36_41_BERG02_T_ Vanoise_D.indd

thema GEOLOGISCH WONDERLAND ALPEN
PARC NATIONAL DE LA VANOISE
Wie in de Franse Savoie door het
P
nationaal park van de Vanoise
wandelt, geniet nog meer van de
omgeving door op de structuur van
het landschap te letten. Gips, schist,
serpentiniet … Het is chaotische
complexiteit en schoonheid in één.
TEKST & FOTO’S KARIN ANEMA
Een verrassende
CHAOS
aan gesteente
36
BERGEN magazine
ralognan-la-Vanoise (1800 meter) is
een mooie entree naar de 250 kilometer bergpaden in het Parc national de la Vanoise. Wandelend langs
hooiweiden met onder meer een mooie
blauwe distel die hier chardon bleu wordt
genoemd, bereiken we het gehucht La Montagne. Nakomelingen van de oorspronkelijke bewoners hebben de huizen gerestaureerd. Zoals Loulou. Hij was de eerste
beheerder van het nationaal park, dat in
1963 werd opgericht om de steenbokken en
de bijna uitgestorven lammergier te beschermen. Bij het snijden van een beaufortkaas
vertelt hij over het bouwen van de eerste
refuges, de regels die geleidelijk werden ingevoerd en de beklimming van de meer dan
3500 meter hoge toppen. Loulou vertelt ook
over de Route du Sel (GR 55) van Pralognan
via Termignon tot Turijn. Over dit vijf eeuwen oude handelspad brachten handelaren
op muilezels het zout van de Tarentaise
naar Italië. “Mijn oom maakte nog in de
jaren ’50 met zijn rugzak de tocht naar de
Italiaanse grens om zout te ruilen voor rijst.”
We lopen verder en plukken jeneverbes
voor de choucroute. En dan ineens staan we
op de Crête du Mont Charvet. Puur gips.
Dat komt vaker voor, zeker bij breuken,
zoals op een col. Maar slechts op enkele
plaatsen, zoals op de Crête du Mont Charvet, is het massief aanwezig. Een gipsen
landschap verandert snel, want jaarlijks
verdwijnt er drie centimeter gips! 1 centimeter lost op (1 liter water lost 2 gram
Ù In het gebied boven Aussois
zijn heel duidelijk de verschillende
aardlagen te onderscheiden.
BERGEN magazine
37
thema GEOLOGISCH WONDERLAND ALPEN
Ù Crête du Mont
Charvet: een kam van
massief gips, geërodeerd in een chaotisch landschap van
dolines.
Le Monal
(1874 m), een oud
zomerdorp met
cultuurhistorische
relicten.
Ü
Gneiss met stukjes
kwarts.
ß
Cargneule:
sponsachtige steen,
opgebouwd uit verschillende gesteenten.
Ú
calciumsulfaat op) en 2 centimeter verdwijnt door erosie. Een bekend grapje in
deze omgeving is de waarschuwing de pastis niet met water te mengen, gezien het
sulfaat in het water.
Door de extreme erosie is een sprookjesachtig landschap ontstaan met messcherpe
vormen en talloze dolines, die onderin fraai
begroeid zijn of vol liggen met sneeuw. De
kam lijkt wel een verzameling ruïnes. De
chaos ter plekke is zo verrassend, dat ik pas
in tweede instantie in de diepte Pralognan
zie liggen: een vlakke cirkel, omgeven door
steile bergen. Het is de bodem van een
in beweging geweest. Serge: “Dus is het
ingewikkeld om te onderzoeken. Vijftig
jaar geleden gingen geologen dit soort prealpiene gebergte liever uit de weg. De aandacht ging in de jaren zeventig vooral uit
naar onderzoek in de Himalaya. Maar
inmiddels hebben we de Vanoise in kaart
gebracht. Mij heeft het massief altijd gefascineerd. Ik ben nieuwsgierig om de extreem
grote dynamiek te begrijpen. Lagen zijn
over elkaar geschuurd, hebben zich de ene
kant op gevouwen en vervolgens de andere
kant op, zijn verbogen en gebroken. Het
gebergte wandelt van oost naar west en ook
Een gipsen landschap verandert snel.
Jaarlijks verdwijnt drie centimeter
lagune die hier 250 miljoen jaar geleden
lag. De meer dan 450 miljoen jaar oude
pre-alpiene rotsen zijn later overdekt met
alpiene rotsen.
De bergen lezen
“In de Vanoise kun je dezelfde geologische
verschijnselen vinden als elders in de
Alpen. Het verschil is dat de geologie van
de Vanoise extreem gecompliceerd is, waardoor er een grote rijkdom aan landschappen is ontstaan”, zegt geoloog Serge Foudral, een gepensioneerde hoogleraar aan de
Université de Savoie en lid van het wetenschappelijke team van het park. Geen rots
in de Vanoise is ontsnapt aan metamorfoses, plooiingen en verplaatsingen. Het
gebergte is met zijn gesteente in verschillende cycli honderden miljoenen jaren lang
38
BERGEN magazine
ren op dit breken van het brood.”
Serges familienaam, Foudral, komt uit Italië.
Veel Fransen in de Savoie hebben een Italiaanse naam, omdat deze streek vóór 1861 bij
Italië hoorde. Italië is sterk aanwezig in de
Vanoise. In traditionele feesten. In het interieur van kerken. In het dialect. In het eten.
Pâte tarentaise, crozets: kleine stukjes pasta,
met de vingertop gemaakt. Ook de Dolin Vermouth uit Chambéry (op basis van witte
Savoiewijnen en dertig alpenplanten) en vermouth uit Turijn hebben alles met elkaar te
maken. De Col du Mont Cenis is de trait
d’union tussen beide landen. Tot eind negentiende eeuw werd de pas lopend overgestoken. In die tijd bedacht een Engelsman –
een van de eerste toeristen – een speciale
houten slee (ramasse), die tegen betaling passagiers razendsnel van de col naar beneden
bracht.
nog eens omhoog. Een paar millimeter per
jaar, of meer. Soms is het één grote beweging geweest, soms zijn het microbewegingen. Rotsblokken kunnen soms van vijfhonderd kilometer verderop komen. De
microscoop en het vergrootglas geven uiteindelijk uitsluitsel over de ontstaansgeschiedenis.”
Al pratend zijn we in Le Monal (1874 m)
beland, een pittoresk oud zomerdorp, waar
de beek als natuurlijke koelkast fungeert en
stenen lang geleden rechtop zijn gezet als
omheining van de weiden. Serge wijst op
een grote bakoven op een erf. “Bewoners
bakten gemeenschappelijk hun brood. Ze
bewaarden het drie maanden lang op open
zolders. Het steenharde brood brak je en
werd in de soep weer eetbaar. Casse-croute –
het woord voor picknick – is terug te voeBERGEN magazine
39
thema GEOLOGISCH WONDERLAND ALPEN
De groene kleur van serpentijn in
het gesteente verraadt dat er nog
oud oceanisch materiaal in zit
Een treintunnel, zoals de tegenwoordige
Tunnel de Fréjus, leek compleet onmogelijk.
In het dorp komen we twee Fransen tegen.
Gisteren hebben ze bij het dorp Sainte-Foy
Tarentaise, net buiten het park, rotsen
opgeblazen om skipistes te maken. “Hard
gesteente: schiste noir. Maar soms is het tuf,
een sponsachtige steen. Dat is onmogelijk
op te blazen, het lijkt wel van elastiek, de
energie gaat in de steen zitten in plaats van
eruit te komen.”
Zijdezachte schist en groen
serpentiniet
Geoloog Serge wijst hen er op dat het eigenlijk geen tuf is, maar dat het cargneule of cornieule heet. “Het is een mix van gesteenten
en zo licht dat het niet opgeblazen kan
worden. Daarom vind je deze poreuze steen
rond de ramen van kerken en kastelen.’
Aan de overkant van het dal verschijnen
drie gletsjers uit de oplossende wolken. Ze
zijn onderdeel van een plateau met twintig
kilometer aan gletsjers. Nog verder vang ik
een glimp op van de Grand Casse (3852
meter) en de Dent Parraché. Ik vraag Serge
hoe deze rotsen, ontstaan uit de diepte van
de oceaan, ooit bergen konden worden van
meer dan 3500 meter hoog.
Voor het antwoord daarop rijden we met de
auto naar de oostelijke kant van de
Vanoise. Even later staan we op de Col de
l’Iseran (2770 m) met een weids uitzicht
waardoor je goed ziet hoezeer de Vanoise
een mix is van heel diverse geologische
gesteentes. De oostelijke bergformaties
glanzen je tegemoet: schistes lustrés. 190 tot
100 miljoen jaar geleden is dit zijdezachte
schistgesteente ontstaan. In die tijd ondergingen de rosten een intense metamorfose.
Ze vouwden over elkaar heen en schoven
verder. Vervolgens gingen er nog tientallen
miljoenen jaren overheen voordat het huidige reliëf er was.
Vanuit Bonneval-sur-Arc lopen we naar
Plan des Evettes. De vallei van de Arc illustreert hoe de gletsjers, ontstaan in de laatste tweeënhalf miljoen jaren, diepe sporen
in het landschap hebben achtergelaten. Als
een bulldozer hebben ze de valleien uitgeslepen, verdiept en verbreed. Vanaf het pad
is de schiste lustré op de bergflanken verblindend. Ineens vallen de zeegroene stenen op
het pad op. De groene kleur van serpentijn
in het gesteente verraadt dat er nog oud
oceanisch materiaal in zit. Het gesteente
serpentiniet is geliefd voor een marmeren
vloer of voor in de keuken.
In de Cirque des Évettes ligt een aantal aaneengesloten morenen. In de laatste eeuw is
de gletsjer 25 meter dunner geworden. Ter
vergelijking: de Grand Motte-gletsjer is in
veertig jaar meer dan honderd meter korter
geworden. “We maken ons zorgen over het
voortbestaan van de Alpen”, bekent Nathalie
Cayla, lid van het wetenschapsteam van het
nationaal park. “Door het terugtrekken van
de gletsjers vallen rotsen naar beneden, zijn
er aardverschuivingen en modderstromen.
Tegelijkertijd worden er meren geboren.”
In de vlakte is een Fransman genepy* aan
het verzamelen voor de beroemde gelijknamig berglikeur. Wekenlang heeft hij de
beheerder van de Refuge des Evettes gebeld
om te informeren of de plantjes al in bloei
staan. “Toch zijn Italianen me net voor
geweest.” Het basisrecept voor de likeur is
eenvoudig: doe in een literfles 40 klontjes
suiker, 40 takjes genepy, vul aan met 40°
fruitalcohol en laat 40 dagen staan. Takjes
eruit en santé!
Eenmaal weer beneden in Bonneval rijden
we door naar het dorp Bessans, dat in een
opvallend vlakke gletsjervallei ligt. Waren
de huizen in Bonneval opgetrokken uit stenen, in Bessans zijn de muren gepleisterd
met het gips uit de bergen. Op de daken ligt
loze – dikke leistenen die per stuk tussen
de vijftig en de honderd kilo wegen.
We verlaten het nationaal park van de
Vanoise via de Col de la Madeleine, waar de
enorme rotsblokken in de vallei stil getuigen van de laatste glaciale fase, 115.000 tot
10.000 jaar geleden. De rotsblokken zijn
met de gletsjer naar beneden gekomen. Ik
moet denken aan de uitspraak van Serge
dat rotsblokken hier van vijf honder kilometer verder weg kunnen komen. Hoe
meer je van de geologie van de Vanoise ontdekt, hoe meer je beseft dat het landschap
voortdurend in beweging blijft. n
[email protected]
ß Wandelen
op de
Crête du Mont
Charvet: messcherp,
met links en rechts
de uitgesleten gipsen
graat.
Ù Gneis met zwarte
en witte mica.
BERGWIJZER
Het Parc national de la Vanoise ligt in het hart
van de Alpen, tussen de Maurienne, de Tarentaise en het nationaal park van de Gran Paradiso in Italië. Het is het oudste nationaal park
van Frankrijk. De topografie, geomorfologie,
flora en fauna zijn bijzonder gevarieerd. Te midden van alpenweiden, valleien, gletsjers en
bergmeertjes, steken ruim honderd toppen
hoger dan 3000 meter.
BESTE PERIODE
Medio juni– medio september
VERVOER
Met de TGV tot Modane (Parijs-Modane is
4 uur), www.voyages-sncf.com . Er is een
on­regelmatige busverbinding met Termignon.
Pralognan en Aussois kun je het beste met de
eigen auto doen.
Naar de beginpunten van verschillende wandelroutes rijden navettes (pendelbusjes). Zie:
www.parcnational-vanoise.fr/fr/randonneesvanoise/acces-departs-randonnees.html
SLAPEN
Je bent in toeristisch gebied, dus er zijn overnachtingsmogelijkheden in alle soorten en
maten. Aanraders zijn:
• Fort Marie Christine – gîte d’étappe in een
oud fort in Aussois, bij een parkingang,
www.fort-mariechristine.com
• Le Petit Bonheur – gîte d’étappe, petit­bonheur.
bessans.free.fr
• Epicea Lodge – www.epicealodge.com
40 BERGEN magazine
• Refuge Le Monal – www.le-monal.com
• Refuge Plan Sec – www.plansec.refugesvanoise.com
Binnen de grenzen van het nationaal park ben je
aangewezen op een van de (on)bemande
hutten. Reserveren is ’s zomers verstandig.
Zie: www.refuges-vanoise.com en www.parc­
national-vanoise.fr
BERGREDDING
0479051188 en 112.
BERGGIDSEN
Bureau des Guides Pralognan-la-Vanoise –
www.guides-pralognan.com
Guides & accompagneurs de Savoie
Maurienne – www.guides-savoie.com
ONZE TIPS
Pralognan biedt legio bergsportactiviteiten:
parapenten, klettersteigen, mountainbiken.
Aussois heeft ook genoeg te bieden, zoals
kletter­steigen, rotsklimmen, de Sentiers de
l’Esseillon langs een fortenlinie. Verder is er het
Parc Archéologique des Lozes.
KAARTEN
Carte de randonnées A1-Pays du Mont-Blanc,
Rando Éditions, 1:50.000. Met wandel- en
mountainbikeroutes en culturele bezienswaardigheden.
Carte de randonnée 3633 ET Tignes/Val-d’Isere/
Haute Maurienne /PN de la Vanoise en 3534 OT
Les Trois Vallées/Modane/PN de la Vanoise, IGN,
1: 25.000
* Genepy is de verzamelnaam voor planten uit de Artemisia-familie.
Visages des alpes, structure et évolution géodynamique, Commission de la Carte Géologique
du Monde. Geologische kaart, te bestellen via
www.ccgm.org
LEESTIPS
Guide géologique du Parc national de la Vanoise
– Itinéraires de découverte, Jean-Paul Rampnoux
en Jacques Debelmas, BRGM Editions.
Vanoise – les plus beaux circuits de randonée,
Christophe Gatti en Jean Pierre Martinot, Glénat
2005, ISBN 2723444252
Entre alpages et glaciers – 120 sommets pour
randonneurs, Marie-Claire et James Merel,
ISBN 9782951003422
Les Sentiers d’Emilie en Tarentaise, Jérôme
Ballet, Rando Éditions, ISBN 9782841822485.
25 wandelingen voor kinderen.
MEER WETEN?
www.parcnational-vanoise.fr – met multi­
functionele interactieve kaart.
www.savoie-mont-blanc.com
www.haute-maurienne.com
www.savoie-tarentaise.com
www.aussois.com
www.pralognan.com
Op Bergwijzer.nl/Bergenmagazine2014-2 kun je een aantal tochten door
de Vanoise vinden.
BERGEN magazine 41