Voeding en beweging bij en na kanker - Oncologie

Voeding en beweging
bij en na kanker
Afdeling diëtetiek & fysiotherapie
Inhoudsopgave
Een goede conditie
pag. 2
Trainingsprogramma’s
2
Voeding
3
Eiwitten
5
Vitamines en mineralen
6
Voldoende drinken
7
Ongewenst afvallen of aankomen
7
Voeding bij specifieke voedingsklachten
7
De oncologisch diëtist
8
De oncologisch fysiotherapeut
8
De oedeemtherapeut
8
Meer informatie
10
Bijlage: voorbeelden
Eiwitrijke producten
Eiwitrijke maaltijden
11
1
Een goede conditie is belangrijk
Kanker en behandelingen zoals een operatie, chemo-, radio-,
hormoon-, immuno- en/of doelgerichte therapie (targeted
therapy) vergen veel van uw lichaam.
Met een goede conditie kunt u behandelingen beter aan, is de
kans op complicaties en bijwerkingen van de behandelingen
kleiner, en gaat het herstel vlotter. Het is daarom belangrijk dat
uw lichaam in goede conditie is.
Training én goede voeding zijn hierbij belangrijk. Zij versterken
elkaars werking. Training prikkelt uw spieren om op te bouwen
en voeding levert de bouwstoffen voor deze spiergroei.
Voeding en beweging kunnen dus niet zonder elkaar.
Nederlandse norm gezond bewegen
Voor volwassenen geldt dat zij minstens een half uur per dag
matig intensief moeten bewegen op minimaal vijf, maar bij
voorkeur zeven dagen per week. Bij matig intensief bewegen
gaat het hart sneller kloppen en versnelt het ademen.
Voorbeelden zijn stevig doorlopen, fietsen, tuinieren,
stofzuigen, e.d.. Het bewegen moet minimaal 10 minuten achter
elkaar gebeuren.
Fitnorm
Om aan de fitnorm te voldoen moet je drie keer per week
minimaal twintig minuten intensief sporten. Denk aan intensief
zwemmen, hard fietsen, hardlopen, e.d.. De hartslag gaat
hierbij flink omhoog in combinatie met transpiratie. Deze
beweegnorm geldt voor alle leeftijden.
Trainingsprogramma’s
Er bestaan trainingsprogramma's die speciaal ontwikkeld zijn
voor patiënten tijdens of na de behandeling van kanker.
Uw arts of verpleegkundige van het Máxima Oncologisch
Centrum kan u meer informatie geven over deze
trainingsprogramma's.
2
Voeding
Om uw conditie op te bouwen heeft u als basis een gezonde
voeding nodig die alle voedingsstoffen bevat. Het is goed om
daarvoor de Schijf van Vijf te volgen en er dagelijks gebruik te
maken van.
3
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheden voedingsmiddelen per
leeftijdscategorie
Groente
19-50 jaar
250 gram
Leeftijd
51-69 jaar
250 gram
Fruit
2 stuks
2 stuks
2 stuks
Boterhammen
(bruin/ volkoren)
Vrouwen: 4-5
sneetjes
Mannen: 6-8
sneetjes
4-5
(opscheplepels/
stuks)
Vrouwen: 3-4
sneetjes
Mannen: 6-7
sneetjes
Vrouwen: 3-4
opscheplepels/
stuks
Mannen: 4
opscheplepels/
stuks
100 gram vlees/
vis of
2-3 opscheplepels
peulvruchten
Vrouwen: 3-4
sneetjes
Mannen: 4-6
sneetjes
Vrouwen: 3
opscheplepels/
stuks
Mannen: 4
opscheplepels/
stuks
100 gram vlees/
vis of
3 opscheplepels
peulvruchten
Vrouwen: 15
gram
Mannen: 25 gram
Vrouwen: 3-4
porties
Mannen: 3 porties
40 gram
Vrouwen: 40
gram
Mannen: 65 gram
15 gram
Opscheplepels
volkoren
graanproducten
of aantal
aardappelen
Vis/ vlees of
Peulvruchten
Ongezouten
noten
100 gram
vlees/ vis of
2-3
opscheplepels
peulvruchten
25 gram
Porties zuivel
2-3 porties
Kaas
Smeer- en
bereidingsvetten
40 gram
Vrouwen: 40
gram
Mannen: 65
gram
1.5-2 liter
Vocht
Bron: www.voedingscentrum.nl
4
1.5-2 liter
70 jaar en ouder
250 gram
4 porties
40 gram
Vrouwen: 35
gram
Mannen: 55
gram
1.5-2 liter
1 Eiwitten
De belangrijkste bouwstof voor onze spieren zijn eiwitten. U heeft
extra eiwitten nodig om uw spieren te behouden of op te bouwen
tijdens de training en behandeling. Er zijn zowel dierlijke als
plantaardige eiwitten. Dierlijke eiwitten komen vooral voor in
vlees(waren), kip, en ander gevogelte, vis, kaas, eieren, melk en
melkproducten zoals karnemelk, yoghurt, kwark en vla.
Plantaardige eiwitten zitten in brood, graanproducten, soja,
peulvruchten (kapucijners, bruine bonen, linzen), noten en
paddenstoelen.
Er is verschil in de kwaliteit van eiwit. Uit eiwit van hoge kwaliteit
worden beter spieren opgebouwd dan uit eiwit van lagere
kwaliteit. Eiwit uit melk en eieren heeft de hoogste kwaliteit. De
kwaliteit van soja en rundvlees-eiwit is weer beter dan tarwe-eiwit.
In de bijlage vindt u voorbeelden van eiwitrijke maaltijden.
Eiwitten na training, bij de maaltijd en voor het slapen
Lichaamsbeweging stimuleert de opname van eiwitten in het
spierweefsel. Direct na training worden méér eiwitten omgezet in
spieren. Het eten van eiwitrijke producten met circa 20 gram eiwit
heeft dan meer resultaat.
Daarnaast is het goed om overdag 3-4 keer een grotere portie
eiwit te eten. Eet dus zowel bij het ontbijt, de lunch als bij het
avondeten eiwitrijke producten.
’s Nachts gaat de spieropbouw door als u een half uur vóór het
slapen gaan eiwitrijke voeding eet.
Adviezen voor eiwitrijke voeding:
 Plan uw lichamelijke activiteit vóór het nuttigen van een
(eiwitrijke) maaltijd. Bijvoorbeeld: boodschappen doen,
tuinieren, stevig wandelen, trainen of fietsen.
 Gebruik eiwitrijke producten voor het slapen gaan, zoals een
bordje (vruchten)kwark, blokjes kaas of vleeswaren, een beker
(karne)melk of yoghurt, milkshake, smoothie, chocolademelk,
handje pinda’s of noten of een schaaltje pap.
 Gebruik een melkproduct bij elke maaltijd, zoals een glas
(soja)melk, karnemelk of yoghurt bij het brood en een schaaltje
(soja)vla, yoghurt of kwark bij de warme maaltijd.
5


Neem royaal hartig beleg op uw boterham, zoals kaas,
smeerkaas, vleeswaar, paté, vis zoals haring of makreel,
vissalade, eiersalade, notenpasta of ei.
U kunt ook een (smaakloos) eiwitpoeder gebruiken dat kan
worden toegevoegd aan bijvoorbeeld pastasaus, aardappelpuree, yoghurt, kwark of vla. Soms is het gebruik van eiwitrijke
drinkvoeding (speciale medische voeding) nuttig. Uw diëtist
bespreekt dit dan met u.
2 Vitamines en mineralen
Vitamine D
Een tekort aan vitamine D kan zwakke spieren en spierkrampen
veroorzaken. Vitamine D helpt bij de opname van mineralen uit
onze voeding, zoals calcium en fosfor en is daarom nodig voor
sterke botten en tanden. Op latere leeftijd maakt het de kans op
botontkalking en botbreuken kleiner.
Als je gezond eet, krijg je normaal gesproken alle vitamines en
mineralen binnen die je nodig hebt. Dit geldt niet voor vitamine D.
Vitamine D is niet alleen afhankelijk van voeding, maar ook van
de zon op je huid. Zonlicht is de belangrijkste bron voor het
aanmaken van vitamine D. Tekorten treden ook op bij het ouder
worden en/of als je huid getint is.
In onderstaand tabel staat wanneer het nodig is om elke dag een
vitamine D supplement te nemen.
Geslacht
Leeftijd
Wie
Vitamine
D (in µg*)
Vrouwen
4 t/m 49 jaar
10 µg
Mannen
50 t/m 69 jaar
70 jaar en ouder
4 t/m 69 jaar
Donkere (getinte)
huidskleur en/of niet
genoeg buitenkomen
Iedereen
Iedereen
Donkere (getinte)
huidskleur en/of niet
genoeg buitenkomen
Iedereen
70 jaar en ouder
.
*µg = mcg = microgram
6
10 µg
20 µg
10 µg
20 µg
Supplementen
Als u volgens de Schijf van Vijf eet en drinkt krijgt u voldoende
vitamines en mineralen binnen. Het slikken van extra vitamineen mineralen supplementen is dan niet nodig. Bovendien
kunnen supplementen met teveel vitamines en mineralen de
werking van bestraling en chemotherapie tegengaan. Bespreek
met uw arts en diëtist als u supplementen gebruikt.
Supplementen zijn wel nodig als een tekort dreigt bij
bijvoorbeeld te weinig eten of langdurig diarree.
3 Voldoende drinken
Tijdens training verliest het lichaam vocht in de vorm van zweet.
Het is belangrijk om voldoende te drinken, ook al heeft u geen
dorstgevoel. Als u dorst krijgt, heeft u eigenlijk al te weinig
gedronken. Een tekort aan vocht kan ervoor zorgen dat u de
training minder goed volhoudt. Hoeveel vocht tijdens training
nodig is, verschilt van persoon tot persoon. In ieder geval zou
het vochtverlies bij voorkeur niet meer dan 2% van het
lichaamsgewicht moeten bedragen. Voor een persoon van 75
kg betekent dit, dat hij/zij niet meer dan 1,5 kg aan vocht mag
verliezen. Door u voor en na de training te wegen, ziet u of u
tijdens de inspanning genoeg heeft gedronken. Is uw gewicht
na training lager, dan heeft u te weinig gedronken.
Drink tijdens het sporten kleine slokjes om de vochtvoorraad op
peil te houden. Water is prima. Een sportdrank is alleen nodig
als langer dan één uur intensief gesport wordt.
4 Ongewenst afvallen of aankomen
Bent u ongewenst afgevallen of aangekomen, dan zijn naast
eiwitten ook calorieën in uw voeding belangrijk. In dat geval is
het verstandig een afspraak te maken met een diëtist. Een
individueel advies is nodig om bij training een goed resultaat te
bereiken.
5 Voeding bij specifieke voedingsklachten
De behandeling bij kanker kan specifieke voedingsklachten
veroorzaken. Voedingsadviezen en tips bij deze voedingsklachten kunt u vinden op www.voedingenkankerinfo.nl.
7
U vindt er o.a. voedingstips over:

verminderde eetlust en een vol gevoel

droge mond

misselijkheid en braken:

obstipatie en diarree

pijnlijke mond
De oncologisch diëtist
Verandert uw gewicht onbedoeld, heeft u spierverlies of andere
voedingsproblemen raadpleeg dan een oncologisch diëtist.
De oncologisch fysiotherapeut
De oncologisch fysiotherapeut behandelt bewegingsproblemen
bij kanker, zoals pijn, spanningsklachten, littekenweefsel,
huidveranderingen, stijfheid van gewrichten en spieren,
spierzwakte, conditieverlies en vermoeidheid.
Deze gespecialiseerde fysiotherapeut, met kennis over de
verschillende vormen van tumoren, medische behandelingen
en specifieke problemen, draagt zorg voor een adequate en op
het individu aangepaste behandeling.
Naast het behandelen kan de oncologisch fysiotherapeut ook
een ondersteunende/coachende rol vervullen in het leren
omgaan met de nieuwe situatie. Zij/hij kan ingezet worden
tijdens alle fasen van het ziekteproces; de curatieve fase, de
palliatieve fase en de herstelfase.
De oedeemtherapeut
Oedeemtherapie is gericht op het behandelen van lymfoedeem.
Lymfoedeem is vochtophoping door een onvoldoende
functionerend of een defect lymfsysteem. Dit kan door een
operatie waarbij lymfklieren zijn weggenomen of beschadigd,
door bestraling of door een tumor die op de lymfeklieren drukt.
Lymfoedeem begint meestal met een toename van spanning op
de huid, het lichaamsdeel voelt zwaarder aan. Daarna vindt er
een toename van omvang plaats. Dit hoeft niet pijnlijk te zijn,
maar belemmert wel uw dagelijkse bezigheden.
8
Lymfeoedeem gaat niet vanzelf over. In de meeste gevallen
wordt het een chronische aandoening. Uw behandelend arts
kan u een verwijzing geven voor de oedeemtherapeut.
De behandeling kan bestaan uit:
Compressietherapie
Hierbij worden bandages/zwachtels aangelegd op de plekken
waar lymfoedeem optreedt. Dit zorgt voor een snelle afname in
omvang. Als het overschot aan vocht weg is, wordt er een
elastische kous aangemeten om het effect van de behandeling
te behouden.
Manuele lymfdrainage
Deze massagetechniek stimuleert de afvoer van lymfvocht en
bevordert de functie van niet-aangedane lymfvaten c.q. klieren.
Oefentherapie
Vaak is er minder beweeglijkheid in het operatiegebied en kan
ook de spierkracht door lymfoedeem afgenomen zijn. Met
oefeningen wordt de functie van uw ledemaat verbeterd.
Voorlichting
U wordt tijdens de behandeling voorgelicht over huidverzorging,
voeding, preventie en zelfhulp. Hiermee kunt u zelf aan de slag
gaan. Tevens krijgt u hulp in het opbouwen van uw dagelijkse
activiteiten.
Lymfetaping en bindweefseltechnieken
Hierbij wordt gebruik gemaakt van een speciale tape, die de
huid feitelijk iets optilt waardoor de onderhuidse circulatie
verbetert en de afvoer van lymfvocht beter verloopt. Daarnaast
worden bindweefseltechnieken toegepast om bindweefselvorming tegen te gaan.
Aanleren van zelfmanagement
Met het aanleren van oefeningen voor thuis, het zelf
bandageren en/of tapen en masseren kunt u ook thuis werken
aan een verbetering van de afvoer van het vocht.
9
Meer informatie
U vindt ook meer informatie op:

www.voedingenkankerinfo.nl

www.voedingscentrum.nl

www.verwijsgidskanker.nl

www.mmc.nl

flow.mmc.nl
Heeft u nog vragen, neem dan contact op met de diëtisten of
fysiotherapeuten van Paramáx, tijdens kantooruren, telefoon
(040) 888 90 40.
10
Bijlage voeding
Eiwitrijke producten
Onderstaande voedingsmiddelen leveren 10 gram eiwit:
 1 beker (250 ml) melk of karnemelk
 1 beker (250 ml) drinkyoghurt of chocolademelk
 2 glazen (150 ml) Goedemorgen drinkontbijt
 1 bord (250 ml) pap, vla of yoghurt
 1 schaaltje (150 ml) Griekse of Bulgaarse yoghurt
 1 snee brood royaal besmeerd met pindakaas
 1 croissant (ham)kaas
 2 bierworstjes (25 gram per stuk)
 2 toastjes met roomkaas of zalm/tonijn/krab (salade)
 1 minipizza
 1 stokje kip of varkenssaté met saus
 1 kipcorn, frikandel of loempia
 40 gram noten of pinda’s
 1 glas vruchtensap met 4 maatschepjes eiwitpoeder*
 1 schaaltje vruchtenmoes met 4 maatjes eiwitpoeder*
 1 knijpzakje (200 ml) Breaker High protein
Onderstaande voedingsmiddelen leveren 15 tot 20 gram eiwit:
 1 schaaltje (150 ml) vruchten(kwark)
 1 haring
 5 blokjes kaas of worst
 1 saucijzenbroodje
 vlees- of visgerecht van ongeveer 100 gram, bijvoorbeeld:
gehaktbal, kipfilet en (salade met) zalm of tonijn
 saté, verse worst, een lekkerbekje of 2 kroketten
 1 glas (250 ml) melk, karnemelk, chocolademelk of
drinkyoghurt met 3 maatschepjes eiwitpoeder
 1 schaaltje (250 ml) vla of (vruchten)yoghurt met 3
maatschepjes eiwitpoeder
 1 flesje (125 ml) Protino (verkrijgbaar via Appie App).
*Om uw voeding eiwitrijker te maken, kan eiwitpoeder worden
toegevoegd aan uw gerecht.
11
Voorbeelden eiwitrijke maaltijden
Voorbeeld
1. Totaal 23 gr eiwit
2. Totaal 28 gr eiwit
3. Totaal 28 gr eiwit
4. Totaal 24 gr eiwit
5. Totaal 26 gr eiwit
6. Totaal: 28-33 gr
eiwit
7. Totaal: 30-34 gr
8. Totaal: 29-30
Maaltijd
Eiwit gram
2 sneetjes brood met
halvarine
1 plakje kaas
1 plakje vleeswaar
1 plak ontbijtkoek
1 beker (250 ml) melk
1 schaaltje (250 ml) kwark
Fruit voor in de kwark
2 sneetjes brood met
halvarine
omelet van 1 ei
1 plak kaas
1 beker (250 ml) (soja)melk
1 bordje (250 ml) pap
1 sneetjes brood met
halvarine
pindakaas
1 glas (200 ml) karnemelk
3 sneetjes brood met
halvarine
1 x jam
2 x kaas
1 beker (250 ml)
chocolademelk
1 kop (250 ml) soep
2-3 gekookte aardappelen
100 gram vlees of vis
1 schaaltje (150 ml) vla
3-4 opscheplepels lasagne
1 schaaltje (150 ml) kwark
2 opscheplepels pasta
3-4 (150-200 gram)
opscheplepels groente
100 gram vlees of vis
2 bolletjes ijs
6
bron: www.voedingenkankerinfo.nl
12
5
3
1
8
28
6
7
5
7
10
3
4
7
9
10
7
1-15
2-3
20
5
13-17
17
3
3-4
20
3
Hoe tevreden bent u over uw arts of ziekenhuis?
Geef uw mening over MMC op ZorgkaartNederland.nl
Máxima Medisch Centrum
www.mmc.nl
Locatie Eindhoven:
Ds. Th. Fliednerstraat 1
Postbus 90 052
5600 PD Eindhoven
Locatie Veldhoven:
de Run 4600
Postbus 7777
5500 MB Veldhoven
De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te
geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen
andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook slechts
een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of
behandelaar.
© MMC.145.208_05_17