Darmkanker ontmaskerd

Darmkanker ontmaskerd
Utrechtse onderzoekers wijzen stamcel aan als aanstichter
Noorderlicht.vpro.nl, 2008
Stamcellen in het darmslijmvlies zijn de bron van alle kwaad, als het om darmkanker gaat. Bekend
was al dat niet alle cellen in een tumor gevaarlijk zijn, maar welke dan wel, was onduidelijk.
Onderzoekers van het Utrechtse Hubrecht Instituut hebben ze nu te pakken, melden ze in Nature.
Stamcellen. Een mens redt het niet zonder, maar kan ze soms missen als kiespijn. “Zonder stamcellen geen darm”,
weet kankeronderzoeker Hans Clevers. “De darm ververst zichzelf sneller dan alle andere organen. Doet de huid er
vijftig dagen over om zichzelf te vernieuwen, de darm heeft er maar vijf voor nodig. De stamcellen zijn daarvoor
verantwoordelijk. Nu delen die zelf niet zo snel, dat doen vooral de dochtercellen die eruit ontstaan. Zij maken een
paar dagen van explosieve deling door en leggen dan het loodje.”
Dat explosieve karakter is waarschijnlijk ook de reden dat er in de darm zo gemakkelijk gezwellen ontstaan, zegt
Clevers, die al jaren onderzoek doet naar darmkanker aan het Hubrecht Instituut in Utrecht. De vraag is natuurlijk
wat de precieze oorzaak is – en dan vooral van de kwaadaardige exemplaren. Onderzoekers van het Academisch
Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam meldden deze zomer al in het toonaangevende tijdschrift PNAS dat niet alle
cellen in een tumor gevaarlijk zijn. Slechts een klein aantal is verantwoordelijk voor alle ellende. Welke cellen dat zijn,
konden de Amsterdammers niet met zekerheid zeggen.
De stamcellen zitten verborgen in het darmslijmvlies, in ondiepe putjes tussen de darmvlokken. Die worden ook wel villi
genoemd en zijn vingervormige uitstulpingen die zorgen voor de opname van voedingsstoffen. Hans Clevers: "Tot voor kort
had niemand de stamcellen ooit gezien, hoewel iedereen wist dat ze er moesten zijn. Wij hebben ze vorig jaar voor het eerst
zichtbaar gemaakt in een muis." Op deze foto zijn geen stamcellen, maar darmvlokken te zien.
Uitgerold zijn de darmen van een volwassen persoon zeven meter lang. En toch past het allemaal in je buik.
Clevers: “Meest logisch is om naar die snel delende dochters van de stamcellen te wijzen.” Maar die zijn het niet, blijkt
uit een nieuwe publicatie van Clevers en collega’s in het eveneens prestigieuze blad Nature. De veel slomer delende
stamcellen zijn de bron van het kwaad.
De onderzoekers van het Hubrecht Instituut kwamen daarachter door in verschillende typen cellen een bepaald gen
uit te schakelen, waarvan de betrokkenheid bij darmkanker al sinds de jaren negentig bekend is. “In tegenstelling tot
andere soorten kanker beginnen vrijwel alle gezwellen in de darm met een defect aan hetzelfde gen, ‘adenomatous
polyposis coli’ oftewel ‘APC’ genaamd. Eerst ontstaat er een poliep, die op zichzelf onschadelijk is, maar onder invloed
van weer andere genetische defecten kan uitgroeien tot kanker.”
Wanneer Clevers en collega’s het gen uitschakelden in doodgewone, al gespecialiseerde darmcellen gebeurde er
helemaal niks. Als ze dat daarentegen deden in de explosieve dochters van stamcellen, ontstonden er poliepen, oftewel
gezwelletjes. “Maar na een tijdje stopten die met groeien. Sommige sputterden hooguit nog een beetje.” De echte
tumoren ontstonden pas als de onderzoekers het gen APC uitzetten in een echte stamcel. “Die gezwellen stopten nooit
meer. Ze bleven groeien.”
Het lijkt er nu op dat die paar herrieschoppers in een darmtumor, die de onderzoekers van het AMC nog niet konden
identificeren, stamcellen zijn. Als dat zo is, is het natuurlijk bijzonder zinnig medicijnen te ontwikkelen die precies die
cellen aanvallen. “Nu zijn behandelingen er vooral op gericht om tumoren te laten slinken. Maar ook al zijn ze kleiner
geworden of zelfs verdwenen, later steken ze vaak de kop weer op. Waarschijnlijk doordat de bron niet is aangepakt.
Maar nieuwe middelen ontwikkelen is misschien niet nodig. Er zijn al heel veel medicijnen gemaakt die het niet
hebben gehaald, omdat ze niet naar tevredenheid presteerden, dat wil zeggen de tumor niet genoeg deden krimpen.
Maar misschien hebben ze wel eigenschappen die nuttig zijn bij het bestrijden van de defecte stamcellen.”
Bedoeling is uiteraard niet om alle stamcellen in de darm kapot te maken. Want zoals gezegd zijn die broodnodig.
Zonder stamcellen geen darm, immers. Clevers: “Behalve het defecte APC-gen, vermoeden we dat er meer verschillen
zijn tussen gezonde stamcellen en degene die kanker veroorzaken. Daar zijn we nu naar op zoek. Hopelijk hebben we
straks medicijnen die zieke van gezonde stamcellen kunnen onderscheiden - en alleen de eerste aanvallen.”