Voedingsadvies bij ondervoeding

Voedingsadvies bij ondervoeding
Energie- en eiwitrijk dieet
Revalidatiecentrum Breda
Ondervoeding.
Adviezen voor een energie- en eiwitverrijkt dieet.
Inleiding
Ondervoeding is een veel voorkomend probleem bij mensen in revalidatiecentra.
Ruim 1 op de 3 mensen is ondervoed of loopt het risico om ondervoed te raken.
Ondervoeding is een toestand van het lichaam, wanneer er (in korte tijd)
onbedoeld veel gewicht is verloren. Dit kan komen doordat het eet- en
drinkpatroon verstoord is geraakt. Geen trek, smaakveranderingen, misselijkheid,
benauwdheid, nuchter blijven voor onderzoeken, er zijn allerlei redenen om
minder te eten en te drinken. Daarbij komt dat, net als bij zware inspanning en
topsport, het lichaam bij revalidatie meer voedingsstoffen en energie verbruikt
dan normaal. Wie revalideert, moet dus extra goed letten op zijn eten en drinken
om ondervoeding te voorkomen. Onbedoeld gewichtsverlies is zowel verlies van
vet- als spiermassa (eiwit) in het lichaam. Het gevolg is dat het herstel van ziekte
minder snel gaat en de lichamelijke conditie achteruit gaat. Dit zijn ongunstige
factoren met het oog op het revalidatieproces. Ondervoeding moet daarom zo
snel mogelijk behandeld worden.
Screening op ondervoeding
Bij uw opname is gebleken dat u door uw ziekte of revalidatie onbedoeld bent
afgevallen en/of de afgelopen periode minder hebt gegeten dan gebruikelijk. U
bent daardoor ondervoed of u loopt het risico om ondervoed te raken.
Vanzelfsprekend streven we altijd al naar een voeding met alle benodigde
voedingsstoffen (koolhydraten, vetten, eiwitten en vitaminen en mineralen).
Momenteel is echter tijdelijk een energie- en eiwitverrijkt dieet nodig om de
gevolgen van uw ondervoeding te beperken of voorkomen dat u ondervoed raakt.
U krijgt daarom driemaal per dag een energie- en eiwitrijk tussendoortje
aangeboden door het keukenpersoneel of de verpleegkundige van de kliniek.
Daarnaast kunnen de tips (zie hoofdstuk ‘energie- en eiwitrijke voeding’) later in
deze brochure helpen om uw (risico op) ondervoeding aan te pakken.
Wat is de basis van gezonde voeding?
In onderstaande lijst staan de hoeveelheden vermeld die u per dag nodig heeft.
De genoemde hoeveelheden zijn gemiddelde waarden. De hoeveelheid die u
nodig heeft, hangt af van een aantal factoren zoals; geslacht, activiteiten, stress
en de mate van uw gezondheid. Het kan zijn dat u onderstaande hoeveelheden
wel haalt, maar dat ze voor u toch niet voldoende energie en/of voedingsstoffen
leveren.
Basisvoeding
19 – 50 jaar
51 – 70 jaar
70 jaar en ouder
Brood *
6 – 7 sneetjes
5 – 6 sneetjes
4 – 5 sneetjes
Aardappelen, rijst,
200 – 250 gram
150 – 200 gram
100 – 200 gram
pasta,
(= 4-5
(= 3-4
(= 2-4
peulvruchten
aardappelen of
aardappelen of
aardappelen of
opscheplepels
opscheplepels
opscheplepels
rijst / pasta)
rijst / pasta)
rijst / pasta)
200 gram
200 gram
150 gram
(=4
(=4
(=3
opscheplepels)
opscheplepels)
opscheplepels)
fruit **
2 stuks
2 stuks
2 stuks
melk en
450 ml
500-550 ml
650 ml
kaas
1,5 plak
1,5 plak
1 plak
vlees(waren), vis,
100 – 125 gram
100 – 125 gram
100 – 125 gram
groente
melkproducten
kip, ei of
vleesvervangers
halvarine,
5 gram per
5 gram per
5 gram per
margarine, bak-
sneetje
sneetje
sneetje
en braadproducten
(=30 – 35 gram)
(=25 – 30 gram)
(=20 – 25 gram)
drinken (vocht)
1.5 – 2.0 liter
1.5 – 2.0 liter
1.5 – 2.0 liter
* U kunt één sneetje brood ook eens vervangen door 2 beschuiten of 2 crackers.
Twee sneden brood kunt u ook eens vervangen door een flink schaaltje pap (bijv.
brinta, havermout, griesmeel) of 1 grote beker Goedemorgen Drinkontbijt. Echter
brood heeft altijd de voorkeur.
** In plaats van fruit kunt u ook vruchtensap of vruchtenmoes nemen.
Vocht is heel belangrijk
Per dag heeft uw lichaam minimaal 1,5 liter vocht nodig om de nieren goed te
laten functioneren, alle afvalstoffen te verwijderen uit het lichaam en uitdroging
te voorkomen. Als u het drinken over de gehele dag verdeelt en steeds bij elk
drinkmoment twee glazen neemt, komt u gemakkelijk aan de gewenste
hoeveelheid. Echter vocht is niet alleen drinken, ook vloeibare voedingmiddelen
(denk eens aan vla, yoghurt, appelmoes, soep enz) worden hiertoe gerekend.
Gewicht
Uw gewicht(verloop) is doorgaans een goede graadmeter om te kijken of u
voldoende eet en drinkt. Als u afvalt, kan dat een teken zijn dat uw lichaam meer
energie en voedingsstoffen nodig heeft. Bij Revant wordt u standaard bij de
opname gewogen, hierna minimaal één keer per twee weken. Houdt er wel
rekening mee dat uw gewicht kan vertekenen als u vocht vasthoudt. In dat geval
is uw gewicht geen betrouwbare graadmeter.
Energie- en eiwitrijke voeding
Eiwitten zijn de bouwstenen voor het lichaam en spelen een belangrijke rol bij
bijvoorbeeld de spieropbouw en bij wondgenezing. Voorbeelden van eiwitrijke
producten zijn: zuivelproducten (vooral naturel kwark), vlees(waren), vis, kaas,
eieren, peulvruchten, pinda’s en noten.
Onderstaande tips kunnen u helpen om uw voedingstoestand en gewicht op peil
te houden. U valt minder snel of helemaal niet meer af en u bouwt zo uw conditie,
spierkracht en weerstand weer op.
NB. Helaas zijn niet alle tips bij Revant Breda te verwezenlijken, i.v.m. ons
keukenassortiment en onze etenstijden. Alle tips zijn wel thuis toepasbaar (bijv.
op een dag- en/of weekendverlof).
Tips voor broodmaaltijden met extra energie en eiwit
•
Besmeer het brood royaal met (dieet)margarine. Neem geen
(dieet)halvarine, want dit levert u minder energie.
•
Gebruik bij voorkeur ruim vleeswaren (2-3 plakjes per snee) met meer
energie of (smeer)kaas 48+, salades of pindakaas. Neem ter afwisseling
eens een gebakken ei, omelet, kroket, slaatje, saté of gehaktballetjes in
satésaus.
•
•
•
Zoete belegsoorten bevatten minder energie en eiwit en zijn in uw
situatie daarom minder geschikt.
Als u problemen hebt met brood, probeer dan eens; luxe broodjes, tosti,
croissant, krentenbrood, Goedemorgen drinkontbijt of een schaaltje
pap, vla of pudding met suiker of siroop
Kies de volle melk(producten) zoals; volle melk, volle yoghurt, volle
kwark, volle chocolademelk, vla, pap of pudding. Deze bevatten veel
energie én eiwit.
Tips voor warme maaltijden met extra energie en eiwit
•
Bij verminderde eetlust is het gebruik van salade of soep als voorgerecht
af te raden, omdat dit voor een erg vullend gevoel zorgt en weinig
voedingswaarde biedt.
•
Het kan zijn dat de geur van warm vlees u tegenstaat. Probeer daarom
eens koud vlees (bijvoorbeeld rosbief, fricandeau, rollade, ham of kip),
vis of een eigerecht. Vermijd luchtjes van etensbereiding.
•
Jus bevat over het algemeen veel energie, evenals (room)sauzen, gebruik
hier dus gerust wat extra van.
•
Wissel wat vaker gekookte aardappelen af met gebakken aardappelen en
bak in vloeibare botersoorten. U kunt ook eens een beetje extra boter
door de gekookte aardappelen doen.
•
Rauwkost kan snel een vol gevoel geven en levert bijna geen energie.
Kook de groente liever en maak ze op smaak met een beetje vloeibare
boter of een (room)sausje.
•
Eenpansgerechten (bijvoorbeeld stamppot, macaroni, bami, koude
schotel of een maaltijdsoep zoals erwtensoep) kunnen een warme
maaltijd van vlees, aardappelen en groente prima vervangen.
•
•
U kunt thuis voor een aantal dagen tegelijk koken en de maaltijden
invriezen, als koken u tegenstaat.
Gebruik voor het nagerecht volle melkproducten (volle yoghurt, volle vla,
volle kwark, roomijs etc.) en vermeng dit bijvoorbeeld eens met;
ongeklopte room, slagroom, jam, honing, cruesli, cornflakes, fruit of
een biscuitje.
N.B. Bij de warme maaltijd van Revant kunt u het beste gebruik maken van het Bmenu. Menu B bevat namelijk meer energie (kcal) dan menu A.
Tips voor energie- en eiwitrijke dranken:
•
Kies volle melk(producten)
•
Koffie met suiker en (slag)room of volle koffiemelk
•
Thee met suiker en evt. een scheutje melk
•
Vruchtensap en gewone frisdranken
Tips voor energie- en eiwitrijke tussendoortjes
U kunt tijdens uw revalidatie kiezen uit verschillende soorten energie- en
eiwitrijke tussendoortjes (zoet en hartig). Het keukenpersoneel of de
verpleegkundige zal u ons assortiment aanbieden. U kunt hiervan ook een
overzicht vinden in uw Revant map. Deze tussendoortjes zijn wel uitdrukkelijk
voor u bedoeld en niet om uw bezoek of mede-revalidant mee te verwennen!
Mocht u in het weekeinde naar huis gaan, dan kunt u deze tussendoortjes ook
thuis in huis halen. Denk bijvoorbeeld ook aan volle zuivel(producten), sneetje
krentenbrood / krentenbol of eierkoek met dieetmargarine, handje nootjes,
stukje worst of kaas uit het vuistje, toastje met salades, paté of 48+ kaas, slaatje,
mueslireep of candybar.
Verminderde eetlust/smaak
Misselijkheid kan voor een verminderde eetlust zorgen. Ouder worden of
bijwerkingen van medicijnen kunnen de smaak en daarmee de ook eetlust
beïnvloeden. De smaak kan vervlakken of u neemt smaken juist extremer waar.
Het kan gebeuren dat voor uw gevoel alles hetzelfde smaakt. Een droge mond kan
ook de smaak beïnvloeden. Speeksel heeft namelijk een belangrijke functie bij het
proeven; de smaakstoffen in de voeding lossen op in het speeksel, zodat de
smaakpapillen op de tong ze kunnen waarnemen. Tot slot is ruiken heel
belangrijk voor het ervaren van voeding – zonder geur lijkt al het eten hetzelfde
te smaken.
Onderstaande tips kunnen u helpen met deze problemen om te gaan.
Tips bij misselijkheid
•
Pas de etenstijden aan de misselijkheid aan.
•
Bij ochtendmisselijkheid iets eten of drinken voor het opstaan,
bijvoorbeeld thee met een beschuitje op bed gebruiken.
•
Niet meteen na het eten gaan liggen, het voedsel kan dan weer omhoog
komen. Het hoofdeinde van het bed kan ook hoger gemaakt worden om
dit te voorkomen.
•
Royaal vochtgebruik maakt minder misselijk, verdeel de hoeveelheid
over de dag en neem kleine slokjes.
•
Probeer regelmatig per dag kleine hoeveelheden te eten. Bijvoorbeeld
iedere 2-3 uur zodat u niet misselijk wordt van de honger.
•
Vermijd zo nodig etensgeuren, aangezien deze soms de misselijkheid
erger kunnen maken.
•
Eet minder vetrijke producten, deze worden bij misselijkheid vaak slecht
verdragen. Neem liever wat meer dan u gewend bent van de magere
producten.
Tips bij smaakverandering
•
Probeer veel verschillende producten uit. Neem van alles eerst een hapje
of een slok om te kijken of het wel of niet smaakt.
•
Breng zoveel mogelijk afwisseling in het eten aan. Varieer met zoete,
zure, zoute en bittere producten. Bij smaakverlies kunt u met extra
toevoeging van suiker en kruiden het verlies aan smaak wat
compenseren.
•
Let op de temperatuur. De temperatuur is van invloed op de smaak en
de geur van een product. Koude gerechten hebben een minder sterke
smaak dan warme gerechten. Gekoelde dranken smaken minder zoet
dan ongekoelde dranken.
•
•
•
•
•
Zorg voor goede mondhygiëne. Het is nu extra belangrijk om uw mond
goed te verzorgen. Als u voldoende drinkt, uw mond regelmatig spoelt
en er een goede mondhygiëne op na houdt, verbetert de smaak (tijdelijk)
en voorkomt u klachten. Een goede mondhygiëne betekent niet alleen
twee keer per dag tandenpoetsen. U moet ook de ruimte tussen de
tanden goed schoonhouden. Hiervoor kunt u tandenstokers of flosdraad
gebruiken.
Pas de warme maaltijd aan. Vaak staat de warme maaltijd tegen. Vervang
deze maaltijd dan door een extra broodmaaltijd of een salade.
Etensgeuren kunnen de afkeer nog groter maken. Blijf uit de keuken als
er gekookt wordt of gebruik een magnetron. Wanneer u smaken sterker
proeft, bevallen bittere producten u misschien niet goed: zoals witlof,
andijvie, spruitjes en vlees. Gebakken vlees kunt u vervangen door koud
vlees, vleeswaren, vis, omelet, kaas, cottage cheese, ragout, kip, tempé,
tahoe en peulvruchten. Deze producten hebben een minder sterke geur.
Stop niet met eten. Probeer in elk geval iets te eten, zelfs als niets
smaakt.
Door te stoppen met eten ontstaan andere vervelende klachten, zoals
misselijkheid en ongewenst gewichtsverlies.
Voorkom weerzin tegen eten. Als bepaalde voedingsmiddelen echt
tegenstaan, neem ze dan niet. Vaak verergeren ze de misselijkheid en
verminderen ze de eetlust.
Als het u ondanks voorgaande adviezen niet lukt om voldoende energie en eiwit
te gebruiken, dan kunt u gebruik maken van aanvullende dieetvoeding. Samen
met de diëtist kunt u uitzoeken welk product voor u het meest geschikt is.
Uitzonderingen
Bovenstaande tips en adviezen gelden niet voor revalidanten die een
vochtbeperking hebben of een speciaal dieet volgen. Uiteraard moet u zich dan
aan uw eigen dieetrichtlijnen houden.
Tot slot
Mocht uw (risico op) ondervoeding, uw gewicht en/of uw wonden tijdens de
revalidatie weer verbeteren, dan heeft uw lichaam geen extra voedingsstoffen
meer nodig. Bovenstaande energie- en eiwitrijke adviezen zijn dan niet meer
nodig. Voor u gelden dan weer de ‘adviezen goede voeding’; welke bestaan uit de
hoeveelheden van de basisvoeding (zie hoofdstuk ‘basis van gezonde voeding’),
en een matig gebruik van suikerrijke en vetrijke producten. Gebruik
energieverrijkte voeding niet langer dan noodzakelijk
Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen dan kunt u altijd terecht bij de
verpleegkundige van uw verpleegafdeling.
Revalidatiecentrum Breda juni 2012
Ondervoeding kliniek
versie 1. 1