MC St. Radboud Afdeling Psychiatrie (966) UMC St

MC St. Radboud
Afdeling Psychiatrie (966)
UMC St. Radboud
Postbus 9101
6500 HB Nijmegen
[email protected]
Illustratie Dick Bruna © Copyright Mercis bv 1993
SOSO-project
SOSO staat voor ScreeningsOnderzoek Sociale Ontwikkeling. Het is een bevolkingsonderzoek onder
kinderen die tussen augustus 2000 en augustus 2001 in de provincie Utrecht geboren zijn (12297
kinderen). Dit project is gericht op het vroegtijdig onderkennen van problemen in de ontwikkeling en
het gedrag van jonge kinderen, met name op het gebied van cognitie, taal en spraak, contact,
aandacht, en zelfbeheersing.
Belang van vroege herkenning van ontwikkelings- en gedragsstoornissen
Over veel kinderen bij wie later een ontwikkelings- en/of gedragsstoornis vastgesteld wordt, vertellen
de ouders/verzorgers dat de eerste signalen al op jonge leeftijd aanwezig waren. Echter, niet alle
kinderen met vroege signalen van dergelijke stoornissen ontwikkelen deze later ook. Het komt voor
dat de problemen op jonge leeftijd van voorbijgaande aard zijn, of berusten op andere oorzaken dan
ontwikkelings- en/of gedragsstoornissen. Tenslotte zijn er ook kinderen met zulke stoornissen
bij wie de problemen zich pas later presenteren, vanaf het vierde of vijfde jaar.
Doelen van het onderzoek
1. Nagaan welke signalen van ontwikkelings- en gedragsstoornissen de meeste informatie geven over
hoe het later met het kind zal gaan.
2. Inzicht krijgen in het verloop van de vroege ontwikkeling en de continuïteit van het gedrag van
kinderen met stoornissen met oog op het toepassen en verbeteren van vroegtijdige behandeling.
3. Vergelijken in hoeverre de kenmerken van sociaal-communicatief gedrag van kinderen en ouders
met elkaar overeenkomen.
4. Onderzoeken hoe eventuele ontwikkelings- en gedragsstoornissen van kinderen het welbevinden
en de opvoedingsstress van ouders beïnvloeden en vice versa.
Uitvoering van het onderzoek
Ouders hebben een vragenlijst over het gedrag van hun kind ingevuld toen hun kind ongeveer 14
maanden (6330 kinderen) en 36 maanden (4237 kinderen) oud was. Een deel van de kinderen voor
wie de vragenlijst op beide momenten ingevuld is, is uitgenodigd voor deelname aan het
vervolgonderzoek (188 kinderen). De benadering van de gezinnen was vrij willekeurig, zodat er zoveel
mogelijk variatie was in normaal en afwijkend gedrag.
Tijdens huisbezoeken (108 kinderen) zijn verschillende aspecten van de ontwikkeling en het gedrag
van kinderen aan bod gekomen. Kinderen zijn geobserveerd en getest, ouders zijn geïnterviewd en
hebben vragenlijsten ingevuld. Hier volgt een korte beschrijving van de inhoud.
Psychologisch onderzoek en taalonderzoek
Bij het kind is een intelligentie- en taaltest afgenomen om een inschatting te maken van het
ontwikkelingsniveau van het kind, met name van de cognitieve vaardigheden en de taal- en spraakontwikkeling. Diverse kleine taken zijn spelenderwijs aan het kind aangeboden. Er is gekeken naar
wat het kind kon in vergelijking met leeftijdsgenoten.
Spelobservatie
Tijdens deze spelsessie zijn met behulp van eenvoudige opdrachten op speelse wijze specifieke
reacties bij het kind uitgelokt en is het gedrag geobserveerd. De opdrachten hadden betrekking op
communicatie en taal, sociale interactie, en interesses en gedragingen.
Interview
In een uitvoerig gesprek met de ouders is getracht om zoveel mogelijk informatie over de ontwikkeling
en het gedrag van het kind te verkrijgen, vanaf de geboorte tot de leeftijd van 4-5 jaar. De vragen
hadden vooral betrekking op de vroege ontwikkeling, communicatie en taal, sociale ontwikkeling en
spel, en interesses en gedragingen.
Vragenlijsten
Beide ouders hebben een vragenlijst ingevuld over het sociaal-communicatieve gedrag van hun kind,
van zichzelf, en van hun partner. Daarnaast hebben ze vragen beantwoord over hun eigen
welbevinden, problemen bij familieleden, meegemaakte gebeurtenissen, opvoedingsstress, en de
thuissituatie.
Uitkomsten van het onderzoek
1. Subklinische autistische kenmerken bij 14-15 maanden voorspelden voornamelijk internaliserende
en externaliserende gedragsproblemen op 3-jarige leeftijd en een achterstand in talig functioneren op
de leeftijd van 4-5 jaar. Kinderen met subklinische autistische kenmerken scoorden vaker in de
klinische range op een of meer domeinen (autistische symptomen, gedragsproblemen,
denkvermogen, taalontwikkeling) dan kinderen zonder uitgesproken kenmerken. Geen van de
kinderen voldeed echter aan de criteria voor een autisme spectrum stoornis.
2. Op zowel de leeftijd van 14-15 maanden als 36-37 maanden konden vijf ontwikkelings- en
gedragsprofielen onderscheiden worden. Op de leeftijd van 14-15 maanden waren drie profielen
geassocieerd met ontwikkelings- en gedragsproblemen, zoals matige communicatieproblemen,
ernstige problemen in communicatie en sociale interactie, en afwijkend negatief en veeleisend gedrag.
Meer dan 85% van de infants met normaal gedrag, milde problemen, of matige
communicatieproblemen bij 14-15 maanden gedroeg zich vrij normaal als peuters van 36-37
maanden. Infants met ernstige communicatie- en interactieproblemen of met uitgesproken negatief en
veeleisend gedrag hadden als peuters echter nog steeds milde tot ernstige problemen. Verbeteringen
kwamen vaker voor bij kinderen met negatief en veeleisend gedrag dan bij kinderen met
communicatie- en interactieproblemen, maar het gedrag werd niet volledig normaal. Inzicht in deze
problemen en profielen faciliteert de vroege herkenning, diagnostiek, en behandeling van
kinderpsychiatrische stoornissen.
3. Nog niet beschikbaar.
4. Nog niet beschikbaar.
Deelname aan het onderzoek
Ouders zijn schriftelijk en telefonisch benaderd. Ze zijn uitgebreid geïnformeerd over het
wetenschappelijk onderzoek. Als ze bereid waren om mee te werken, werd hen gevraagd een
toestemmingsverklaring te ondertekenen. Deelname aan de studie was volledig vrijwillig en gezinnen
konden zich op ieder moment terugtrekken. Na afronding van het onderzoek kregen de kinderen een
klein cadeautje. De ouders ontvingen een verslag waarin het ontwikkelingsniveau en het gedrag van
hun kind beschreven werd. De verzamelde gegevens zijn vertrouwelijk behandeld en anoniem
verwerkt in wetenschappelijke publicaties.