Handleiding voorbehouden opdrachten

/ Voorbehouden opdrachten
HANDLEIDING:
VOORBEHOUDENOPDRACHTEN
www.vlaanderen.be
1 ALGEMEEN
Art. 22 Wet Overheidsopdrachten laat toe om de toegang of (een deel van) de uitvoering van
overheidsopdrachten voor te behouden aan ondernemingen die de maatschappelijke en professionele
integratie van gehandicapten tot doel hebben. Door dit te doen kan u overheidsopdrachten gebruiken
als een krachtig strategisch beleidsinstrument om sociale inclusie en duurzame werkgelegenheid te
stimuleren.
Het voorbehouden van opdrachten kan zowel voor opdrachten binnen de klassieke als binnen de
speciale sectoren (zie art. 55 Wet Overheidsopdrachten).
In deze toelichting vindt u de meest essentiële informatie en modelclausules om een succesvol
voorbehoud te realiseren.
2 MOGELIJKHEDEN TOT VOORBEHOUD VOOR OPDRACHTEN
MET EN OPDRACHTEN ZONDER EUROPESE
BEKENDMAKINGSVERPLICHTING
Art. 22, §1 Wet Overheidsopdrachten bepaalt dat aanbestedende overheden de toegang tot de
gunningsprocedure kunnen reserveren voor sociale werkplaatsen (1) of de uitvoering ervan kunnen
reserveren in het kader van programma’s voor beschermde arbeid (2) indien de meerderheid van de
betrokken werknemers personen met een handicap zijn die wegens de aard of de ernst van hun
handicap geen beroepsactiviteit in normale omstandigheden kunnen uitoefenen.
In beide gevallen is het van belang dat de aankondiging, of bij ontstentenis daarvan een ander
opdrachtdocument (doorgaans het bestek of eventueel de selectieleidraad), melding maakt van de
toegangsreservatie.
2.1 VOORBEHOUD VAN DE TOEGANG AAN SOCIALE WERKPLAATSEN
Door de toegang tot de gunningsprocedure voor te behouden, krijgen enkel de ondernemingen die als
sociale werkplaats erkend zijn, toegang tot de opdracht. Een bijkomende voorwaarde houdt in dat de
meerderheid van de betrokken werknemers van de betrokken werkplaats personen met een handicap
zijn die wegens de aard of de ernst van hun handicap geen beroepsactiviteit in normale
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
pagina 2 van 10
Handleiding voorbehouden opdrachten
17.04.2014
omstandigheden kunnen uitoefenen1. Belangrijk is dat deze voorwaarde expliciet moet worden
opgenomen in de opdrachtdocumenten.
De memorie van toelichting bij art. 22 Wet Overheidsopdrachten beschrijft welke ondernemingen onder
de noemer ‘sociale werkplaats’ vallen. Het gaat om de ondernemingen erkend in het kader van:
 het besluit van de Vlaamse Regering van 17 december 1999 tot vaststelling van de
erkenningsvoorwaarden van de beschutte werkplaatsen
 het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 14 juli 1998 inzake sociale werkplaatsen. Dit
decreet werd echter opgeheven en vervangen door het decreet van 12 juli 2013 betreffende
maatwerk bij collectieve inschakeling (hierna: het Maatwerkdecreet).
 het besluit van de Waalse Regering van 7 november 2002 betreffende de voorwaarden van
erkenning en subsidiëring van de bedrijven voor aangepast werk
 het decreet van 4 maart 1999 van de Franse Gemeenschapscommissie betreffende de sociale
integratie van de gehandicapten en hun inschakeling in het arbeidsproces en de beschutte
werkplaatsen van de Duitstalige Gemeenschap erkend in het kader van de wet van 16 april 1963
betreffende de sociale reclassering van de mindervaliden.
Ondernemingen die niet beschikken over een geldige erkenning kunnen dus niet meedingen naar een
opdracht waarvan de toegang is gereserveerd voor sociale werkplaatsen. Ondernemingen uit andere
lidstaten die erkend zijn overeenkomstig een regelgeving van hun land van vestiging en ook aan de
voorwaarde m.b.t. het aandeel werknemers met een handicap voldoen, moeten echter ook toegelaten
worden tot de mededinging. Het uitsluitend reserveren van opdrachten voor nationale sociale
werkplaatsen zou immers strijdig zijn met het verdrag en de erin vervatte beginselen.
De aanbestedende overheid moet van alle kandidaten of inschrijvers nagaan of ze beschikken over een
geldige erkenning als sociale werkplaats. Het spreekt voor zich dat buitenlandse ondernemingen erkend
of geregistreerd kunnen zijn overeenkomstig een specifieke erkenningsregelgeving van hun land van
vestiging.
Daarnaast moet de aanbestedende overheid ook verifiëren of de meerderheid van de betrokken
werknemers van de onderneming personen met een handicap zijn die wegens de aard of de ernst van
hun handicap geen beroepsactiviteit in normale omstandigheden kunnen uitoefenen. Wat de Vlaamse
vormen van sociale werkplaatsen betreft, is 100% van de werknemers gecategoriseerd onder de
personen met een handicap volgens de Europese definitie. Meer concreet gaat het over personen met
een arbeidsbeperking, een categorie die specifiek door de VDAB wordt voorzien.
Wat sociale werkplaatsen betreft die erkend zijn overeenkomstig een erkenningsregelgeving die uitgaat
van één van de overige gewesten of een andere Europese lidstaat, moet ook geverifieerd worden of de
voorwaarde wordt voldaan. Mogelijk bevat de betrokken erkenningsregeling een algemeen geldende
bepaling houdende een verplichting om minstens 50% personen met een handicap tewerk te stellen.
Indien de betrokken regelgeving echter geen dergelijke verplichting omvat, zal de aanbestedende
Deze voorwaarde wordt in de toekomstige Wet Overheidsopdrachten sterk versoepeld. Enerzijds wordt de 50%-vereiste teruggebracht naar 30% en anderzijds
komen naast personen met een handicap ook kansarmen in aanmerking.
1
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
17.04.2014
Handleiding voorbehouden opdrachten
pagina 3 van 10
overheid moeten controleren of de concrete kandidaat of inschrijver al dan niet aan de voorwaarde
voldoet.
Om de toegang tot een opdracht voor te behouden, moet in de aankondiging en eventueel het bestek
volgende of een gelijkaardige clausule worden opgenomen:
“In overeenstemming met art. 22 §1 van de Wet Overheidsopdrachten van 15 juni 2006, wordt de
toegang tot de gunningsprocedure gereserveerd voor sociale werkplaatsen waarvan de meerderheid
van de betrokken werknemers personen met een handicap zijn die wegens de aard of de ernst van hun
handicap geen beroepsactiviteit in normale omstandigheden kunnen uitoefenen.”
Het voorbehoud moet ook worden vermeld in de aankondiging, of bij ontstentenis daarvan een ander
opdrachtdocument. Het elektronisch formulier in e-notification bevat hiervoor een specifiek aankruisvak.
2.2 RESERVERING VAN DE UITVOERING IN HET KADER VAN
PROGRAMMA’S VOOR BESCHERMDE ARBEID
Door de uitvoering van de opdracht te reserveren in het kader van programma’s voor beschermde
arbeid, worden bedrijven van de reguliere economie niet buitenspel gezet, maar wordt wel verzekerd
dat de opdracht, of een deel ervan, wordt uitgevoerd door ondernemingen die de maatschappelijke en
professionele integratie van gehandicapten tot doel hebben.
De aanbestedende overheid kan ervoor opteren om de uitvoering van de opdracht geheel of gedeeltelijk
voor te behouden. Indien slechts een deel van de uitvoering wordt voorbehouden, zijn de reguliere
economiebedrijven die meedingen in de praktijk doorgaans genoodzaakt om voor het voorbehouden
deel in onderaanneming een beroep te doen op programma’s voor beschermde arbeid. Reguliere
economiebedrijven die een ‘sociale afdeling’ of kader voor beschermde arbeid hebben, zijn schaars. Het
Maatwerkdecreet moet hier in de toekomst wel verandering in brengen.
De programma’s voor beschermde arbeid kaderen in een voorkeurstelsel van Europese oorsprong
(sheltered employment) dat bijdraagt tot de inschakeling of herinschakeling van mindervaliden in het
arbeidsproces. De voorwaarde dat de meerderheid van de betrokken werknemers personen met een
handicap moeten zijn die wegens de aard of de ernst van hun handicap geen beroepsactiviteit in
normale omstandigheden kunnen uitoefenen, is ook hier van toepassing.
Uit de offerte moet duidelijk blijken hoe de inschrijver zal verzekeren dat het voorbehouden deel
effectief zal uitgevoerd worden door een onderneming die aan de voorwaarden voldoet. Een
ondertekende verklaring van een sociaal economiebedrijf dat aan de bijkomende 50%-voorwaarde
voldoet om in onderaanneming het voorbehouden deel uit te voeren, kan daartoe volstaan.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
pagina 4 van 10
Handleiding voorbehouden opdrachten
17.04.2014
Indien slechts een deel van de uitvoering wordt voorbehouden, is het van belang om dit deel op een
heldere en eenduidige manier af te bakenen.
In de aankondiging en eventueel in het bestek moet de volgende, of een gelijkaardige, clausule
opgenomen worden om (een deel van) de uitvoering van de opdracht voor te behouden:
“Overeenkomstig artikel 22, §1 van de Wet Overheidsopdrachten van 15 juni 2006 wordt de uitvoering
(van het volgende deel / van de volgende delen) van de opdracht gereserveerd in het kader van
programma’s voor beschermde arbeid waarvan de meerderheid van de betrokken werknemers
personen met een handicap zijn die wegens de aard of de ernst van hun handicap geen
beroepsactiviteit in normale omstandigheden kunnen uitoefenen: (duidelijke omschrijving van het
voorbehouden deel).
Het is aangewezen om hier in het bestek nog het volgende aan toe te voegen:
“De inschrijver dient in zijn offerte aan te tonen hoe hij deze voorwaarde zal voldoen.
Indien het voorbehouden deel in onderaanneming zal uitgevoerd worden door programma’s voor
beschermde arbeid, moet een rechtsgeldig ondertekende verbintenis tot het uitvoeren van het
voorbehouden deel van deze onderneming aan de offerte worden toegevoegd.
Indien het voorbehouden deel wordt uitgevoerd door eigen werknemers, moet in de offerte duidelijk
worden aangetoond dat de meerderheid van de betrokken werknemers personen met een handicap zijn
die wegens de aard of de ernst van hun handicap geen beroepsactiviteit in normale omstandigheden
kunnen uitoefenen. De inschrijver kan dit bijvoorbeeld doen door aan te tonen dat zijn bedrijf beschikt
over een maatwerkafdeling die aan de gestelde voorwaarden voldoet.”
Het voorbehoud moet ook worden vermeld in de aankondiging, of bij ontstentenis daarvan een ander
opdrachtdocument. Het elektronisch formulier in e-notification bevat hiervoor een specifiek aankruisvak.
3 MOGELIJKHEDEN TOT VOORBEHOUD ENKEL VOOR
OPDRACHTEN ZONDER EUROPESE
BEKENDMAKINGSVERPLICHTING
Art. 22, §2 Wet Overheidsopdrachten bepaalt dat aanbestedende overheden de toegang tot de
gunningsprocedure kunnen reserveren voor sociale inschakelingsondernemingen.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
17.04.2014
Handleiding voorbehouden opdrachten
pagina 5 van 10
Sociale inschakelingsondernemingen worden - althans in de betekenis van de Wet Overheidsopdrachten
- niet als ‘sociale werkplaats’ gecatalogeerd. Sociale inschakelingsondernemingen zijn de bedrijven
bedoeld in artikel 59 van de wet van 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor
werkgelegenheid 1998 en houdende diverse bepalingen. Uit de beschrijving in art. 59 van voormelde wet
van 26 maart 1999 blijkt dat de criteria voor sociale inschakelingsondernemingen over het algemeen wat
minder stringent zijn dan de criteria voor de meeste regelingen voor sociale werkplaatsen.
Ondernemingen die aan gelijkaardige voorwaarden voldoen in hun land van vestiging, moeten ook
worden toegelaten.
Om de toegang tot een opdracht voor te behouden, moet in de aankondiging en eventueel het bestek
volgende of een gelijkaardige clausule worden opgenomen:
“In overeenstemming met art. 22 §2 van de Wet Overheidsopdrachten van 15 juni 2006 wordt de
toegang tot de gunningsprocedure gereserveerd voor sociale inschakelingsondernemingen zoals
gedefinieerd in artikel 59 van de wet van 26 maart 1999.”
4 BEPALEN OF EEN OPDRACHT GESCHIKT IS OM GEHEEL OF
DEELS VOOR TE BEHOUDEN AAN SOCIALE WERKPLAATSEN OF
PROGRAMMA’S VOOR BESCHERMDE ARBEID
De aanbestedende overheid moet onderzoeken of de opdracht (of het deel van de opdracht) die ze wil
voorbehouden daartoe geschikt is.
In eerste instantie moet ze nagaan of wat ze wenst uit te besteden wel beschikbaar is op de markt van
de sociale werkplaatsen, de programma’s voor beschermde arbeid en de sociale
inschakelingsondernemingen. Over het algemeen liggen de opportuniteiten bij eerder eenvoudig en
repetitief werk. Een aantal klassieke voorbeelden zijn het verpakken van goederen, groenbeheer en onderhoud en sommige afbraakwerken. Daarnaast heeft deze markt echter nog heel wat meer in zijn
mars. Op de website www.socialeeconomie.be kan voor heel wat sociale werkplaatsen, programma’s
voor beschermde arbeid en sociale inschakelingsondernemingen worden nagegaan hoe het totale
marktaanbod er precies uitziet en kan ook gericht worden gezocht naar concrete ondernemingen die
het werk, de levering of de dienst aanbieden. Ook de andere gewesten bieden soortgelijke instrumenten
aan (zie verder punt 6).
Hou er wel rekening mee dat er voldoende concurrentie moet kunnen spelen tussen de verschillende
sociale werkplaatsen, programma’s voor beschermde arbeid en sociale inschakelingsondernemingen.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
pagina 6 van 10
Handleiding voorbehouden opdrachten
17.04.2014
Indien een bepaald werk, levering of dienst door slechts één onderneming kan worden verstrekt, is een
voorbehoud niet mogelijk. Het voorbehouden van een opdracht vormt immers geen algemene afwijking
op de geldende transparantie-, concurrentie- en niet-discriminatieregels. In dat kader wordt opgemerkt
dat uiteraard ook sociale werkplaatsen, programma’s voor beschermde arbeid en sociale
inschakelingsondernemingen gelegen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of in het Waals Gewest
kunnen meedingen naar de opdracht.
Indien wat zal worden aangekocht niet als zodanig wordt aangeboden door sociale werkplaatsen,
programma’s voor beschermde arbeid en sociale inschakelingsondernemingen, is het soms aangewezen
om de behoefte op een alternatieve wijze in te vullen of op een functionele manier in het bestek te
omschrijven. In sommige gevallen kan de behoefte immers ook ingevuld worden door een alternatief dat
wel wordt aangeboden door sociale werkplaatsen, programma’s voor beschermde arbeid of sociale
inschakelingsondernemingen.
Sociale werkplaatsen, programma’s voor beschermde arbeid en sociale inschakelingsondernemingen zijn
vaak (maar niet altijd) eerder kleinschalige bedrijven. Ga daarom voor grotere opdrachten zeker eerst na
of er wel ondernemingen met voldoende capaciteit zijn om de opdracht uit te voeren. Het is dus niet
voldoende om enkel na te gaan of het uit te besteden werk, product of dienst kan worden verstrekt
door de betrokken ondernemingen. Daarnaast moet worden nagegaan of de omvang van de opdracht
wel een haalbare kaart is. Op de pagina “ondernemingen” van de website www.socialeeconomie.be is er
een zoekmachine die gekoppeld is aan een database waarin alle sociale werkplaatsen, programma’s voor
beschermde arbeid en sociale inschakelingsondernemingen zijn ondergebracht.
5 GEBRUIK VAN DE ONDERHANDELINGSPROCEDURE ZONDER
BEKENDMAKING
Indien er gebruik kan worden gemaakt van de onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking, kan een
opdracht voorbehouden worden aan sociale werkplaatsen, programma’s voor beschermde arbeid en
sociale inschakelingsondernemingen door enkel dergelijke ondernemingen tot deelname uit te nodigen.
Voor opdrachten met een goed te keuren bedrag tot 85.000, exclusief btw, is de
onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking algemeen toepasbaar zonder bijkomende
voorwaarden. De mogelijkheid om na de opening nog over de offertes te onderhandelen, biedt de nodige
flexibiliteit om de offertes - binnen de perken van het bestek - bij te stellen om tot een oplossing te
komen die zowel voor de aanbestedende overheid als voor de inschrijver maximaal werkbaar is. Wel is
het van belang om er tijdens de onderhandelingen over te waken dat de gelijkheid der inschrijvers
gewaarborgd wordt.
Indien de goed te keuren uitgave niet hoger is dan 8500 euro, exclusief btw, kan de opdracht worden
gesloten via een aanvaarde factuur. Hoewel er ook wat deze opdrachten betreft de verplichting bestaat
om indien mogelijk verschillende potentiële deelnemers te raadplegen, kan dit wel op informele wijze.
De raadpleging van verschillende potentiële deelnemers is dan ook niet aan vormvereisten
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
17.04.2014
Handleiding voorbehouden opdrachten
pagina 7 van 10
onderworpen. Een eenvoudige telefonische bevraging van enkele bedrijven of een vergelijking van
enkele websites of catalogi kan voldoende zijn als raadpleging.
Indien de goed te keuren uitgave niet hoger is dan 8500 euro, exclusief btw, kan de opdracht dus op
een eenvoudige wijze aan sociale werkplaatsen, programma’s voor beschermde arbeid of sociale
inschakelingsondernemingen worden gegund.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
pagina 8 van 10
Handleiding voorbehouden opdrachten
17.04.2014
6 BELANGRIJKE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET (DEELS)
VOORBEHOUDEN VAN EEN OPDRACHT
Vaak zijn de betrokken ondernemingen minder flexibel dan bedrijven uit de reguliere economie.
Doorgaans hebben ze een bepaalde aanpassingsperiode nodig om zich voor te bereiden op het uitvoeren
van een opdracht of kunnen ze de nodige capaciteit voor het uitvoeren van de opdracht niet op korte
termijn vrijmaken. Hou daarmee rekening wanneer een opdracht wordt voorbehouden aan sociale
werkplaatsen, programma’s voor beschermde arbeid en sociale inschakelingsondernemingen en bouw
indien mogelijk de nodige buffers in. Het voorzien in een iets langere indieningstermijn voor offertes, een
brugperiode tussen de gunning en de aanvang van de uitvoering en een wat ruimer bemeten
uitvoeringstermijn zijn in veel gevallen geen overbodige luxe.
Tijdens de uitvoering van de opdracht is het belangrijk om goed op te volgen of de voorbehouden
prestaties ook effectief door sociale werkplaatsen, programma’s voor beschermde arbeid en sociale
inschakelingsondernemingen worden uitgevoerd. Zeker in het geval een deel van de uitvoering van de
opdracht is voorbehouden aan programma’s voor beschermde arbeid, is het belangrijk om tijdens de
uitvoering na te gaan of de prestaties ook inderdaad worden gepresteerd door een onderneming die
aan de voorwaarden voldoet (in onderaanneming of door een maatwerkafdeling). Tijdens de uitvoering
kan ter controle gevraagd worden dat de opdrachtnemer d.m.v. facturen aantoont dat het
voorbehouden deel door de opgegeven sociale werkplaats, sociale inschakelingsondernemingen of het
opgegeven programma voor beschermde arbeid werd uitgevoerd.
Het voorbehouden van een opdracht biedt de overheid de garantie dat de opdracht wordt uitgevoerd
op een sociaal verantwoorde manier op het niveau van de opdrachtnemer. Dergelijke handelswijze
biedt daarentegen geen onmiddellijke waarborg voor de milieu-impact en de sociale impact van de
toeleveringsketen van de opdracht. De denkoefening om te bepalen welke duurzaamheidscriteria er
opgenomen kunnen worden, moet ook bij voorbehouden opdrachten dus onverkort worden gemaakt.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
17.04.2014
Handleiding voorbehouden opdrachten
pagina 9 van 10
7 BIJKOMENDE INFORMATIE
Wie meer wil weten kan terecht op volgende webpagina’s:
 De website www.socialeeconomie.be bevat een uitgebreide hoeveelheid informatie aangaande de
sociale economie. Bijzonder handig is de zoekpagina die toelaat om per product of dienst te
zoeken of en hoeveel aanbieders er zijn.
 De Direction de l'Economie Sociale biedt informatie over de sociale economie in Wallonië. Er zijn
tevens Excel-tabellen houdende overzichten van de erkende sociale economiebedrijven terug te
vinden.
 De Directie Werkgelegenheidsbeleid en Meerwaardeneconomie van het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest stelt alle informatie omtrent de sociale economie in Brussel ter beschikking. Ook hier
wordt een lijst met alle erkende sociale economiebedrijven ter beschikking gesteld.
Opgelet, het gegeven dat een onderneming terug te vinden is op deze websites houdt nog geen garantie
in dat deze onderneming ook voldoet aan de voorwaarde die bepaalt dat de meerderheid van de
betrokken werknemers personen met een handicap moeten zijn die wegens de aard of de ernst van hun
handicap geen beroepsactiviteit in normale omstandigheden kunnen uitoefenen.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
pagina 10 van 10
Handleiding voorbehouden opdrachten
17.04.2014