HYPNOSE BIJ PATIENTEN MET PSORIASIS

HYPNOSE BIJ PATIENTEN MET PSORIASIS
Literatuuroverzicht en gevalsbeschrijvingen
Ria Willemsen en Johan Vanderlinden.
 Dr. R. Willemsen, dermatoloog-psychotherapeut, als consulent verbonden aan de dienst dermatologie
van het Academisch Ziekenhuis VUB te Jette. Correspondentieadres : AZ VUB. Laarbeeklaan 101, B1090 Jette .
 Dr. J. Vanderlinden, psycholoog-psychotherapeut op de afdeling gedragstherapie van het Universitair
Centrum Sint Jozef te Kortenberg en Academisch consulent, Faculteit Psychologie, KU Leuven.
(Willemsen R, Vanderlinden J.- Hypnose bij patiënten met psoriasis. Literatuuroverzicht en gevalsbeschrijvingen.
Directieve Therapie 2002; 22: 261-73.)
INLEIDING
De huidige research geeft aan dat psoriasis tot uiting komt door de combinatie van enerzijds een erfelijke aanleg
en anderzijds een aantal omgevingsfactoren. Bepaalde infecties, sommige medicaties en stress kunnen de
huidziekte uitlokken. De relatie tussen psoriasis en stresserende gebeurtenissen werd duidelijk aangetoond in
verschillende studies. De vraag blijft niettemin: lokt stress de psoriasis uit of is het net andersom en geeft de
psoriasis veel stress? Het blijft ‘de kip en het ei’ verhaal. Talrijke studies tonen aan dat ongeveer 40 tot 80% van
alle psoriasispatiënten een duidelijk samengaan erkennen van bepaalde stresserende factoren en het ontstaan of
opflakkeren van de psoriasis. Ook minimale stressoren blijken bij patiënten met psoriasis een aanzienlijke
psychische weerslag uit te lokken. Bovendien zouden psoriasispatiënten ook lichamelijk heviger op stress
reageren. Zo blijken ze, vergeleken met personen zonder psoriasis, bij stress meer van het stresshormoon
adrenaline, in de urine uit te scheiden. Enkele studies toonden aan dat onder invloed van stress, hormoonachtige
stoffen (neuropeptiden) vanuit sommige zenuwuiteinden in de huid kunnen vrijgemaakt worden. Dit zou de
ontstekingsreactie in de psoriasis-huid mee bepalen. Maar psoriasis zelf kan ook stress veroorzaken. Huidziekten
hebben inderdaad het bijkomend nadeel dat ze voor de buitenwereld zichtbaar zijn. Vele patiënten ervaren
schaamte en missen zelfvertrouwen. Nog andere patiënten menen, al dan niet ten onrechte, dat anderen hen lelijk
of besmettelijk zullen vinden en het contact met hen willen mijden. Hierdoor vertonen ze remmingen in het leggen
van nieuwe contacten, ervaren ze familiale spanningen en voelen ze zich ook seksueel minder aantrekkelijk.
Sommige studies benadrukken dat psoriasis de levenskwaliteit van patiënten evenzeer negatief beïnvloedt als
andere meer levensbedreigende aandoeningen zoals diabetes, een hartinfarct of kanker.
Het zou dus zinvol zijn om psoriasispatiënten naast de pure medische aanpak tevens psychisch te begeleiden. Een
flink aantal studies toont inderdaad het gunstig effect aan van een psychotherapeutisch georiënteerde aanpak bij
psoriasispatiënten. Er werden gunstige resultaten beschreven met meditatie, groepstherapie en hypnose
inducerende relaxaties.
DEFINITIE VAN HYPNOSE
Over hypnose bestaan er jammer genoeg nog altijd veel misvattingen. De medische hypnose zoals gebruikt door
psychotherapeuten en (tand)artsen wordt actueel steeds meer geaccepteerd. Ze heeft echter weinig gemeen met de
spectaculaire hypnose gebruikt door show-hypnotiseurs. Actueel neemt men aan dat in een hypnose toestand of
hypnotische trance een wijziging ontstaat van de hersenactiviteit.
De aandacht wordt gerichter, minder breed en dus veel intenser. De hypnosetoestand kan het best
vergeleken worden met de toestand van diepe concentratie die we beleven bij het lezen van een goed boek of
bij het zien van een spannende film. De creativiteit gaat toenemen. Hierdoor kunnen proefpersonen
gebieden van zichzelf controleren die normaal buiten het bereik vallen van het logische, rationele en verbale
bewustzijn.
Sinds een drietal decennia illustreren verscheidene wetenschappelijke publicaties het nut van hypnose bij de
aanpak van talrijke huidziekten waaronder psoriasis.
LITERATUUR OVER HYPNOSE BIJ PSORIASIS
De literatuur over het gebruik van hypnose bij psoriasis is nog steeds beperkt. In 1973 werd een succesvolle
behandeling met hypnose beschreven bij een 37-jarige man met een jarenlange psoriasis. In 1990 vergeleek men
in een studie twintig met hypnose behandelde psoriasispatiënten (zes patiënten uitsluitend met hypnose, veertien
met hypnose en lichttherapie) met zeven psoriasispatiënten die enkel met licht werden behandeld. De lichthypnose groep behaalde de meeste verbetering van de psoriasisletsels. Ook een andere studie (1996) toonde een
lichte maar statistisch significante verbetering van de psoriasisletsels aan bij 23 met hypnotische relaxaties
behandelde patiënten, vergeleken met een controle groep. Tenslotte, in een recente studie (1999), waarbij elf
hoog-hypnotiseerbare psoriasispatiënten met hypnose werden behandeld, vond men een duidelijke verbetering van
de psoriasisklachten bij vijf patiënten.
DOEL VAN DE HYPNOSE
In de afdeling dermatologie van het Academisch Ziekenhuis VUB en in de privaatpraktijk worden sinds
verscheidene jaren medische hypnosetechnieken ingeschakeld in de behandeling van patiënten met een
dermatologische aandoening. De hypnosebehandeling wordt uitgevoerd door de dermatoloog zelf, die opgeleid
werd in hypnotherapie en die hierbij regelmatig gesuperviseerd wordt door een ervaren psychotherapeuthypnotherapeut. Het doel van deze consultatie is dubbel. Allereerste doelstelling is het reduceren van het
spanningsniveau, de angst- en/of schaamtegevoelens. Tevens wordt gestreefd naar het doorbreken van het
aanwezige sociale isolement. Vervolgens proberen we via hypnose een gunstig effect te bereiken op de
huidklachten en op het verloop van de huidaandoening.
PRAKTISCHE AANPAK
Kort samengevat maken we gebruik van de volgende techniek. Tijdens een eerste afspraak peilen we naar foutieve
opvattingen of verwachtingen rond hypnose. In een eerste hypnosesessie leren we de patiënt hoe de
hypnosetoestand te bereiken.
Er wordt voornamelijk gebruik gemaakt van het imaginatie- en
concentratievermogen van de patiënt. We geven suggesties zodat het lichaam zich geleidelijk, van kop tot teen,
steeds beter gaat ontspannen. Vervolgens suggereren we dat de patiënt kan zweven of drijven naar een prettige
plaats, een veilige plek of zich een ontspannende activiteit kan inbeelden. De eerste stap is dus steeds het aanleren
van een relaxatietoestand, waarin men zich veilig en rustig voelt. Pas wanneer de patiënt in staat is deze 'trance'
toestand, gekenmerkt door rust en ontspanning, op te roepen en te ervaren, worden specifieke suggesties gegeven
die zich richten naar de huidklachten zoals suggesties ter vermindering van angst, pijn, jeuk of ontsteking.
Patiënten met psoriasis worden bijvoorbeeld uitgenodigd zich voor te stellen dat ze baden in verzachtend water
of zich insmeren met een genezende zalf of dat ze het helend effect van de zon op de huid voelen. Bij vele
patiënten wordt in deze fase ook gewerkt aan de verhoging van het zelfvertrouwen. Patiënten kunnen worden
gevraagd om zich op een video voor te stellen dat ze in staat zijn het door hen gewenst gedrag te vertonen. Ze
kunnen zich inbeelden dat ze assertiever worden of zich minder sociaal gaan isoleren. Bij sommige patiënten
maken we eveneens gebruik van specifiekere hypnotische technieken om onderliggende spanningen op te sporen.
Alle patiënten stimuleerden we om dagelijks deze zelfhypnose te oefenen. Hiervoor werd een audiocassette
aangeboden met een ingesproken hypnotische relaxatietekst.
HYPNOSE BIJ PATIENTEN MET PSORIASIS
Literatuuroverzicht en gevalsbeschrijvingen
In een recente studie in het AZ VUB onderzochten we het effect van hypnose gecombineerd met een
conventionele behandeling bij ondermeer negen patiënten met psoriasis, waarbij de conventionele therapie
faalde. We illustreren hier onze aanpak aan de hand van enkele gevalsbeschrijvingen en rapporteren de resultaten
van onze behandeling bij negen patiënten.
A. Hypnose met suggesties ter vermindering van de
huidontsteking
Via hypnose werden suggesties gegeven ter vermindering van zowel de innerlijke gespannenheid als van de
huidletsels .
1. de ‘gespannen’ man hunkerend naar de Spaanse zon
Een 63-jarige man vertoonde al meer dan 5 jaar psoriasis op verschillende plaatsen op het
lichaam. Vier maanden geleden had hij een belangrijke opflakkering gehad en bracht deze in
verband met een moeilijke relatie met zijn zoon. De door een collega ingestelde orale therapie
had hij stopgezet omwille van voor hem onaanvaardbare neveneffecten. Hij beschreef
zichzelf als zenuwachtig, prikkelbaar en klaagde over een band die spande rondom zijn
borstkas en stressgerelateerde darmklachten. De huisarts had hem een anxiolyticum
voorgeschreven maar de stressklachten bleven. Hypnose werd bij deze man gebruikt als
relaxatietechniek. Na een inductie via een progressieve relaxatie en een verdieping van de
hypnose via het afdalen van een trap, werd aan de patiënt gesuggereerd zich een rustig strand
voor te stellen. Er werd gesuggereerd dat de zon zijn psoriasisplekken bescheen waardoor de
bloedsomloop in de huid verbeterde en de huid kon genezen. We vroegen hem om gedurende
een tiental minuten dit helend effect van de zon op de psoriasisplekken te voelen. Nadien
lieten we hem baden in het verzachtende water van de zee, waarin havervlokken waren
opgelost die de huid verzachtten en de schilfers losweekten.
Na de eerste sessie vertelde hij dat hij zich bewust geworden was van een sterke behoefte om
opnieuw de wintermaanden in Spanje door te brengen. Deze gewoonte had hij omwille van
zijn kinderen al lang opgegeven. Hij deed de zelfhypnose enkele malen per week en hij kwam
slechts drie keer op consultatie. Toen waren de letsels met 75% afgenomen en had hij op
eigen initiatief het anxiolyticum afgebouwd. Inmiddels had hij zijn echtgenote overtuigd om
enkele weken naar Spanje te vertrekken.
2. de “ongeduldige” jonge vrouw met creatieve inbeelding
Een 28-jarige vrouw vertoonde een uitgebreide druppelpsoriasis en omdat ze de eruptie zo snel mogelijk weg
wou, bezocht ze in een korte periode vier verschillende dermatologen waarvan ze de behandelingen
combineerde. Ze gebruikte daarom een cocktail bestaande uit lichttherapie, afweeronderdrukkende medicatie
en tussendoor allerlei zalven. Haar laatste dermatoloog verwees haar door naar hypnose. De patiënte vertoonde
op dat moment belangrijke relationele spanningen en kon bovendien de dreigende echtscheiding van haar
ouders moeilijk aanvaarden. Deze jonge, voor hypnose sterk gemotiveerde vrouw, bleek wel over een
uitmuntende creatieve verbeelding te beschikken. Zo kon ze zich voorstellen hoe ze vanaf een rustig strand
naar een diepgroene zee keek en hoe de aanrollende golven haar voetsporen wegspoelden. Zij beeldde zich in
dat ze in zee ging baden. Ze kon zich nauwkeurig voorstellen hoe de golven ook de oneffenheden van haar
psoriasisletsels wegspoelden en haar huid gladder maakten. Nadien rustte ze uit op het strand en stelde zich
voor hoe de zon de zandkorrels en de schilfers van de huid opdroogde. Een licht briesje deed zowel de
zandkorrels als de schilfers wegwaaien. Na drie sessies werd de conventionele therapie geleidelijk afgebouwd
en sedert zes maanden blijft de aandoening onder controle met enkel sporadisch lokale therapie.
Psychotherapie werd tot op heden wel verder gezet omwille van de relationele en familiale spanningen.
B. Hypnose als onderzoekende en ik-versterkende techniek
DEZE JONGE MAN KREEG TWEE HYPNOSETECHNIEKEN AANGEBODEN: EEN ONDERZOEKENDE
HYPNOSETECHNIEK BEDOELD OM ONBEWUSTE SPANNING OP TE SPOREN GEVOLGD DOOR EEN
HYPNOSETECHNIEK OM ZIJN ZELFZEKERHEID TE DOEN TOENEMEN.
3. Jonge man met uitgebreide psoriasis en angst voor een relatie
Isaac, een introverte, heel verlegen jongeman van 27 had over het gehele lichaam psoriasisplekken. Een licht
kuur bleek niet werkzaam. Hij had veel stress op het werk en hij gaf aan dat dit zijn enige probleem was. Bij
hypnose toonde hij echter, via vingersignalen (een vingersignaal voor “Ja “ , een ander voor “ Neen “) dat zijn
psoriasis uitgelokt werd door een innerlijk conflict, met name door spanningen aangaande zijn seksuele
geremdheid naar vrouwen. Zijn psoriasis maakte hem onzeker. Voordien was deze introverte man tijdens de
consultatie nooit in staat geweest om over zijn angsten voor vrouwen te vertellen. Hij was zich ook niet bewust
van een verband tussen deze angsten en zijn psoriasis. Tijdens de volgende hypnosesessie vroegen we hem om
naar zichzelf te kijken . We vroegen hem zijn aandacht niet alleen te richten op de psoriasisplekken maar tevens
naar de voor hem “ mooie” delen van zijn lichaam en gelaat. Nadien vroegen we hem om zijn aandacht te
richten op zijn aangename karaktereigenschappen en zich bewuster te worden van zijn talrijke boeiende
interesses. Allemaal eigenschappen die hem als man waardevol en boeiend maken. Via een geleide
fantasieoefening werd deze introverte man uitgenodigd zich in de nabije toekomst in allerlei situaties
zelfverzekerder te voelen. Hij slaagde er na een tijd ook in om een initiatief te nemen om een seksuele relatie te
beginnen die ondertussen wel op de klippen liep. De psoriasis werd wat minder actief maar is op dit moment
weer opgeflakkerd ondanks orale medicaties. Verdere psychotherapie werd door de patiënt stopgezet. Hij vond
het voldoende. Hij wordt voorlopig enkel nog medisch gevolgd.
Resultaten
NA ENKELE SESSIES OBSERVEERDEN WE EEN REGRESSIE VAN 50-100% VAN ACTIEVE LETSELS BIJ ZEVEN VAN
NEGEN PATIËNTEN. DIT BETEKENT DAT WE NOG WEL KONDEN ZIEN WAAR DE PSORIASISPLEKKEN GEWEEST
WAREN MAAR DAT DE SCHILFERING VERDWENEN WAS EN ER MINDER NIEUWE PLEKKEN VERSCHENEN. HET
VIEL OP DAT DE MEESTE PATIËNTEN DE WARMTE VAN DE ZON OP DE HUID MET PSORIASISVLEKKEN GOED
KONDEN AANVOELEN. DEZE SUGGESTIES WERDEN ALS ZEER AANGENAAM ERVAREN. SOMS WERDEN
TINTELINGEN ERVAREN. EÉN PATIËNT ZAG WEINIG VERBETERING. DAARENTEGEN WAS BIJ DE DRIE
PATIËNTEN MET DE MEEST UITGEBREIDE LETSELS DE REGRESSIE HEEL DUIDELIJK. DE HYPNOSESESSIES
HADDEN TEVENS EEN INVLOED OP HET ALGEMEEN GEVOEL VAN WELBEHAGEN. ALLE PATIËNTEN
RAPPORTEERDEN SPONTAAN DAT ZIJ ZICH MINDER GESPANNEN VOELDEN, ÉÉN PATIËNT VERTOONDE MEER
ZELFVERTROUWEN. VAN DE OORSPRONKELIJKE GROEP VAN ZEVEN PATIËNTEN BIJ WIE DE REGRESSIE 50
TOT 100 % BEDROEG KONDEN ER ZES TOT OP HEDEN OPGEVOLGD WORDEN. DRIE VAN DEZE ZES HEBBEN NA
EEN PERIODE VAN 15 MAAND TOT 3 JAAR, GEEN ENKELE NIEUWE OPSTOOT MEER VERTOOND. ALLEN
VERTONEN ZE NOG WEL REGELMATIG BEPERKTE PSORIASISPLEKKEN DIE SNEL REAGEREN OP EEN LOKALE
THERAPIE.
Bespreking
Onze bevindingen dienen evenwel gerelativeerd te worden. Het betrof immers een kleine niet
gerandomiseerde onderzoeksgroep. Voor de meerderheid van de patiënten werd de hypnose
steeds gegeven naast een conventionele therapie. Hypnose werd bovendien ingekaderd in een
bredere psychosomatische aanpak. We hebben dus geen harde bewijzen dat het de hypnose is
die de efficiëntie van onze aanpak bepaalde. Toch zijn de resultaten hoopgevend en nodigen
zij uit tot een grotere gecontroleerde studie.
We willen wel benadrukken dat hypnose van de patiënten een hoge motivatie vraagt en een
bereidheid om wat tijd te maken voor zelfhypnose. Deze motivatie blijkt in de praktijk veel
belangrijker dan de graad van hypnotiseerbaarheid. Het is zinloos om met hypnose te starten
indien men de ontspanningstechniek tussendoor nooit uitprobeert.
Tenslotte, we gebruiken op een dienst dermatologie nooit hypnose bij patiënten met een
zware onderliggende psychische stoornis.