De vele vormen van prostaatkanker

De vele vormen van prostaatkanker
Prostaatkanker is nog altijd de meest voorkomende vorm
van kanker bij mannen. Maar lang niet alle prostaatkankers
zijn even kwaadaardig. Het onderscheid kunnen maken
tussen onschuldige en gevaarlijke tumoren is een van de
grote uitdagingen voor oncologische urologen.
Prof. dr. Hendrik Van Poppel, specialist in de urologische oncologie: “In
Vlaanderen zal een op de tien mannen vroeg of laat met prostaatkanker
geconfronteerd worden. En dan tel ik enkel diegenen die klinisch een
belangrijke tumor ontwikkelen. Er zijn namelijk nog veel meer gevallen
van prostaatkanker. Tumoren in de prostaat horen eigenlijk bij het ouder
worden. Iedereen boven de tachtig heeft microscopisch prostaatkanker.
Natuurlijk ontdekken we tegenwoordig ook alsmaar meer gezwellen omdat
er meer screenings gebeuren. Met die screening kan men vermijden dat
jonge mensen die een gevaarlijke tumor gaan krijgen, eraan sterven.”
I
Prof. dr. Hendrik Van Poppel, urologische oncologie: “Het onderscheid kunnen maken
tussen onschuldige en kwaadaardige kankers is dé grote uitdaging.”
cOntrOVerse
“De keerzijde van de medaille is dat we ook een heel aantal kankers
I
sOja en tOmaat
ontdekken die nooit gevaarlijk zullen worden. Tumoren waarvan we
eigenlijk beter niets geweten zouden hebben en die soms behandeld
Is er een toename van prostaatkanker? “Ja. We hebben in België 3 000
worden terwijl het op dat ogenblik nog niet nodig was. De overlijdens-
nieuwe gevallen per jaar. De oorzaak ligt vooral in onze slechte voedingsge-
kans van prostaatkanker is eigenlijk niet zo groot. Zelfs bij de gevaarlijke
woontes. Prostaatkanker komt het meest voor in Noord-Amerika, waar men
prostaattumoren gaan er ‘maar’ zestien op honderd mannen dood.
veel rood vlees en andere vetten van dierlijke oorsprong eet. Chinezen eten
Dat wil zeggen dat 84 van de 100 mannen met prostaatkanker aan
vis en soja, drinken groene thee, eten weinig verzadigde vetten: daar komt
iets anders overlijden. Maar het komt er wel op neer dat er honderd
prostaatkanker opvallend minder voor. Italianen eten gekookte tomaten en
moeten behandeld worden om er een aantal te kunnen redden.”
drinken rode wijn: ook dat heeft een goede invloed. Scandinaven hebben
minder zonlicht: daar komt vaker prostaatkanker voor.”
“Er wordt daarom regelmatig gedebatteerd over de screening van
dat iemand de ziekte krijgt. Dat zouden we misschien kunnen doen
hoe meer tumoren je zal vinden. En hoe groter de kans dat je zou
door een aangepast dieet. Die preventie passen we toe bij welbe-
kunnen overbehandelen. Het
paalde groepen. Wie heeft aanleg om prostaatcarcinoom te krijgen?
is namelijk moeilijk om aan
Op de eerste plaats degenen die een vader of broers in de familie
een patiënt te zeggen: je hebt
hebben met prostaatkanker. Ook mannen die vrouwelijke eerste-
kanker, maar we gaan daar
graadsverwanten met borstkanker hebben zijn een risicogroep. De
niets aan doen. Hij reageert
kans is in dat geval bijna drie tot vijf keer groter dan normaal. Ook
dan onmiddellijk bezorgd:
mensen die veel rood vlees en dierlijk vet eten hebben waarschijnlijk
waarom niet? Omdat we je
baat bij een preventief dieet. Daarnaast is er de groep patiënten die al
te oud vinden. Maar ik wil wel
eens een biopsie van de prostaat liet doen, waarbij een voorloper van
[ In Vlaanderen zal een
op de tien mannen
vroeg of laat met
prostaatkanker geconfronteerd worden ]
heel oud worden. Omdat het geen gevaarlijke kanker is. Maar gaat het
kanker werd gevonden. Bij hen willen we kort op de bal spelen.”
een ongevaarlijke kanker blijven? Dat weten we niet, dat moeten we
opvolgen. Een tumor zal in ieder geval niet kleiner worden. Hij zal
“Nieuw in de chemopreventie zijn de 5-alpha-reductase-inhibitoren.
hetzelfde blijven of groeien.
Dit geneesmiddel zou volgens een studie in de VS het ontstaan en
Je stuurt patiënten dus met een grote onzekerheid naar huis. Die onzeker-
het verder ontwikkelen van prostaatkanker kunnen verminderen. Nu
heid is vaak zo groot, dat er besloten wordt om toch maar te bestralen
blijkt echter dat het vooral de ongevaarlijke kankers elimineert en geen
of te opereren. Het onderscheid kunnen maken tussen onschuldige en
echte invloed heeft op de gevaarlijke. Daarom blijft het gebruik ervan
kwaadaardige kankers is voor mij persoonlijk dé grote uitdaging.”
voor preventie van prostaatkanker in Europa beperkt.”
5
OKTOBER 2011
“Een tweede grote uitdaging is daarom om proberen te voorkomen
bloedtest voor PSA, prostaat specifiek antigeen. Hoe meer je screent,
InfuuZ
prostaatkanker. Screening gebeurt meestal door een eenvoudige
I I Opereren
I I Hormonale castratie
“Eenmaal de diagnose gesteld is, zijn er de conventionele behande-
“Bovenstaande behandelingen gaan telkens over de lokale behande-
lingen. Op de eerste plaats chirurgie: het wegnemen van de prostaat.
lingen van kanker. Daarnaast zijn er nog de medicale behandelingen.
Dat noemen we radicale prostatectomie. Bij de meeste patiënten ont-
Die passen we toe bij mensen van wie we vermoeden dat ze geen
dekken we de tumor echter in een vroeg stadium en doen we geen
baat hebben bij lokale behandelingen. Bijvoorbeeld bij mensen die
radicale, maar een totale prostatectomie. Daarbij proberen we heel
door ouderdom niet meer heel lang zullen leven. Of bij patiënten
nauwkeurig om het continentiemechanisme te sparen, net zoals de
met uitzaaiingen, waardoor het geen zin meer heeft om lokaal te
zenuwen voor de potentie. Bij grotere tumoren is dat niet mogelijk.”
behandelen.”
“De chirurgie gebeurde vroeger conventioneel open, maar sinds
enkele jaren opereren we met laparascopie (minimaal invasief, via een
“Bij deze groepen stellen we een hormonale behandeling voor.
paar kleine openingen) en dan meestal robotgeassisteerd. Dat laatste
Vroeger deden we dat vooral met de chirurgische castratie: het weg-
lijkt vooral nuttig bij mensen met relatief kleine tumoren. Het grote
nemen van de inhoud van de teelballen, die testosteron aanmaken.
voordeel is dat men daarbij beter de zenuwen en sluitspier kan zien en
Het is namelijk het mannelijk hormoon testosteron dat zorgt voor de
die zo misschien beter voor beschadiging kan behoeden. Bij de meer
groei van de prostaatkanker. Ondertussen is de chirurgische castratie
gevorderde en hoogrisicotumoren zijn we nog altijd geneigd om de
vervangen door injecties met producten die de productie van testos-
klassieke open chirurgie toe te passen.”
teron stilleggen. Het werkt iets trager, maar het effect is hetzelfde: de
aanmaak van mannelijk hormoon wordt stopgezet.”
I I Bestraling
“Bij hormonale castratie zijn er toch behoorlijk wat bijwerkingen: cardiovasculaire problemen, gewichtstoename, diabetes, osteoporose of
“Naast de chirurgie is er ook radiotherapie. Die wordt traditioneel
libidoverlies. Daarom zoeken we naar alternatieven. In plaats van de
gebruikt bij patiënten die een minder lange levensverwachting hebben,
mannen chirurgisch of medisch te castreren, kunnen we proberen het
bij oudere mensen bij wie de operatie meer nadelige gevolgen zou
mannelijk hormoon te blokkeren terwijl het testosteron er dan nog
hebben. Bij patiënten met kleine prostaten die weinig of geen plas-
wel is. Dat kan door middel van zuivere anti-androgenen. Die gebrui-
problemen hebben, met weinig tumoren en een laag PSA-gehalte
ken we vaker bij kankers in een vroeg stadium, zelfs van uitgezaaide
in het bloed, kunnen we behandelen door radioactieve jodiumzaad-
prostaatkankers, precies om dat castratie-effect te vermijden. De effi-
jes in te planten: de zogenaamde
ciëntie van die producten is in de vroege stadia van de gevorderde
brachytherapie. Die blijven in het
ziekte bijna even goed als die van castratie. “
[ De oorzaak ligt
vooral in onze
slechte voedingsgewoontes ]
6
lichaam en geven tijdelijk een soort
van bestraling af. Daarnaast is er de
conventionele uitwendige radiothe-
I I Nieuwe medicijnen
rapie, die nu veel gerichter rond
de prostaat kan gebeuren: de con-
“Patiënten met uitzaaiingen die een hormonale therapie krijgen,
formele radiotherapie. Daarbij is er minder bestraling van gezonde
zullen daar meestal een tweetal jaar baat bij hebben, maar daarna
weefsels en kun je hogere dosissen geven dan vroeger. Nieuw is de
moeten we overschakelen op iets anders. De tumoren worden
image guided radiotherapy, afgekort IGRT. Het is een nieuwe techniek
namelijk onvermijdelijk hormoon-ongevoelig. We zeggen dan wel
die nog minder schadelijk is en minder bijwerkingen geeft.”
eens dat die patiënten ‘uitbehandeld’ zijn. Tot een tijdje geleden
hadden we dan enkel nog chemotherapie als oplossing. We gaven
“Een derde vorm van behandeling is de high intensity focused ultra-
hen dan driewekelijks Taxotere. Dat gaf wel goede resultaten,
sound, of HIFU. Die techniek kun je het best vergelijken met een
maar bij sommigen werkte het niet. Sinds kort zijn er ook voor
brandglas: als je een zonnestraal door een brandglas laat vallen, kun je
die uitbehandelde patiënten alternatieven, in de vorm van nieuwe
focussen op een stukje papier om het in brand te steken. Met ultrage-
medicijnen. De werking daarvan is nogal ingewikkeld, maar het komt
luid kun je dat ook. Je kunt met een toestel in het rectum focussen op
erop neer dat het geneesmiddelen zijn die ofwel een sterk anti-
de prostaat: je schroeit de prostaat daarbij weg. HIFU wordt bij ons
androgene werking hebben, ofwel de productie van testosteron
enkel gebruikt voor patiënten die niet blijken genezen te zijn na uit-
in de prostaatkankercel zelf verhinderen. We doen nu uitgebreid
wendige bestraling. In Frankrijk, waar de techniek ontwikkeld werd, is
onderzoek naar de resultaten van die nieuwe middelen. Het vinden
het ook al een mogelijke behandeling voor goed uitgezochte patiënten
van alternatieven is een derde belangrijke uitdaging voor de onco-
met een tumor in een vroeg stadium. Op de langetermijnresultaten
logische urologen.” I
daarvan is het nu wachten.”
“De cryotherapie, het bevriezen van tumoren, wordt vooral in de
Verenigde staten en Israël toegepast. Ook nieuwe behandelingen met
onder andere fotodynamische therapie zijn in onderzoek.”
Meer info? Contacteer prof. dr. Hendrik Van Poppel: tel. 46943 of e-mail
[email protected].