie.
‘Reflectie’ is een belangrijke vaardigheid op niveau van de 3de graad. De leraar/begeleider laat ruimte voor
het standpunt van elke jongere. Reflectie kan gebeuren via een leergesprek, via een groepswerk (ook per
twee), door schriftelijk een idee neer te schrijven, door een stellingen- of argumentenlijst aan te kruisen, door
vragen te formuleren, door te werken met een waardeschaal enz.
Reflectie kan in het lesgebeuren gepland zijn. Heel vaak echter is ze niet te voorzien omdat jongeren
spontaan vragen stellen naar meer inzicht, naar uitdieping, naar ethische standpunten omtrent
levensvragen.
Trap niet in de valkuil van oeverloze discussies! Maak gebruik van een vast stramien, een stappenplan.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij T en U’
Het is voor jongeren niet eenvoudig om historisch en geografisch inzicht te verwerven. Op niveau 2de graad
wordt vooral uitgegaan van het ‘illustreren’: breng geregeld vanuit het ‘nu’ aan hoe het vroeger was. Op
niveau van de 3de graad liggen de verwachtingen hoger en streven we naar het ‘inzien van verbanden’.
Wakker hun verantwoordelijkheidszin ten aanzien van de samenleving aan. Visualiseer de ervaringen van
de jongeren: een persoonlijke tijdsband, een verjaardagskalender, een eigen stamboom,…
Het is belangrijk om te vertrekken vanuit de actualiteit en de persoonlijke betrokkenheid van de jongeren. De
actualiteit situeert zich zowel op het niveau van de eigen regio, in Vlaanderen, in België, in Europa als in de
wereld. Breng geregeld vanuit het ‘hier’ aan hoe het elders is (verschillen in etniciteit en cultuur, oorlog en
vrede, …)
Bij ‘illustreren’ kunnen we dankbaar gebruik maken van voorbeelden uit ons cultureel-historisch erfgoed, de
milieuthematiek, de heemkunde, de industriële archeologie ...
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij V’
Beperk dit op niveau van de 2de graad tot de essentie: het kernprobleem, geografische situering, eventueel
bondige historische duiding, kritische reflex.
Niveau 3de graad: om het eigen functioneren in de mondiale maatschappij beter te kunnen kaderen,
inpassen, begrijpen, relativeren, … is het nodig de rol van de internationale instellingen en de grote
wereldproblemen te leren kennen en er een zeker inzicht in te verwerven.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij W’
Het accent ligt hier op bewustwording en medeverantwoordelijkheid. Werk concreet en trek er, indien
mogelijk, op uit: een museumbezoek, een stadsexploratie, een toneel- of filmvoorstelling, een concert, een
geleide natuurwandeling, …
Betrek de jongeren zoveel mogelijk bij de keuze, de voorbereiding en de organisatie.
Specifieke didactische wenken bij ‘Rij X’
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
16
In de samenleving is levenslang leren echt nodig. Het gaat niet om het schoolse leren. Het betreft een
attitude die aanzet om de ‘nieuwe dingen’ die zich aandienen eigen te maken waardoor de maatschappelijke
en economische positie wordt verstevigd. Levenslang leren kan dus betrekking hebben op maatschappelijke
ontwikkelingen, omscholingen, vervolmaking i.v.m. beroepsmogelijkheden,…
5 Ideeënfiches
Het leerplan PAV is vooral een vaardighedenleerplan. Om deze vaardigheden in te oefenen ga je als
leerkracht/begeleider, als team en/of met je groep op zoek naar zinvolle onderwerpen. Algemene vorming is
een ruimer begrip dan PAV. Besteed in de eerste plaats aandacht aan de algemene vorming, de
persoonlijkheidsvorming en de sociale vorming van de jongeren. Een aantal jongeren zal er niet in slagen
om de doelstellingen uit het leerplan te realiseren. Trek je lesmomenten open voor alle jongeren, ook
diegene die niet onmiddellijk in aanmerking komen voor een getuigschrift, studiegetuigschrift of een diploma.
Deze ideeënfiches kunnen een inspiratiebron zijn voor mogelijke onderwerpen, invalshoeken,
aandachtspunten.
Gezien de diversiteit van de jongeren is het belangrijk als leraar om zeer sterk vanuit het individu te werken.
Probeer zoveel mogelijk in te spelen op de interesse van de jongeren. Sluit aan bij hun leefwereld en speel
in op de noden waarmee ze op een bepaalde leeftijd geconfronteerd worden.
De ideeënfiches zijn geen thema’s op zich. Ze bieden een overzicht van onderwerpen die jongeren ‘nodig’
hebben in hun persoonlijke ontwikkeling tot volwassen burgers in onze maatschappij. Ze bieden een
afwisseling aan werkvormen en zijn onderbouwd met levensechte materialen. Werk niet te lang rond één
onderwerp, beperk het in de tijd. Laat verschillende deelaspecten van het onderwerp regelmatig terugkomen
tijdens de opleiding, waarbij je telkens andere accenten legt, afgestemd op je groep of op de individuele
leerling.
De actualiteit van elke dag biedt enorm veel kansen om onderwerpen te bepalen. Flexibel daarop inspelen
vergroot de kans dat je kan aansluiten bij de interessewereld van de jongere. Als er in de wereld een
natuurramp gebeurd is, is dat een goed moment om te werken rond leefmilieu of internationale
hulporganisaties.
Probeer een onderwerp niet te overladen. Soms is het goed om een onderwerp los te laten en er op een
ander tijdstip aan verder te werken. Bespreek binnen je vakwerkgroep welke accenten je legt, zodat er zich
geen overlappingen voordoen.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
17
5.1 ACTUALITEIT
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
18
ALGEMEEN
 Zelfstandig werk en hoekenwerk zijn goede werkvormen om rond dit onderwerp te werken. Bij
deze werkvorm is het eenvoudig om te differentiëren en opdrachten per niveau aan te reiken.
 Dit thema loopt eerder als een rode draad doorheen het schooljaar. Besteedt er voldoende
aandacht aan want het vormt een schat van informatie.
 Leg een map aan met verschillende werkvormen om de actualiteit te bespreken met de jongeren.
Leg deze map in het leraarslokaal. Elke leraar/begeleider neemt uit de map de werkvorm die hij
die week hanteert of voegt nieuwe werkvormen en ideeën toe. Op die manier wordt de actualiteit
op een afwisselende manier voor de jongeren aangebracht.
 ICT is een uitstekend middel om de actualiteit te volgen en achtergrondinformatie op te zoeken.
Via ICT wordt het eveneens mogelijk om gedifferentieerd en naar belangstelling van de
individuele jongere te werken. Bovendien wordt zelfstandig werk gestimuleerd.
 Maak een quiz naar aanleiding van het jaaroverzicht op televisie, in de krant, in een tijdschrift.
Gebruik hiervoor foto’s (Bv. het jaaroverzicht van Fotoknack)
 Leer jongeren een onderscheid maken tussen meningen, vooroordelen en feiten.
 Hou lopende tentoonstellingen in de gaten. Bekijk wat musea aanbieden. Bezoek eventueel deze
tentoonstelling/musea.
 Laat de leerlingen een leuke zoektocht uitvoeren.
 Stel een enquête samen over een actueel probleem en ga de mensen in het stadscentrum
interviewen. Verwerk nadien de gegevens in de klas.
IDEE
 Nodig de plaatselijke radio/tv of de krant uit bij belangrijke gebeurtenissen in het CDO.
 Iedere jongere legt een boek aan ‘Actualiteit in het eigen leven’. Elk jaar, vanaf de geboorte tot
nu, telt één blad. Dit blad wordt opgesplitst in twee delen: mijn wereld en dé wereld. Jongeren
noteren hierin hun ‘eigen actualiteit’. Zij krijgen hiertoe regelmatig tijd in de les.
 Jongeren noteren in een tabel wat voor hen actueel is: thuis, in het centrum, in eigen gemeente,
in Vlaanderen, in België, in Europa, in de wereld. Dit wordt nadien in de groep besproken, geduid
en aangevuld. Daarna maakt iedere jongere een fiche van één zelfgekozen item en zoekt
hiervoor verdere informatie in kranten, tijdschriften of via internet.
 Actualiteiten doorheen het jaar:
• september: ‘Dag van analfabetisme’, ‘Dag van de vrede’
• oktober: ‘Dag van de armoede’, ‘Schrijf-ze-vrij-dag’ (Amnesty International), ‘Week van het bos’
• november: ‘Week van de smaak’, ‘Rechten van het kind’, ‘Dag van de monarchie’
• december: ‘Wereldaidsdag’
• maart: ‘Vrouwendag’
• mei: ‘Dag tegen homofobie’
• verkiezingen: gemeenteraad, parlement, …
• sportmanifestaties: Olympische Spelen, wereldkampioenschappen voetbal, …
KRANTEN
 Stel een krant ter beschikking van de jongeren, eventueel via een schoolabonnement.
 Een abonnement op ‘Wablieft’ is een aanrader. Dit is een wekelijkse krant, die het nieuws brengt
op een klare, heldere manier in een eenvoudige taal. Er is aandacht voor het nieuws uit binnenen buitenland, voor weetjes, sport, samenleving, milieu, gezondheid, e.a. In elk nummer is er
plaats voor een kruiswoordraadsel en een vervolgverhaal. Er is ook mogelijkheid om een
schoolabonnement te nemen. In dat geval krijgt u geen krant in juli en augustus.
 Hang aan een prikbord in de klas krantenartikelen die op dat moment met je thema te maken
hebben (‘actuazuil’).
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
19
 Bestel bij Gazet van Antwerpen/Het Nieuwsblad het voorblad van de krant van het geboortejaar
van iedere jongere. Laat hen achtergrondinformatie zoeken bij wat toen actueel was.
 Jongeren maken een schoolkrant.
 Maak een opdracht waarin een site van een Vlaamse krant wordt onderzocht naar vorm en
inhoud.
 Bespreek krantenartikels en laat ze geografisch situeren op een kaart in het lokaal.
 Jongeren kiezen 1 krantenartikel uit de krant van de dag en stellen kort de hoofdpunten voor.
Geef de jongeren één krantenonderdeel of katern (sport, binnenlands nieuws, buitenlands nieuws, …).
Zij kiezen hieruit één artikel en bespreken dit kort. De artikels worden op het prikbord
aangebracht.
 Jongeren kiezen één artikel uit de krant en stellen hierover één vraag op. De andere jongeren
zoeken zo snel mogelijk het goede antwoord.
 Kopieer foto’s uit de krant. De jongeren zoeken waarover het gaat.
 Breng een bezoek aan een kranten- of tijdschriftenuitgeverij.
 Bespreek 1 item in verschillende kranten. Maak een vergelijkende tabel: aantal slachtoffers,
daders, achtergrond, gevolgen, kosten,….
 Stel de voorpagina van een krant op met nieuws uit het centrum.
 Maak collages van de belangrijkste nieuwsitems.
IDEE
 De jongeren kunnen ook een schoolkrant of een website van de school verzorgen of zelf een
actualiteitsquiz in mekaar steken.
 Maak de actualiteitenquiz op de verschillende Vlaamse kranten zoals ‘Het Nieuwsblad’, ‘De
Standaard’, ‘Kranten in de klas online’ e.a.
 Gebruik de ‘Zonneland nieuwsquiz’. Dit is een wekelijkse quiz over het nieuws van de week met
20 meerkeuzevragen. Men dient een abonnement te nemen (€ 60) en krijgt dan een login en een
paswoord. Zie www.nieuwsblad.be/extra/zonnelandquiz
 KIK: Krant in de Klas. Kranten in de Klas is een project van de verenigde dagbladpers. Elke
jongere krijgt gedurende 2 weken een aantal kranten gratis bezorgd via het centrum. Bij het
pakket hoort een werkbundeltje. Didactische ondersteuning vind je op www.kik.be
Onmiddellijk reserveren bij bekendmaken anders ben je onherroepelijk te laat!
TELEVISIE-RADIO
 Bekijk actualiteitenprogramma’s op tv zoals het journaal, ‘Koppen’, ‘Telefacts’, ‘Volt’.
 Bekijk wekelijks het nieuws van de vorige avond. Bespreek 2 items die de jongeren informeren
en volg deze items op tot ze uit het nieuws of uit de actualiteit ‘verdwijnen’. De opvolging kan
eenvoudig gebeuren door visualisering: artikels uit kranten of tijdschriften worden stelselmatig op
een prikbord of een infozuil in het lokaal aangebracht, televisieprogramma’s worden bekeken,…
 Bespreek 1 nieuwsitem op twee verschillende zenders. Zoek verschillen, peil naar oorzaken.
 Laat de jongeren zelf een nieuwsuitzending samenstellen en neem ze op.
 Beluister het radionieuws (live in de klas) en bespreek de ‘hot items’.
 Bezoek een regionale en een lokale radiozender. Vergelijk beide.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
20
 Fotoknack: het laatste jaarnummer van Knack bevat een overzicht van het voorbije jaar. Het is
ook op cd-rom beschikbaar.
 VRT-reeks ‘Het journaal van de eeuw’
 Actualiteitenmagazine van Ketnet
 DVD-reeks ‘Ooggetuigen’
BRON
 Gratis kranten:
•
De Zondagskrant
•
Metro (Je kunt de krant on-line lezen en elk artikel apart afdrukken)
 Averbode:
• ID (tijdschrift met actuele thema’s en bijlage voor de leerkracht)
• Blikopener (actua-tijdschrift, 7 nummers per jaar)
• 4Teens (nieuwsblad)
 Maks jongerenmagazine
 Naar aanleiding van de jaarlijkse ‘Schrijf-ze-vrij-dag’ van Amnesty International verschijnen
telkens een lesmap en een video met enkele actuele casussen.
 De Jongerengids
 Belgopocket
 www.wablieft.be

www.kik.be (Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium)
 www.deredactie.be
WEBLINK
 www.knack.be
 www.metrotime.be
 www.averbode.com

www.dagbladpers.org (De Vlaamse Dagbladpers is de overkoepelende organisatie van alle Vlaamse
dagbladuitgevers)

www.belgium.be (portaalsite Belgische Overheid)

www.kranten.pagina.be (links naar de meest waardevolle krantenwebsites)

www.rvi.be (radio Vlaanderen internationaal met een overzicht van de krantencommentaren van de dag)

www.krantenmaker.be (richtlijnen om een krant te maken)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
21
IDEE
5.2 GEZOND LEVEN

Bespreek de gevaren van overdadig gebruik van drugs, tabak, alcohol, medicijnen. Wijs de
jongeren op de mogelijke gevolgen voor eigen gezondheid en die van anderen.

Informatie over drugs lijkt minder waardevol en minder effectief dan het neen leren zeggen.

Gezondheidscentrum van CM is een bron van informatie (GVO)

Bereken de prijs van één jaar sigarettenrook.

VAD, De Sleutel, Leefsleutels

Maat in de shit

Werk rond gezonde voeding.

Leer hen risico’s inschatten in hun dagelijkse bezigheden en er op een verantwoorde en
verantwoordelijke manier mee omgaan.

Breng basis EHBO-technieken aan.

Leer hen het noodnummer 112 gebruiken.

Stel met de jongeren een fiche op met de belangrijkste noodnummers.

Jongeren zijn zich bewust van de gezondheidsrisico’s in sommige situaties en kunnen preventief
handelen.

Tutti Frutti (project fruit in de klas)

Doe aan lichaamsbeweging.

Werk met de voedingsdriehoek.

Organiseer een gezond ontbijt met de groep (met sponsoring?).

Een enquête afnemen in het CDO en de gegevens verwerken.

Campagne opstarten rond gezonde voeding, tegen roken,…

Leer hen de betekenis en het gebruik van gangbare ziekenhuistermen. Doe dit eens in het
ziekenhuis met de echte borden.

Bespreek het belang van psychische gezondheid (anorexia, boulimie, depressie,…).
Let op hoe ver je in het onderwerp van psychische gezondheid gaat. Soms geef je te veel informatie of raak je gevoelige onderwerpen aan.

Schoonheidsideaal door de eeuwen heen

Leer jongeren hun emoties uiten op een goede manier.

Lees de bijsluiters bij medicijnen.

Hanteer folders en brochures die je kan vinden bij de dokter, apotheker, ziekenfonds, …

Organiseer een getuigenis van een hulpverlener, een ex-verslaafde.

Leer jongeren beseffen dat zij hun eigen gezondheid deels zelf in handen houden.

Leer jongeren de basisprincipes van lichaamshygiëne en van hygiëne in de woning.

Leer jongeren de basisregels van EHBO als eerste hulp bij kleine verwondingen en in
noodsituaties.

Laat aan de hand van een model een evenwichtige maaltijd samenstellen.

Beoordeel voedingsmiddelen op basis van samenstelling en voedingswaarde.

Ontdek met de jongeren de kracht van positief denken. Werk aan een positief en realistisch
zelfbeeld.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
22
IDEE
SPEL
BOEK
FILM

Leer jongeren negatieve stresssituaties bij zichzelf herkennen en leer hen hulp vragen.

Leer jongeren goede sta-, zit- en tilhouding aannemen. Zoek samen voorbeelden van mogelijke
klachten bij foutieve houdingen en bewegingen.

Tv-programma: ‘Keuringsdienst van waarde’ (Nederland)

Werk eens een project uit rond sterven. Ga op bezoek in het crematorium, in de kerk waar je
een gesprek voert met de pastoor, bezoek het kerkhof,…

3D-spel (interactief spel spelen met de jongerengroep, Leefsleutels)
 Een ongewoon gesprek met sla, Memoires van een reiziger in drugland, Luc Rombout, uitg. Van
Halewyck, ISBN 90 5617 622 6

Film: Supersize me (spoel hier en daar even door, niet alles is even relevant)
http://www.moviemeter.nl/film/20537
 www.e-gezondheid.be
 www.gezondheidstest.be
 www.gezondheid.be
WEBLINK
 www.partywise.be
 www.eetstoornis.be
 www.medinet.be
 www.acoolworld.be
 www.kompas.be

www.vvgg.be (site van de vereniging voor geestelijke gezondheidszorg)

www.bierengezondheid.be (alles wat met bier te maken heeft)
 http://www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
23
5.3 IK EN DE ANDEREN
 Kennismakingsactiviteiten: o.a. Leefsleutels heeft hierover goed materiaal (ComSoVa is een
map specifiek voor DBSO)
 Speel in op vragen en noden van de jongeren.
 Leer hen omgaan met conflicten, agressie, grenzen.
 Formele en informele kaders: wat kan waar en met welke mensen
 In dit thema staat waardebeleving centraal. Het onderwerp vraagt rust en geduld van de
leraar/begeleider die het bij de jongeren bespreekbaar maakt. Dit vraagt tevens een
vertrouwensrelatie in de groep.
 Leer jongeren de eigenheid van anderen te aanvaarden en te waarderen.
IDEE
 Leer jongeren bij welke organisaties ze terecht kunnen bij moeilijkheden. Breng een bezoek aan
organisaties in de buurt (JAC, Rechtswinkel, …)
 Liedjes en gedichten zijn uitstekende hulpmiddelen om een boodschap door te geven of om te
werken rond gevoelens.
 Ontstaan van roddels: één jongere krijgt een kleine tekst en leest die voor aan jongere twee die
op zijn beurt het verhaal doorvertelt aan jongere drie, die op zijn beurt … De laatste jongere
vertelt het verhaal luidop.
 Dezelfde oefening vanuit een beschrijving van een foto. De laatste jongere zoekt de foto uit het
aanbod.
 Deel gevoelens op in vier ‘families’: vreugde, woede, verdriet en angst. Noteer samen met de
jongeren zoveel mogelijk woorden die bij deze families thuishoren. Laat jongeren verwoorden
welk gevoelen zij heel sterk hebben beleefd en waarom.
 Laat de jongeren een eigen stamboom opstellen. Let hiervoor op, er kunnen soms gevoelige
onderwerpen naar boven komen.
 De erfgoedkoffer: probeer eens met je jongeren op bezoek te gaan in een rusthuis en de
namiddag door te brengen met de bewoners.
 Leer jongeren omgaan met handicaps: blinden, doven, … Laat hen proefondervindelijk ervaren
hoe het is om een beperking te hebben. Ga helpen in een instelling (draai er eens een dag mee)
 Een actie voor een goed doel opzetten.
 Boonanza van Uwe Roosenberg (onderhandelen)
SPEL
 Kolonisten van Catan (onderhandelen)
 Maak zelf een aangepaste versie van Monopolie rond armoede (elke jongere krijgt een rol die
bepaalt hoeveel procent van de opbrengst hij of zij krijgt, de kloof tussen de verschillende
spelers wordt al langer hoe groter)
 Raffa Raffa (communicatiestoornissen, regels en afspraken)
 Spel over verschillende organisatie HELP van de Vlaamse Gemeenschap, het is verdeeld via de
Comités van Bijzondere Jeugdzorg
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
24

Babel (2006) van Tessa Overbeek (vooroordelen, angst en onbegrip)
www.moviemeter.nl/film/36742
FILM

White Squall (1996) van Ridley Scott (groepsvorming, jongeren die een jaar op een schip zitten,
gebaseerd op ware feiten)
www.moviemeter.nl/film/924

Klass (2007) van Ilmar Raag (agressie tussen jongeren in een school)
www.moviemeter.nl/film/45015

Crash (2004) van Paul Haggis (Amerika, blank-zwart vooroordelen)
www.moviemeter.nl/film/20709
 www.gezondheid.be
 www.medinet.be
 www.cm.be/nl/100/CM-fit/index.jsp
WEBLINK
 www.e-gezondheid.be/nl/index.asp

www.sprokkel.be (officiële informatie uit en voor Vlaanderen met tal van links naar relevante websites)

www.caleidoscoop.bmgroup.be (CLB-tijdschrift met artikelen die je gratis kunt downloaden)

www.kjt.org (kinder- en jongerentelefoon)

www.jongereninformatie.be (website van In Petto)

www.jeugdwerknet.be (ondersteuning, vorming, adressen, links, didactisch materiaal,…)

http//wvg.vlaanderen.be/welzijnengezondheid (departement welzijn, volksgezondheid en cultuur)
 www.broederlijkdelen.be

www.aivl.be (Amnesty International Vlaanderen met lesmappen, audiovisueel materiaal en een
huiswerkpagina i.v.m. kinderrechten, racisme, geloofsvervolging,vrouwenrechten, de doodstraf,...)
 www.zinloosgeweld.nl

www.diversiteit.be (centrum voor gelijke kansen en racismebestrijding)
 www.kinderrechtencommissariaat.be

www.werkbank.be/schoolverlaters (tips en adviezen, downloadbaar na aanvraag van paswoord)

www.blauweveters.be (de campagnesite van Handicap International)

www.donorinfo.be (uitleg over hulpverlenende en humanitaire organisaties)

www.gebaren.ugent.be (site met beelden van gebarentaal)
 www.kleurbekennen.be (mondiale vorming: advies - vorming - gratis educatief materiaal…)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
25
5.4 MOBILITEIT
RIJBEWIJS
 Overloop de wettelijke formaliteiten met betrekking tot de auto/brommer en wijs op het belang
ervan: rijbewijs, verzekering, boorddocumenten, …
 Maak de jongeren attent op de beperkte geldigheidsduur van sommige documenten.
 Laat jongeren kennis maken met de verschillende manieren om een rijbewijs te halen en
vergelijk de kostprijs.
 Her rijbewijs via het CDO behalen is mogelijk, maar het vraagt wel wat organisatie.
 Sluit hierbij aan met initiatieven binnen de Centrumschool (vso).
 Ga op bezoek in een rijschool om de laatste informatie te verkrijgen.
 Jongeren kunnen het theoretisch examen ook voorbereiden via verschillende websites.
 Leer hen de verkeersregels respecteren en de gedragsregels inzake defensief rijden.
 Bereken de kostprijs van een auto / brommer op jaarbasis, op maandbasis.
VEILIG VERKEER
IDEE
 Werk aan een project rond veilig verkeer, doe dit eventueel met scholen in de regio samen, dan
heb je meer kans om ‘grootse’ projecten binnen te halen zoals de Tuimelwagen, De BOB-bus,
Brommersimulatie, promillebrillen, …
 Onderzoek de verkeersveiligheid in de omgeving van het CDO. Stel een rapport op, voer een
campagne.
 DVD i.v.m. sensibilisering verkeersslachtoffers
 Jongeren en verkeersongevallen
 Vul een aanrijdingformulier in.
 Leer de jongeren om op een efficiënte manier hulp in te roepen bij een ongeval.
 Leer de jongeren werken met een routeplanner.
 Laat jongeren informatie opzoeken i.v.m. met de kostprijs van een autoverzekering.
 Bespreek voorbeelden van verkeersagressie: oorzaak, gevolgen, …
 De politie geeft lessen over defensief rijden, verkeersregels, …
 Wijs de jongeren op de gevolgen van onverantwoord rijgedrag aan de hand van de actualiteit.
 Laat een fietsen- en bromfietsencontrole uitvoeren op school.
 Gebruik het openbaar vervoer in concrete opdrachten.
 Leer de jongeren een GO-PASS, KEY CARD, STUDENT CARD,… gebruiken.
 Gebruik originele uurtabellen.
 Lees met de jongeren relevante pictogrammen i.v.m. openbaar vervoer.
 Leer hen het internet raadplegen in functie van gebruik van openbaar vervoer.
 Laat jongeren aan de hand van het formulier van het BIVV een fietscontrole uitvoeren
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
26

www.delijn.be

www.stib.irisnet.be (Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Brussel)

www.uitweg.be (info over mobiliteit en verkeer)

www.b-rail.be (dienstregelingen NMBS, …)

www.mobielvlaanderen.be (alle mogelijke info over verkeer, mobiliteit en openbare werken in
WEBLINK
Vlaanderen, België en Europa)

www.bivv.be (Belgisch Instituut voor de verkeersveiligheid: info, links, lesmateriaal, …)

www.verkeerweb.be (alle Belgische wetgeving inzake verkeer)

www.soundandvision.be/rijbewijs /1.htm (up-to-date theorie en oefeningen!)

www.gratisrijbewijsonline.be (idem)

www.wegcode.be (wegwijs in het Belgisch verkeersreglement)

www.goca.be (alles over het rijbewijs)

www.ikbenrob.be (actie voor rustig rijden op de baan)

www.mappy.be

www.routenet.be

www.googlemaps.com

www.fietsvlaanderen.be (veilig fietsen, fietsroutes, …)

www.hlrnet.com/ctverk.htm (portaalsite voor verkeersopvoeding)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
27
5.5 NATUUR EN MILIEU
 Speel in op concrete en voor de jongeren nabije situaties.
 Bezoek een waterzuiveringstation,
recyclagebedrijf, …
een
verbrandingsoven,
een
recyclagepark,
een
 Laat de jongeren kennismaken met de gangbare voorschriften inzake milieubewust leven en
werken.
 Leer hen hoe zij zelf milieuvervuiling kunnen beperken.
 Laat hen kennismaken met natuurgebieden in de omgeving zodat zij natuur leren waarderen.
 Leer hen werken met gebruikelijke afkortingen: GFT, PMD, VLAM, …
 Leer hen de regels van afvalophaling toepassen in het eigen centrum.
 Doe aan attitudevorming: opruimacties in het CDO, responsabilisering voor de omgeving, …
 Leg het verband met de opleiding waar specifieke milieuzorg vaak belangrijk is.
 Laat de jongeren onderzoeken hoe huisvuilverwerking in de regio gebeurt en maak het
kostenplaatje.
 Maak jongeren bewust van het belang van milieuzorg in de eigen omgeving.
 Bespreek alternatieve energievormen: voor- en nadelen.
 Doe mee met ‘Dikke truiendag’, bezoek de website om inspiratie op te doen voor initiatieven.
IDEE
 Milieuzorg op school (MOS) reikt elk jaar hun prestigieuze logo uit
 Doe proeven rond energie.
 Geluid en licht als bron van vervuiling
 Kweek planten voor verfraaiing van het CDO.
 Leg een kruidentuintje aan (en hou het in leven!), dat door de opleiding keukenhulp gebruikt kan
worden.
 Werk rond de seizoenen.
 Ga wandelen in een bos of het park.
 Bezoek de historische kruidentuin.
 Plantentuin van Meise
 Arboretum in Kalmthout
 Natuurfenomenen (vulkaanuitbarstingen, orkanen, aardbevingen, bosbranden, tsunami, …)
lenen zich heel goed om de jongeren een zelfstandig werk te laten maken. Je kan er veel
bruikbaar materiaal over vinden en het interesseert vele jongeren.
 ‘Blotevoetenpad’ in Park Midden Limburg (www.springintveld.be)
 Afvalverzamelspel: wie heeft het meeste gewicht aan afval kunnen verzamelen in het park, die
krijgt de droevige prijs.
 Bouw een weerstation
 Bezoek een waterzuiveringmaatschappij.
 Op tocht door de stad: afval en natuur.
 ‘Bang van vuilbakken’: een campagne van de Vlaamse Overheid over zwerfvuil, maak zelf een
campagne voor op school.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
28
FILM
 An Inconvenient Truth (Opwarming van de aarde) www.moviemeter.nl/film/36759
 Microcosmos (Natuur van heel dichtbij gefilmd) www.moviemeter.nl/film/3805
 The 11th hour (Documentaire van Leonardo di Caprio) www.moviemeter.nl/film/42833
 Erin Brockovich (Over de strijd van een vrouw gespeeld door Julia Roberts tegen een bedrijf dat afval
loost in drinkwater) www.moviemeter.nl/film/33
 www.greenpeace.org
 www.vmm.be (Vlaamse Milieumaatschappij: info, didactisch materiaal,…)
 www.mina.be (departement milieu, natuur en energie van de Vlaamse Regering niet echt bruikbaar)
 www.milieuinfo.be (Vlaamse officiële informatie: overzicht van websites over leefmilieu en natuur)
 www.ovam.be
 www.bondbeterleefmilieu.be
 www.komimo.be (koepel milieu en mobiliteit)
 www.milieuadvieswinkel.be
WEBLINK
 www.wwf.be
 www.natuur.be (website van de Vlaamse Overheid: interessant om te zoeken naar domeinen in je buurt)
 www.natuurpunt.be
 www.milieuboot.be (educatief varen)
 www.bralvzw.be (Brusselse raad voor het Leefmilieu)
 www.pime.be (Provinciaal instituut voor milieu-educatie Antwerpen)
 www.dehelix.be (natuur- en milieu-educatief centrum van de Vlaamse gemeenschap)
 www.devroente.be (natuur- en milieu-educatief centrum van de Vlaamse gemeenschap)
 www.hidrodoe.be (interactief waterdocumentatiecentrum aan het Netepark in Herentals)
 www.milieuzorgopschool.be
 www.natuurgids.net (interessant om op zoek te gaan naar nog meer websites)
 www.ivago.be en www.mi-wa.be (voor minder afval) en www.bionerga.be (intercommunales voor
afvalbeheer)
 www.ond.vlaanderen.be/energie/lespakketten.htm (met links naar www.cenergie.be/quiz (een
energiequiz rond energie en milieu), http://ecohuis.antwerpen.be (te bezoeken),
www.energiesparen.be/school/scholenpakket/lesbrieven.php (lesbrieven, handleidingen,
werkbladen), www.greenbelgium.org,....)
 www.spelinfo.be
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
29
5.6 OP EIGEN BENEN
 Stel samen met de jongeren een boodschappenlijstje op. Ga naar een warenhuis en zoek de
prijs van de producten. Voer de aankoop werkelijk uit, indien mogelijk.
 Laat jongeren inkopen voor een week uitvoeren aan de hand van reclamefolders. Je krijgt één
avond vrienden op bezoek, denk aan de voedselpiramide, je budget, …
 Doe een kookmoment met de groep: laat de jongeren voor € 2 per persoon een warme,
evenwichtige maaltijd bereiden.
 Laat de jongeren eenvoudige huishoudelijke klussen uitvoeren. Vermijd om in traditionele
rollenpatronen te vervallen. Focus op het veiligheidsaspect.
 Richt een volledige ruimte (het AV-lokaal?) in met de jongeren. Stel een budgetplan op, zamel
geld in, doe de aankopen, voer de werken uit en evalueer het proces.
 Leer jongeren een kritische houding aannemen ten opzichte van hun eigen verbruik. Maak een
onderscheid tussen noodzakelijkheid en luxe.
 Leer jongeren bankieren via de computer. (Bv. : geef iedere jongere € 1 en laat deze door de
jongere terugstorten op jouw rekening. Stel vooraf eisen rond mededeling en adresgegevens.
 Lees en interpreteer rekeningen en facturen: energie, water, verzekeringen, GSM, …
 Stel een budgetplan op met de jongeren. Doe dit aan de hand van hun reëel loon en uitgaven.
(Zie ook ‘budgetplanning’ op de website van verschillende bankinstellingen.)
IDEE
 Bezoek een bankinstelling en vergelijk de voorwaarden van verschillende bankinstellingen
(kostenverrichtingen, kredietkaarten, betaalkaarten, …).
 Bespreek met de jongeren de verplichte verzekeringen.
 Lees en interpreteer verkoopovereenkomsten.
 Laat jongeren schatten hoeveel ‘alleen wonen’ kost. Geef hiervoor geen gegevens, dit is een
instapoefening. Controleer nadien waaraan ze niet hadden gedacht of waarvan ze de prijs
hadden onderschat.
 Leer jongeren de kringloopwinkels kennen.
 Laat uitrekenen wat meer wordt betaald bij aankoop of afbetaling dan bij contante betaling.
 Wapen jongeren tegen agressieve verkoopmethodes.
 Leer jongeren kritisch staan tegenover reclame. Bespreek wat reclame als waarden vooropstelt
en wat de jongeren zelfs als waarden ervaren.
 Leer jongeren ervan bewust zijn dat reclame wel degelijk invloed heeft. Vertrek vanuit reële
situaties. Laat hen ervaren dat reclame ook positief kan zijn: bekendmaken van (goede
eigenschappen van) een product, …
 Laat een aangetekende brief verzenden: waarom? Belang?
 Laat de jongeren iets te koop aanbieden in een advertentie. (koopjeskrant, internet,…).
 Laat jongeren kennis maken met diverse vormen van vrijetijdsbesteding: sport, cultuur, muziek,
vrijwilligerswerk,… Leer hen gebruik maken van de ‘leerlingenkaart’.
 Leer jongeren de weg vinden in eigen administratie. Leer hen formulieren lezen en invullen
SPEL
 Leer jongeren diensten gebruiken: JAC, hulpdiensten, rechtswinkels,
gemeentelijke jeugddienst,… Breng een bezoek aan deze diensten.
gemeentehuis,
 ‘Op eigen benen’ van In Petto, Koppiepotspel (rond de ‘Jongerengids’)
 ‘Monopolie’ vormt een goede oefening in onderhandelen, met geld omgaan, korte en lange
termijn denken, maar het duurt wel erg lang
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
30
BOEK
WEBLINK
 ‘Jongerengids’ tweejaarlijkse uitgave van het Vlaams Informatiepunt Jeugd voor jongeren ouder
dan 15 jaar
 ‘Belgopocket’ jaarlijkse uitgaven van de federale overheidsdiensten en de administraties van de
gewesten en de gemeenschappen

http://mineco.fgov.be (site met info ter bescherming van de consument)
 www.testaankoop.be
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
31
5.7 OP WEG NAAR WERK
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
32
TEWERKSTELLING
 Invulling van dit thema vraagt een gestructureerd en regelmatig
trajectbegeleider/tewerkstellingsbegeleider van de jongeren.
overleg
met de
 Breng een bezoek aan VDAB, de plaatselijke werkwinkels, interim-kantoren, de vakbond, de
mutualiteit. Dit kan eventueel gecombineerd worden met een stadsrally/zoektocht.
 VDAB komt in het cdo vertellen over de verwachtingen van een werkgever en wat men van
arbeidsattitudes belangrijk vindt. Ga na hoe je dit in jouw regio zou kunnen verkrijgen.
 Surf naar de WIS en KIS-databanken.
 Breng jongeren een reëel beeld bij van wat tewerkstelling is. Een interview met een oud-leerling
is hiervoor een goede startbasis. Jongeren vragen naar ervaringen bij sollicitatie, opleiding,
tewerkstelling en werkloosheid.
 Laat de jongeren aan de ‘nieuwe jongeren’ hun ervaringen rond tewerkstelling en sollicitatie
vertellen.
 Neem een interview af van een werkgever. Laat hem vertellen over zijn eisen, ervaringen en
verzuchtingen.
 Leer jongeren inzien dat arbeidsattitudes belangrijk zijn: verantwoordelijkheid, motivatie, respect
voor veiligheid, samenwerken, stiptheid en nauwkeurigheid.
 Overloop rechten en plichten van werkgevers en werknemers: op tijd zijn, verlofregeling,
ontslagregeling, ziektemelding, uitbetaling loon.
 Leer jongeren vacatures zoeken, lezen en ontleden. Wat is de doelgroep? Hoort dit bij mijn
opleiding? Welke voorwaarden/eisen worden er gesteld? Kom ik hiervoor in aanmerking? Hoe
moet ik contact opnemen?
IDEE
 Laat de jongere in de gouden gids adressen opzoeken van mogelijke werkgevers. Laat hem
deze adressen aanduiden op een kaart en de bereikbaarheid bespreken.
 Oefen een telefoongesprek met een mogelijke werkgever. Of laat hem een echt telefoongesprek
uitvoeren om een sollicitatieafspraak te maken.
 Leer jongeren veilig en bewust werken in thuissituaties en in specifieke werksituaties.
 Overloop de gebruikte afkortingen in vacatures en verklaar ze samen met de jongeren. Leg een
lijstje aan van afkortingen en verklaringen.
 Laat jongeren een sollicitatiegesprek afleggen in het centrum, eventueel met medewerking van
externen of in een bedrijf. Leg zo mogelijk de gesprekken vast met een camera. Individuele
bespreking en bijsturing.
 Bezoek een bedrijf waar een jongere werkt of laat de jongere zelf een bezoek organiseren aan
het bedrijf waar hij/zij werkt.
CONTRACTEN EN PAPIEREN
 Leer jongeren hun eigen contract lezen en begrijpen evenals het eigen loonstrookje. Laat hen de
berekeningen controleren.
 Overloop met de jongeren welke soorten contracten er zijn, wat het minimumloon is voor de
sector van de eigen opleiding.
 Jongeren begrijpen de juridische draagkracht van een handtekening en de mogelijke gevolgen
van contractbreuk. Zij weten dat een contract eerst moet worden gelezen en begrepen alvorens
te tekenen.
 Stel met de jongeren hun CV op, laat hen de vorderingen bijhouden. Sollicitatieformulieren
lezen, begrijpen en invullen. Hier kan enige verklaring van de gebruikte terminologie wenselijk
zijn.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
33
ZELFKENNIS
IDEE
 Leg met de jongeren een gegevenskaart aan in voorbereiding op de sollicitatie: persoonlijke
gegevens, opleiding, kwalificaties, goede eigenschappen, verwachtingen, beperkingen, …
 Leer jongeren hun goede eigenschappen verwoorden. Een mogelijke voorbereiding hierop is de
‘stoefstoel’. Laat de jongeren plaatsnemen in een kring en zet een lege stoel in het midden. Om
beurt zitten de jongeren op deze stoel. Wie in het midden zit, wordt ‘bestoeft’ door de anderen:
zij sommen zijn/haar goede eigenschappen op.
SPEL
 Leer jongeren wat een goede houding is bij het solliciteren en maak hen bewust van de invloed
van hun lichaamstaal.
 Kwaliteitenspel
 Vaardighedenspel
 Knikkers in het spel (Bestellen bij VRT)
BOEK
 Gids: Schoolverlaters, wat nu?
 Op eigen benen: brochure en vormingspakket van In Petto, jeugddienst voor informatie en
preventie, Diksmuidelaan 50, 2600 Berchem
Tel 03 366 15 20 - Fax: 03 366 11 58
 Wegwijs in de eerste job, brochure van de FOD werkgelegenheid, arbeid en sociaal overleg.
Gratis te verkrijgen: 02 233 42 11
 Jongerpakket Sociale Zekerheid, een uitgave van ACW/ACV/CM/KAJ, 6 actieve werkvormen
o.a. met een spel levensweg, een laddercompetitie,… te verkrijgen bij alle betrokken diensten of
vragen rond begeleiding [email protected]
 www.vdab.be
WEBLINK
 www.jongereninformatie.be
 www.inpetto-jeugddienst.be
 www.meta.fgov.be
 www.acv-online.be
 www.acw.be
 www.cm.be
 www.jac.be
 www.provant.be/pvi (Provinciaal Veiligheidsinstituut Antwerpen)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
34
SPEL
IDEE
5.8 RELATIES EN SEKSUALITEIT

Zorg voor een veilige omgeving, maak duidelijke afspraken, verplicht jongeren tot niets, maar
wees niet te soft. Suggestie ‘PICKASOLL-afspraken’, dit letterwoord verwijst naar een lijst met
afspraken voor vorming over seksualiteit en relaties, ontwikkeld door Sensoa: Privacy, Ik (spreek
over jezelf), respecteer Culturele verschillen, Kies (of je iets zegt of doet), neem Actief deel,
Seksualiteit wordt breed gedefinieerd (niet alleen geslachtsgemeenschap), respecteer de
seksuele Oriëntatie van mensen, Luister naar elkaar en er mag ook geLachen worden.

Breng bezoek aan een materniteit, nodig een vroedvrouw uit in de klas.

Leer hen de voorbehoedsmiddelen
voorbehoedsmiddelenkoffers.

CAW ondersteunt bij relationele en seksuele voorlichting en materiaal.

Sensoa is een organisatie die bezig is met voorbehoedsmiddelen en seksualiteit.

Het CLB / MST (medisch schooltoezicht) beschikt vaak over een uitleenbank.

Het ziekenfonds heeft allerlei materiaal en folders.

Bespreek SOA en verantwoord seksueel gedrag.

Bespreek gezinsvormen.

Bespreek de oorzaak van generatieconflicten en de rol van de ouders in de opvoeding van de
kinderen.

Opvoedingsstijlen

Maak (homo-)seksualiteit bespreekbaar in de groep.

Vriendschap, verliefdheid, jaloezie

Partnergeweld

Speel in op de week van de diversiteit.

Bespreek rollenpatronen in de samenleving.

Wanneer men een multiculturele groep heeft is het belangrijk om rekening te houden met de
gevoeligheden van verschillende culturen

Genetische manipulatie: waarden en normen

Tienerzwangerschappen

1 december ‘Wereld Aids-dag’

Permanente tentoonstelling Goede Minnaars in Huis Van Kina, Gent

Sam en Lisa (holebi)

Het aidsbekerspel

De ‘Bloosdoos‘, uitgegeven door jeugd en seksualiteit

3D-spel (Leefsleutels)

Kwaliteitenspel (karaktereigenschappen)

KIMBA (communicatiespel), Gesprekskaartjes

SHALIMAR (allochtone relaties, spel van Sensoa)
kennen.
Verschillende
organisaties
verhuren
BOEK
 Boekske vol goesting van Sensoa
(http://www.sensoa.be/./pdf/lentekriebels/Materialenlijst_voor_jongeren_def.pdf)
 Boekje om als puber eens te lezen over ruzie maken met je ouders: ‘10 manieren om je ouders
te versieren, succesvol onderhandelen met je ouders (Peter Adriaenssens).
 In tijdschriften vind je vaak goede teksten over dit onderwerp: Goedele, Libelle, Humo, …
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
35
FILM
WEBLINK

Brokeback Mountain (homoseksualiteit) www.moviemeter.nl/film/29868

Kids (aids) www.moviemeter.nl/film/2157

Juno (tienerzwangerschappen) www.moviemeter.nl/film/44489

Fucking Amål (lesbisch meisje) www.moviemeter.nl/film/683

L’Enfant (tienerzwangerschap) www.moviemeter.nl/film/30560

La Fabuleux Destin D’Amelie Poulain (zoeken naar een eigen identiteit)
www.moviemeter.nl/film/1375

www.jeugdenseksualiteit.be (informatie- en vormingsdienst over relaties en seksualiteit)

www.sensoa.be (info en didactisch materiaal over relaties, waardevorming, weerbaarheid, SOA, …)

www.seksueelgeweld.be (hulppagina seksueel geweld België)

www.driekant.be (homoseksualiteit)

www.vrijlekker.nl

http://holebi-info.be

www.weljongniethetero.be

www.huwelijk.be (portaalsite)

www.bioplek.org (heel wat afbeeldingen, o.a. voortplanting)

www.biodesk.nl/index.php (idem)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
36
5.9 SAMEN-LEVEN IN DE MAATSCHAPPIJ
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
37
 Werk vooral en uitdrukkelijk rond dit thema voor de verkiezingen. Dat is het moment om alle
leerlingen te sensibiliseren en hun burgerzin en maatschappijzin aan te wakkeren. In een
verkiezingenperiode is er heel veel didactisch materiaal voor handen rond dit onderwerp.
 De verschillende machten vormen een belangrijke maar moeilijke indeling die het best wordt
aangebracht aan de hand van een actuele gebeurtenis en van concrete feiten.
 Vergelijk structuren en bestuurlijke organisatievormen: republiek – koninkrijk, democratie –
dictatuur, gezinsbudget – overheidsbudget, …
 Maak een organigram van het centrum, een bedrijf, de gemeente. Bespreek aan de hand
hiervan functies en verantwoordelijkheden, hoe een wet (reglement) tot stand komt, hoe
bestuurd wordt.
 Lees de gemeentelijke informatiekrant in de groep.
 Maak jongeren attent op de wettelijke gevolgen van minderjarigheid en meerderjarigheid.
 Vraag na in de gemeente of een demonstratie kan gegeven worden van stemmen via de
computer. Als er verkiezingen georganiseerd worden, kan dit ook via internet gesimuleerd
worden.
IDEE
 Doe de stemtest.
 Maak jongeren bewust van hun persoonlijk aandeel bij verkiezingen, van de gevolgen van hun
keuze.
• Nodig een mandataris uit in de klas.
• Vraag een advocaat in de klas. Zoek een advocaat die je kent, zodat je hem of haar kan
inwijden in de doelgroep
• Breng een bezoek aan de brandweer, de politiediensten. Breng een bezoek aan het
gemeentehuis, het districtshuis, de gemeentelijke jeugddienst, het JAC, het justitiepaleis, een
rechtbank, de politie…
• Vergelijk de nieuwsberichten van verschillende zenders.
• Laat de jongeren eenvoudige boodschappen verwoorden
• in eigen woorden
• in een zo correct mogelijke taal
• aangepast aan de situatie
• aangepast aan het milieu.
 Laat jongeren een bericht schrijven
• naar hun werkgever met de vraag om vroeger van het werk te mogen vertrekken,
• naar de ouders met mededeling dat ze vroeger thuis zullen zijn,
• een kattebelletje maken met de mededeling dat ze vroeger thuis zullen zijn,
• een mailtje schrijven naar hun vriend(in) dat ze vroeger stoppen met werken.
• Via sms
 Leer jongeren zakelijk en formeel mailen
 Laat jongeren houdingen en gedragingen voordoen; de anderen verklaren de boodschap.
 Werk met fotomateriaal om lichaamstaal te ‘lezen’, te interpreteren. Houd rekening met
cultuurgebonden lichaamstaal.
 Lijst met de jongeren een aantal gespreksregels op, vertrekkend vanuit de concrete situatie en
hang deze afspraken op in de klas.
 Laat de jongeren een klacht formuleren in een winkel, een reisbureau, mondeling en schriftelijk.
 Leer hen telefoneren in reële situaties: vraag de medewerking van het centrumsecretariaat.
 Leer jongeren hun eigen mening te herzien, bij te sturen, hun ongelijk toe te geven, open te
staan voor de mening van anderen.
 Leer jongeren pictogrammen lezen als geschikt communicatiemiddel in de maatschappij.
 Onderneem met de jongeren concrete acties van solidariteit (Broederlijk Delen, Amnesty
International, Artsen zonder Grenzen, Greenpeace, …)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
38
SPEL
BOEK
 Centrum voor Informatieve Spelen
Naamsesteenweg 130
3001 Leuven
016 22 25 17
www.spelinfo.be
Het centrum heeft spelmateriaal i.v.m. cultuur,
multiculturaliteit, …

gezin, relaties, democratie,
Europa,
Jongerengids: verschijnt tweejaarlijks. Bestellen bij In Petto: www.inpetto-jeugddienst.be
 www.bevrijdingsfilms.be
WEBLINK

www.belgopocket.be (het grote broertje van de Jongerengids, te halen bij de post of te bestellen bij de
Vlaamse Regering)

www.dekrachtvanjestem.be (specifiek materiaal voor dbso te downloaden: ‘ik tel mee op het werk’, ‘ik tel
mee op school’, ‘ik tel mee in het gezin’, ‘ik tel mee in mijn vrije tijd’, ‘ik tel mee in de politiek’)
 www.spelinfo.be

www.leefsleutels.be (accent op sociale vaardigheden)

www.aivl.be (Amnesty International)
 www.kinderrechtswinkel.be (rechten en plichten van minderjarigen)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
39
5.10 UIT OVERTUIGING
 Gebruik de verschillende thema’s van het kerkelijke jaar om de verschillende thema’s,
onderwerpen bespreekbaar te maken of aan te kaarten
 Licht de 5 wereldgodsdiensten toe en maak een vergelijking. Aangezien het hier om een enorme
hoeveelheid informatie gaat, is het belangrijk om na te denken welke werkvorm je hiervoor
gebruikt. Complementair groepswerk waarbij je elke groep een ‘aspect’ van de godsdienst laat
toelichten of waarbij iedere groep een bepaalde godsdienst moet belichten is een voorbeeld.
Denk ook goed na wat de doelstelling is wanneer je dit voor ogen hebt. Wat wil je dat de
jongeren hiervan meedragen? Welk eindproduct verwacht je? Wat is het bronnenmateriaal dat je
aanbiedt?
 Sta stil bij godsdienst (afscheuringen, extremen, versus politiek)
 Belicht het gegeven van de mondelinge overlevering en de interpretatie
 Leer jongeren om algemene waarden en normen te kennen, te aanvaarden en te respecteren
 Bezoek met de jongeren een kerk, synagoge, moskee, tempel
 Leer hen kritisch reflecteren over rolpatronen vanuit hun eigen godsdienst/cultuur
 Leer jongeren het onderscheid maken tussen meningen, feiten, vooroordelen en overtuiging.
IDEE
 Filosofeer met jongeren over een aantal levensvragen.
 Leer jongeren dat bij een overtuiging niemand gelijk of ongelijk heeft.
 Leer hen dat respect tonen belangrijk is, dat men de ander niet hoeft te overtuigen.
 Praat met hen over het onderscheid en de relatie tussen cultuur, traditie en geloof.
 Leer hen inzien dat riten en symbolen horen bij elk geloof, dat dit belangrijk en waardevol is.
 Leer hen nadenken over hun eigen overtuiging en waardebeleving.
 Verken hoe verschillende overtuigingen omgaan met geboorte, huwelijk en dood in verhalen,
rituelen en symbolen.
 Bespreek hoe en wanneer mensen, jong en oud een plaats geven aan een levensovertuiging.
 Bevraag waarom in de gezondheidszorg en het onderwijs overtuiging nog zo sterk aanwezig is.
 Bespreek het onderscheid tussen geloof, bijgeloof, ongeloof en paranormale verschijnselen.
 Spreek met de jongeren over hun eigen onzekerheden.
 Bespreek met de jongeren waar en of er nog plaats is voor overtuigingen in het publieke leven.
 Zoek contact en gesprek met een priester, een monnik, een imam, …
 Aan tafel met de religies van CDO Don Bosco te Wilrijk (Naast de liefde gaat ook religie door de
maag)
 PAV-LOVE heeft een bundeltje over feesten door het jaar op het niveau van de tweede graad
 Poverello bezoeken (het interessants in Brussel)

Filosoferen met kinderen, TECLA RONDHUIS, Lemniscaat, Rotterdam 1994, ISBN 90 6069 940
8
 Surfen 1, 2, uitgeverij Aggi
BOEK
 Respons T3, T4, T5, T6, uitgeverij Pelckmans
 Meander T5 (als opvolging van de reeks 'Respons T'), uitgeverij Pelckmans
 Meander 1 (als opvolging van de reeks 'Respons'), uitgeverij Pelckmans
 Link 1, 2, 3, 4, 5, 6, uitgeverij Pelckmans
 Echo 1 en 5 (als opvolging van de reeks 'Link'), Pelckmans
 GOeD Gezien? 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, uitgeverij Van In
 Caleidoscoop 4, 5, 6, uitgeverij Wolters Plantyn
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
40
 Left Luggage (jodendom) www.moviemeter.nl/film/846
 Seven Years in Tibet (boeddhisme) www.moviemeter.nl/film/1350
FILM
 The Prince of Egypt (animatiefilm i.v.m. jodendom) www.moviemeter.nl/film/675

Kassablanka (vooroordelen van verschillende godsdiensten) www.moviemeter.nl/film/14525
 Paradise Now (moslims) www.moviemeter.nl/film/24117
 Slumdog Millionaire (hindoeïsme) www.moviemeter.nl/film/50507
 Ae Fond Kiss (islamitische jongen die in Engeland opgroeit en in Engeland verliefd wordt, maar eigenlijk
al is uitgehuwelijkt) www.moviemeter.nl/film/20382
WEBLINK
 www.godsdienstonderwijs.be
Bij OBED kun je een interreligieuze koffer ontlenen:
Noorderlaan 108 (postadres)
Canadalaan 113 (ingang mediatheek)
2030 Antwerpen
2030 Antwerpen
telefoon: 03 543 97 16
e-mail: [email protected]
Obed is alle werkdagen geopend van 9.00 tot 16.00 uur. Op zaterdagen van 10.00 tot 12.30 uur.
In de schoolvakanties is OBED enkel op donderdag geopend.

www.antwerpenaverechts.be (wandelingen door Antwerpen met bezoek aan de Joodse Gemeenschap,
de Turkse Gemeenschap)

www.polymnia.be (wandelingen door Brussel bij Polymnia: afspraak met Magere Hein (symboliek rond
sterven en dood in verschillende godsdiensten), Brisel Tov (Joodse wandeling), Multiculturele wandeling:
School zonder racisme doet in Brussel multiculturele wandelingen)

www.redouan.nl (de islam)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
41
5.11 VRIJE TIJD
IN HET CDO
 Laat jongeren kennismaken met mogelijkheden om - binnen de mogelijkheden van hun budget hun vrije tijd zinvol in te vullen.
 Leer jongeren het belang van fair play, teamgeest en doorzettingsvermogen.
 Wijs hen op het belang van deelname aan het verenigingsleven.
 Wijs jongeren op het grote volume van de vrije tijd in verhouding tot de werk- en opleidingstijd.
 Wijs op de verschillen die er zijn tussen mannen en vrouwen op vlak van de beleving van vrije tijd
en de invulling hiervan  rollenpatronen in vrijetijdsbesteding.
 Laat jongeren zelf de spelregels van een geplande sportactiviteit opzoeken en bespreken.
 Laat de hobby’s van de jongeren aan bod komen.
 Maak een sportkalender (elke week 1 sport) met de jongeren en bespreek met hen welke sporten
je allemaal aan bod wil laten komen.
 Maak gebruik van de actualiteit, feesten, ziekte van een jongere, … om met de jongeren iets
creatief te maken.
 Vrije tijd is meer dan sport. Besteed de nodige aandacht aan allerlei mogelijkheden: bibliotheek,
muziek, dans, koken, ICT, film, cultuur, uitgaan, jeugdwerk, …
 Bespreek kritisch de kostprijs van het vrijetijdsaanbod.
 Laat jongeren pictogrammen ontwerpen voor sporten, opleidingen, activiteiten in het centrum.
IDEE
 Overloop het aanbod van festivals en wijs hen op de mogelijkheden en beperkingen: kostprijs,
situering, vervoersmogelijkheden, …
 Bespreek de uitgaanscultuur van de jongeren en zijn nevenverschijnselen: weekendongevallen,
muziekgenres, kostenplaatje, drank- en druggebruik, …
 Maak vrijwilligerswerk bespreekbaar en nodig uit tot engagement.
 Bespreek het belang van vrije tijd (ontspanning, ontstressen...)
 Bespreek de verschillen tussen werk en vrije tijd...
 Ga na of de jongeren verschillende soorten vrije tijd kennen.
 Bespreek het aanbod aan vrije tijd in de evenementkalender van een magazine
 Bespreek uitgangscultuur: hoe laat thuis, drank...
 Bespreek het belang van omgaan met vrienden: waarom zijn vrienden belangrijk?
BUITEN HET CDO
 Organiseer sporttornooien, werkwinkels, ateliers, … en benut hiervoor de inbreng en de expertise
van de jongeren.
 Ga regelmatig met de jongeren bewegen, hou rekening met de interesses van de groep om dit in
te vullen.
 Doe ‘start to run’ met de groep.
 Laat jongeren kennis maken met het regionale aanbod.
 Laat jongeren een groepsreis/daguitstap/… uitwerken en uitvoeren, afhankelijk van de groep doe
je dit eerder beperkt of vrij uitgebreid.
 Doe een uitwisseling met een ander CDO en laat de jongeren hun eigen stad aan de andere
groep voorstellen.
 Organiseer een ganse dag workshops waaruit de jongeren mogen kiezen (muzisch-creatieve
vorming) om de jongeren te prikkelen  laat je niet tegenhouden door de kostprijs van
professionele begeleiders, kijk eens naar het aanbod binnen je corps of neem bijvoorbeeld
contact op met docenten van de lerarenopleiding binnen de opleiding project kunstvakken.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
42
IDEE
 “Organiseer” een festival: platte grond (wat komt waar, wat heb je allemaal nodig), voorbereiding
van een festival (hulpdiensten verwittigen, reclame maken,…) tijdens (taakverdeling, …) en na
(opruimen, financiële balans opmaken,…)  de kracht van je stem heeft een pakket over het
organiseren van een fuif.
 Bezoek een museum.
 Ga eens naar het toneel.
 Ga naar een stand-upcomedian.
 BLOSO heeft een hele ruime uitleendienst.
 Stedelijke of provinciale sportdiensten (uitleendiensten) beschikken vaak ook over uitleenmateriaal
 Laat leerlingen een cultuurportfolio samenstellen waar je hen verplicht om een aantal activiteiten te
doen (film, museum, boek lezen, …), op eigen houtje, buiten de uren.

www.sport.be (actueel nieuws over verschillende takken van sport)

www.spinonline.be (Informatie over sportstructuren, -infrastructuren en organisaties uit de sport- en
recreatiesector in Vlaanderen)

www.cjsm.vlaanderen.be/sport/index.shtml (Vlaamse Overheid, nieuwe link)

www.sociaalcultureel.be/jeugd/uldk (Algemene Dienst voor Jeugdtoerisme, met Vormingscentrum
WEBLINK
Destelheide, Jeugdcentrum de Hoge Rielen, Uitleendienst Kampeermateriaal en Kompas Jeugdtoerisme)

www.jeugdwerknet.be (Jeugdwerknet - informatie over jeugdwerkinitiatieven in Vlaanderen)

www.steunpuntjeugd.be (wil het jeugdwerk op alle niveaus ondersteunen)

www.jint.be (coördinatieorgaan voor internationale jongerenwerking)

www.cjp.be (Cultureel Jongeren Paspoort)

www.schooltoneel.net (alles wat met toneel op school te maken heeft)

www.uitinvlaanderen.be (de kortste weg naar 1001 cultuurideeën en ‘uittips’)

www.ryckevelde.be

www.jint.be

www.comeniusvlaanderen.be

www.derotondegent.be (foto's en ervaringen over internationale uitwisseling van cdo de rotonde te Gent)
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
43
6 Evaluatie-ideeën
Evaluatie gebeurt steeds vanuit vooropgestelde doelen. De essentie van PAV is adequaat en zinvol
functioneren in de maatschappij. Dit betekent dat bij de eindevaluatie het groei- en leerproces van elke
jongere het belangrijkste is.
Evaluatie reikt eveneens methodieken aan waarbij jongeren leren zichzelf en anderen te beoordelen.
Zelfevaluatie gebeurt steeds op basis van eigen of vooropgestelde criteria en beoordelingsnormen.
Het is geenszins de bedoeling dat alle vaardigheden die bij een leseenheid aan bod komen telkens bij elke
jongere geëvalueerd worden. De leerkracht/begeleider maakt een weloverwogen selectie van doelen die op
dat moment en bij die bepaalde jongere relevant zijn voor het leerproces.
Evaluatie in PAV is een permanente zorg voor de leraar/begeleider.
Het doel van evalueren is
1 Feedback te geven aan de jongere (over de bereikte doelen en het leerproces). Sterke en zwakke
punten komen aan bod, vorderingen worden aangegeven. De leraar geeft aanduidingen over de aard van de
tekorten, bespreekt de fouten, zoekt met de jongere naar de oorzaak van de fouten, geeft hulp als deze
vastgelopen is en reikt middelen aan om analoge fouten in de toekomst te vermijden.
De jongere krijgt zo kansen om kennistekorten en inzichtelijke tekorten bij te werken, niet (voldoende) beheerste vaardigheden en technieken onder de knie te krijgen, zijn leeraanpak bij te stellen, zijn attitudes bij
te sturen (‘werkpunten’).
2 Beoordelen van de jongere t.o.v. een norm. Deze beoordeling gebeurt ALS de jongere voldoende
kansen gekregen heeft om kennis en inzicht te verwerven, om de beoogde vaardigheden onder de knie te
krijgen, om te groeien in de vooropgestelde attitudes.
Deze beoordeling dient vooral prospectief te gebeuren: i.f.v. de volgende trajectfase. Ze heeft de bedoeling
de jongere te sanctioneren en te oriënteren.
Evalueren = teamzorg!
Concrete afspraken zijn nodig i.v.m.:
 welke gegevens worden gebruikt en in welke mate worden ze meegerekend?
 hoe worden de attitudes geëvalueerd?
 hoe worden elementen uit het leerproces mee in rekening gebracht?
 de spreiding van de evaluatiemomenten;
 procedures zoals vb. het vooraf al of niet aankondigen van kleine toetsen;
 de voorbereiding en de opvolging (nazorg) van de evaluaties;
 het meedelen van de evaluatiewijzen aan de jongeren en ouders;
 het loyaal toepassen van wat wordt overeengekomen.
Alle betrokken leraren/begeleiders toetsen hun observaties aan mekaar en komen tot een
gemeenschappelijke uitspraak. Klassenraden zijn het geëigend platform voor het beoordelen van deze
vorderingen en voor het formuleren van ‘werkpunten’.
Groepswerk evenwichtig evalueren is niet eenvoudig.
Bij het globaal evalueren van het groepsresultaat ontbreken zowel de procesevaluatie (wat is er allemaal
onderweg gebeurd?) als de weergave van het aandeel van elk van de groepsleden. De leraar/begeleider
kan deze elementen slechts ten dele kennen, zij het door observatie, zij het door analyse van het
(tussen)product. Hij kan alleen maar te rade bij degenen die het hele proces hebben doorgemaakt: de
jongeren (peerevaluatie, zelfevaluatie,…).
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
44
De evaluatie zit dus bij voorkeur vervat in het volledige proces van het groepswerk. De jongeren krijgen
vooraf inzicht in de verschillende stappen die ze moeten doorlopen en in de manier waarop zal geëvalueerd
worden.
Dit veronderstelt dat van bij het begin van het groepswerk onder de groepsleden duidelijke afspraken
worden gemaakt over de taakverdeling, de timing en de (zelf)evaluatie. Daartoe stelt de leraar/begeleider
een of enkele praktische instrumenten ter beschikking.
Indien het groepswerk van minder grote omvang is en/of van kortere duur kan men het aantal tussentijdse
evaluaties reduceren of zelfs tot nul herleiden. Dan beperkt men zich tot de productevaluatie door de leraar
en de slotevaluatie door de leerlingen van het verloop en het resultaat.
Tot slot zal de leraar/begeleider, op basis van alle gegevens, een oordeel vellen. Hij kan aan elk groepslid
een individueel cijfer geven en deelt het mee aan de groepsleden. Hij kan ook hetzelfde cijfer geven aan alle
groepsleden. Die bespreken dit cijfer en beoordelen het op objectiviteit. Eventueel moet de leraar/begeleider,
na het aanhoren van valabele argumenten, bepaalde cijfers aanpassen.
► Bruikbare schema’s voor het evalueren van groepswerk kan je terugvinden op smartschool PAV van
DPB-SO Bisdom Hasselt. (www.diohasselt.be)
Concrete evaluatie-ideeën:
 Een quiz als afsluiter en meteen ook evaluatiemoment van een thema (dit kan binnen de groep of met
alle groepen samen).
 Een spel spelen met termen die gezien werden in de les (galgje, pictionary, trivial pursuit,…)
 Een kruiswoordraadsel maken.
 Laat jongeren regelmatig zichzelf evalueren over hun vooruitgang. Stel hiervoor een zelfevaluatieformulier op. Vergelijk hun bevindingen met die van de leerkracht/begeleider.
 ‘Post-it’: een korte en snelle oefening. Laat individueel of per twee opschrijven wat men het leerzaamst
vond, het leukst, minst leuk,... Plak deze geschreven reacties op een wand en laat elke jongere hierover
reflecteren. Nadien worden alle briefjes samengenomen en aan de groep teruggekoppeld.
 Temperatuur opnemen: hang in elke hoek een blad papier,... met daarop de ‘stemming’ (temperatuur)
van dat moment. Neem tijdens het dagprogramma geregeld de temperatuur op.
 Veel leuke ideeën vind je ook in Comsova (apart hoofdstuk over evalueren).
 Portfolio als zelfevaluatie: doelgerichte verzameling van het werk van een jongere waarin diens
inspanningen, vooruitgang en verwezenlijkingen aangetoond worden. (bv. beste werk portfolio,
groeiportfolio met successen en mislukkingen).
 Groepsgesprek / nabespreking aan de hand van vragen.
 Jongeren nemen notitie bij de presentatie van een spreekbeurt van een andere groep en evalueren
achteraf elkaar (co-evaluatie).
 Bij groepswerk: evaluatie van de sociale vaardigheden (respect, luisteren naar elkaar,…).
 Evaluatie via internet (bv. oefeningen i.v.m. het voorbereiden van het theoretisch rijexamen).
 Jongeren stellen zelf een toets op en evalueren zo elkaar.
 Mondeling toetsen: eerst voorbereiden, achteraf individueel bij de leerkracht/begeleider.
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
45
7 Bronnen
 BIJKERK LIA, VAN DER HEIDE WILMA, Het gaat steeds beter – actieve werkvormen voor de
opleidingspraktijk. ISBN-13: 9789031347339
 CEGO (Centrum voor Ervaringsgericht onderwijs), Hoekenwerk en contractwerk in het secundair
onderwijs, Vesaliusstraat 2, 3000 Leuven.
 CRONE E, Het puberende brein, Bert Bakker, 2008, 180 p. – ISBN 978 90 351 3269 6
 DE MAEYER S., RYMENANS R., e.a., Effectiviteit van tso- en bso-scholen, Acco, Leuven, 2003.
 LERNOUT, B., PROVOST, I., Leuker leren, de boeck, 2003, 411 p., - ISBN 90 455 0916 4
 MICHIELS, K., Scholen en leerlingen en de vernieuwing in het BSO, HIVA, Leuven, 1990
 NUY, M., VAN VROONHOVEN, W., Zelfstandig leren, EPN, 1995, 90 p., - ISBN 90 40 20033 5
 PEETERS, J., Moeilijke adolescenten, Garant, Leuven-Apeldoorn, 1995
 STOONABNT G, Conflicthantering
 STROONBANT, G., Team coaching in de jeugdhulpverlening, Garant, 2002, 107 p., ISBN 978 90 441
1241 2
 VAN DAMME, D., e.a., Hoe geletterd, gecijferd is Vlaanderen? Functionele taal- en rekenvaardigheid van
Vlamingen in internationaal perspectief, Garant, Leuven, 1997.
 VAN PETEGEM, P., Begeleid zelfstandig leren, Wolters Plantyn, Mechelen, 2002. ISBN 90-301-1583-1
 VAN PETEGEM, P., VANHOOF, J., Een alternatieve kijk op evaluatie. - Mechelen : Wolters Plantyn,
2002. 134 p. – ISBN 90-301-1581-5
 VAN PETEGEM, P., VANHOOF, J., Evaluatie op de testbank: een handboek voor het ontwikkelen van
alternatieve evaluatievormen. - Mechelen : Wolters Plantyn, 2002, 334 p. – ISBN 90-301-1562-9
 VAN PETEGEM, P., VANHOOF, J., Handelingsgericht werken: een handreiking voor de interne
begeleider, acco, 2006, ISBN 978 90 334 6246 7
 VANHEE, S., e.a., Hoekenwerk in het basisonderwijs, studiedag 25 april 2003.
 VKW vzw, Sam, schaal voor attitudemeting, Tervurenlaan 463, 1160 Brussel.
 VLOR, Competentie ontwikkend onderwijs, Garant, 2008, 189 p., ISBN 978 90 441 2271 8
 VLOR, Leerkracht Veerkracht, Koning Boudewijnstichting, 2007, 114 p., ISBN 978 80 5130 550 0
Algemene vorming AAN-ZET
Leerplannen PAV dbso in de praktijk
46