Het voorbehouden van opdrachten aan de sociale economie kan

Voorbehouden van opdrachten aan de
sociale economie
1. Algemeen
Art. 22 Wet Overheidsopdrachten laat toe om de toegang of een deel van de uitvoering van
overheidsopdrachten voor te behouden aan de sociale economie. Door dit te doen kan u
overheidsopdrachten gebruiken als een krachtig strategisch beleidsinstrument om sociale
inclusie en duurzame werkgelegenheid te stimuleren. Daarnaast draagt het voorbehouden
van opdrachten ook bij aan de integratie of herintegratie van gehandicapten en langdurig
werklozen op de arbeidsmarkt.
Het voorbehouden van opdrachten aan de sociale economie kan zowel voor opdrachten
binnen de klassieke als binnen de speciale sectoren (zie art. 55 Wet Overheidsopdrachten).
In deze toelichting vindt u de meest essentiële informatie en modelclausules om een
voorbehoud voor de sociale economie te realiseren.
2. Mogelijkheden tot voorbehoud voor opdrachten met en
opdrachten zonder Europese bekendmakingsverplichting
Art. 22, §1 Wet Overheidsopdrachten bepaalt dat aanbestedende overheden de toegang tot
de gunningsprocedure kunnen reserveren voor sociale werkplaatsen (1) of de uitvoering
ervan kunnen reserveren in het kader van programma’s voor beschermde arbeid (2) indien
de meerderheid van de betrokken werknemers personen met een handicap zijn die wegens
de aard of de ernst van hun handicap geen beroepsactiviteit in normale omstandigheden
kunnen uitoefenen.
In beide gevallen is het van belang dat de aankondiging, of bij ontstentenis daarvan
een ander opdrachtdocument (doorgaans het bestek), melding maakt van de
toegangsreservatie.
2.1 Voorbehoud van de toegang aan sociale werkplaatsen
Door de toegang tot de gunningsprocedure voor te behouden, krijgen enkel de
ondernemingen die als sociale werkplaats erkend zijn, toegang tot de opdracht.
De memorie van toelichting bij art. 22 Wet Overheidsopdrachten beschrijft welke
ondernemingen onder de noemer ‘sociale werkplaats’ vallen. Het gaat om de
ondernemingen erkend in het kader van:
1




het besluit van de Vlaamse Regering van 17 december 1999 tot vaststelling van de
erkenningsvoorwaarden van de beschutte werkplaatsen
het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 14 juli 1998 inzake sociale
werkplaatsen
het besluit van de Waalse Regering van 7 november 2002 betreffende de
voorwaarden van erkenning en subsidiëring van de bedrijven voor aangepast werk
het decreet van 4 maart 1999 van de Franse Gemeenschapscommissie van 4 maart
1999 betreffende de sociale integratie van de gehandicapten en hun inschakeling in
het arbeidsproces en de beschutte werkplaatsen van de Duitstalige Gemeenschap
erkend in het kader van de wet van 16 april 1963 betreffende de sociale reclassering
van de mindervaliden.
Ondernemingen die niet beschikken over een erkenning overeenkomstig één van de
bovenstaande regelingen kunnen dus niet meedingen naar een opdracht waarvan de
toegang is gereserveerd voor sociale werkplaatsen.
Om de toegang tot een opdracht voor te behouden, moet in de aankondiging en eventueel
het bestek volgende of een gelijkaardige clausule worden opgenomen:
“In overeenstemming met art. 22 §1 van de Wet Overheidsopdrachten van 15 juni 2006,
wordt de toegang tot de gunningsprocedure gereserveerd voor sociale werkplaatsen.”
2.2. Reservering van de uitvoering in het kader van programma’s voor
beschermde arbeid
Door de uitvoering van de opdracht te reserveren in het kader van programma’s voor
beschermde arbeid, worden bedrijven van de reguliere economie niet buitenspel gezet, maar
wordt wel verzekerd dat de opdracht, of een deel ervan, wordt uitgevoerd door
doelgroepwerknemers.
De aanbestedende overheid kan ervoor opteren om de uitvoering van de opdracht geheel of
gedeeltelijk voor te behouden. Indien slechts een deel van de uitvoering wordt
voorbehouden, zijn de reguliere economiebedrijven die meedingen in de praktijk doorgaans
genoodzaakt om voor het voorbehouden deel in onderaanneming een beroep te doen
op ondernemingen van de sociale economie. Reguliere economiebedrijven die een
‘sociale afdeling’ of kader voor beschermde arbeid hebben, zijn schaars. Het
Maatwerkdecreet moet hier in de toekomst wel verandering in brengen.
De programma’s voor beschermde arbeid kaderen in een voorkeurstelsel van Europese
oorsprong (sheltered employment) dat bijdraagt tot de inschakeling of herinschakeling van
mindervaliden in het arbeidsproces. Art. 22, §1 Wet Overheidsopdrachten stelt dat de
meerderheid van de werknemers van de inschrijver of de onderaannemer(s) die het
betrokken geheel of deel van de opdracht zullen uitvoeren een handicap moeten hebben,
2
waardoor ze geen beroepsactiviteit in normale omstandigheden kunnen uitvoeren. Het
begrip handicap mag ruim geïnterpreteerd worden, in die zin dat het moet gaan om een
beperking die de uitvoering van de beroepsactiviteit onder normale omstandigheden
verhindert. Uit de offerte moet duidelijk blijken hoe de inschrijver zal verzekeren dat het
voorbehouden deel effectief zal uitgevoerd worden door een onderneming die aan de
voorwaarden voldoet. Een ondertekende verklaring van een sociaal economiebedrijf om in
onderaanneming het voorbehouden deel uit te voeren kan daartoe volstaan.
Indien slechts een deel van de uitvoering wordt voorbehouden, is het van belang om dit deel
op een heldere en eenduidige manier af te bakenen.
In de aankondiging en eventueel in het bestek moet de volgende, of een gelijkaardige,
clausule opgenomen worden om (een deel van) de uitvoering van de opdracht voor te
behouden:
“Overeenkomstig artikel 22, §1 van de Wet Overheidsopdrachten van 15 juni 2006 wordt de
uitvoering (van het volgende deel / van de volgende delen) van de opdracht gereserveerd in
het kader van programma’s van beschermde arbeid: (duidelijke omschrijving van het
voorbehouden deel).
Eventueel kan hieraan nog het volgende toegevoegd worden:
“De inschrijver dient in zijn offerte aan te tonen hoe hij deze voorwaarde zal voldoen.
Indien het voorbehouden deel in onderaanneming zal uitgevoerd worden door een
onderneming uit de sociale economie, moet een rechtsgeldig ondertekende verbintenis tot
het uitvoeren van het voorbehouden deel van deze onderneming aan de offerte worden
toegevoegd.
Indien het voorbehouden deel wordt uitgevoerd door eigen werknemers, moet in de offerte
duidelijk worden aangetoond dat de meerderheid van de betrokken werknemers personen
met een handicap zijn die wegens de aard of de ernst van hun handicap geen
beroepsactiviteit in normale omstandigheden kunnen uitoefenen”
3. Mogelijkheden tot voorbehoud enkel voor opdrachten zonder
Europese bekendmakingsverplichting
Art. 22, §2 Wet Overheidsopdrachten bepaalt dat aanbestedende overheden de toegang tot
de gunningsprocedure kunnen reserveren voor sociale inschakelingsondernemingen.
3
Sociale inschakelingsondernemingen worden - althans in de betekenis van de Wet
Overheidsopdrachten - niet als ‘sociale werkplaats’ gecatalogeerd. Sociale
inschakelingsondernemingen zijn de bedrijven bedoeld in artikel 59 van de wet van 26 maart
1999 betreffende het Belgisch actieplan voor werkgelegenheid 1998 en houdende diverse
bepalingen. Uit de beschrijving in art. 59 van voormelde wet van 26 maart 1999 blijkt dat de
criteria voor sociale inschakelingsondernemingen over het algemeen wat minder stringent
zijn dan de criteria voor de meeste regelingen voor sociale werkplaatsen.
Ondernemingen die aan gelijkaardige voorwaarden voldoen in hun land van oorsprong,
moeten ook worden toegelaten.
Om de toegang tot een opdracht voor te behouden, moet in de aankondiging en eventueel
het bestek volgende of een gelijkaardige clausule worden opgenomen:
“In overeenstemming met art. 22 §2 van de Wet Overheidsopdrachten van 15 juni 2006
wordt
de
toegang
tot
de
gunningsprocedure
gereserveerd
voor
sociale
inschakelingsondernemingen zoals gedefinieerd in artikel 59 van de wet van 26 maart 1999.”
In de praktijk worden opdrachten zonder Europese bekendmakingsverplichting dikwijls
tegelijkertijd
voorbehouden
aan
sociale
werkplaatsen
en
sociale
inschakelingsondernemingen. Op die manier hebben beide toegang tot de opdracht. In dat
geval kan voor volgende clausule geopteerd worden:
“In overeenstemming met art. 22 §2 van de Wet Overheidsopdrachten van 15 juni 2006
wordt de toegang tot de gunningsprocedure gereserveerd voor sociale werkplaatsen en
sociale inschakelingsondernemingen zoals gedefinieerd in artikel 59 van de wet van 26
maart 1999.”
4. Bepalen of een opdracht geschikt is om geheel of deels voor te
behouden aan de sociale economie
De aanbestedende overheid moet onderzoeken of de opdracht (of het deel van de opdracht)
die ze wil voorbehouden daartoe geschikt is.
In eerste instantie moet ze nagaan of wat ze wenst uit te besteden wel beschikbaar is op
de markt van de sociale economie. Over het algemeen liggen de opportuniteiten bij eerder
eenvoudig en repetitief werk. Een aantal klassieke voorbeelden zijn het verpakken van
goederen, groenbeheer en -onderhoud en sommige afbraakwerken. Daarnaast heeft de
sociale economie echter nog heel wat meer in zijn mars. Op de website
www.socialeeconomie.be kan worden nagegaan hoe het totale marktaanbod er precies
4
uitziet en kan ook gericht worden gezocht naar concrete ondernemingen die het werk, de
levering of de dienst aanbieden. Ook de andere gewesten bieden soortgelijke instrumenten
aan (zie verder punt 6).
Hou er wel rekening mee dat er voldoende concurrentie moet kunnen spelen tussen de
verschillende sociale economiebedrijven. Indien een bepaald werk, levering of dienst door
slechts één bedrijf uit de sociale economie kan worden verstrekt, is een voorbehoud niet
mogelijk. Het voorbehouden van een opdracht vormt immers geen algemene afwijking op de
geldende transparantie-, concurrentie- en niet-discriminatieregels. In dat kader wordt
opgemerkt dat uiteraard ook sociale economiebedrijven gelegen in het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest of in het Waals Gewest kunnen meedingen naar de opdracht.
Indien wat zal worden aangekocht niet als zodanig wordt aangeboden door de sociale
economie, is het soms aangewezen om de behoefte op een alternatieve wijze in te vullen of
op een functionele manier in het bestek te omschrijven. In sommige gevallen kan de
behoefte immers ook ingevuld worden door een alternatief dat wel wordt aangeboden
door de sociale economie.
Sociale werkplaatsen en sociale inschakelingsondernemingen zijn vaak (maar niet altijd)
eerder kleinschalige bedrijven. Ga daarom voor grotere opdrachten zeker eerst na of er
wel sociale werkplaatsen of sociale inschakelingsondernemingen met voldoende capaciteit
zijn om de opdracht uit te voeren. Het is dus niet voldoende om enkel na te gaan of het uit te
besteden werk, product of dienst kan worden verstrekt door de sociale economie. Daarnaast
moet worden nagegaan of de omvang van de opdracht wel een haalbare kaart is. Op de
pagina Ondernemingen van de website www.socialeeconomie.be is er een zoekmachine die
gekoppeld is aan een database waarin alle sociale economiebedrijven zijn ondergebracht.
5. Gebruik van de onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking
Indien er gebruik kan worden gemaakt van de onderhandelingsprocedure zonder
bekendmaking, kan een opdracht voorbehouden worden aan de sociale economie door
enkel bedrijven uit de sociale economie tot deelname uit te nodigen. Voor opdrachten
met een goed te keuren bedrag tot 85.000, exclusief btw, is de onderhandelingsprocedure
zonder bekendmaking algemeen toepasbaar zonder bijkomende voorwaarden. De
mogelijkheid om na de opening nog over de offertes te onderhandelen, biedt de nodige
flexibiliteit om de offertes - binnen de perken van het bestek - bij te stellen om tot een
oplossing te komen die zowel voor de aanbestedende overheid als voor de opdrachtnemer
maximaal werkbaar is. Wel is het van belang om er tijdens de onderhandelingen over te
waken dat de gelijkheid der inschrijvers gewaarborgd wordt.
Indien de goed te keuren uitgave niet hoger is dan 8500 euro, exclusief btw, kan de
opdracht worden gesloten via een aanvaarde factuur. Hoewel er ook wat deze opdrachten
betreft de verplichting bestaat om indien mogelijk verschillende potentiële deelnemers te
raadplegen, kan dit wel op informele wijze. De raadpleging van verschillende potentiële
5
deelnemers is dan ook niet aan vormvereisten onderworpen. Een eenvoudige telefonische
bevraging van enkele bedrijven of een vergelijking van enkele websites of catalogi kan
voldoende zijn als raadpleging.
Indien de goed te keuren uitgave niet hoger is dan 8500 euro, exclusief btw, kan de opdracht
dus op een eenvoudige wijze aan een sociale werkplaats of een sociale
inschakelingsonderneming worden gegund.
6. Belangrijke aandachtspunten bij het (deels) voorbehouden van
een opdracht
Vaak zijn bedrijven uit de sociale economie minder flexibel dan bedrijven uit de reguliere
economie. Doorgaans hebben ze een bepaalde aanpassingsperiode nodig om zich voor te
bereiden op het uitvoeren van een opdracht of kunnen ze de nodige capaciteit voor het
uitvoeren van de opdracht niet op korte termijn vrijmaken. Hou daarmee rekening wanneer
een opdracht wordt voorbehouden aan de sociale economie en bouw indien mogelijk de
nodige buffers in. Het voorzien in een iets langere indieningstermijn voor offertes, een
brugperiode tussen de gunning en de aanvang van de uitvoering en een wat ruimer bemeten
uitvoeringstermijn zijn in veel gevallen geen overbodige luxe.
Tijdens de uitvoering van de opdracht is het belangrijk om goed op te volgen of de
voorbehouden prestaties ook effectief door de sociale economie worden uitgevoerd.
Zeker in het geval een deel van de uitvoering van de opdracht is voorbehouden aan
programma’s voor beschermde arbeid, is het belangrijk om tijdens de uitvoering na te gaan
of de prestaties ook inderdaad door de sociale economie worden gepresteerd. Tijdens de
uitvoering kan ter controle gevraagd worden dat de opdrachtnemer d.m.v. facturen aantoont
dat het voorbehouden deel door het opgegeven sociaal economiebedrijf werd uitgevoerd.
Het voorbehouden van een opdracht aan de sociale economie biedt de overheid de garantie
dat de opdracht wordt uitgevoerd op een sociaal verantwoorde manier op het niveau van de
opdrachtnemer. Dergelijke handelswijze biedt daarentegen geen onmiddellijke waarborg
voor de milieu-impact en de sociale impact van de toeleveringsketen van de opdracht. De
denkoefening om te bepalen welke duurzaamheidscriteria er opgenomen kunnen worden,
moet ook bij voorbehouden opdrachten dus onverkort worden gemaakt.
6
7. Bijkomende informatie
Wie meer wil weten kan terecht op volgende webpagina’s:
 Op de website van de POD Maatschappelijke Integratie is de Leidraad voor sociale
clausules in overheidsopdrachten in België beschikbaar. Deze leidraad biedt een
overzicht van de mogelijkheden die art. 22 Wet Overheidsopdrachten van 15 juni 2006
biedt en gaat dieper in op juridische en praktische aandachtspunten. Daarnaast bevat
de leidraad ook een handige verklarende begrippenlijst in verband met de sociale
economie.
 Op de website van De Punt, een groeiplatform voor ondernemen met bijzondere
aandacht voor tewerkstellingscreatie, staat de handleiding ‘Sociaal Aanbesteden in de
groensector’. De handleiding kwam tot stand in het kader van het project van het
Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling "Samenwerking tussen de sociale
economie en de reguliere economie in de groensector" met De Punt als promotor.
Opdrachten voor groenbeheer zijn in veel gevallen geschikt om geheel of deels voor te
behouden aan de sociale economie.
 De website www.socialeeconomie.be bevat een uitgebreide hoeveelheid informatie
aangaande de sociale economie. Bijzonder handig is de zoekpagina die toelaat om per
product of dienst te zoeken of en hoeveel bedrijven van de sociale economie aanbieder
zijn.
 De Direction de l'Economie Sociale biedt informatie over de sociale economie in
Wallonië. Er zijn tevens Excel-tabellen houdende overzichten van de erkende sociale
economiebedrijven terug te vinden.
 De Directie Werkgelegenheidsbeleid en Meerwaardeneconomie van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest stelt alle informatie omtrent de sociale economie in Brussel ter
beschikking. Ook hier wordt een lijst met alle erkende sociale economiebedrijven ter
beschikking gesteld.
7