Hormoontherapie - Ziekenhuis St Jansdal

Patiënteninformatiedossier (PID)
PROSTAATKANKER
onderdeel
HORMONALE THERAPIE
PROSTAATKANKER
Hormonale therapie
INHOUD
Inleiding.......................................................................... 3
Hoe werkt hormonale therapie?............................... 3
Wanneer hormonale behandeling?........................... 3
Invloed testosteron ..................................................... 4
Operatie ........................................................................................4
Medicijnen (injecties en/of tabletten).......................................4
LH-RH-analogen .......................................................... 5
Antiandrogenen............................................................ 6
Bijwerkingen ................................................................. 7
Impotentie / libidoverlies.............................................................7
Stemmingsveranderingen ...........................................................7
Opvliegers......................................................................................7
Verandering van lichaamsbeharing / lichaamsgewicht .........7
Botontkalking (osteoporose) ......................................................8
Zwelling van de borsten .............................................................8
Misselijkheid..................................................................................8
PID Prostaatkanker
2
Hormonale therapie
Inleiding
Bij u is onlangs een kwaadaardig gezwel in de prostaat
aangetroffen (prostaatkanker). De uroloog heeft er
samen met u voor gekozen de prostaatkanker te
behandelen met hormonale therapie. In dit hoofdstuk
wordt uitgelegd wat hormonale therapie (ook wel
endocriene therapie genoemd) inhoudt.
Hormonale therapie is erop gericht de aanmaak van de
geslachtshormonen te remmen of het effect ervan te
blokkeren. Omdat hormonen hun effect in het gehele
lichaam kunnen hebben, is het een zogenaamde systeemtherapie. Deze behandeling kan zowel adjuvant
(aanvullend)gegeven worden als palliatief (ter bestrijding
van klachten of symptomen ten gevolge van de ziekte).
Hoe werkt hormonale therapie?
Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt. De
geslachtshormonen zijn een belangrijke groep.
Prostaatkanker groeit onder invloed van het mannelijke
geslachtshormoon testosteron. Dit wordt geproduceerd
in de bijnieren en de zaadballen (testes). Door deze
hormoonproductie te blokkeren, wordt de groei van de
tumor geremd én wordt de tumor kleiner.
Wanneer wordt hormonale behandeling
gegeven?
Adjuvant, aanvullende behandeling
Bij uitgebreidere vormen van prostaatkanker wordt bij
uitwendige bestraling soms aanvullende behandeling met
hormonale therapie gegeven. Dit gebeurt in principe in
de vorm van injecties.
PID Prostaatkanker
3
Hormonale therapie
Na afloop van de bestralingsbehandeling kan de
hormoonbehandeling nog enkele jaren voortduren.
Palliatief, behandeling wanneer prostaatkanker niet beperkt
is tot de prostaat
Prostaatkanker geeft vaak pas laat klachten. Bij ontdekking is de kanker mogelijk niet meer beperkt tot de
prostaat. Hij kan zijn uitgezaaid naar bijvoorbeeld de
lymfeklieren of de botten. Hormonale behandeling is dan
de aangewezen behandeling. Deze behandeling heeft
effect op prostaatkankercellen op iedere plek in uw
lichaam (een zogenaamde systeembehandeling).
Prostaatkankercellen worden geremd in hun groei waardoor u minder klachten heeft.
Prostaatkankercellen worden onderdrukt, maar verdwijnen niet volledig. De kanker geneest dus niet door deze
behandeling.
Invloed testosteron
Er zijn twee manieren om de invloed van testosteron op
de groei van tumorcellen te verkleinen: door een
operatie of door medicijnen.
Operatie
De productie van testosteron kan worden gestopt door
een operatie waarbij de zaadballen worden verwijderd
(orchidectomie).
Medicijnen (injecties en/of tabletten)
Er zijn medicijnen die de productie en/of de werking van
het mannelijke hormoon testosteron kunnen beïnvloeden. Daardoor kan de groei van kankercellen worden
PID Prostaatkanker
4
Hormonale therapie
geremd. Het kan dan gaan om LH-RH analogen, antiandrogenen of een combinatie van beide.
LH-RH-analogen
LH-RH-analogen beïnvloeden een klier in de hersenen:
de hypofyse.
LH = Luteinizing Hormone
RH = Releasing Hormone.
De hypofyse produceert hormonen die de zaadballen
aanzetten tot testosteronproductie.
Door LH-RH-analogen toe te dienen, wordt de hormoonproductie in de hypofyse stilgelegd waardoor de
zaadballen geen testosteron meer produceren.
De LR-RH-analogen worden als langwerkend preparaat
door middel van een injectie toegediend. Deze injectie
kan door uw huisarts worden gegeven. De werkingsduur kan verschillen van drie maanden per toediening
tot zes maanden per toediening.
Bij langdurig gebruik bestaat een verhoogde kans op
botontkalking (osteoporose). Binnen twee tot drie
weken brengen deze middelen hetzelfde teweeg als de
verwijdering van de zaadballen, namelijk een sterke
afname van de productie van de mannelijk geslachtshormonen.
Bij de eerste keer dat de injectie wordt gegeven, kan
tijdelijk een stijging van testosteron optreden waardoor
het gezwel even wat extra kan groeien. Om dit te voorkomen, wordt een week van tevoren gestart met de
toediening van een anti-androgeen (zie uitleg hieronder).
De toediening vindt plaats gedurende enkele weken. Dit
is alleen bij de eerste injectie nodig.
PID Prostaatkanker
5
Hormonale therapie
Anti-androgenen
Anti-androgenen blokkeren de werking van testosteron
uit zowel de zaadballen als de bijnieren waar ook enig
testosteron wordt gemaakt. Anti-androgenen schermen
als het ware het weefsel af dat gevoelig is voor
testosteron. Hierdoor kan testosteron zijn werking in
de prostaat niet meer uitoefenen. Dit zijn medicijnen in
tabletvorm (bv. Casodex)
PID Prostaatkanker
6
Hormonale therapie
Bijwerkingen
De bijwerkingen van hormoonbehandeling zijn divers en
afhankelijk van het type medicijn dat wordt gebruikt.
Mogelijke algemene bijwerkingen en tips om daarmee
om te gaan, vindt u hieronder.
Impotentie / libidoverlies
• Gun uzelf en uw partner de tijd om uit te vinden
wat mogelijk en plezierig is en vertel dit elkaar.
Stemmingsveranderingen
• Realiseert u zich dat dit niet alleen door de
behandeling hoeft te komen, maar dat ook de
diagnose een rol kan spelen. Maak het wel
bespreekbaar.
• Zorg voor een goede dagstructuur.
Opvliegers
• Draag katoen of luchtige kleding in laagjes
• Vermijd producten als koffie, chocola, alcohol en
scherpe kruiden.
• Als u veel klachten heeft, bespreek het dan met uw
specialist.
Verandering van lichaamsbeharing / lichaamsgewicht
• Blijf voldoende bewegen.
• Eet gezond en gevarieerd.
PID Prostaatkanker
7
Hormonale therapie
Op termijn verhoogde kans op botontkalking
(osteoporose)
• Blijf voldoende bewegen, ook in de buitenlucht.
• Zorg voor voldoende inname van zuivelproducten
en gebruik eventueel extra vitamine D (na overleg
met uw specialist).
Soms (pijnlijke) zwelling van de borsten
• Draag een strak hemd dat niet schuurt.
• Als u veel klachten heeft, bespreek het dan met uw
specialist.
Tijdelijke misselijkheid; vooral bij het begin van de
behandeling.
• Probeer gevarieerd te blijven eten; deze klacht
verdwijnt over het algemeen binnen enkele weken.
Mocht u over de bijwerkingen of over dit PID onderdeel
nog vragen hebben, stelt u deze dan aan de arts of
oncologie verpleegkundige.
CAZ UR 76.03.11
Uitgave: Patiëntencommunicatie
Harderwijk, maart 2011
Internet: www.stjansdal.nl
PID Prostaatkanker
8
Hormonale therapie