De Hark Voorbij, de wortels van Rijnlands denken, organiseren en

De Hark Voorbij, de wortels van Rijnlands denken, organiseren en werken
van Harold Janssen, samengevat en besproken door Sjaak Evers, januari ’17
Wat mij betreft is het een mooi boek, met een mooie bedoeling: herijking van
Rijnlandse bronnen (de tijden zijn weliswaar nieuw, maar de manier van
organiseren die erbij hoort is zo oud als de wereld) met 3 mooie
hoofdboodschappen:
1. Er is een tijd geweest waarin de werkelijkheid nog als een geheel beschouwd
werd; we leven in een sociaal verbonden wereld. Pas sinds zo’n 200 jaar zijn
er organisaties, die zich specialiseren op een deel daarvan. Mensen of
aspecten die buiten hun scope vallen, bestaan voor hen niet.
Droom is dat we vooruit gaan als samenleving door terug weer de gehele
werkelijkheid als uitgangspunt van ons handelen te nemen. Vandaar het
herontdekken, her-ontwikkelen, vooruit naar vroeger, van ‘System first’ terug
naar ‘People first’, de omkering van deze logica is de belangrijkste
omwenteling van onze tijd!
Zie:
- Rotterdam CS Veilig (p. 146)
- 5 principes van Hamel (p. 147)
- 9 zaken in H. 22
- 7 criteria van Crew Resource Management (p. 161)
2. Door verbindingen door te knippen voorkom je dat het sociaal systeem
werkt. Door op verbinden te beknibbelen creëren managers hun eigen
werkgelegenheid. Keer het om (beknibbel niet) en het omgekeerd is waar.
In de kenniseconomie is denken het primaire proces geworden. De tijd
waarin het loonde om op systematische wijze het denken weg te nemen bij
de uitvoerende – de scheiding van denken en doen – behoort tot het verleden.
(p. 34)
In plaats daarvan moet de vakman centraal staan. Niet als individu, maar
datgene wat hem of haar te doen staat, in ‘het moeras van’ de realiteit, samen
met anderen (p. 51)
3. Organisaties kunnen (vanuit hun ‘droge hoogland’) de problemen in het veld
(in het ‘moerassige laagland’) helemaal niet oplossen.
Ook het andere grote fundament onder managementlogica verkruimelt:
informatie reist alleen verticaal en horizontale communicatie is verboden. (p.
35)
De punten 2 en 3 doen mij sterk denken aan de Moderne Sociotechniek van De
Sitter (complexe taken in een eenvoudige organisatie in plaats van het
omgekeerde: eenvoudige taken in een complexe organisatie), met als heldere
uitgangspunten (om geen afstemmingsverliezen te krijgen):
- denken en doen niet scheiden
- activiteiten binnen denken en binnen doen niet splitsen
Het prachtige/fundamentele van Punt 1 is dat het de punten 2 en 3 doortrekt
naar buiten organisaties: niet alleen binnen organisaties niet scheiden en
splitsen, maar ook tussen organisaties niet !
Mooi vind ik ook dat
1. het Macroniveau van de samenleving
2. het Mesoniveau van organisaties en
3. het Microniveau van vakmensen
in dit boek aan de orde komt.
1. Het macroniveau, de poging om de analyse van Michel Albert van 1991 te
updaten vind ik maar ten dele geslaagd.
Albert zat in verzekeringen en onderkende 2 wezenlijk van elkaar verschillende
manieren van verzekeren, die hij verhelderde met de bergen en de zee:
- de vorm die in de Alpen ontstond in het begin van de 16-de eeuw: de
risico’s worden onderling verdeeld
- de vorm die in een herberg van Lloyd in Londen ontstond: een
speculatieve en lucratieve manier van risicodekking.
Deze verschillen zijn geen toeval, aldus Albert. Ze houden rechtstreeks verband
met twee onderliggende maatschappijvormen (p. 101)
Hij illustreert hoe die twee vormen verschillende manieren van omgaan geven
met 10 maatschappelijke vraagstukken: immigratie, armoede, sociale zekerheid
gunstig voor de economie, inkomensverschillen, sparen of lenen, principes of
regels, bank of beurs, machtsverhoudingen binnen bedrijven, rol van bedrijven
bij onderwijs, verzekeringen, Het is voorwaar geen kleinigheid (m.i. maar ten
dele geslaagd dus) om op al deze gebieden even een update te geven, ook niet als
het gaat om het economisch en sociaal ‘scoren’ van het Rijnlandse.
Boeiend op dit niveau vind ik de verhalen over:
- Thomas Moore (1516) en het zich toe eigenen van wat van iedereen is
(The Tragedy of the Commons)
- De 2 vormen van ethiek, waar Bentham (grondlegger van het liberalisme)
resp. Kant (filosoof in Konigsberg, de hoofdstad van Pruisen) voor staan
- Elinor Ostrom (Nobelprijs voor de Economie in 2009): gebruikers zijn
zeer wel in staat om te beheren wat van iedereen is (p. 37), om te zoeken
naar optimalisatie in plaats van maximalisatie
- De 3 pijlers van de Rijnlandse industrie (p. 97):
o Veel aandacht voor de Productie en voor Onderzoek en
ontwikkeling (R&D)
o Lange termijn oriëntatie
o Veel aandacht voor Opleiding
- De 3 principes achter de nauwe samenwerking bij scholing tussen
bedrijven en werknemers (p. 103)
o Zoveel mogelijk mensen moeten ervan profiteren
o Het bevordert de gelijkwaardigheid
o Vakmanschap staat in hoog aanzien
- De Sociale markteconomie en de Weltanschauung van de Freiburger
Schule (ordoliberalisme ??)
- De 3 criteria voor de gezondheid van een economie (p. 106):
o De mate van zekerheid voor burgers
o De vermindering van sociale ongelijkheid
-
o De sociale mobiliteit
De VS heeft tegengif tegen de scherpe kantjes van het harde kapitalisme,
die (Oost-)Europa niet heeft (p. 118). Dit waag ik te betwijfelen,
geïnspireerd door De Europese Droom van Jeremy Rifkin …
2. Het verhaal over het mesoniveau vind ik indrukwekkend:
- De 4 pijlers van de moderne bedrijfskunde (p. 25)
- De 4 pijlers van de Rijnlandse bedrijfskunde (p. 25 en 26)
- Doctrine, Drill en Discipline (p. 28)
- De lessen (vanuit de extreme omstandigheden) van het slagveld: de
Doctrine van de Auftragstaktik, geleerd van het verlies door het
Pruisische leger van de Slag bij Jena in 1806
- Als je het goed en consistent doet, is de beloning groot (p. 29)
- Het droge hoogland en het moerassige laagland, de metaforen van Donald
Schön, in zijn The reflective practitioner, de vakmens op de rafelige grens
van samenleving en organisatie, waar de professionele ruimte zijn intrede
doet, waar gekozen wordt voor ‘regels zijn regels’ of maatwerk (p. 45)
- Moltke (chef-staf van het Pruisische leger) versus Taylor (p. 91 en 92):
onzekerheid accepteren als fact of life versus zekerheid creëren
oplossing moet nog worden gevonden versus de oplossing is er al
- Angelsaksen versus Rijnlanders (p. 128)
- Leiding geven versus Leidinggeven, let op het subtiele verschil van de
spatie. (Ik ontdekte iets soortgelijks met samen werken en samenwerken
tijdens mijn Socratische Gesprekstraining in 2010)
- Aangeleerde hulpeloosheid én aangeleerd narcisme
- Frontliniesturing (Pruisen),
sturing vanuit de voorste linie (Regeerakkoord Rutte/Asscher).
- Lebbis: ideaal terrasje => Peters: uitgangspunten Rijnlands (p. 129)
- De brieven van de Duitse generaal Rommel aan zijn vrouw (p. 135)
- Vakmanschap = Taakvolwassenheid, Meesterschap
- Stafdiensten: achter- of voorgrondprocessen ?
- Het pasje van de zaak: decentraal beslissen over geld
- The Wisdom of Teams, van Katzenbach en Smith (een boek dat ik
uitgebreid bestudeerde en voor collega’s toegankelijk maakte in het kader
van een innovatieproject in mijn Philips Management Opleidingen tijd,
1987-1993. Bijzonder om te zien dat ze er in Mondragon mee werken)
- Bezielde professionals & pionierende wethouders, van Jan Smit
- De zeester en de spin, uit: The Starfish and the Spider. The Unstoppable
Power of Leaderless Organizations, van Brafman en Beckstrom, met 6
mooie/heldere principes
3. De verhalen over het microniveau ook:
- De bedrijfswaan, de doorgeslagen logica van het Angelsaksische.
- De Hark, de managementlogica zit in onze Kop, we zijn allemaal geboren
in de The Matrix. Transformatie begint tussen onze oren.
- De rommelzolder in onze bovenkamer, waarin conventies en verlangens
door elkaar heen krioelen en illusies produceren waarin je onvermijdelijk
verdwaalt. En waardoor het zo’n rommeltje is geworden in onze
werkpraktijk.
-
De menselijke maat = het persoonlijk perspectief, het perspectief van de
vakmens
- Focus op kracht
- Focus op positieve afwijkingen
- De dialoog
- Het onderzoekende perspectief
o Oprechte interesse in
 Wat er bij jezelf gebeurt
 Wat er bij de ander gebeurt
- Motivatie
o Is motiveren van de ander nodig?
o Kun je een ander motiveren ?
o Wie bepaalt wat de beste motivatie is?
- 10 mogelijke ingrediënten voor een eigen Doctrine. 10.000 vlieguren!
- Het prachtige Rijnlands Manifest: Vakmensen aller landen verenigt u!
Deze verhalen sluiten erg mooi aan bij Da’s toch logisch, het fraaie werkboek
voor mensen die hun eigen manier van werken willen onderzoeken vanuit een
Rijnlands perspectief ….