Welke mondspoel- middelen zijn echt antimicrobieel?

test
Welke mondspoelmiddelen zijn echt
antimicrobieel?
Mondspoelmiddelen worden vaak gebruikt ter voorkoming
van, of voor de behandeling van mondinfecties, met name cariës,
gingivitis, parodontitis en peri-implantitis. Veel van deze spoelmiddelen
claimen daarom een antibacteriële werking te hebben.
Dit laboratoriumonderzoek laat zien welke mondspoelmiddelen
deze eigenschap ook echt hebben.
Tekst Arie Jan van Winkelhoff1,2, Amarins Rijpkema1, Erwin Raangs2, Alina Kunnen1,
Universiteit van Groningen, Centrum voor Tandheelkunde en Mondzorgkunde (1)
en Medische Microbiologie (2) Universitair Medisch Centrum Groningen.
M
ondspoelmiddelen worden wereldwijd gebruikt voor medische
en cosmetische doeleinden. Veel
mensen gebruiken deze middelen
als ondersteuning van de dagelijkse mondhygiëne. In de praktijk
worden deze middelen vaak ingezet bij tandvleesontstekingen, bij parodontitis, bij
peri-implantaire infecties, bij orale halitose, stomatitis en bij ernstige cariës. Bij al deze aandoeningen
spelen bacteriën een essentiële rol en de behandeling
bestaat daarom uit antimicrobiële maatregelen waarbij spoelmiddelen als ondersteuning kunnen worden
ingezet. Spoelmiddelen worden ook gebruikt om infectie te voorkomen bijvoorbeeld na parodontale of
implantologische chirurgie en na extractie van gebitselementen. Bepaalde mondspoelmiddelen, zoals de
combinatie chloorhexidine/cetylpyridinium chloride
(CPC) zijn ook effectief bij de behandeling van orale
candidose.
28
Nederlands Tijdschrift voor Mondhygiëne
In de Workshop on Periodontology (1996) van de
Europese Federatie voor Parodontologie is vastgesteld dat actieve componenten in spoelmiddelen
op diverse manieren werkzaam kunnen zijn:
• antimicrobieel (bacterieremmend/bacteriedodend in het laboratorium)
• plaquereducerend (niet noodzakelijk antigingivitis of anticariës)
• antiplaque (voor de behandeling van cariës en
gingivitis)
• antigingivitis (stoffen die gingivale ontsteking
reduceren maar niet perse op basis van antiplaque werking).
Reductie van supragingivale plaque of voorkoming
van plaque opbouw wordt verkregen als een middel
antimicrobiële eigenschappen heeft. Een dergelijk
middel voorkomt hechting van bacteriën aan de tand
pellicle en doodt de bacteriën. Er zijn diverse mondspoelmiddelen die een antimicrobiële of bacteriedo-
test
Test
Merknaam
Fabrikant
Essentiële bestanddelen
Claim van de fabrikant
pH
Alcohol
1
Corsodyl
GSK
0.2% chloorhexidine
• oraal desinfectants
• bactericide
5.8
ethanol
2
PerioAid
Dentaid
0.12% chloorhexidine
0.05% cetylpyridinium
chloride
• antiplaque
6.2
nee
3
Paroex
GUM
0.12% chloorhexidine
• antiplaque
• voorkomt bacteriële groei,
• beschermt tegen tandvleesproblemen
5.4
nee
4
Gingidex
GUM
0. 06% chloorhexidine
0.05% cetylpyridinium
chloride
• anti-plaque
• voorkomt bacteriële groei,
• beschermt tegen tandvleesproblemen
5.8
nee
5
Parodontax
GSK
0.06% chloorhexidine
• antibacterieel
5.4
alcohol
6
Halita
Dentaid
0.05% chloorhexidine
0.05% cetylpyridinium
chloride
• plaque en bacteriën
worden bestreden
5
nee
7
Aquafresh
GSK
cetylpyridinium chloride
• doodt 90% van de bacteriën
op de tong die slechte adem
veroorzaken
6.7
ja
8
Vitis gingival
Dentaid
0.07% cetylpyridinium
chloride
• anti-plaque
5.3
nee
9
Meridol Halitosis
GABA
aminfluoride
tinfluoride
• antibacterieel
• inactiveert geur producerende
bacteriën
• vermindert het metabolisme van
geur producerende bacteriën
4.1
nee
10
O7 active
Oral Company
‘actieve zuurstof’
• gaat bacteriën tegen
• elimineert schadelijke bacteriën
6.3
Nee
11
Retardex
Peri Products
chlorine dioxide
• bactericide
• viricide
• fungicide
6.6
nee
12
10-Quist
Witte Tanden
Winkel
chlorine dioxide
• bactericide voor plaque bacteriën
3.8
nee
13
Laugeman
Fresh & Close
Laugeman
diverse zuren, ammonia
• pakt de bacteriën die slechte
adem veroorzaken aan
• doodt bacteriën en schimmels
in de mond
14
Listerine
Johnson & Johson
etherische oliën
• antibacterieel
• remt bacteriële groei
• doodt de bacteriën die slechte
adem en tandvleesproblemen
veroorzaken
4.3
ja
15
Listerine Zero
Johnson & Johson
etherische oliën
• antibacterieel
• remt bacteriële groei
• doodt de bacteriën die slechte
adem en tandvleesproblemen
veroorzaken
4.4
nee
Tabel 1. Beschrijving van 15 mondspoelmiddelen die in
dit onderzoek zijn getest op antimicrobiële werking.
Nederlands Tijdschrift voor Mondhygiëne
29
test
dende werking claimen. Net zoals met antibiotica kan
de antibacteriële werking van een mondspoelmiddel
in het laboratorium worden gemeten. Hiervoor is door
Raangs en medewerkers (2013) op het Laboratorium
voor Orale Microbiologie van het UMCG een methode
ontwikkeld waarbij de complexe microflora van de
tong wordt gebruikt om de antimicrobiële werking te
meten. De microflora op de dorsum van de tong vertoont grote gelijkenissen met die van plaque (van Winkelhoff et al. 1986, Danser et al. 1995). De onderzoekers vonden dat de antimicrobiële werking van Halita
significant groter was dan van Meridol Halitosis.
Werkwijze
Remming van een orale bacterie (Prevotella intermedia) door twee mondspoelmiddelen. De diameter van
de remmingzone rond het reservoir met het spoelmiddel is een maat voor de antibacteriële werking
van het middel.
De remming van tongbacteriën (mm) door 15 verschillende mondspoelmiddelen. C: negative controle
(steriel water).
30
Nederlands Tijdschrift voor Mondhygiëne
In een recent onderzoek (Winkelhoff et al. 2013) werden vijftien mondspoelmiddelen geselecteerd, de
meeste op basis van de antimicrobiële claim van de
fabrikant. Als controle werd steriel fysiologisch zout
gebruikt. Bij tien medisch gezonde vrijwilligers zonder parodontitis werd een monster genomen van de
tongrug. In het laboratorium werd dit monster
verdund en van de juiste verdunningen werden
bloedagarplaten beënt. In deze agarplaten werden
gaatjes geponst waarin vervolgens 60µl van een
spoelmiddel werd gepipetteerd. Dit middel verspreidt
zich in de plaat tijdens 3 dagen anaerobe incubatie.
test
Als het middel antibacteriële werking heeft zal er een
remmingszone ontstaan. De diameter van de remmingszone is een maat voor de antibacteriële werking
van het spoelmiddel (zie afbeelding). Als negatieve
controle werd een steriele fysiologische zoutoplossing gebruikt. De proeven werden in tweevoud ingezet en tweemaal uitgevoerd. De gemiddelde remming
en de standaarddeviatie werden berekend voor elk
van de mondspoelmiddelen. De verschillen in remming werden statistisch getoetst waarbij een waarde
van < 0,05 als significant werd beschouwd.
Resultaten
In Tabel 1 zijn diverse eigenschappen van de onderzochte mondspoelmiddelen samengevat. De zuurgraad van de middelen varieerde tussen de 3,8 en de
6, 6. De eerste zes middelen bevatten chloorhexidine
in diverse concentraties waarvan enkele ook CPC bevatten. Enkele middelen bevatten alcohol (Corsodyl,
Parodontax). De claims die werden aangetroffen op
het etiket of op de bijsluiter waren: ‘bactericide, voorkomt bacteriegroei, antimicrobieel, doodt 90% van de
bacteriën, inactiveert geurproducerende bacteriën,
bactericide voor plaquebacteriën en antibacterieel’.
In Tabel 2 is de werking van de vijftien spoelmiddelen weergegeven als groeiremming (in mm) van de
tongbacteriën. De sterkste antibacteriële werking
werd gezien bij de chloorhexidine-houdende spoelmiddelen (1-6). Er was geen significant verschil tussen 1 en 2 (Corsodyl 0,2% en PerioAid 0,12%), beide
middelen waren superieur aan alle andere geteste
middelen. Er bleek ook een duidelijk dosiseffect van
de chloorhexidine mondspoelmiddelen. De concentratie van middelen 1-3 was 0,2% (1) tot 0,12% (2-3),
de daarop volgende drie chloorhexidine middelen (46) hebben een concentratie van 0,05-0,06%. Een derde groep middelen (7-10) had een significante geringere maar nog steeds aantoonbare antimicrobiële
werking. Deze middelen bevatten CPC (7, 8), aminefluoride/tinfluoride (9) of ‘actieve zuurstof’ (10).
Chlorine dioxide vertoonde een zeer geringe antimicrobiële werking (11, 12). Essentiële oliën (13, 14)
hadden vrijwel geen antibacteriële werking (13, 14)
en waren vrijwel gelijk aan de negatieve controle (steriel water).
niet altijd waargemaakt. De grootste antibacteriële
werking werd gezien bij de chloorhexidine spoelmiddelen, waarbij een duidelijk dosiseffect werd gezien.
Onze waarnemingen bevestigen dat chloorhexidine
nog steeds de gouden standaard is onder de antiplaque en antigingivitis spoelmiddelen. Ook CPC-houdende middelen lieten een geringere maar duidelijke
antibacteriële werking zien.
De meest uitgesproken claim (‘antibacterieel, remt
bacteriële groei, doodt de bacteriën die verantwoordelijk zijn voor slechte adem’) werd gevonden bij Listerine spoelmiddelen (13, 14). Juist deze producten
hadden geen of vrijwel geen antibacteriële werking in
ons onderzoek. De keuze bij het adviseren van spoelmiddelen wordt bepaald door de conditie die wordt
behandeld. Als een mondspoelmiddel wordt ingezet
voor de behandeling van gingivitis of als middel ter
voorkoming van plaquevorming (bijvoorbeeld na chirurgie of extractie) dan zijn chloorhexidine–houdende
mondspoelmiddelen het meest effectief. De resultaten van ons onderzoek ondersteunen deze benadering en wordt ook bevestigd door klinisch onderzoek
(Lang & Brecx 1986). In bepaalde klinische situaties
kan gekozen worden voor een chloorhexidine mondspoelmiddel met een lagere concentratie of een spoelmiddel met bijvoorbeeld CPC. De antiplaque werking
van Listerine is significant geringer dan die van
chloorhexidine mondspoelmiddelen (Lang & Brecx
1986). Listerine heeft mogelijk een ontstekingsremmende eigenschap waardoor het wellicht een gunstig
effect kan hebben op gingivitis. Deze zienswijze sluit
aan bij de conclusie van een onderzoek van Van Leeuwen en medewerkers (2011). n
Conclusie
De conclusie van het onderzoek is duidelijk:
als er klinische noodzaak is om een antibacterieel mondspoelmiddel voor te schrijven dan is
de patiënt het beste af met een chloorhexidinehoudend middel.
Referenties zijn op te vragen via
[email protected]
Discussie
De resultaten van dit in vitro onderzoek laten zeer
grote verschillen zien in de antibacteriële werking van
spoelmiddelen die verkrijgbaar zijn in Nederland. De
antimicrobiële claim van diverse fabrikanten wordt
Dit artikel is een bewerking van: A.J. van Winkelhoff,
A Rijpkema, E. Raangs, A. Kunnen, G. Wekema-Mulder.
Antimicrobial activity of oral rinses. An in vitro study.
Clinical Oral Investigations submitted 2013.
Nederlands Tijdschrift voor Mondhygiëne
31