De leerpil is verleden tijd, maar het onderzoek naar nieuwe stoffen

Akademie Nieuws december 2008
37
sinds 1958 mee samenwerkte – uiteindelijk wel gebracht
tot het stadium van dierproeven, en een eerste test onder
demente bejaarden.
De ratten konden na een half jaar aantoonbaar beter
leren, en ze werden ook socialer in hun gedrag, Maar
het effect bij de bejaarden was gering. Volgens De Wied
waarschijnlijk omdat de hersencellen van dementen al te
beschadigd zijn. Hij zag meer in een proef met mensen
met beginnende geheugenproblemen. Maar Organon
zette het onderzoek niet voort, en ook elders lijkt er niet
veel van terecht gekomen te zijn (zie het stukje hieronder).
bronzen rat
Het was, proefde je, een echte teleurstelling in De Wieds
leven. Hij had het na zijn 65ste sowieso niet gemakkelijk
met het feit dat hij zijn leerstoel en in feite zijn mogelijkheden om onderzoek te doen had moeten opgeven. Hij
had dan nog wel een kamertje op het Utrechtse Rudolf
Magnus Instituut waar hij zolang directeur was geweest,
en bovendien nog allerlei bestuurs- en adviesfuncties,
maar hij bleef het duidelijk zeer onrechtvaardig vinden dat
je zo werd afgeschreven als je oud was.
Bij datzelfde interview, op zijn zolderstudeerkamer
in Bilthoven, vroeg De Wied me heel direct of ik zijn
geschiedenis en die van zijn onderzoek wilde opschrijven.
Het spijt me nog steeds een beetje dat ik toen vond dat ik
er niet genoeg van afwist en andere dingen moest doen.
Maar nadien is er toch veel vastgelegd. De Wied zelf
schreef zijn herinneringen aan zijn KNAW-presidentschap
op in een klein boekje dat Van toeschouwer tot scheidsrechter heet. Vooral voor wie erbij was en voor historici een
aanrader. Over zijn onderzoek hield hij in 2000 voor het
Studium Generale in Utrecht een uitvoerig verhaal, dat hij
‘Over van alles en nog wat’ noemde. Het valt op internet
na te lezen.
Maar vorig jaar verscheen dan toch een complete
biografie van de hand van Rienk Vermij: David de Wied,
Toponderzoeker in polderland. Die doet De Wied veel meer
recht. Dat hij behoorlijk kon mopperen en brommen en
soms mateloos onzeker leek te zijn staat er ook in. Vermij laat in zijn verhaal de karakterbeschrijvingen, het leven, en het werk van De Wied voortdurend hand in hand
gaan, en schetst ook de sfeer die De Wied op zijn lab
creëerde. Die leverde zeker de traditie op van de bronzen
rat, met een bulletje in zijn poot. Heel wat bij De Wied
gepromoveerden moeten hem nog ergens hebben staan.
Van toeschouwer tot scheidsrechter is uitgegeven door de
KNAW, David de Wied, Toponderzoeker in polderland door
uitgeverij Matrijs.
De leerpil is verleden tijd, maar het onderzoek naar nieuwe stoffen floreert
In 1996 betreurde emeritus hoogleraar
farmocologie David de Wied het in Akademie Nieuws dat Organon de ontwikkeling
had stopgezet van wat in de volksmond
‘de leerpil’ was gaan heten. Het ging om
een peptide met een stimulerend effect
op het geheugen. De hoog opgelopen
verwachtingen strandden omdat het heel
lastig bleek de peptiden ongedeerd door
het lichaam heen te loodsen en in de
hersenen te krijgen. De verwachtingen
keerden zich tegen het middel. De leerpil
werd geschiedenis, maar het idee erachter leeft nog steeds. De samenleving is
inmiddels vertrouwd met psychofarmaca
als Prozac en Retalin, die emotie en aandacht kunnen kanaliseren. Het megasucces van deze middelen gaat gepaard met
een hernieuwde belangstelling voor pep-
tiden die invloed hebben op het centrale
zenuwstelsel. Stoffen ook die cognitieve
prestaties beïnvloeden. Ook de stof vasopressine, waar het bij het onderzoek naar
de leerpil allemaal mee begon, staat weer
volop in de belangstelling, zij het voor
allerlei andere effecten, zoals vertrouwen
en de invloed op risicogedrag. Maar een
echte ‘leerpil’ komt er waarschijnlijk niet.
Het begrip ‘leren’ is te breed. ‘Geheugen
en leren vormen het eindstation van een
samenspel van ingewikkelde processen,’
zegt de Utrechtse hoogleraar moleculaire neurowetenschap Peter Burbach:
‘Aandacht is bijvoorbeeld een belangrijke
eerste stap. En aandacht kun je met chemische stoffen beïnvloeden. Denk aan
Retalin.’
Mark Mieras