Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)

NCJ Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)
Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen
bij kinderen (2017)
Onderbouwing
Uitgangsvragen
1. JGZ-werkers weten niet naar welke discipline zij in welke situatie moeten verwijzen.
2. In welke situatie moeten JGZ-werkers naar wie verwijzen en welke interventies zijn daar
beschikbaar?
3. Wie kunnen JGZ-werkers in welke situatie consulteren om te overleggen over een kind?
Taken preventie, signaleren en oplossen van slaapproblemen binnen de JGZ
In het vernieuwde basispakket voor de JGZ dat per 1 januari 2015 van kracht is, staat beschreven
dat het een taak is van de JGZ om het functioneren van de jeugdige te beoordelen. Hieronder valt
tevens het beoordelen van de slaap. Daarnaast staat beschreven dat voorlichting, advies,
instructie en begeleiding dient plaats te vinden, bijvoorbeeld op het gebied van slapen. Dit heeft
tot doel de eigen kracht van ouders en jeugdigen te versterken en problemen te normaliseren. Het
geven van voorlichting over normaal slaapgedrag, preventie van slaapproblemen, het signaleren
van slaapproblemen en interventie bij slaapproblemen valt ook binnen de taak van het bieden
van opvoedondersteuning. In de JGZ-richtlijn Opvoedondersteuning staat de uitgebreide
taakomschrijving wat betreft opvoedondersteuning in afstemming met de kernpartners in het
CJG of wijkteam (algemeen en schoolmaatschappelijk werk, gedragswetenschapper etc.).
Taken preventie, signaleren en oplossen van slaapproblemen buiten de JGZ
Huisartsen
Soms raadplegen ouders de huisarts bij slaapproblemen.1 Vanuit hun medische professie zijn de
mogelijkheden van huisartsen om kinderen met slaapproblemen te begeleiden via een
gedragsmatige aanpak beperkt. Wel kunnen huisartsen meedenken over een medische oorzaak en
kennen zij vaak de context van het gezin. Daarnaast kunnen huisartsen doorverwijzen als zij zelf
onvoldoende kennis en expertise hebben. Voor huisartsen is ten aanzien van volwassenen de
NHG-Standaard Slaapproblemen en slaapmiddelen (tweede herziening) opgesteld. Deze
standaard gaat niet over slaapproblemen bij kinderen.
Pag 1 van 4
NCJ Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)
Medewerkers voorschoolse voorzieningen (peuterspeelzalen, kinderopvang, gastouders) en
leerkrachten
Pedagogisch medewerkers van peuterspeelzalen en kinderopvang en leerkrachten verkeren in een
goede positie om vermoeidheid bij kinderen te signaleren. Pedagogisch medewerkers en
leerkrachten zijn voor ouders een belangrijke gesprekspartner als het met hun kind niet goed
gaat op de opvang of op school. Doel van een oudergesprek is meestal om meer inzicht te krijgen
in de achtergronden van de gesignaleerde problemen, ervaringen uit te wisselen over hoe het
kind zich op school en thuis gedraagt en afspraken te maken over de aanpak van het probleem. In
overleg met de ouders, kunnen pedagogisch medewerkers en leerkrachten contact opnemen met
de JGZ om de begeleiding en aanpak op elkaar af te stemmen. Bij meer complexe situaties
kunnen de problemen van het kind ingebracht worden in de interne zorgstructuur op scholen,
zoals het zorg- en adviesteam (ZAT), ondersteuningsteam van de school (OT) of bovenschools
ondersteuningsteam (Blokland, 2010).
Ondersteuning bij slaapproblemen via internet
Online opvoedingsondersteuning verdient aparte vermelding. Het is een vorm van hulpverlening
waarbij ouders via internet informatie, advies of ondersteuning krijgen. ‘Digitale’ ondersteuning
bij slaapproblemen is een vorm van online hulpverlening die door verschillende instellingen
gegeven wordt. De laatste jaren verschijnen er steeds meer websites over slaapproblemen voor
ouders, waarbij het streven is de betrouwbaarheid van de informatie te vergroten. JGZ
professionals kunnen ouders wijzen op bruikbare en betrouwbare websites:
opvoeden.nl
Informatie en advies voor ouders over slaap van kinderen van baby tot jong volwassene.
cjg.nl
Informatie en advies voor ouders over slaap van kinderen van baby tot jong volwassene.
slimslapen.nl
Informatie en zelftest over slaap voor jongeren
Pag 2 van 4
NCJ Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)
Slaapcentra
In Nederland is een aantal slaapcentra. In slaapcentra worden volwassenen en kinderen
onderzocht en behandeld voor hun slaap- en/of waakstoornissen. Vaak is er een multidisciplinair
behandelteam dat kan bestaan uit (kinder)neurologen, psychologen, psychiaters, fysiologen,
orthopedagoog, kindergeneeskundigen, longgeneeskundigen, somnologen, etc. Om de
slaapproblemen in kaart te brengen, beschikken slaapcentra over een breed pakket aan
onderzoeksmethoden. Het behandelteam biedt vervolgens een behandeling aan die bij de patiënt
past. Bij kinderen waar geen onderliggende lichamelijke problemen een rol spelen, bestaat de
behandeling uit het veranderen van aangeleerd, voor slaap ongunstig, gedrag. Er kan cognitieve
gedragstherapie worden toegepast waarbij kinderen leren ‘negatieve gedachten omtrent het
slapen’ om te zetten in ‘positieve gedachten’ of in ‘slaap bevorderend gedrag’. Soms worden
slaapproblemen van kinderen veroorzaakt door de interacties tussen ouders en hun kind. In dat
geval wordt deze ouders pedagogische hulp aangeboden. Indien nodig wordt overlegd met
verwijzers en andere kinderspecialisten.
Een specialist uit een ziekenhuis of een huisarts kan doorverwijzen naar een slaapcentrum. Een
jeugdarts of verpleegkundig specialist kan rechtstreeks verwijzen. Meestal gebeurt dit als:
De oorzaak van het slaapprobleem niet achterhaald kan worden
Behandeling door een andere professional geen effect heeft
Meerdere (medisch) specialismen nodig lijken voor de behandeling, bijvoorbeeld als er sprake is
van een ontwikkelingsstoornis, leerstoornis, gedragsprobleem, of medische/psychiatrische
aandoeningen, of bij psychiatrische problematiek bij ouders
Er behoefte is aan een second opinion
Bezoek de website www.kindenslaap.com voor een actuele lijst van Slaap-waakcentra binnen
Nederland.
Multidisciplinaire poliklinieken voor slaapstoornissen bij kinderen
Amsterdam Slaapcentrum, Slotervaart Ziekenhuis, Amsterdam
Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen, Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag
Slaapcentrum, Gelderse Vallei Ziekenhuis, Ede
Slaapcentrum MST, Enschede
Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe, Heeze
Centrum voor Slaapgeneeskunde ZGT, Hengelo/Almelo
Slaap-Waakcentrum SEIN, Zwolle
Pag 3 van 4
NCJ Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)
Poliklinieken met specifieke aandachtsgebieden binnen de kinderslaapgeneeskunde
Slaapstoornissen bij ADHD: Kinderpraktijk Hilligersberg, Rotterdam
Slaapstoornissen bij verstandelijk beperkten, poliklinisch: 's Heerenloo, Wekerom
Pag 4 van 4