wereldoorlog i-route

WERELDOORLOG I-ROUTE
EEN STUKJE LEOPOLDSBURGS ERFGOED
een uitgave van de Toeristische Raad Leopoldsburg
en het gemeentebestuur Leopoldsburg
an
th
la
ab
e
Eli
s
Ko
nin
gin
De Bruynlaa
n
n
Tresignielaa
De Bruynlaan
Ca
P
Re n a
De Narplaan
ycklaan
et
la a n
n
tla
11
an
Ijzerlaan
fflaan
lak o
an
Tresigniela
nbe
rg
De Bruynlaa
lb
er
Ijzerlaan
nin
gA
Ijzerlaan
n
enlaan
Vlaander
Ma
d II Laan
Dandelinlaan
Vlaanderenlaan
NIEUW PARK
Ko
HECHTEL
België start de Eerste Wereldoorlog op vier augustus 1914. De Duitsers hebben een ultimatum gesteld om vrije doorgang te krijgen door ons land, om op die manier Frankrijk aan te vallen.
Na de Belgische weigering vallen de Duitse troepen België binnen. Generaal De Schepper leidt,
onder andere vanuit Leopoldsburg, een guerrilla-oorlog om de Duitse opmars af te remmen. Twee
aan
Leopold I L maal moeten de generaal en zijn troepen Leopoldsburg en het Kamp van Beverlo verlaten omdat
de Duitse druk te groot wordt. Als wraakoefening vernielen de Duitse troepen in Leopoldsburg
verschillende huizen, verminken ze burgers en verkrachten ze vrouwen en kinderen. Uit angst voor
verdere represailles vluchten vele inwoners naar Nederland waar ze tijdens de oorlog geïnterneerd
worden in vluchtelingenkampen. De mensen die blijven maken er het beste van.
Chazallaan
Op 8 november 1914 neemt Major Wentscher officieel bezit van de gemeente Leopoldsburg en
het legerkamp. Het kamp wordt hersteld en uitgebouwd als depot en opleidingscentrum van het
I Laan
Leopold IDuitse
leger. In de periode 1915-1918 verblijven ca. 300.000 soldaten in het kamp. De oefenterreinen worden gebruikt voor manoeuvres en schietoefeningen van infanterie, cavalerie en
artillerie en voor experimenten met strijdgassen. De eerste demonstratie met chloorgas gebeurt
op
laan2 april 1915 in het kamp. Een jaar later worden er nogmaals enkele experimenten met gas en
te
ria-Henriet
Koningin Ma
gasbescherming uitgevoerd.
Na de wapenstilstand op 11 november 1918 trekken de Duitsers weg uit het kamp en neemt het
Belgischanleger alle militaire voorzieningen terug in gebruik. De bezetting van Leopoldsburg en haar
aanderenla
Graaf van Vl
Ko
militaire kamp is, na vier moeilijke jaren, afgelopen.
nin
gA
Wil je meer weten over de Eerste Wereldoorlog in Leopoldsburg en het Kamp van Beverlo? Bezoek
lb
er
tla
dan de tentoonstelling over de Eerste Wereldoorlog in het Museum van het Kamp van Beverlo.
an
Lemanlaan
9
Lemanlaan
selaan
laa
Vlaanderen
Gravin van
n
opold II Laa
Koning Le
Graaf van
oylaan
l
ning Leopo
on
Ko
8
10
pold I Laan
Een stukje geschiedenis
enwegVoor
Hechtelseste
Baron Rucqu
Tombeurlaan
pllaaaats
geep
Zeg
12
KONINKLIJK PARK
f
Sta
de
n
Koning Leo
I Laan
13
e
dre
nje
t
Burkelstraa
Antwer p
tstraat
Reigervlie
14
g Leopold
Koning
15
n
mentinelaa
Prinses Cle
eenweg
Hechtelsest
1
sta
Ka
Jolyln
Halenstraat
laan
raat
Naamselaan
De Witte
7
Merkemlaan
t
Gillainstraa
Walhemstraat
at
De Loncinstra
6
laan
Ieperenlaan
Karmelln
JJacoletsstr P. ePlonp
K.Albert
rtt I p
plein
ld III Laan
Koning Leopo
old III Laan
op
Le
g
in
on
K
gssssttrr
Koning
5
klaan
De Ceuninc
teenweg
Hechtelses
Fra
ns
en
laa
n
ngsHaosalspitrr
ing
Bevrriijdin
t
Couwen
be ghstr
M. Fochstraat ber
n
aytlaa
a
Bernheimla
nlaan
l
start
n
an
harlottela
Michel
lei3
4 Stationsstraat HKeoelsb. vekeanpplein
str
an
heids
t
eln
2
nssttr
G.LLemaan
K. Astridp
aan
Leonard
straat
Nicolaylaan
oirisl
aa n
Kopsl
t
Vander Elststraa
an
kapellela
glaan
Englebert Adan
Ijzerlei
aa n
a-Marialaan
gstr
Tramstraat
chstraat
laa
h e im
Ber n
1
Militair hospitaal
De verschillende diensten die vóór de oorlog door het Belgische leger geïnstalleerd
werden in het Kamp van Beverlo, worden tijdens de bezetting voor dezelfde doeleinden
gebruikt. Het militair hospitaal blijft dus een militair hospitaal. Het personeel wordt geselecteerd door het Duitse leger en staat in voor de medische verzorging van de Duitse
troepen. In het hospitaal worden enkel de troepen verzorgd die verwondingen oplopen
tijdens hun oefeningen in het Kamp van Beverlo. Het fungeert dus niet als hospitaal voor
de gewonden van het front.
2
Gemeentehuis en monument
Ter nagedachtenis van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog wordt in 1920 een
monument opgericht vóór het gemeentehuis in Leopoldsburg. Het stelt de Belgische
leeuw voor, die zich uit het oorlogspuin verheft. 32 militairen en burgers uit Leopoldsburg worden met dit monument herdacht. Naar aanleiding van de 100-jarige herdenking
van de Eerste Wereldoorlog wordt in 2014 een nieuwe gedenksteen geplaatst bij het
monument. De gedenksteen is ontworpen in de vorm van de doorsnede van een boomstam, wat verwijst naar de vrijheidslinde die oorspronkelijk bij het monument stond,
maar die in 2010 verloren ging in een storm. De achterliggende boodschap van de
gedenkplaat is: ‘Nooit meer oorlog’.
Op de foto hiernaast staan de mensen uit Leopoldsburg die meegewerkt hebben aan het
verzet tegen de Duitse bezetter. Zij vormden een belangrijk element in het netwerk van
de ‘Cereal Company’. Dit netwerk bracht inlichtingen, brieven en mensen door de draad
naar het neutrale Nederland en zo naar Engeland.
3
Bevrijdingsplein
Tijdens de oorlog is er in het bezette Leopoldsburg slechts een dunne lijn tussen je
brood verdienen en collaboratie. Om te overleven hebben de handelaars zich aangepast
aan hun nieuwe publiek. Zeer duidelijk zichtbaar zijn de naamsveranderingen van de
herbergen in het centrum. De Vlaamse en Franse opschriften van winkels en koffiehuizen
worden vervangen door Duitse uithangborden. Waar vroeger ‘Restaurant’ te lezen stond,
ziet men nu in grote letters ‘Gasthaus’, ‘Herberg’ is in ‘Wirtschaft’ veranderd en ‘Winkel’
in ‘Geschäft’. Er zijn ook postkaarten met Duitse onderschriften te koop. De Duitsers
eisen dat alle burgers met hen zouden samenwerken. Anders zouden de wraakacties
van de eerste oorlogsmaanden zich herhalen…
4
Hotel Legentil
Van 6 tot 17 augustus en van 2 tot 27 september organiseert Generaal De Schepper
vanuit Hotel Legentil, nu Restaurant Beauregard, een guerrilla-oorlog in Limburg om de
Duitse opmars te vertragen. Zijn troepen bestaan uit rijkswachters, burgerwachten en
vrijwilligers. Amper voorzien van uniformen en bewapening voeren zij kleine acties uit
tegen de Duitsers. Na felle gevechten in de omgeving van Beringen verlaten de generaal en zijn manschappen op 27 september het kamp en de gemeente. De laatste halte
tijdens hun acties is de Achelse Kluis. Uiteindelijk vluchten de meesten naar Nederland,
waar ze geïnterneerd worden.
Op de Kastanjezuil voor het station van Leopoldsburg is meer info terug te vinden over
generaal Deschepper en het belang van het station tijdens WOI.
5
De school van
O.L.V. Visitatie
Dit is een fragment uit het verhaal van Moeder Overste, het hoofd van het klooster en de
school van O.L.V. Visitatie: “Wij hebben geen kennis van maatregelen die zouden genomen zijn voor de veiligheid van de burgerbevolking. Alle dagen waren er verhaaltjes over
de briljante overwinningen van ons leger. Maar de meeste elementaire voorzorgsmaatregelen werden niet genomen. Vanaf 5 augustus 1914 is er bijna permanent alarm. De
Burgerwacht van Gent installeert een wachtlokaal in de lagere school en een barricade
op de grote baan voor het klooster. De militaire overheid installeert een hospitaal in ons
pensionaat. Iedere dag is er een transport van gewonden, gevangenen, doden, …”
6
Koning Albert I op het
Koning Albert I-plein
De koning wordt door de Britse oorlogspropaganda voorgesteld als de koning-ridder. Dit
heldhaftige beeld bleef nadien nog lang overeind. Koning Albert I neemt de beslissing
om het Belgische leger stellingen te laten innemen achter de IJzer. Het kenmerkt de
koning dat hij België tijdens de oorlog niet verlaten heeft en het Belgische leger uit de
grote geallieerde offensieven gehouden heeft. Het enige offensief waarin het Belgische
leger actief deelneemt is het eindoffensief, als onderdeel van de Legergroep Vlaanderen, waarover Koning Albert I de leiding had.
7
Kerk
De kerk van Leopoldsburg wordt gebouwd van 1899 tot 1903, door kapitein Lebrun
met zijn geniesoldaten, geholpen door burgervaklui uit Leopoldsburg. Op 12 juni 1903
wordt de kerk plechtig ingehuldigd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog is de kerk een
plaats waar de mensen samenkomen om elkaar te zien, al fluisterend nieuwtjes door te
geven en om steun te vinden bij elkaar. De gevel van de kerk wordt gebruikt om Duitse
aanplakbrieven te tonen aan de inwoners van Leopoldsburg. Uit het verslag van de
adjunct-aalmoezenier Janssen: De plechtige communie der kinderen is gevierd met dezelfde plechtigheid gelijk in vredestijd. De berechtigingen geschiedden in het openbaar;
doch wij waren dikwijls geërgerd door de onbetamelijke houding der soldaten, die met
opzet fluitende en zingende voor het H. Sacrament heenliepen of op afstand stonden te
lachen en aanmerkingen te maken.
8
Paviljoen van de genie
Het ‘Chinees paviljoen’ was vóór de oorlog de ambtswoning van de commandant van
de genie. Tijdens de bezetting heeft de woning dezelfde functie. De Duitse genie zet
de reeds gestarte moderniseringswerken van de infrastructuur in het kamp verder. De
centrale messes in het infanteriekamp worden afgewerkt en de logementsbarakken
voorzien van elektriciteit.
9
Belgische militaire
begraafplaats
Tijdens de Eerste Wereldoorlog leggen de Duitsers hier een militaire begraafplaats
aan voor hun soldaten die overlijden aan hun verwondingen en ziektes opgelopen in
het kamp. Na de oorlog krijgen 21 Belgische militairen, die in de periode 1918-’19 in
het kamp overlijden, er eveneens een laatste rustplaats. Van 1923 tot 1927 worden
hier ook de stoffelijke resten verzameld van meer dan 500 Belgische militairen uit de
vroegere Duitse krijgsgevangenkampen. Na de Tweede Wereldoorlog worden de Duitse
graven verplaatst naar de Duitse militaire begraafplaats in Lommel. De begraafplaats in
Leopoldsburg wordt hierdoor definitief omgevormd tot een Belgische militaire begraafplaats.
10
Cavalerie- en artilleriekamp
Wanneer in 1914 de Duitsers bezit nemen van het kamp waren de voorzieningen in
het cavalerie en artilleriekamp beschadigd door een brand. Waarschijnlijk was deze
brand veroorzaakt door een Duits bombardement op 27 september, maar het kan ook
een actie geweest zijn van de troepen van De Schepper. Nadat zij alles herstellen en
moderniseren worden de logementsbarakken gebruikt door de Infanterie Ersatz Truppe
Beverlo en de Feldartillerie-Schießschule Beverloo.
11
Kwartier Antwerpen
en het monument van Gaillon
Begin januari 1915 wordt er al een ‘afdeling voor genezenden’ ingericht in de voormalige Belgische infanterieschool van het kamp. Hier worden de Duitse soldaten die
gewond raken aan het front, na een kuur in Spa, verzorgd.
Ze kunnen er rusten en krijgen goede verzorging en voldoende eten. Later volgen er ontspanning en korte marsen.
Uiteindelijk doen ze dienst in de bewakingscompagnie van
de Russische krijgsgevangenen, die als dwangarbeiders in
Leopoldsburg tewerkgesteld worden. Als ze voldoende hersteld zijn, worden ze overgeplaatst naar de fronteenheden.
In het huidige kwartier vind je het monument ter herinnering
aan de infanterieschool van Gaillon. 2000 onderluitenanten
van het Belgische leger kregen hun opleiding in deze school.
Het kwartier is militair domein en mag niet betreden worden.
12
Zegeplein
Het IJzerfront zit muurvast. Om een doorbraak te forceren stelt de Joodse chemicus
Fritz Haber eind 1914 al het gebruik van strijdgassen voor aan de Duitse generale staf.
Ondanks hun bezwaren worden in januari 1915 op de Wahnerheide bij Keulen de eerste
proeven uitgevoerd. Een tweede demonstratie komt er op 2 april in het kamp van Beverlo.
Het militair domein van de Truppenübungsplatz Beverlo is uitermate geschikt voor de
demonstratie, omdat het kamp vlot bereikbaar is en er een grote bufferzone is met het
burgerlijk leven in de gemeente. Voor de demonstratie worden enkele uit de buurt opgeëiste honden en schapen vastgeketend. De gasflessen gevuld met chloorgas worden
geopend. Het gas blijft in de vorm van een nevel laag bij de grond hangen. De dieren die
het gas inademen, stikken na enkele minuten. Op 22 april wordt het chloorgas voor de
eerste keer gebruikt aan het front.
Op de foto: het Zegeplein, met het monument ter herinnering aan Luitenant-generaal
Chazal, architect van Het Kamp van Beverlo.
13
Villa Astrid
De huidige militaire feestzaal, de Villa Astrid, is vóór de oorlog de woning van de Belgische minister van Oorlog als hij op bezoek komt in het kamp. Tijdens de bezetting
fungeert het als paviljoen van de Generaalmajor van de Infanterie Ersatz Truppe Beverlo.
Dat is een opleidingscentrum en depot voor Duitse troepen die op weg zijn van en naar
van het front. Na hun opleiding worden ze in groepen van 1.000 naar een fronteenheid
gestuurd.
14
Ambtswoningen en paviljoenen
In het gebied tussen de Hechtelsesteenweg en de Leopold I-laan hadden de Belgen voor
1914 verschillende ambtswoningen en paviljoenen voor hogere officieren gebouwd.
Aan de Leopold I-laan lagen onder meer de ambtswoning van de militaire intendant (zie
foto) en het paviljoen van een Generaal-majoor. De woningen van de kampcommandant,
hoofdapotheker, hoofdgeneesheer en commandant van de infanterieschool lagen aan
de Hechtelsesteenweg. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verbleven er in deze gebouwen
verschillende Duitse generaals.
15
Het Kampcommando
Het gebouw van het kampcommando dateert uit de 19e eeuw. De Duitse troepen gebruiken de voorzieningen op dezelfde manier als de Belgen dat deden. In het gebouw zijn
verschillende burelen van waaruit de militaire overheid alles organiseert in het kamp: ingangsbewijzen voor burgerhandelaars, organisatie van het gebruik van de schietschijven,
de bakkerij, het militair hospitaal, de slagerij, de beddendienst, …
Op de foto: bezoek van een Duitse prins. Foto genomen aan de achterzijde van het
gebouw.
Nasleep
Na vier jaar is de oorlog geëvolueerd tot een ware uitputtingsslag. De aanvoer van manschappen is voor beide partijen amper een punt. Het is de aanvoer van materieel dat
voor het Duits leger een probleem wordt. Zij ondernemen nog een laatste poging om de
overwinning binnen te halen tijdens hun Lenteoffensieven, maar de uitputtingsoorlog is
dan al te ver gevorderd voor de Duitsers.
De geallieerden starten met hun tegenoffensieven en dringen de Duitsers verder en
verder terug. Het Duitse leger bezwijkt en op 11 november gaat de wapenstilstand in.
Het gigantische Duitse leger is gedwongen zich terug te trekken tot zijn Heimat, wat
een enorme chaos met zich meebrengt. Duitse soldaten beginnen te plunderen, drinken
zich lazarus en verkopen grote Duitse voorraden aan burgers. Dit terwijl de bevolking
in euforie verkeert over het einde van de oorlog. Spontaan worden Belgische vlaggen
uitgehangen en decoraties aangebracht voor de terugkerende troepen.
Na vier jaren oorlog keren de overlevende Belgische soldaten druppelsgewijs terug naar
hun families. De jaren na de oorlog heerst er nog steeds hongersnood en sterven vele
mensen aan de Spaanse griep. De oorlog is gedaan, maar de goede tijden zijn nog lang
niet aangebroken…
v.u. Wouter Beke, burgemeester, Koningin Astridplein 37, 3970 Leopoldsburg
TOERISME