De vrije wil als filosofisch probleem

De vrije wil als filosofisch
probleem
Dr. Thomas R.V. Nys
Universiteit Utrecht
Universiteit van Amsterdam
Katholieke Universiteit Leuven
Een modern probleem
Opkomst van de moderne wetenschap
 Van ‘waarom?’ naar ‘hoe?’
 IJzeren wetten = determinisme
 Keten van oorzaak en gevolg


GEVOLG: Macht (Bacon) en
onzekerheid (Baron d’Holbach)
1. Klassiek Compatibilisme

DETERMINISME: JA - VRIJHEID: JA
Hobbes, Locke, Mill
 Vrijheid = Kunnen doen wat je wil
(spontaneïteit)
 Soms wel, soms niet: soms zijn er
hindernissen, soms niet

2. Libertarisme
VRIJHEID: JA - DETERMINISME: NEE
Indien het determinisme waar is, dan is
onze wil niet vrij (incompatibilisme)
 Maar we zijn vrij, DUS het determinisme
moet onwaar zijn



Vreemde redenering…
Descartes, Kant, etc.
3. Scepticisme
DETERMINISME: JA - VRIJHEID: NEE
Inderdaad, vrijheid van de wil is
incompatibel met het determinisme
 Maar het determinisme is waar, DUS
geen vrijheid van de wil


De Stoa, Nietzsche…
4. Negatief Indeterminisme
DETERMINISME: NEE - VRIJHEID: NEE
Quantumfysica  Hoop voor
libertaristen?
 Nee: Quantumsprongen en controle

Overzicht
Determinisme
Indeterminisme
Vrijheid
1.
2.
Compatibilisme Libertarisme
Geen
vrijheid
3.
Scepticisme
4.
Negatief
Indeterminisme
Overzicht
Determinisme
Indeterminisme
Vrijheid
1.
2.
Compatibilisme Libertarisme
Geen
vrijheid
3.
Scepticisme
4.
Negatief
Indeterminisme
Een wetenschappelijke vraag!
Determinisme of indeterminisme
 Niet of-of  GUT, Theory of Everything
 Niveaus van beschrijving

 Hoe dan ook: geen ultieme vrijheid!
 agnostische theorieën (compatibilisme)
De irrelevantie van het antwoord

Irreduceerbare perspectieven


Dominantie van wetenschappelijk
perspectief


De wereld voor ons vs. De wereld zoals ze is
Illusie vs. Waarheid
Voorbeelden:
De zin van het leven
 Respect voor het dode lichaam

Nieuw Compatibilisme

Niet langer een focus op vrijheid van handelen

Harry Frankfurt




Ik heb vrijheid van handelen als ik doe wat ik wil
doen
Ik heb vrijheid van de wil als ik de wil heb die ik wil
hebben
Eerste en tweede-orde verlangens
Autonomie (wilsvrijheid) = harmonie tussen
wilsniveaus
Nieuw ‘Determinisme’
Hersenonderzoek
 Genetica
 Psychologie
 Sociaal-economische factoren
…

Gevolgen voor
Verantwoordelijkheid

Theodore Dalrymple

Onschuld (crimineel) en verontschuldiging
(maatschappij)
 MAAR:



Belang van mens rea vs. actus reus
Andere criteria: informatie, indoctrinatie,
manipulatie, identificatie, (belang v.h. oordeel)
Ook de kwaliteit van de act zelf!
Hedendaagse Paradox

Een verontschuldigend determinisme?

NIET ALLEEN:
 Verontschuldiging vs. nadruk op autonomie
 Kennis en verantwoordelijkheid

ONZE DIEPSTE VRIJHEID
 Reflectie op de heersende idealen
Stelling 1

De wetenschappen laten er geen
misverstand over bestaan: vrijheid (incl.
de vrije wil) en verantwoordelijkheid zijn
een illusie.
Stelling 2

Ideeën zijn gevaarlijk: filosofen moeten
zich altijd afvragen of het publiek hun
ideeën niet uit verband zal halen.
Stelling 3

Filosofie heeft geen meerwaarde: het is
een vrijblijvende hobby die geen
waardevolle resultaten oplevert