Collectieve goederen

Overheidsfinanciën
College 2, 6 mei 2008
Robert Inklaar
[email protected]
www.rug.nl/staff/r.c.inklaar/teaching
College vandaag
•
•
H6: Collectieve goederen
• Onderwijs
H7: Overdrachten
• (Sociale) verzekeringen & sociale zekerheid
Collectieve goederen: definitie
•
•
•
Kernbegrippen:
• Rivaliteit
• Uitsluitbaarheid
Voorbeeld: defensie
• Defensie voor 1 vermindert niet defensie voor een ander
(niet rivaal)
• Defensie voor 1 is defensie voor allen (niet uitsluitbaar)
Algemeen:
• Niet rivaal: marginale kosten per gebruiker van nul
• Niet uitsluitbaar: liftersgedrag (free riders)
Collectieve goederen: afbakening
•
•
•
•
Muziek als collectief goed?
Onzuivere collectieve goederen: rivaal of
uitsluitbaar tot op zekere hoogte
• Tolwegen
• Dijken
Quasi-collectieve goederen
• Wel rivaal & uitsluitbaar
• Toch markt falen (externe effecten, marktmacht,
onzekerheid)
• Bijvoorbeeld: onderwijs
Rivaliteit en uitsluitbaarheid: niet voldoende of
noodzakelijke voorwaarde
Collectieve goederen: hoeveel?
•
•
Rivale & uitsluitbare producten:
• Marginale baten per persoon per product = marginale
kosten per product
Collectieve goederen: extra product voor 1 is extra
product voor allen
• Som van marginale baten = marginale kosten
• Informatieprobleem: nut is niet bekend
• Wegingsprobleem: nut van meer mensen afwegen =>
Arrow (h3): niet mogelijk
Effecten overheidsuitgaven
•
•
Bestedingseffecten
• Hogere uitgaven => meer bestedingen => hoger BBP
• Generiek: een euro is een euro, type besteding is minder
belangrijk
Programmaeffecten
• Type is essentieel: euro voor kinderopvang is anders
dan een euro voor onderwijs
• Meer geld naar onderwijs => beter geschoolde bevolking
(?) => hogere economische groei of een gezondere
bevolking (?)
• Meer geld naar kinderopvang => meer werkende ouders
=> verlichting vergrijzingsdruk
Onderwijs: publiek of privaat?
Aandeel private uitgaven in uitgaven onderwijs, 2004
Korea
Japan
United States
Slovak Republic
Australia
Greece
Mexico
Germany
Denmark
Italy
United
New Zealand
Czech Republic
Poland
Netherlands
Spain
France
Belgium
Switzerland
Iceland
Hungary
Turkey
Austria
Ireland
Portugal
Sweden
Finland
Norway
NL: voornamelijk
hoger onderwijs
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
Waarom publiek?
•
•
Incomplete markten: lenen tegen toekomstig
inkomen niet mogelijk
• Onzekerheid te groot
• Puur privaat systeem: alleen rijkeren kunnen onderwijs
veroorloven
Kwesties bij publieke financiering
• Aan wie geef je meer uit?
• Hoe hou je kwaliteit op peil?
H7 Overdrachten
1. Verzekeringstheorie
2. Zorg
3. Sociale zekerheid
• 2 & 3 veel over situatie in 1997
• Nadruk op algemene vraagstukken => zie deze
sheets
Verzekeringstheorie
•
•
Verzekering: afdekken van risico
• Premie in ruil voor dekking
• Verzekeraar: bundeling van risico’s geeft stabiliteit
Premie=Risico*Uitbetaling + Kosten verzekeraar
• Risico-avers: nut van zekerheid kan opwegen tegen
kosten verzekeraar
• Hangt af van risico en potentiële kosten
• Voorbeeld: verzekering tegen tandarts- of
ziekenhuiskosten
Sociale verzekeringen essentieel
Financiering zorg naar bron, 2005
7%
5%
10%
23%
55%
Overheid
Sociale verzekeringen
Particuliere zorgverzekeringen
Eigen betalingen
Overige bronnen
Bron: CBS Zorgrekeningen
Martkfalen bij verzekeringen
•
•
Adverse selection
•
•
•
•
•
De beste risico’s verzekeren zich niet =>
De premie moet omhoog =>
De iets minder goede risico’s verzekeren zich niet =>
De premie moet verder omhoog =>
Etc.
Moral hazard
• Zonder prijsprikkel en met elastische vraag leidt
verzekering tot grotere afname (bijv. zorg)
• Eigen risico, eigen bijdragen, no-claim
Overheidsingrijpen zorg
•
•
•
•
Adverse selection
• Verzekeringsplicht
Moral hazard
• Potentieel ongeremde vraag naar zorg
Informatie achterstand patiënten
• Potentieel ongeremd aanbod van zorg
Huidige aanpak NL (p. 141):
•
•
•
•
Concurrentie op verzekeringsmarkt
Onderhandelingen verzekeraars – zorgaanbieders
Eigen risico
Betere kostenprikkels door declaratiesysteem
Verzekeringen & voorzieningen
•
•
•
Verzekeringen
• Vrijwillig
• Premie-inkomsten
Sociale verzekeringen
• Verplicht voor bepaalde groepen
• Gefinancierd uit premies, uitbetaling afhankelijk van
dekking
Sociale voorzieningen
• Gefinancierd uit algemene middelen, gaat uit van
behoeftes
Uitdagingen in sociale zekerheid
•
•
•
Vergrijzing: meer druk op sociale zekerheid, minder
financiering
• Omslagstelsel
• Fiscalisering AOW
Effect op arbeidsaanbod
•
•
•
•
•
Hogere premies => grotere wig
Lengte werkloosheidsuitkeringen
Arbeidsongeschiktheid als afvloeiing
Bijstand is moeilijk uit te komen
Kinderopvang
Uitvoering publiek of privaat?
19
60
19
62
19
64
19
66
19
68
19
70
19
72
19
74
19
76
19
78
19
80
19
82
19
84
19
86
19
88
19
90
19
92
19
94
19
96
19
98
20
00
20
02
20
04
20
06
Hervormingen stimuleren arbeidsaanbod
Participatiegraad in Nederland, 1960-2007
85
80
75
70
65
60
55
50
Effecten sociale zekerheid
•
•
Lange termijn:
•
•
•
•
Raken mensen uitgerangeerd?
Sociaal kapitaal?
Wat zijn de kosten?
Wordt de inkomensverdeling niet te scheef?
Korte termijn:
• Sociale zekerheid als automatische stabilisator
• Uitgaven stijgen automatisch bij slechtere conjunctuur