Leren van elkaar - Shoulder Community

VA K B L A D VO O R D E F Y S I O T H E R A P E U T
FYSIOPRAXIS
JAARGANG 25 • NUMMER 8 • OKTOBER 2016
IN DE PRAKTIJK
ACHTER HET NIEUWS
WETENSCHAP
ShoulderCommunity
Verkiezing
Fysio in Beeld
2016
Lectorale rede
Marike van der
Schaaf
10
Leren van elkaar
Multidisciplinair onderwijs en onderzoek
14
28
5
OP DE COVER
Tot eind 2016
10 november
24 november
E-learning Wet- en
Regelgeving
Workshop Kwetsbare
ouderen: sarcopenie,
Deventer
25 oktober
11 november
• Lezing SPAV (etalagebenen), Haarlem-Zuid
• Workshop Kwetsbare
ouderen: sarcopenie,
Amersfoort
Interactieve lezing
Beweegstandaard chronische pijn, Amersfoort
Cursus Projectfinanciering,
Amersfoort
25 november
12 november
Cursus Het geheim van de
zorgsubsidie, Amersfoort
Intervisiedagen Plusprogramma, Amersfoort
26 november
Oktober 2016
26 oktober
Symposium Hoofdzaken,
Deventer
14 november
27 oktober
1 november
• Lezing COPD; pathofysiologie en effecten van
revalidatie, Arnhem
• Workshop
Blessurepreventieve
hardlooptechniek,
Leusden
Gezondheid in de wijk
– a split step, Delft
15 november
Workshop Kwetsbare
ouderen: sarcopenie,
Leiden
November 2016
2 november
• Lezing Heup- en liespijn
bij sporters, een nieuwe
benadering, Nootdorp
• Cursus Lobbyen loont,
Leende
• Verdiepingscursus
Blessurepreventieve
hardlooptechniek,
Leusden
• Bootcamp Bedrijfsplan,
Leusden
• Intervisiedagen
Plusprogramma, Leiden
3 november
Interactieve lezing
Beweegstandaard
chronische pijn, Alkmaar
4 november
Dag van de
Fysiotherapeut, KNGFcongres en NVFK-congres,
Utrecht
17 november
• Lezing Neurodynamica
en wetenschap,
Amsterdam
• Lezing Scapulaire
dyskinesie, Urmond
Foto: Wiep van Apeldoorn
AGENDA EN MEER
Dorien Ginsel
• Congres Psychosomatische producten,
ze zijn er al!, Utrecht
• Intervisiedagen
Plusprogramma, Zwolle
Wie bent u?
Ik ben docent Fysiotherapie bij het Instituut
voor Bewegingsstudies van de Hogeschool
Utrecht (HU), Zorgtrajectontwerper en Projectleider van de ShoulderCommunity.
28 november
Waar is de foto gemaakt?
Tijdens een bijeenkomst van de Community
of Practice van de ShoulderCommunity
op de HU, terwijl er een film-based-peerassessment plaatsvindt.
Interactieve lezing
Beweegstandaard
chronische pijn, Urmond
29 november
Lezing Oncologie; de
invloed van kanker op het
bewegend functioneren,
Vught
Ik lees in FysioPraxis vooral…
…de rubrieken Nieuwe Praktijken, Wetenschap en alles over innovatie van de beweegzorg.
December 2016
Ik ben trots op…
…de veilige, open en interprofessionele
leeromgeving die we gezamenlijk hebben
weten te creëren binnen de ShoulderCommunity. Op de coverfoto zie je bijvoorbeeld Jacqueline Stoel (MSc, PT) die haar
leervraag centraal stelt door middel van
een behandeling die ze op film heeft vastgelegd. Zij krijgt aan de hand van haar leervraag feedback van de interprofessionele
ShoulderCommunity-leden. Ik begeleid dit
proces en borg de kwaliteit van de feedback
en de veilige leeromgeving.
1 december
Lezing SPAV (etalagebenen), Spier-Dwingeloo
2 december
Verdiepingscursus
Blessurepreventieve hardlooptechniek, Leusden
19 november
9 december
Intervisiedagen Plusprogramma, Amersfoort
Cursus Projectfinanciering,
Amersfoort
21 november
12 december
Interactieve lezing
Beweegstandaard
chronische pijn, Vught
Workshop Fysiotherapie
Richtlijn Parkinson, Zwolle
7 november
Lezing Heup- en liespijn
bij sporters, een nieuwe
benadering, Eindhoven
8 november
Lezing Scapulaire
dyskinesie, Amsterdam
22 november 2016
KNGF-lezing Richtlijn
beroerte, Zwolle
9 november
• Lezing COPD: pathofysiologie en effecten van
revalidatie, Groningen
• Gezondheid in de wijk –
a split step, Ridderkerk
Informatie, inschrijven en meer scholingen, congressen, lezingen
en trainingen van het KNGF: www.kngf.nl
Het totale scholingsaanbod: www.fysionetwerken.nl – kalender
Ik heb gekozen voor fysiotherapie omdat…
…het bewegend functioneren van de mens
mij fascineert. Fysiotherapie is een mooi,
dynamisch vak. De huidige transities in de
zorg bieden kansen om vanuit een vernieuwde invalshoek naar ons functioneren
te kijken. Ik ben benieuwd hoe we in de
toekomst aandacht kunnen hebben voor
de kwaliteit van zorg en nog meer voor de
kwaliteit van leven.
Op de cover, v.l.n.r.:
Staand links: Jacqueline Stoel (peerassessment);
staand rechts: Dorien Ginsel (moderator); zittend
v.l.n.r.: Maarten van der List, Stefan Janssen,
Sijmen Hacquebord, Saskia Werner, Jelle Heisen
(peers)
FysioPraxis | oktober 2016
10
IN DE PRAKTIJK
ShoulderCommunity verenigt onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk
Kennis opdoen
en kennis delen
De Commissie Kaljouw stelt in haar advies
‘Naar nieuwe zorg en zorgberoepen’ (2015)1
dat de veranderende zorgvraag in combinatie
met maatschappelijke en technologische
ontwikkelingen nieuwe eisen stelt aan het
handelen van professionals. Er is daarom
behoefte aan innovatieve zorgconcepten
waarbij professionals in nauwe samenwerking
met onderwijs- en kennisinstituten worden
uitgedaagd om te anticiperen op deze
veranderingen. In dit artikel wordt een best
practice beschreven van een dergelijk
zorgconcept, de ShoulderCommunity.
Tekst: Dorien Ginsel, Henri Kiers en Cindy Veenhof
Fotografie: Wiep van Apeldoorn
Community of Practice
De ShoulderCommunity richt zich primair op het verbeteren van de kwaliteit en de kosteneffectiviteit van de zorg
voor patiënten met schouderklachten. Schouderklachten
staan op de derde plaats in de top 10 van gezondheidsproblemen waarmee patiënten de fysiotherapeut consulteren. Patiënten met schouderklachten ontvangen gemiddeld de meeste fysiotherapeutische behandelingen per
behandelepisode.2,3
De ShoulderCommunity is
in 2013 opgericht door het
Instituut voor Bewegingsstudies van de Hogeschool
Utrecht (HU) in samenwerking met Bergman Clinics,
kliniek voor bewegingszorg
te Naarden. Het doel is
kenniscirculatie,
kenniscreatie en communicatie
tussen zorgverleners te
stimuleren en het zorgtraject voor de patiënt te
optimaliseren. De ShoulderCommunity richt zich op
drie domeinen: onderwijs,
onderzoek en de beroepsShoulderCommunity, onderwijs, onderzoek
praktijk (figuur 1). Zo wordt
en beroepspraktijk
er op het gebied van onder-
wijs een module ‘Klinisch redeneren bij cliënten met
schouderklachten’ aangeboden. In de onderzoeksgroep
‘Human Movement and Adaptation’ wordt onderzoek
verricht naar het vermogen van mensen om zich aan te
passen aan aandoeningen die het bewegen beïnvloeden.
Daarnaast werken zorgverleners, docenten en wetenschappers intensief samen in de Shoulder Clinic (locatie
Bergman Clinics).
Sinds 2014 is de Community of Practice (CoP) ingericht.
Wenger et al. (2002) beschreven een CoP als een groep
mensen die een punt van zorg, een set van problemen
of een passie over een domein met elkaar delen, en die
hun kennis op dit gebied verdiepen door deze continu met
elkaar uit te wisselen.4 CoP’s zijn daarmee een middel om
kennis te creëren, kennis te delen en prestaties van een
organisatie te verbeteren.
CoP’s blijken sterk te verschillen in de manier waarop zij
zijn vormgegeven.5 Het slagen van een CoP is afhankelijk
van een aantal sleutelelementen (tabel 1). Deze elementen
zorgen gezamenlijk voor een veilige leeromgeving waarin
uitwisseling van impliciete en expliciete kennis wordt gestimuleerd, om tot nieuwe inzichten te komen (kenniscreatie). In de CoP van de ShoulderCommunity is een aantal
van deze sleutelelementen te herkennen. Ze worden
hierna beschreven, aangevuld met quotes van deelnemende zorgverleners.
Tabel 1.
Groepssamenstelling
Figuur 1.
FysioPraxis | oktober 2016
Veilige leeromgeving
Onderwijs
groepsgrootte
(max. 18 communityleden)
interprofessionele
samenstelling
geselecteerde zorgprofessionals
moderatie door docent/
procesbegeleider
community-meetings
(face-to-face en online)
peerreviewsysteem:
• klinisch of wetenschappelijk
vraagstuk
• film-based peerassessment
mastermodule ‘Klinisch
redeneren bij cliënten met
schouderklachten’
Sleutelelementen van de Community of Practice van de
ShoulderCommunity
11
Op de rug v.l.n.r.: Carl Kerseboom, Michel van den Langemheen, Stefan Janssen, Peter Glashouwer, Maarten van der List en Sijmen Hacquebord
Overzijde tafel v.l.n.r.: Sander van Dijk, Saskia Werner, Anouk Fermont, Jelle Heisen, Jacqueline Stoel, Norman D’hondt en Dorien Ginsel (staand)
Groepssamenstelling
De CoP van de ShoulderCommunity heeft een interprofessionele samenstelling van orthopeden, fysiotherapeuten, gezondheidswetenschappers en bewegingswetenschappers, allen met een primaire interesse in de
schouder. Hiermee worden de zorgprofessionals die een
groot aandeel hebben in het zorgtraject voor de patiënt
met schouderklachten, met elkaar in verbinding gebracht.
Ook de groepsgrootte is van belang voor het functioneren
van een Community. In de ShoulderCommunity CoP is
gekozen voor een maximum van 18 zorgprofessionals.
Deze samenstelling biedt voordelen, zo laten de volgende
quotes zien:
“De aanwezigheid van twee orthopeden gaf extra spanning,
maar het was ook fijn om te horen dat ook de orthopeden
het leuk vinden om in de fysiotherapeutische wereld te
kunnen kijken.”
“Het is een mooie nieuwe manier om jezelf door te ontwikkelen in het vak en om in contact te komen met de verschillende ‘beroepsgroepen’ die vanuit de inhoud met
elkaar verbonden zijn.”
De selectie van zorgprofessionals is ook belangrijk om een
enthousiaste en gemotiveerde groep samen te stellen. De
deelnemers zijn (minimaal) op masterniveau opgeleid,
bereid een mastermodule te volgen en bereid een actieve
bijdrage te leveren binnen en buiten de bijeenkomsten.
Alle deelnemers streven naar een caseload (percentage
van hun patiënten met schouderklachten) van meer dan
50% en hebben ook interesse in het participeren in wetenschappelijk onderzoek.
Veilige leeromgeving
Binnen de CoP wordt door een docent/procesbegeleider
een veilige leeromgeving gecreëerd waarin de zorgverleners hun leervragen durven te bespreken. De wijze
waarop het proces wordt gemodereerd, zorgt ervoor dat
communityleden openstaan voor andermans meningen
en argumentatie. Leren is een sociaal proces en daarom
moet de leeromgeving vrij zijn van status of hiërarchie.6,7
“Bij het presenteren van een casus en het feedback krijgen
van de mede-communityleden voelde ik me kwetsbaar
maar niet onveilig.”
“De setting voelde goed en vertrouwd en bood mij de
ruimte om open te spreken over mijn handelen en
de theoretische rationale erachter.”
Onderwijs
Om kennis en expertise te delen met de beroepspraktijk
én om het expertniveau van de communityleden te borgen
danwel door te ontwikkelen, wordt de mastermodule
‘Klinisch redeneren bij cliënten met schouderklachten’
aangeboden. Dit is een door de HU aangeboden postinitiële cursus die recente klinische en wetenschappelijke
inzichten in beweeggedrag bij cliënten met klachten aan
>>
FysioPraxis | oktober 2016
12
IN DE PRAKTIJK
V.l.n.r.: Jacqueline Stoel, Norman D’hondt, Dorien Ginsel en Michel van den Langemheen
>>
de schouder aanbiedt. De module is een unieke onderwijscombinatie van colleges, practica, liveoperaties
(locatie Bergman Clinics) en snijzaalbezoek (locatie
Universitair Medisch Centrum Utrecht). Daarnaast worden
de communityleden gestimuleerd gezamenlijk activiteiten
te ondernemen, zoals het bezoeken van of het spreken
op symposia.
Peerreviewsystematiek
Kennis is contextspecifiek. Zonder context is kennis niet
meer dan informatie.8 In de face-to-face-bijeenkomsten
(vijf keer per jaar) van de CoP op de HU en in een digitale
leeromgeving vormen de leervragen van de communityleden de basis van de inhoud die besproken wordt.
‘De mij aanbevolen
artikelen hebben mijn
werkwijze veranderd’
Op die wijze nemen zij hun eigen context mee naar de
community. In deze face-to-face-bijeenkomsten van de
CoP wordt gebruikgemaakt van de peerreviewsystematiek. Peerreview wordt door Grol en Wensing gedefinieerd
als “een continue, systematische en kritische reflectie
door een aantal zorgverleners op hun eigen prestaties
én de prestaties van hun collega’s, met als doel het tot
stand brengen van continue verbetering van de kwaliteit
van de zorg”.9 In de CoP geven we dit vorm door in de
FysioPraxis | oktober 2016
bijeenkomst van twee uur een klinisch of wetenschappelijk vraagstuk te bediscussiëren én in subgroepen een filmbased-peerassessment uit te voeren.
Het eerste uur bestaat uit het bespreken van een klinisch
of wetenschappelijk vraagstuk. Hierin deelt een zorgprofessional een vraagstuk met de communityleden. Degene
die het vraagstuk inbrengt, zorgt ervoor dat de relevante
gegevens vooraf aan de groep bekend zijn gemaakt in
de digitale leeromgeving. Dit eerste uur wordt door de
communityleden als uitdagend ervaren:
“Ik werd op een prettige manier intern gestimuleerd om
literatuur te zoeken.”
“Het geeft handvatten in de dagelijkse praktijk voor
efficiënter en beter werk.”
Het tweede uur bestaat uit een film-based-peerassessment. Een peerassessment bevat diverse elementen die
een positieve invloed hebben op de verbetering van de
klinische prestaties.10 In deze CoP hebben we een peerassessment ingezet op basis van filmbeelden, opgenomen
in de eigen klinische setting. Het assessment start met
een leervraag en kent drie fases: pre-peerassessment,
peerassessment en post-peerassessment.
Pre-peerassessment – Voorafgaand aan een peerassessment is er contact tussen de inbrenger en de docent/
procesbegeleider over de leervraag en het selecteren van
de juiste patiënt en beeldmateriaal. Het opstellen van de
leervraag wordt vaak als pittig ervaren:
“De keuze van de vraagstelling/casus vond ik lastig te
maken.”
Vervolgens brengt de inbrenger zijn leervraag in beeld
door zichzelf in een praktijksituatie te (laten) filmen, gedu-
13
rende circa tien minuten. Dit zorgt ervoor dat de professional op voorhand al een leerproces doormaakt:
“Door het plaatsen van een camera in mijn behandelkamer
ben ik op een meer bewuste manier gaan kijken naar mijn
eigen functioneren”
“Het opnemen van het eigen handelen op video leidt tot
een toename van het kritisch en reflectief handelen”
Peerassessment – In de face-to-face-meeting wordt in
subgroepen van maximaal 8 personen naar de film
gekeken en wordt feedback gegeven gericht op iemands
leervraag. Het proces wordt volgens een specifiek format
doorlopen. Dit wordt begeleid door een docent/procesbegeleider waarbij sterk wordt gelet op het bewaken van
de veilige leeromgeving en de kwaliteit van de feedback.
“Ik heb het als prettig ervaren om feedback te krijgen van
de collega’s. Vooral de sturing (van docent/procesbegeleider) in de feedback zorgt ervoor dat je precies weet
waar je aan toe bent en dat de feedback ook de kern
raakt.”
“Na het horen van de feedback van collega’s is het duidelijk
geworden dat ik erg gefocust ben geweest op de methode
van mijn onderzoek waardoor ik wellicht niet een optimale
communicatie met de patiënt heb gehad.”
Soms wordt het ontvangen van feedback als lastig
ervaren:
“Tijdens het ontvangen van feedback had ik de neiging om
mezelf te verdedigen, of aan te geven dat ik dat wel elders
had gedaan, maar dat dat niet op de film stond.”
De meeting wordt afgesloten met het maken van
afspraken, zoals het bepalen van een aansluitend thema
voor de volgende keer. Er kan ook besloten worden de
verkregen inzichten te vervatten in een ‘letter to the editor’
of een casereport, afspraken te maken over het zorgtraject of het behandelbeleid aan te passen.
Post-peerassessment – Na het peerassessment integreert
men het geleerde in het dagelijks handelen. In de digitale
leeromgeving worden de ervaringen gedeeld. De communityleden die een peer assessment hebben ondergaan,
geven aan dat het leerproces daadwerkelijk betekenis
heeft voor hun eigen praktijk:
“Ik heb veel geleerd van de feedback en de tips die ik heb
gekregen”.
“De artikelen die mij als tip werden meegegeven, waren
voor mij een eyeopener en hebben mijn werkwijze duidelijk
veranderd.”
Conclusie
De ShoulderCommunity is een innovatief concept dat
het lerend vermogen van zorgprofessionals (interprofessioneel) aanspreekt, en kenniscirculatie en kenniscreatie tot stand brengt. De wijze waarop de CoP van de
ShoulderCommunity is ingericht, kan naar onze mening
als inspiratie dienen voor andere CoP’s binnen de zorg.
Het is interessant om te bekijken of dezelfde systematiek ook op andere locaties, settings en diagnosegroepen
bruikbaar is en van de grond komt. De effecten van de
www.shouldercommunity.nl
Leden van de ShoulderCommunity: Tjarco Alta, Ivo
Daanen, Norman D’hondt, Sander van Dijk, Anouk
Fermont, Dorien Ginsel, Peter Glashouwer, Sijmen
Hacquebord, Wieger Heijenk, Jelle Heisen, Stefan
Janssen, Carl Kerseboom, Henri Kiers, Rutger
Klauwers, Michel van den Langemheen, Maarten van
der List, Jacqueline Stoel, Saskia Werner, Peer van
der Zwaal.
ShoulderCommunity op de kwaliteit en kosteneffectiviteit
van de zorg zijn nog niet geobjectiveerd. Het lijkt zinvol dit
in de toekomst te onderzoeken.
Dorien Ginsel MCTD, PT, hogeschooldocent Fysiotherapie
en projectleider ShoulderCommunity bij het Instituut voor
Bewegingsstudies, Hogeschool Utrecht.
Henri Kiers PHD, PT, directeur Instituut voor Bewegingsstudies, Hogeschool Utrecht.
Cindy Veenhof PHD, PT, lector Innovatie van Beweegzorg,
Hogeschool Utrecht en hoogleraar Fysiotherapiewetenschap, UMC Utrecht.
Op www.shouldercommunity.nl en www.kngf.nl kunt
u drie filmpjes bekijken: live surgery-onderwijs bij HU;
ShoulderCommunity-leden aan het woord; peerreviewbijeenkomst bij Instituut voor Bewegingsstudies.
Referenties
1. Kaljouw M, van Vliet K. Naar nieuwe zorg en zorgberoepen: de
contouren. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2015.
2. Barten D, Koppes L. Zorg door de fysiotherapeut Jaarcijfers 2015 en
trendcijfers 2011-2015. Utrecht: NIVEL, 2016.
3. Kooijman M, Verberne L, Barten J, Leemrijse C, Veenhof C, Swinkels
I. Jaarcijfers 2012 en trendcijfers 2008-2012 fysiotherapie. Utrecht:
NIVEL, 2013.
4. Wenger E, McDermott R, Snyder W. Cultivating Communities of
Practice. Boston: Harvard Business School Publishing, 2002.
5. Ranmuthugala G, Plumb JJ, Cunningham FC, Georgiou A, Westbrook JI,
Braithwaite J. How and why are communities of practice established in
the healthcare sector? A systematic review of the literature. BMC Health
Serv Res 2011;11(1):273.
6. Lave J, Wenger W. Situated Learning: Legitimate Peripheral Participation.
Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
7. Coenders M. Kenniscreatie in communities of practice: Vliegwiel voor
lerende organisaties? ONGE 2005;29(4):23-26.
8. Nonaka I, Toyama R, Konno N. SECI, Ba and Leadership: a unified
model of dynamic knowledge creation. Long Range Plann
2000;33(1):5-34.
9. Grol R, Wensing M. Implementatie: Effectieve verbetering van de patiëntenzorg. Maarssen: Elseviers Gezondheidszorg, 2008.
10. Maas MJM, Sluijsmans DMA, van der Wees PJ, Heerkens YF, Nijhuis-van
der Sanden MWG, van der Vleuten CPM. Why peer assessment helps
to improve clinical performance in undergraduate physical therapy
education: a mixed methods design. BMC Med Educ 2014;14(1):117.
FysioPraxis | oktober 2016