Is John Maynard Keynes opnieuw onze redder in tijden van crisis

Is John Maynard Keynes opnieuw onze redder in tijden van crisis?
Samenvatting:
John Maynard Keynes wordt gezien als de grootste econoom van de twintigste eeuw en
verantwoordelijk voor de ideeën achter de oplossing van de grote depressie in de jaren
dertig. Zijn revolutionaire theorie over het anti-cyclische begrotingsbeleid werd in veel
westerse landen gebruikt tot de jaren zeventig van de vorige eeuw. Doordat overheden
niet tot bezuinigingen in tijden van voorspoed kwamen, liepen de overheidsschulden op en
werden zijn ideeën afgedankt en werd er overgegaan op het monetaristische beleid van
Milton Friedman. Daarmee zijn Keynes' ideeën in theorie nog niet slecht gebleken, maar
blijkt in de praktijk het westerse politieke systeem ongeschikt voor Keynes.
Door het huidige politieke systeem zijn partijen niet meer gefocust op het landsbelang,
maar op electoraal gewin bij de volgende verkiezingen. Ook is er geen ruimte meer voor
het uitdragen van een toekomstvisie door het korte regeringstermijn en de
coalitievormingen. Het wordt tijd voor een hervormd politiek systeem, waarin partijen
weer vanuit landsbelang gaan regeren en een visie gaan ontwikkelen. De organisatie
Urgenda heeft zo'n toekomstvisie. Meng deze toekomstvisie met een hervormd politiek
systeem en de anti-cyclische begrotingspolitiek van John Maynard Keynes en de
economische meester uit de twintigste eeuw zal ons wederom uit de crisis helpen.
Aaron Tom, maart 2014
Is John Maynard Keynes opnieuw onze redder in tijden van crisis?
"The difficulty lies, not in the new ideas, but in escaping from the old ones, which ramify,
for those brought up as most of us have been, into every corner of our minds." (Keynes,
1936)
Inleiding
Crisis, crisis, crisis en nog eens crisis. Er gaat geen dag voorbij zonder het woord ergens
tegen te komen. Het financiële systeem heeft gefaald en waar de eerste jaren van de crisis
vooral gebruikt zijn om de schuldigen te benoemen, wordt het nu tijd om naar oplossingen
te zoeken. Een erg interessante en relevante discussie is die over de grote econoom
Keynes. Kan hij ons wederom uit de crisis helpen? Zijn zijn ideeën nog wel geschikt in het
huidige politieke landschap en wat moeten wij volgens Keynes nu doen om uit de crisis te
komen?
John Maynard Keynes
John Maynard Keynes was een Brits econoom die leefde tussen 1883 en 1946. Hij is de
bedenker van de Keynesiaanse theorie en de grondlegger van het keynesianisme, wat ook
wel de anticyclische begrotingspolitiek wordt genoemd.
Keynes werkte als ambtenaar bij het Britse ministerie van financiën toen hij deelnam aan
de vredesconferentie in Versailles, 1919. Uit protest verliet hij de conferentie omdat hij
van mening was dat de conferentie er niet op gericht was de Europese economie te
bevorderen maar als wraakactie tegen Duitsland. Zijn voorspelling dat hierdoor de Duitse
economie vernietigd zou worden kwam uit in de vorm van een hyperinflatie en het
uitbreken van de tweede wereldoorlog.
Keynes kwam in 1936 met zijn boek ‘General Theory of Employment, Interest and Money’.
Dit boek was grotendeels geïnspireerd op de grote depressie van de jaren dertig. Het boek
wordt gezien als het boek met de grootste invloed op economisch vlak in de twintigste
eeuw en introduceerde de anticyclische begrotingspolitiek. Veel Westerse landen hebben
tussen de jaren dertig en zeventig vastgehouden aan de economische ideeën van Keynes.
(economische-begrippen.nl)
Economische ideeën van Keynes
Keynes’ belangrijkste economische ideeën verwoordt hij in zijn boek The General Theory
of Employment, Interest and Money.
“The object of such a title is to contrast the character of my arguments and conclusions
with those of the classical theory of the subject, upon which I was brought up and which
dominates the economic thought both practical and theoretical, of the governing and
academic classes of this generation, as it has for a hundred years past.” (Keynes, 1936)
Keynes stelt dat hij met zijn ideeën lijnrecht tegenover de ideeën van de klassieke
economen staan. De klassieke econoom is een term bedacht door Karl Marx om economen
als David Ricardo en Adam Smith aan te duiden, die ervan uitgaan dat de vrije markt zich
ten allen tijde zelf reguleert. (Keynes, 1936)
1
Zo stelt Adam Smith bijvoorbeeld in zijn boek ‘The Wealth of Nations’, dat de onzichtbare
hand alles vanzelf regelt. Eigenbelang en hebzucht zouden ervoor zorgen dat de beste
producten er komen tegen de beste prijzen en dat op die manier de vrije markt optimaal
zal functioneren. Keynes gaat daar tegenin. Keynes stelt dat het systeem van Adam Smith
alleen zou werken wanneer de mens wandelende rekenmachines zijn en dus altijd perfecte
kosten –en batenanalyses zouden maken. Dat is niet het geval, mensen handelen vaak naar
de emotie in plaats van naar het verstand die tegen het eigenbelang in gaan. Het is dan
ook de reden waarom Keynes het niet eens is met de automatische werking van de vrije
markt. Keynes pleit juist voor invloed van de overheid op de economie, zoals bijvoorbeeld
het tegengaan van werkloosheid. (Valkenburg, 2013)
Naast zijn ideeën over de benodigde overheidsinvloed is Keynes het bekendst om zijn
‘counter-cyclical demand management policy’. Keynes was van mening dat overheden juist
moeten investeren in de economie wanneer er sprake is van een economische crisis of
terugval en er bezuinigd moet worden in tijden van economische voorspoed.
(www.bized.com, 2012)
Tijdens de grote depressie van de jaren dertig wilde president Roosevelt de Amerikaanse
overheidsuitgaven beperkt houden. Na in 1934 een gesprek te hebben gevoerd met Keynes
om de overheidsuitgaven juist in crisistijd op te voeren, was Roosevelt nog niet om. Het
duurde tot 1938 voordat Roosevelt het verhogen van de overheidsuitgaven als remedie ging
zien tegen de grote depressie. Het effect was duidelijk zichtbaar na de tweede
wereldoorlog: In twintig jaar tijd steeg het uitgavenpatroon van de Amerikaanse overheid
van 3% naar 30% van het BNP en daalde de werkloosheid van 14% naar 2%, Maar daarmee
was de grote depressie wel voorbij. (utexas.edu) (en.wikipedia)
Maar, zijn Keynes’ ideeën niet gedateerd? Zijn Keynes economische ideeën nog steeds
voldoende om de huidige crisis op te lossen? Moet er nu geïnvesteerd worden of moeten de
overheidsuitgaven binnen de perken blijven?
“De overheid geeft nog steeds te veel geld uit. Mede door de crisis zijn de
overheidsfinanciën volledig uit de pan gerezen: de staatsschuld bedraagt al ruim 400
miljard euro. Omgerekend heeft elke kapper, buschauffeur, slager, elke werkende
Nederlander, een schuld van 50.000 euro. Bij elke baby ligt een rekening van 25.000 euro
in de wieg. En zonder dat we ook maar iets afbetalen kost die schuld ons dik 10 miljard
per jaar aan rente; Twee keer zoveel als naar politie gaat. De VVD wil daarom orde op
zaken stellen in het huishoudboekje van de staat. Dat vraagt in ieder geval om
bezuinigingen van 24 miljard euro. Alleen zo maken we Nederland financieel gezond en
kunnen we weer investeren waar het nodig is.” (VVD, 2014)
Het partijprogramma van Nederlands grootste partij op dit moment geeft blijk van weinig
vertrouwen in Keynes’ anticyclische begrotingsbeleid. De VVD wil juist in de crisis
bezuinigen om de hoge rentekosten te vermijden en de overheidsfinanciën op orde te
hebben, iets wat meer te rijmen valt met het strikte monetaristische beleid van Milton
Friedman. De PvdA, die samen met VVD het kabinet vormt stelt het volgende in hun
partijprogramma:
“Om de crisis te bestrijden wil de PvdA de economie versterken. Met garanties, fiscale
maatregelen en nieuwe fondsen brengen we de vermogens van pensioenfondsen,
woningbouwcorporaties en particulieren weer in beweging. Zo kunnen we de
kredietverlening ondersteunen, extra investeren in onderwijs en duurzame energie, de
2
woningmarkt en de bouw een extra zet geven en de investeringen van bedrijven
stimuleren. Op die manier wordt de economie aangejaagd en de werkloosheid bestreden.
Dat was en blijft de hoofdinzet van de PvdA.” (PvdA, 2014)
Uit het partijprogramma van de PvdA blijkt dus dat de PvdA de theorieën van Keynes wil
gebruiken om Nederland uit de crisis te halen. De PvdA pleit voor investeringen in de
economie om daarmee recessies te voorkomen en de economie goed draaiende te houden.
Uiteraard zal hierdoor het begrotingstekort van de overheid wel toenemen, maar dat
neemt de PvdA voor lief, immers: Door de investeringen komen wij vanzelf weer in een
hoogconjunctuur terecht en Keynes stelt dat er bezuinigd dient te worden in tijden van
hoogconjunctuur.
Maar is dat wel verstandig? Want wanneer is de economie sterk genoeg om te bezuinigen?
De ideeën van Keynes zijn in de jaren ’70 juist op dit punt afgedankt. Overheden waren
het vooral eens met het eerste gedeelte van Keynes’ theorieën: investeren. Wanneer er
bezuinigd moest worden werd dat niet gedaan, vaak vanuit het politieke motief dat
bezuinigen stemmen kost. Dit leidde tot enorme overheidsschulden en de overstap op de
monetaristische ideeën van Friedman. Dus niet zozeer omdat de theorieën van Keynes niet
goed waren, maar omdat het politieke systeem er voor kon zorgen dat wanneer politici
vanuit landsbelang zouden handelen (bezuinigen), dit electoraal nadelig zou uitpakken
waardoor er juist niet uit landsbelang werd gehandeld.
Politieke systeem
En daarmee is voor mij het grootste probleem van de huidige crisis aangekaart: Het
politieke systeem. Op dit moment heeft Nederland sinds 2002 al zes kabinetten gehad, wat
inhoudt dat gemiddeld elke twee jaar nieuwe visies, nieuwe beleidsmakers en een nieuw
beleid worden geïntroduceerd. Daarnaast is elk beleid ook nog eens een mengelmoes van
compromissen tussen meerdere partijen, waardoor er bijna geen sprake meer kan zijn van
een heldere visie op de toekomst. Op dit moment heeft een partij in Nederland niets aan
een toekomstvisie voor Nederland: Het gemiddelde kabinet zit ten slotte maar twee jaar
en er is daardoor helemaal geen tijd voor de uitvoering. De politiek is veranderd van het
optimaal besturen van het land, het volk vertegenwoordigen en beslissingen nemen vanuit
landsbelang, naar korte termijn regeren zodat er bij de volgende verkiezingen wederom
veel zetels worden behaald.
Belangrijk voor ons land is op dit moment niet meer de vraag welke visie wij moeten
nastreven, maar het überhaupt komen tot een visie.
Visie
Bij de landelijke verkiezingen in 2012 stemde ik op de VVD. Immers, het rechts-economisch
beleid spreekt mij aan. Maar net als bij alle andere partijen ontbreekt het ook bij de VVD
aan een duidelijke, helder gecommuniceerde visie. Het lukt me niet om de VVD te
associëren met een toekomstbeeld.
In mijn zoek naar een duidelijk toekomstbeleid op het internet, kwam ik terecht bij de
organisatie Urgenda, die een helder toekomstbeeld hebben geschetst. Urgenda heeft in
hun visie beschreven hoe Nederland er in 2050 uit zou moeten zien onder de noemer
'Samen, sneller, duurzaam'. Zo schetst urgenda bijvoorbeeld:
Nieuwe economie
In onze nieuwe schone economie van 2050 maken we alleen nog gebruik van zonne- en
3
windenergie, aardwarmte en bepaalde soorten biobrandstof. Afval vormt de grondstof voor
nieuwe producten en onze economie is 'biobased' wat wil zeggen dat we geen aardolie
meer gebruiken maar 'groene grondstoffen'. Ook is in 2050 in Nederland een nieuwe maaken kennisindustrie ontstaan en zijn er overal combinaties van wonen, leren en werken.
Mensen organiseren sommige aspecten van het leven in de vorm van kleinere verbanden. In
gemeenschappen en coöperaties wekken bewoners energie op, verbouwen ze voedsel of
regelen ze samen de zorg voor de oude dag." (Urgenda, 2014)
Normaal gesproken sta ik erg sceptisch tegenover alle duurzame, groene politieke plannen
die er bestaan, maar ik ben erg onder de indruk geraakt van deze heldere visie. De visie
van Urgenda is duidelijk en in staat om te inspireren en alle neuzen dezelfde kant op te
krijgen. Ik durf te stellen dat Nederland er economisch en maatschappelijk op vooruit zou
gaan wanneer er tot 2050 aan de hand van deze visie geregeerd zou worden in Nederland.
Het hoeft niet eens de beste visie te zijn, maar het is een heldere visie, wat een
verademing is ten opzichte van het huidige politieke systeem.
Terug naar Keynes
Koppel de visie van Urgenda aan de theorieën van Keynes en we krijgen een duidelijk
beleid: Nu, ten tijden van crisis, investeren in duurzame economie en op dit gebied
wereldwijd de voorloper worden. Wanneer we voorloper zijn op dit gebied en andere
landen ook geïnteresseerd zijn in onze visie, verwacht ik economische voorspoed, een
ideale periode om te bezuinigen, uiteraard zoals John Maynard Keynes stelt in zijn boek
The General Theory of Employment, Interest and Money.
De benodigde ingrediënten? Politieke lef, een veranderd politiek systeem en een partij met
charisma, dat inspireert en die vasthoudt aan hun visie en niet schroomt op impopulaire
maatregelen te nemen vanuit landsbelang. Alleen dat zal een succesvolle terugkeer van
Keynes mogelijk maken en dan zal hij opnieuw onze redder worden in crisistijd.
4
Bronvermelding
(2012). Opgeroepen op maart 13, 2014, van www.bized.com:
http://www.bized.co.uk/virtual/economy/library/economists/keynesth.htm
economische-begrippen.nl. (sd). Opgeroepen op Maart 11, 2014, van economische
begrippen: http://www.economischebegrippen.nl/index.php?sectie=biografieen&naam=John+Keynes
en.wikipedia. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2014, van
http://en.wikipedia.org/wiki/New_Deal
Keynes, J. M. (1936). The General Theory of Employment, Interest and Money.
PvdA. (2014, maart 23). Opgehaald van www.pvda.nl:
http://www.pvda.nl/standpunten/werk+en+economie/Crisisbestrijding
Urgenda. (2014). Opgeroepen op maart 26, 2014, van http://urgenda.nl/visie/:
http://urgenda.nl/visie/
utexas.edu. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2014, van
https://webspace.utexas.edu/hcleaver/www/304L/304Lrise.html
Valkenburg, S. (2013, maart). Opgeroepen op maart 13, 2014, van filosofie.nl:
http://www.filosofie.nl/nl/artikel/30917/15-belangrijke-ideeen-over-economie.html
VVD. (2014, maart 23). http://www.vvd.nl/standpunten/107/bezuinigen#lezen.
Opgehaald van vvd.nl: http://www.vvd.nl/standpunten/107/bezuinigen#lezen
5