Darmflora - Bekken- en bekkenbodem zorgcentrum

Darmflora
Het verhaal van Mette Blank
‘Ik had een tijdlang wat vage klachten en vaak diarree. Later kreeg ik steeds meer buikkrampen en
voelde me snel moe. Eigenlijk was het gekomen na een flinke buikgriep in Turkije. Daar had ik
waarschijnlijk iets verkeerds gegeten of gedronken, want ik ben er een paar dagen flink ziek geweest.
Een vriend van mijn ouders, die diëtist is, raadde me aan om een tijdlang probiotica te gebruiken en
gezond te eten, met veel vezels. Ik gebruik nu al een maandlang probiotica ’s ochtends bij het ontbijt
en ik moet zeggen, dat ik me een stuk beter en energieker voel. Mijn diarree is vrijwel over en ik heb
nog maar zelden buikpijn. Ik ben door mijn klachten ook gezonder gaan leven, let nu op wat ik eet,
terwijl ik het vroeger niet zo nauw nam. Nu probeer ik echt gezond te eten, gewoon, omdat ik me er
veel beter bij voel,’ aldus Mette Blank (26).
Hoe werkt de spijsvertering?
De spijsvertering begint in de mond. Nadat het voedsel goed is gekauwd en vermengd met speeksel,
wordt het doorgeslikt. Het voedsel komt dan in de slokdarm terecht, een buis van 25 tot 30 cm lengte,
waardoorheen het naar de maag getransporteerd wordt. Tussen de slokdarm en de maag zit een
sluitspiertje, dat opengaat als er voedsel aankomt richting maag. Dit sluitspiertje zorgt er ook voor dat
er geen voedsel van de maag terug kan stromen de slokdarm in. De maag is eigenlijk een soort van
tijdelijke opslagplaats, waar het voedsel wordt gekneed en vermengd met maagsap. Dit maagsap
bestaat onder andere uit maagzuur dat wordt geproduceerd door kliertjes in de maagwand. Het zuur
helpt bij de vertering van voedsel en zorgt er bovendien voor dat de voedselbrij in de maag niet gaat
rotten of gisten. Ook is het zuur een verdediging tegen schadelijke bacteriën. De maag is tegen de
inwerking van het agressieve zuur beschermd door een dikke slijmvlieslaag. Het maagsap bevat naast
maagzuur ook enzymen. Dit zijn stoffen die belangrijk zijn voor de spijsvertering. Om het voedsel goed
te kneden en te vermengen met maagsap trekken de spieren in de maagwand zich regelmatig samen.
Na verloop van tijd is de voedselbrij klaar om doorgegeven te worden aan de twaalfvingerige darm,
waar de vertering verder gaat. Op dat moment gaat het sluitspiertje tussen maag en twaalfvingerige
darm open en glijdt de voedselbrij met kleine beetjes tegelijk de darm in. Het eten blijft ongeveer drie
uur in de maag, afhankelijk van de samenstelling van de maaltijd. Een overwegend vloeibare maaltijd
zal minder tijd kosten en een vette maaltijd juist meer.
In de dunne darm worden belangrijke verteringssappen aan het voedsel toegevoegd en wordt het zuur
geneutraliseerd. Door de verteringssappen wordt het voedsel afgebroken, waarna de vrijgekomen
voedingsstoffen aan het bloed worden afgegeven. Dit zijn de bouw- en brandstoffen voor het lichaam.
De rest, een dunne, onverteerbare massa stroomt de dikke darm in. De dikke darm onttrekt water en
zouten aan de brij waardoor de ontlasting wordt ingedikt. Daarnaast worden niet verteerde vezels en
andere voedselresten in de dikke darm afgebroken door bacteriën. Wat overblijft, is de normale vaste
ontlasting. Deze wordt door het samentrekken van de dikke darm voortgeduwd naar het laatste deel
van de darm: de endeldarm. Als deze vol is, ontstaat er ‘aandrang’, het signaal om naar het toilet te
gaan.
Over bacteriën
We worden omringd door micro-organismen, waaronder bacteriën. Ze zitten overal: in de lucht, de
aarde en in water. Bacteriën zijn eencellige organismen die zich door deling kunnen
vermenigvuldigen. Ze zijn heel erg klein en alleen te zien door een microscoop.
Bij bacteriën denken mensen vaak aan ziekteverwekkers, maar er zijn ook nuttige bacteriën. Die
spelen o.a. een belangrijke rol bij de spijsvertering en bij de productie van bepaalde voedingsmiddelen
zoals yoghurt en kaas.
Er zijn veel soorten bacteriën, die qua vorm en eigenschappen zeer verschillend zijn. Er zijn ronde,
staafvormige, spiraalvormige en kommavormige soorten. Ze komen voor in paren, ketens of in
trosvormige hoopjes. Sommige soorten hebben zuurstof nodig om in leven te blijven, andere niet. Er
zijn ook bacteriën die met en zonder zuurstof kunnen leven.
Ook op en in ons lichaam bevinden zich overal bacteriën. Ze komen voor op de huid en haren, maar
ook in de mond, neus, oren, urinewegen en darmen. De meeste van deze bacteriën leven in de
darmen, met name in de dikke darm.
Wat is de darmflora?
De darmflora is een verzamelnaam voor alle bacteriën in onze darmen en bestaat uit ongeveer 100
biljoen bacteriën en uit meer dan 400 soorten. De darmflora kan onderverdeeld worden in nuttige en
schadelijke bacteriën. Bij een gezonde darmflora zijn deze nuttige en schadelijke bacteriën met elkaar
in evenwicht. De belangrijkste nuttige bacteriën uit de darmflora zijn de lactobacillen aan het eind van
de dunne darm en de bifidobacteriën in de dikke darm.
De darmflora speelt een belangrijke rol bij de spijsvertering en beschermt ons tegen infecties.
Zolang de nuttige en de schadelijke bacteriën van de darmflora met elkaar in evenwicht zijn, is er niets
aan de hand. Krijgen de schadelijke bacteriën echter de overhand, dan kunnen we ziek worden. Dat
gebeurt bijvoorbeeld bij een voedselvergiftiging of bij een buikgriep. Ook na antibioticagebruik kunnen
de schadelijke bacteriën de overhand krijgen, aangezien dit geneesmiddel naast de schadelijke ook
de nuttige bacteriën doodt. Maar ook als we niet direct merken dat er iets mis is in de darm, kan een
minder gezonde darmflora zijn weerslag hebben op onze gezondheid. Een goedwerkende darm zorgt
er immers voor dat ons lichaam dagelijks de benodigde voedingsstoffen binnenkrijgt, wat heel
belangrijk is voor het gezond functioneren ervan.
Hoe ontstaat de darmflora?
Een ongeboren baby heeft nog geen darmbacteriën. Tijdens de geboorte komt de baby in het
geboortekanaal voor het eerst in contact met bacteriën van de moeder. Direct na de geboorte komt de
baby ook in contact met bacteriën uit de directe omgeving. Het kind drinkt melk en wordt geknuffeld,
waarbij bacteriën worden overgedragen. Veel van deze bacteriën hechten zich op de wand van het
spijsverteringskanaal en zo begint de darmflora zich op te bouwen. Baby’s die borstvoeding krijgen,
ontwikkelen een rijkere darmflora dan kinderen die flesvoeding krijgen. Dit verschil wordt tegenwoordig
echter wel minder door de toevoeging van pre- en probiotica (zie kader op pagina 14 en 15) aan
babyvoeding, maar borstvoeding blijft wel het beste voor het kind. Bij borstgevoede baby’s bestaat de
darmflora vooral uit bifidobacteriën. Die zijn onder andere bijzonder nuttig, omdat ze zuren produceren
die schadelijke bacteriën vernietigen. Dit is één van de redenen dat kinderen die borstvoeding krijgen,
vaak minder infecties hebben dan flesgevoede kinderen.
Wat is het belang van een gezonde darmflora?
Een evenwichtige, gezonde darmflora, rijk aan nuttige bacteriën, is belangrijk voor onze gezondheid.
Een gezonde darmflora is namelijk onmisbaar voor:
De spijsvertering
Een evenwichtige darmflora zorgt voor een goede spijsvertering. Bacteriën kunnen niet verteerde
voedselresten alsnog afbreken of eigenlijk ‘vergisten’. Vooral bij de vertering van onverteerde
koolhydraten, ontstaan zeer nuttige stoffen, de zogenaamde ‘korte-keten vetzuren’. De dikke
darmcellen gebruiken deze vetzuren als brandstof. Door de productie van deze vetzuren wordt tevens
het samentrekken (de peristaltiek) van de darm gestimuleerd. Dit heeft tot gevolg dat de stoelgang vlot
en probleemloos verloopt, zonder diarree of verstopping.
De bescherming tegen schadelijke bacteriën (reizigersdiarree e.d.)
Nuttige darmbacteriën produceren zuren die de groei van schadelijke bacteriën onderdrukken.
Hierdoor krijgen schadelijke bacteriën die de maagzuurbarrière hebben overleefd en in de darm
terecht zijn gekomen minder kans om hun ‘beschadigende’ werk te doen en klachten te veroorzaken.
Bovendien is er een grens aan de ‘voedings- en huisvestingsmogelijkheden’ in de darm. Waar een
nuttige bacterie zit, kan geen schadelijke bacterie zitten en wat door nuttige bacteriën verteerd wordt,
is niet meer beschikbaar voor schadelijke bacteriën. Dus hoe meer nuttige darmbacteriën er zijn des
te kleiner is de overlevingskans van de schadelijke bacteriën.
Goede natuurlijke weerstand
Natuurlijke weerstand is de verzamelnaam voor alle acties en inspanningen van het lichaam om te
voorkómen dat een ziekteverwekker binnendringt en ons ziek maakt. Het grootste deel van onze
natuurlijk weerstand wordt gevormd door de darmflora: de bacteriën in onze darm. Zolang de goede
bacteriën in de meerderheid zijn, is de darmflora gezond. Slechte bacteriën krijgen dan minder kans
zich te ontwikkelen. Eigenlijk is de darmflora een soort vangrail die je goed moet onderhouden voor
het geval je hem nodig hebt.
Natuurlijke weerstand bestaat uit twee delen: de afweer en het immuunsysteem.
Afweer
De afweer werkt heel algemeen tegen alle ziekteverwekkers. Het is de eerste barrière die
ziekteverwekkers moeten overwinnen voordat ze het lichaam in kunnen. Voorbeelden hiervan zijn het
maagzuur, de huid en vooral de darmflora, die het grootste gedeelte van de afweer vormt. Zolang er
voldoende goede bacteriën op de darmwand zitten, kunnen schadelijke bacteriën zich lastiger
vermenigvuldigen en krijgen dan minder kans zich te ontwikkelen. Een handige eerste drempel dus,
die moet worden overwonnen door een ziekteverwekker.
Immuunsysteem
Het immuunsysteem reageert specifiek op één ziekteverwekker per keer. Het belangrijkste verschil
met afweer is dat het immuunsysteem kan herkennen en kan leren. Een gezonde darmflora
ondersteunt dit proces van leren en herkennen. Het immuunsysteem herkent een ziekteverwekker,
dode cellen, beschadigd weefsel en kankercellen als fout, ziek of gevaarlijk en ruimt vervolgens de
‘rommel’ op. Hiervoor gebruikt het immuunsysteem bepaalde cellen zoals de ‘natuurlijke doders’.
De bescherming tegen kanker
Een gezonde darmflora remt de groei van schadelijke bacteriën. Hierdoor wordt ook de productie van
gifstoffen en kankerverwekkende stoffen door deze schadelijke bacteriën geremd. Onderzoek wijst
dan ook in de richting van een beschermend effect tegen darmkanker en andere soorten kanker. Er
moet echter nog veel onderzoek volgen voor dit wetenschappelijk kan worden vastgesteld.
De bescherming tegen lactose-intolerantie
Lactose-intolerantie is een vrij veel voorkomende overgevoeligheid voor melksuiker (lactose), een
belangrijke stof in melk en melkproducten. Omdat de nuttige bacteriën lactose kunnen afbreken, helpt
een evenwichtige darmflora de klachten van lactose-intolerantie tegen te gaan.
Wat kan er mis gaan met de darmflora?
Het zal duidelijk zijn dat een gezonde, evenwichtige darmflora zeer belangrijk is voor een goede
gezondheid. Het is dan ook belangrijk om te weten welke factoren invloed kunnen hebben op de
darmflora en welke van deze factoren te beïnvloeden zijn.
Factoren die de darmflora kunnen verstoren zijn:
• ander voedsel;
• stress;
• ouder worden;
• infectie/ziekte;
• gebruik van antibiotica;
• andere medicijnen/bestraling/operatie;
• weinig beweging;
• alcohol;
• roken;
• het klimaat.
Door deze factoren kan het aantal nuttige bacteriën in de darm zoals de lactobacillus (in de dunne
darm) en de bifidobacterie (in de dikke darm) verminderen. Als de nuttige bacteriën in aantal afnemen,
kunnen de schadelijke juist toenemen en gaan overheersen. Hierdoor is het evenwicht van de
darmflora verstoord, wat vérstrekkende gevolgen kan hebben. De verdediging tegen schadelijke
bacteriën, zowel uit de darm zelf als van buiten het lichaam, wordt minder en dit vergroot de kans op
uiteenlopende gezondheidsklachten. Voorbeelden hiervan zijn: diarree, verstopping, darmkrampen en
winderigheid, maar ook ernstige ziektes, waaronder mogelijk kanker. Immers, sommige schadelijke
bacteriën produceren stoffen die mogelijk kankerverwekkend zijn.
Een bekend voorbeeld van klachten als gevolg van een verstoord evenwicht van de darmflora is het
krijgen van diarree tijdens en na een antibioticakuur. Een antibioticum is namelijk helaas niet zo
kieskeurig dat het alleen de schadelijke bacteriën doodt die u ziek hebben gemaakt, maar ook de
nuttige bacteriën uit de darmflora.
Veel van deze bovenstaande klachten kunnen wijzen op een verstoorde darmflora. Als er geen
klachten zijn, hoeft dit echter niet te betekenen dat de darmflora niet verstoord is. Op een aantal van
de genoemde factoren hebben we geen invloed, zoals ouder worden, het klimaat en vaak ook stress.
Hierdoor kan de darmflora verstoord raken, wat we dus niet altijd hoeven te ‘voelen’.
Wat zijn prebiotica, probiotica, synbiotica en antibiotica?
Prebiotica zijn voedingsdeeltjes (vaak vezels) die in de maag en dunne darm niet verteerd worden,
maar die in de dikke darm door de darmflora worden afgebroken. Bij deze afbraak komen nuttige
stoffen vrij. Deze afbraakproducten stimuleren bijvoorbeeld de groei en activiteit van de darmflora en
hebben daardoor een gunstig effect op de gezondheid.
Probiotica zijn producten die grote hoeveelheden goede melkzuurbacteriën bevatten. Deze bacteriën,
zoals bijvoorbeeld lactobacillen en bifidobacteriën, kunnen in de maag overleven en bereiken
daardoor ongedeerd de darm. Deze probiotische producten hebben een gunstige werking op de
darmflora en als zodanig kunnen ze de weerstand ondersteunen en bescherming bieden tegen
infecties, ziektes en darmproblemen. Gewone yoghurt en kwark bevatten weliswaar ook
melkzuurbacteriën, maar omdat deze de ‘zure’maag niet overleven, behoren ze niet tot de probiotica.
De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar de effecten van probiotica op onze gezondheid. De
resultaten van deze onderzoeken zijn niet eensluidend: sommige zijn zeer positief terwijl andere
terughoudender zijn en meer onderzoek nodig achten. Dit heeft al wel geleid tot de ontwikkeling van
een keur aan voedingsmiddelen die rijk zijn aan probiotica, zoals o.a. de gefermenteerde melk- en
yoghurtproducten Yakult, Vitamel, Activia, Actimel en capsules met probiotica, waaronder o.a. Orthica
Orthiflor, Aciforce van Vogel en Acidophilus van Previte.
Synbiotica zijn producten die zowel pro- als prebiotica bevatten.
Antibiotica zijn medicijnen tegen ziektes veroorzaakt door schadelijke bacteriën. Ze hebben het
voordeel dat ze een ziekte meestal snel de baas zijn. Het nadeel van antibiotica is, dat ze niet alleen
de schadelijke, ziekmakende bacteriën doden, maar ook de bacteriën uit de darmflora. Dit heeft tot
gevolg dat ze de darmflora ernstig kunnen verstoren.
Wat kunt u zelf doen?
Een evenwichtige, gezonde darmflora is dus heel belangrijk voor een goede gezondheid. U kunt uw
darmflora en dus uw darmen in goede staat houden door:
Gezond, vezelrijk, gevarieerd en niet te vet te eten
Vezelrijke voedingsmiddelen zijn o.a.: groente, fruit, volkorenbrood, ontbijtgranen, zilvervliesrijst en
volkorenmacaroni. Voedingsvezels zijn nodig voor een goede darmwerking, omdat er bij de afbraak
van vezels stoffen vrijkomen die de darmbeweging activeren. Ook kunnen vezels vocht opnemen,
waardoor de ontlasting niet te veel indikt en soepel blijft. De stoelgang is dan geen probleem, mits ook
voldoende gedronken wordt.
Gezond te leven
Het opvolgen van algemene regels die de gezondheid bevorderen zijn hierbij belangrijk, zoals:
• voldoende nachtrust;
• het vermijden van spanningen;
• voldoende bewegen;
• matig zijn met alcohol;
• niet roken.
Gebruik van antibiotica alleen bij (aangetoonde) bacteriële infecties
Bij infectieziekten veroorzaakt door een bacterie, zoals bijvoorbeeld een bronchitis,
voorhoofdsholteontsteking of longontsteking zijn antibiotica absoluut noodzakelijk. Helaas worden
antibiotica, op aandringen van de patiënt of bij een onzekere diagnose, nogal eens te makkelijk
voorgeschreven, terwijl de invloed van deze medicijnen op uw darmen niet onderschat mag worden.
Antibiotica verstoren namelijk het evenwicht in de darmen, reden waarom u meestal diarree krijgt als u
antibiotica slikt. Bespreek dan ook altijd met uw arts of u werkelijk antibiotica nodig hebt of dat er
andere medicijnen nodig zijn. Om de klachten bij noodzakelijk antibioticagebruik zoveel mogelijk tegen
te gaan, kunt u tegelijkertijd met het antibioticum, ook een probioticum nemen.
Letten op hygiëne, vooral in het buitenland.
Door extra maatregelen zoals vaak handenwassen, fruit schillen en geen kraanwater drinken, krijgen
‘vreemde’ bacteriën minder kans de darmflora te verstoren.
Preventief probiotica?
Al eerder is besproken dat, ook als er geen klachten zijn, dit niet hoeft te betekenen dat de darmflora
niet verstoord is. Op een aantal van de genoemde factoren zoals ouder worden, het klimaat en vaak
ook stress hebben wij namelijk geen invloed. Of probiotica daarom ook dagelijks onderdeel uit moeten
maken van een gezond eet- en leefpatroon is nog onduidelijk, maar mogelijk positief. Wel is
wetenschappelijk aangetoond dat het dagelijks gebruik van probiotica absoluut veilig is. U bepaalt dus
zelf of probiotica dagelijks onderdeel uit gaan maken van uw gezonde levenswijze.
Hebt u vaker één of enkele klachten, zoals veel buikpijn, diarree, verstopping e.d., dan kunt u deze
klachten mogelijk verminderen en daarmee uw conditie verbeteren door het volgen van bovenstaande
adviezen, aangevuld met probiotica. .
Onderzoek van de afgelopen jaren, heeft sterke aanwijzingen en soms ook bewijzen opgeleverd dat
probiotica sommige maag- en darmklachten kunnen tegengaan of verhelpen. Dit onderzoek heeft zich
gericht op:
• lactose-intolerantie;
• antibioticagebruik;
• reizigersdiarree;
• rotavirus-infectie bij kinderen (een veel voorkomende darminfectie bij kleine kinderen).
Daarnaast zijn onderzoekers voorzichtig positief over de gezondheidsbevorderende effecten van
probiotica bij klachten als gevolg van: het prikkelbare darm syndroom, verstopping, chronische
darmontstekingen, een verstoorde natuurlijke weerstand en allergieën.
Vooral de laatste jaren worden ook aanwijzingen gevonden dat probiotica mogelijk een rol kunnen
spelen bij het voorkomen van kanker.
Aanvullend onderzoek is echter absoluut noodzakelijk om hier meer duidelijkheid over te krijgen.
Bij het onderzoek naar de effecten van probiotica is ook gekeken naar de verblijftijd van de
melkzuurbacteriën in de darm. Het blijkt dat de bacteriën uit het probioticum de ‘zure’ maag overleven,
in de darm terug te vinden zijn en gedurende de eerste twee weken in aantal toenemen. Zodra
gestopt wordt met het innemen van het probioticum neemt dit aantal weer langzaam af tot nul. Om
deze reden moeten probiotica dagelijks gebruikt worden, willen ze werkelijk een langdurig positieve
invloed hebben op de darmflora.
Hoe verder?
Probiotica staan momenteel volop in de belangstelling, te meer daar steeds meer onderzoek wijst op
een gezondheidsbevorderende werking en een mogelijke bescherming tegen schadelijke stoffen,
waaronder ook kankerverwekkende stoffen. Toekomstig onderzoek zal ons meer inzicht geven of en
hoe deze bescherming precies werkt. Dat een evenwichtige darmflora de basis is van een goede
gezondheid, staat inmiddels buiten kijf. Daarom is het vooral belangrijk dat u gezond eet. Dit betekent
gevarieerd en vezelrijk eten en voldoende drinken.