vrije radicalen

Ons immuunsysteem moet op natuurlijke wijze op peil gehouden worden;
"afharden" is het toverwoord, maar wat houdt dat
eigenlijk in ? De huid is een belangrijke factor in
het afweersysteem en dat wordt wel eens uit het
oog verloren; velen denken dat uitsluitend de
witte bloedlichaampjes (leuk~en) in dat opzicht belangrijk zijn ... En hoe zit dat met "vrije
radicalen" en antioxydanten of zijn dat maar modewoorden ?
WINTER
De koude winterlucht is sowieso al droog en daarbij brengen wij veel tijd door in verwarmde ruimten, waar
de lucht nog droger is. Daardoor gaan slijmvliezen van neus, mond- en keelholte uitdrogen en verliezen wij
op die manier een deel van onze capaciteit om vreemde indringers (bacteriën, virussen) buiten te houden.
Virussen zijn niet met antibiotica te verslaan; zij nestelen zich in de cel zelf en het is dus daar dat zij (door
eigen afweersysteem) moeten aangepakt worden. Ook een banale verkoudheid wordt door virussen
veroorzaakt en dat is de reden waarom snuggere mensen wel eens stellen : "Een verkoudheid duurt zonder
doktersbehandeling 7 dagen; roept men er toch een arts bij, dan is men er na een week van af".
VOORKOMEN
Het komt er dus op aan zijn immuunsysteem zo efficiënt mogelijk te maken en in goeie conditie te houden.
Als je in de koude seizoenen van de warme living in de vrieslucht stapt, krijg je te maken met een
temperatuurverschil van pakweg 20 Celsius. De kleine bloedvaatjes in de huid moeten daarbij flink aan de
slag !! In een warme omgeving verwijden deze zich om zodoende warmte af te geven; in een koude
omgeving gebeurt het omgekeerde : zij trekken samen om warmte binnen te houden. Dat systeem moet goed
onderhouden en goed getraind worden. Want als het samentrekken van die kleine bloedvaten te traag
verloopt, dan is het lichaam te lang onbeschermd tegen indringende koude en is de kans op een verkoudheid
groot. Het regelmatig wisselen van warme naar koude omgeving en omgekeerd betekent dus een goede
oefening voor het bloedvatensysteem. Wandelingen in de frisse lucht, uitstappen per fiets of MTB, skiën,
enz. zijn dus absoluut aan te raden. Ook sauna zou op dat vlak enorm gunstig inwerken. In ieder geval, het
slechtste wat je kan doen is je te pas en te onpas afschermen voor koude (of warmte). Op die manier doe je
immers precies het omgekeerde van "trainen" van je paraatheid en ga je je helemaal verzwakken. Want het
gaat hier niet anders dan bij gewone training : als je niet regelmatig een "prikkel" geeft, gaat de
paraatheidscurve naar omlaag, zoveel is zeker. Vermijd ook te vertoeven in warme ruimten waar mensen
gedurende langere tijd dicht op mekaar zitten. Er komt dan inderdaad nog een negatief
element bij : hoe meer volk, hoe meer kans dat er een aantal "besmetten" tussen zitten en dan
zijn de omstandigheden meteen hele- maal ideaal om je wat onaangenaams op de hals te halen ...
MENTAAL
Wetenschappers gaan ervan uit dat afweercellen (witte bloedlichaampjes, macrofagen, B- en T-cellen ) en
zenuwcellen zowat dezelfde oorsprong hebben. Dat zou tot gevolg hebben dat de psychische conditie invloed
heeft op de lichamelijke weerstand. Stress, ergernis en angst zouden het immuunsysteem verzwakken.
Onlangs kwam men tot de onthutsende constatatie dat het aantal slachtoffers van een hartaanval precies
gelijk loopt met de cijfers van de werkloosheid; concreet : de streek van Charleroi, met hoge werkloosheid,
telt meer "hartdoden" dan de omgeving van Gent waar vooralsnog meer mensen een job hebben. Lachen,
vrolijk zijn zou het organisme wapenen tegen ziekte en besmetting... "Een gezonde geest in een gezond
lichaam" blijkt dus na vele eeuwen nog altijd niets aan geloofwaardigheid te hebben ingeboet !
GEZONDHEID : EEN KWESTIE VAN EVENWICHT
Wij leven langer, wat niet betekent dat de gezondheid er in dezelfde mate op vooruitgaat. Het feit dat mensen
langer leven houdt ook in dat er procentueel meer zieke mensen rondlopen; hoe ouder hoe meer kans op een
kwaal of kwaaltje is natuurlijk een waarheid als een koe ! Maar toch zijn een aantal factoren in onze westerse
wereld present die een goede gezondheid, zegge een goed evenwicht, in de weg staan : ongezonde voeding,
stress, gebrek aan beweging, roken, luchtvervuiling. En onze balans wordt rneestal danig verstoord door:
VRIJE RADICALEN
Iedere materie is opgebouwd uit atomen en deze kunnen zich onderling op diverse wijze combineren,
verbinden tot moleculen. Zo'n molecule is het kleinste deeltje van een stof dat toch nog alle eigenschappen
van die stof heeft. Zo kan je een druppel water zo vaak delen tot er nog slechts 1 molecule water over is; als
je verder gaat dan krijg je nog alleen 2 delen waterstof en 1 deel zuurstof - geen water meer.
Onze 30 triljoen cellen zijn opgebouwd uit atomen en samenstellingen. Als atomen of moleculen echter een
ongepaard of enkel electron hebben, dan is er sprake van "vrije radicalen". Deze zijn onevenwichtig en in de
natuur zoekt alles naar evenwicht; deze vrije deeltjes zoeken bijgevolg agressief een electron om weer een
stabiele, gepaarde structuur te krijgen. Ze "stelen" zo'n electron van het eerste het beste stabiele atoom of van
de molecule die zij ontmoeten; hierdoor wordt de "bestolene" zelf een vrije radicaal en zo ontstaat een
kettingreactie, die enkel tot staan kan gebracht worden als een vrije radicaal zich met een andere vrije
radicaal tot een stabiele eenheid verbindt. Het gevaar zit hem niet in de kettingreactie, maar in het feit dat
vrije radicalen op verschillende manieren de cel beschadigen en er ontstaat in de eerste plaats een extra
belasting voor ons afweersysteem. Vrije radicalen zijn ook verantwoordelijk voor oxydatie van cholesterol,
veroudering van cellen, aderverkalking, enz. Het zijn dus echte boosdoeners !
Er bestaan in feite twee bronnen van vrije radicalen : eigen lichaamsprocessen en invloeden uit de omgeving.
Eigen lichaamsprocessen doen vrije radicalen ontstaan als gevolg van reacties met zuurstof. Zuurstof is
onmisbaar voor het leven, maar als het normale verbrandingsproces niet optimaal onder controle gehouden
wordt (via enzy- men en andere stoffen), ontstaan "wegspringende vonkjes", vrije radicalen. Normaal zal het
lichaam dus altijd wel wat van die vrije radicalen ontwikkelen, maar zolang de natuurlijke afweer werkt is er
geen probleem. Vaak echter zijn er omstandigheden waarbij meer vrije radicalen ontstaan dan dat ons
afweersysteem aankan : felle lichamelijke inspanningen, stress, ziekte, slechte voeding, roken ...
Een tweede produktiebron van vrije radicalen is de omgeving : luchtverontreiniging, ozon, straling (TV,
enz.), bewerkt voedsel, insecticiden, pesticiden, kleurstof, roken. En als de balans verstoord is ontstaan
kettingreacties die een groot aantal cellen kunnen beschadigen.
Maar: als de nood het hoogst is is de redding vaak nabij ! Anti-oxydanten vormen ons natuurlijk
afweersysteern tegen schadelijke vrije radicalen. Anti-oxydanten zijn "vrije radicalen vangers", stoffen die
beletten dat een andere substantie oxydeert (zich met zuurstof verbindt). Zij maken een vrije radicaal
opnieuw stabiel door deze van het ontbrekende electron te voorzien, ofwel door een overbodig electron weg
te halen. Wij kunnen hier opdelen in primaire verdediging en in een reparatiesysteem.
In de primaire afweer spelen vooral enzymen een rol. Enzymen bevorderen het splitsen of ontleden van
mole-culen en zijn onmisbaar voor de stofwisseling. Zij brengen electronen over en brengen dus weer
evenwicht. Enzymen zelf veranderen niet en kunnen dus blijven doorgaan, zijn dus krachtige vrije
radicalenvernietigers ! De belangrijkste anti-oxydant is glutathion, waarvan zo'n 10 gram per dag in de lever
wordt aangemaakt. Andere stoffen zijn anti-oxydanten die zowat iedereen kent, zoals vit. C en E en het ganse
B-complex; daarnaast zijn er folium- zuur, seleniurn, calcium, magnesium en zink.
Gelukkig is er nog een reparatiesysteern ! Doorheen onze body circuleren stoffen die schade herstellen :
sommige herstellen eiwitstructuren, andere repareren schade aan DNA, enz. En natuurlijk speelt de algemene
conditie een grote rol. Wie erfelijk goed bedeeld is, wie goed voedsel neemt, voldoende beweegt (zonder te
overdrijven), goeie lucht inademt, kortom wie gezond leeft, heeft veel meer afweer.
GEZOND LEVEN -- STREVEN NAAR BALANS
Gezonde voeding is deze die weinig vrije radicalen creëert en die veel anti-oxydanten levert.
Snelle suikers geven een directe, onnatuurlijke verhoging in de bloedspiegel en de verbranding verloopt
minder regelmatig, zodat meer vrije radicalen ontstaan. Bovendien vindt door teveel suiker vervetting plaats
en ook vetten zijn erg gevoelig voor oxydatie. Conclusie : zo weinig mogelijk snoep, wit brood, confituur
maar liever volkorenbrood, vers fruit en groenten.
Eiwitten zijn bouwstoffen voor het lichaam maar spelen ook een belangrijke rol bij het afweersysteem. Maar
teveel eiwit is uit den boze; al wat niet verteerd raakt gaat rotten en vormt een bron van ziekte en van vrije
radicalen. Het verdient aanbeveling niet iedere dag vlees te eten, maar eiwitten ook voldoende op te nemen
via soja, noten, ongepelde granen en peulvruchten (bonen, erwten).
Vet levert veel energie en wordt ook als reserve opgeslagen. Vet heeft, net als suiker (insuline) een hulpstof
nodig om binnen de cellen te raken; deze hulpstof is carnitine en wordt in de lever aangemaakt (L-carnitine in
sportmiddens nogal omstreden als voedingssupplement). Qua gebruik kunnen wij kort zijn : vetten die het
lichaam nodig heeft kunnen zelf worden aangemaakt. In een gezond voedingspatroon past dus slechts een
minimale hoeveelheid vetten.
Vetten en suikers samen nemen is delicaat omdat daarbij veel vrije radicalen kunnen vrijkomen. Opletten
dus!
Samenvattend kunnen wij stellen dat je zo gevarieerd mogelijk moet eten en dat je best alle snelle suikers
vermijdt (opletten ook met sportdranken). Beperk het gebruik van dierlijke eiwitbronnen (vooral van rood
vlees). Eet dagelijks voldoende (rauwe) groenten en vers fruit en vergeet de fabel dat je veel (volle)
melkprodukten nodig hebt.
SPORT EN VRIJE RADICALEN
Wie weinig beweegt heeft een inefficiënte verbranding en dat is oorzaak van vorming van vrije radicalen.
Maar ook overmatige inspanningen liggen aan de basis van belasting met vrije radicalen ! Er wordt daarbij
enerzijds ontzettend veel zuurstof verbruikt en anderzijds is er produktie van melkzuur (lactaat), ook een
oxydant. Mensen die fanatiek sporten, en dat doen eigenlijk alle competitiesporters, doen er verstandig aan
hun anti-oxydantsysteem te ondersteunen. Vooreerst zijn de voedingstips die hiervoor aan bod kwamen
belangrijk en bovendien is het aangewezen regelmatig anti-oxydantvitamines (B-complex, C en E) te nemen,
zonder nu ook weer te gaan overdrijven.