Rome en de crisis van de tweede eeuw vC

Rome en de crisis van de
tweede eeuw vC
Margit Pothoven
Romeinse tijd
• Koningstijd: tot 509 vC
• Republiek: 509 – 27 vC
–
–
–
–
–
Expansie in Italië en daarbuiten
Standenstrijd
Punische Oorlogen
Bondgenotenoorlog
Burgeroorlogen
• Keizertijd: 27 vC – 476 nC [Westen]
Cursus Honorum
• Quaestor: Toezicht op de schatkist en overige
financiele aangelegenheden
• Volkstribuun: Veto-recht, voorzitterschap van het
concilium plebis.
• Aedile: Onderhoud publieke gebouwen en
organisatie van festivals
• Praetor: Rechtspraak, vice-consuls
• Consul: Hoogste magistraat; bevelvoering legers,
handhaving openbare orde, algemeen bestuur
Volksvergaderingen
• Comitia curiata  voorgezeten door de
koning/consul/praetor/pontifex maximus. 30 curiae (bundeling
gentes, familia)
Servius Tullius (578-535), verdeelt de burgers in vijf vermogensklassen/
Censusklassen. Basis voor leger & nieuwe volksvergadering : Comitia
centuriata. 1& 2 samen meerderheid aan stemmen!
1) Aristocraten;
2) Rijkste burgers, patriciërs en plebejers (Equites);
3) Gezeten boerenstand, als zwaargewapende infanterie;
4) Kleine boeren/ambachtslieden, als lichtgewapenden;
5) Bezitloze burgers, proletarii, buiten het leger.
Volksvergaderingen
• Comitia centuriata  voorgezeten door Koning/Consul  kiest:
consuls/praetores/censoren.
De comitia centuriata verdrong geleidelijk aan de comitia curiata, hoewel
deze laatste nog wel bleef bestaan.
In 494 v.Chr. werd een nieuwe volksvergadering gedoogd, naast de
Comitia Centuriata:
• Concilium Plebis  geleid door tribuni plebis (gekozen voor één
jaar) en een aedile. De tribuni plebis in 494 vC erkend als officiële
magistraten; recht van veto. Alleen plebejers konden deelnemen aan
deze vergadering. Patriciërs waren uitgesloten.
Volksvergaderingen
• 367 vC  Licinisch-Sextische wetten
–
–
–
–
Rijke plebejers toegang tot consulaat
1 van de consuls moest een plebejer zijn
Praetor als ambt ingesteld
Wettelijk maximum aan staatsland dat één
persoon in bezit mocht hebben
Volksvergaderingen
Vanaf 287 vC  Lex Hortensia: het Concilium Plebis als officiële
volksvergadering erkend. Besluiten, de zgn. Plebiscita kregen kracht
van wet (lex) voor het gehele Romeinse volk zonder fiat van de Senaat
achteraf.
Vanaf dat jaar konden de patriciërs ook meevergaderen met het
Concilium Plebis. Het heette dan comitia tributa. Beiden obv
woondistrict/tribus
Comitia tributa: onder leiding van een consul. Taak: wetgeving, hof van
hoger beroep in de rechtspraak (voor 287 vC centuriata), verkiezing
lagere magistraten, zoals aedielen en quaestoren. In de derde eeuw vC
verdringt deze vergadering de centuriata. NB. voorzitter is een consul,
een praetor of een patricische aedilis.
Volksvergaderingen
– Comitia curiata olv koning, consul of praetor. Taak: puur
ceremonieel.
– Comitia centuriata: Opvolger van curiata. Taak: Verkiezen hoge
magistraten (consuls, praetoren en censoren) oorlogsverklaring,
bekrachtiging van vredesverdragen. NB. voorzitter is een magistraat
met imperium, dwz. consul of praetor of een patricische aedilis.
– Concilium plebis: formele vergadering van de plebejers voorgezeten
door 10 volkstribunen. Aanvankelijk opkomen voor belangen van
de plebs tegenover de patriciërs. Taak: Verkiezing van de tribuni
plebis en de aediles plebis. In theorie wetten doorvoeren.
– Comitia tributa: voorzitter is consul, een praetor of patricische
aedilis. Taak: hof van hoger beroep in de rechtspraak (voor 287
centuriata), verkiezing lagere magistraten, zoals, aedilen en
quaestoren. In de derde eeuw vC verdringt deze vergadering de
centuriata.
Staatsinrichting (voor 287vC)
Consul 1
(imperium)
Ondersteunen
2 Quaestores
Kiest
Kiest
veto
Consul 2
(imperium)
Pontifex
Maximus
Rex Sacrorum
Advies
Senaat
Kiest
Kiest
Comitia Centuriata
Kiest
Kiest
Staatsinstellingen na 287 (Lex Hortensia)
Aanvullen
Advies
2 Consuls
(imperium)
Senaat
Vervanging
Praetoren
(imperium)
Quaestoren
Kiezen
4 Aedielen
Kiezen
Kiezen
2 Censoren
Comitia Centuriata
Concilium Plebis
Comitia tributa
10
Volkstribune
n
A-vragen
• Groep 1: A1 + A4  Ontwikkeling Rome +
Nobiles/senatoren/Equites
• Groep 2: A2  Punische Oorlogen
• Groep 3: A3  Gevolgen Romeinse
expansie
• Groep 4: A5  Gracchus
• Groep 5: A6 + A7  Optimates/Populares +
Bondgenotenoorlog
Ontstaan van Rome (A1)
753 v. Chr.
•
•
•
•
‘Stichting’ Rome door Romulus
Archeologie
‘Zeven heuvels’ van Rome
Nederzettingen op de Palatijn
– Vruchtbare grond
– Doorwaadbare plaats Tiber
– Handelskruispunt voor zout
– Belangrijke landweg tussen Etrurië en
Campanie
– Etrusken, Latijnen, Sabijnen
Stadswording Rome
• Samenvoeging nederzettingen op heuvels
• Veel invloed Etrusken en Grieken
• Ca. 600 v. Chr: ontstaan stadsmuren,
marktplein, tempels, bebouwing
Invloed Etrusken
•
•
•
•
•
Vanaf ca. 600
Rome’s stadswording
Aanleg drainage
Etruskische koningen
Stadsnaam afgeleid van Etruskische grens
Ruma
Griekse invloed
• Stadsindeling, architectuur
• Falanx
• Staatsindeling
Nobiles, senatoren en equites (A4)
Nobiles
Senatoren
Equites
Punische Oorlogen (A2)
Eerste Punische oorlog
264-241
Spanningen tussen Campanië en Syracuse
Hulp van Rome en Carthago aan zeerovers
Oorlog
Doelen Rome
Syracuse over naar Romeinse kant
Romeinen winnen
Tweede Punische oorlog
• 218-201
• Intensief
• Hannibal over de alpen
• Bondgenoten van Rome gingen (terug)
naar Carthago
• Veel schade
• Overwinning in Spanje
• Voorraden
Derde punische oorlog
• 149-146
• Carthago weinig kans op overwinning
• Conflict Numidië met Carthago
• 146 Corinthe verwoest
• Macht Carthago gestopt
Gevolgen van de Romeinse
expansie (A3)
- Gevolgen op korte termijn
- Gevolgen op lange termijn
Gevolgen op korte termijn
• Stroom van geld,
goederen en slaven
naar Italië.
Gevolgen op lange termijn
• Afschaffing Tributum
• Groei Rome door in import graan
• Vergroting aantal slaven
Gevolgen op lange termijn
• Rijken namen veel
van (nieuw
verkregen) staatsland
 afname van het
aantal boeren 
tekort aan mensen
die voor de dienst in
het leger in
aanmerking kwamen
Gebroeders Gracchus (A5)
Tiberius Gracchus
• Tiberius Sempronius Gracchus
• Zwager van Scipio Aemilianus
• 133 v.Chr. Volkstribuun
Hij wilde:
• Tekort aan rekruten opheffen
• Bezitloze burgers aan een nieuw bestaan
helpen
Wetvoorstel
• Staatsland
• 125 ha. Maximaal
• Verdelen vrijgekomen land over bezitloze burgers
• Enthousiasme van kleine boeren en
plattelandsproletariërs
• Verzet vanuit senaat
– Verlies van investeringen
– Bang voor politieke ambitie/ potentie Gracchus
Gevolgen
• 133 v.Chr. Dood Gracchus
– Geweld als eerste maal gebruikt als
machtsmiddel
• Senaat ziet probleem in
– Geven boeren land gepakt van Italische
volken
Gaius Gracchus
• Broer van Tiberius Gracchus
• 123-122 V.Chr. Tweemaal volkstribuun
Hij wilde
• Herverdeling staatsland voortzetten
• Italische kwestie oplossen
• Bestaan proletariaat verbeteren
• Kolonies stichten bij Carthago
• Macht van politieke elite breken
Methode
• Grote groepen aan zich binden door
gunsten
– Graansubsidies
– Kolonies
• Besluiten via volksvergaderingen
doorvoeren
• Gaius Gracchus wordt in 121 v.Chr.
vermoord
Gevolgen van de Gracchen
• Geweld is een politiek argument
• Aantasting homogeniteit senaat
• Scheiding van senatoren in populares en
optimates
• Einde van de republiek?
A6
• Senatoren
• Populares: hervormingen van Gracchen
• Optimates: conservatief (meerderheid)
A7
• 91-88 v.C.
• Italische kwestie
– Volledig Romeins burgerrecht
– Meeprofiteren expansie
– Publieke functies binnen Provincies
– Publicani