Profielonderzoek zorgvragers uit de psychiatrie

Profielonderzoek zorgvragers uit psychiatrie
Sofie Heymans
Projectleiding: Catherine Molleman
Studiecel Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap
Profielonderzoek aanvragers uit psychiatrie
Inleiding ...................................................................................................................5
Situering ................................................................................................................5
Stuurgroep .............................................................................................................5
Onderzoeksopzet......................................................................................................5
Samenstelling onderzoeksgroep en steekproef ..................................................................6
Enkele leestips… ......................................................................................................8
Profielanalyse zorgvragers uit psychiatrie ..........................................................................9
1 Algemene Analyses.................................................................................................9
1.1
Psychiatrische woonvorm .................................................................................9
1.2
Profielgegevens (Wie zijn de zorgvragers uit psychiatrie?) ........................................9
1.2.1
Geslacht ..................................................................................................9
1.2.2
Leeftijd ................................................................................................. 10
1.2.3
Provincie................................................................................................ 10
1.2.4
Handicap................................................................................................ 11
1.2.4.1 Volgens handicapcode................................................................................ 12
1.2.4.2 Volgens stoorniscode ................................................................................. 16
1.2.5
Leeftijd van manifesteren van de handicap...................................................... 17
1.2.6
Stoornis ................................................................................................. 18
1.2.6.1 Beschrijving van de stoornissen bij personen met een licht verstandelijke handicap.... 20
1.2.6.2 Beschrijving van de stoornissen bij personen met een matig verstandelijke handicap .. 21
1.2.7
Dominante problematiek ............................................................................ 22
1.2.8
Psychiatrische stoornis? .............................................................................. 24
1.2.9
Verbetering mogelijk? ................................................................................ 25
1.2.10 Uitbehandelde problematiek?....................................................................... 25
1.2.11 Niveau van functioneren............................................................................. 26
1.2.11.1 Intelligentiequotiënt ................................................................................. 26
1.2.11.2 Barthelscore ........................................................................................... 27
1.2.11.3 Global Assessment of Functioning (GAF).......................................................... 29
1.2.11.4 Adaptieve vaardigheden ............................................................................. 29
1.2.11.5 Schools niveau ......................................................................................... 30
1.2.11.6 Tewerkstelling ......................................................................................... 30
1.2.12 Anamnestische gegevens ............................................................................ 31
1.2.12.1 School ................................................................................................... 31
1.2.12.2 Werk ..................................................................................................... 32
1.2.12.3 Levensgebeurtenissen ................................................................................ 33
1.2.12.4 Contacten met familieleden, vrienden en kennissen........................................... 33
1.2.12.5 Strafbare feiten in het verleden? .................................................................. 33
1.3
Huidige omkadering (Wat hebben ze?) ............................................................... 34
1.3.1
Woonsituatie op het ogenblik van de aanvraag.................................................. 34
1.3.2
Dagbesteding op het ogenblik van de aanvraag ................................................. 35
1.3.3
Psychiatrische opvang ................................................................................ 36
1.3.3.1 Duur ..................................................................................................... 36
1.3.3.2 Frequent in en uit?.................................................................................... 39
1.3.3.3 Woonvorm vóór verblijf in psychiatrie ............................................................ 40
1.3.4
Huidige aanbod ........................................................................................ 40
2
1.3.4.1 Aanbod begeleiding, training, behandeling ...................................................... 40
1.3.4.2 Gebruik van psychofarmaca ......................................................................... 41
1.4
Gewenste ondersteuning (Wat willen ze?) ........................................................... 42
1.4.1
Zorgvragen ............................................................................................. 42
1.4.1.1 Soort vraag ............................................................................................. 42
1.4.1.2 Doelgroep............................................................................................... 43
1.4.1.3 Datum aanvraag ....................................................................................... 44
1.4.1.4 Motivatie................................................................................................ 44
1.4.1.5 Zorgvraag en specifieke deelgroepen ............................................................. 45
1.4.2
Ondersteuningsvragen................................................................................ 47
1.5
Hoe dringend is hun zorgvraag? ........................................................................ 48
1.5.1
Urgentiecode (UC) en verklaring urgentie ........................................................ 48
1.5.1.1 Urgentiecodering bij zorgvragers uit de totale groep .......................................... 48
1.5.1.2 Urgentiecodering bij zorgvragers uit de steekproef ............................................ 51
1.6
Inschrijvingsprocedure bij aanvraag .................................................................. 54
2 Analyses per deelgroep ......................................................................................... 54
2.1
Zorgvragers uit psychiatrische verzorgingstehuizen................................................ 54
2.1.1
Profielgegevens........................................................................................ 55
2.1.1.1 Geslacht ................................................................................................ 55
2.1.1.2 Leeftijd ................................................................................................. 55
2.1.1.3 Handicap................................................................................................ 56
2.1.1.4 Stoornis ................................................................................................. 57
2.1.1.5 Dominante problematiek ............................................................................ 58
2.1.2
Opnameduur in psychiatrie.......................................................................... 59
2.1.3
Woonvorm vóór opname in de psychiatrie........................................................ 59
2.1.4
Zorgvraag ............................................................................................... 60
2.2
Zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen ........................................................ 60
2.2.1
Profielgegevens........................................................................................ 60
2.2.1.1 Geslacht ................................................................................................ 60
2.2.1.2 Leeftijd ................................................................................................. 60
2.2.1.3 Handicap................................................................................................ 61
2.2.1.4 Stoornis ................................................................................................. 62
2.2.1.5 Dominante problematiek ............................................................................ 63
2.2.2
Opnameduur in psychiatrie.......................................................................... 64
2.2.3
Woonvorm vóór opname in de psychiatrie........................................................ 65
2.2.4
Zorgvraag ............................................................................................... 65
2.3
Volgens opnameduur in psychiatrie ................................................................... 65
2.3.1
Minder dan vijf jaar .................................................................................. 65
2.3.2
Zes tot tien jaar ....................................................................................... 66
2.3.3
Elf tot twintig jaar .................................................................................... 67
2.3.4
Meer dan twintig jaar ................................................................................ 68
2.3.5
Ernstige gedragsstoornissen ......................................................................... 69
2.3.6
Psychiatrische opvangvorm.......................................................................... 69
2.4
Lang wachtenden......................................................................................... 70
2.4.1
Handicap................................................................................................ 70
2.4.2
Psychiatrische stoornis ............................................................................... 71
2.4.3
Psychiatrische opvangvorm.......................................................................... 71
2.4.4
Aanwezigheid van ernstige gedragsstoornissen .................................................. 71
2.4.5
Zorgvraag ............................................................................................... 71
2.5
Zorgvragen van personen met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap of licht
verstandelijke handicap met bijkomend enkel psychische problematiek of ernstige
gedragsproblemen .................................................................................................. 72
2.6
Zorgvragen van personen met een enkelvoudig matig verstandelijke handicap of matig
verstandelijke handicap met bijkomend enkel psychische problematiek of ernstige
gedragsproblemen .................................................................................................. 74
2.7
Zorgvragers met enkel een psychische problematiek of ernstige gedragsproblemen........ 75
3
3
Conclusies en beleidsaanbevelingen .......................................................................... 76
3.1
Wie zijn de zorgvragers uit psychiatrie?.............................................................. 76
3.2
Waar horen zorgvragers uit de psychiatrie thuis? .................................................. 77
3.3
Wie zijn de zorgvragers die reeds langdurig in de psychiatrie verblijven?..................... 78
3.4
Doorstroming: een probleem ........................................................................... 79
3.5
Nood aan preventie ...................................................................................... 81
3.6
Zorgvragers uit psychiatrie: werk aan de winkel! .................................................. 82
4 Referenties ........................................................................................................ 83
5 Bijlagen ............................................................................................................ 84
5.1
Bijlage 1: Analyse handicap volgens handicapcode bij zorgvragers uit de steekproef....... 84
5.2
Bijlage 2: Stuurgroep .................................................................................... 86
4
Inleiding
Situering
Bij de gegevensopvolging van de Centrale Registratie van Zorgvragen (CRZ) werd vastgesteld dat een
aantal personen op de CRZ staan die in een psychiatrische voorziening verblijven. In de uitvoeringsrichtlijnen zorgregie van november 2007 heeft het Vlaams Agentschap voor Personen met een
Handicap (VAPH) aan deze groep een duidelijk lagere prioriteit toegekend, vanuit de redenering dat
de betrokkenen reeds een vorm van opvang genieten (en er voorrang dient gegeven te worden aan
personen die geen enkele vorm van opvang genieten). Bovendien is het niet altijd duidelijk in
hoeverre het gaat om personen die eigenlijk vooral psychiatrische zorg behoeven, maar om diverse
redenen (capaciteitsgebrek chronische psychiatrie, bestaffing, bijdrageregeling,…) worden aangemeld
bij het VAPH. In een reactie hierop vanuit de sector werd aangegeven dat dit laatste argument zeker
niet in alle gevallen opgaat en werd gevraagd om een onderzoek naar het profiel dat deze groep
kenmerkt. Het VAPH besloot een onderzoek uit te schrijven om aan dit verzoek tegemoet te komen
en dit te laten uitvoeren door de eigen studiecel, onder supervisie van een stuurgroep waarin zowel
vertegenwoordigers uit de psychiatrie en het werkveld als leden van de administratie zetelden.
Naast een algemene analyse van de beschikbare CRZ gegevens voerde de studiecel een grondige
dossierstudie uit op een aantal dossiers van personen die in de psychiatrie verblijven en een
zorgvraag stellen aan het VAPH. Het huidige rapport integreert het resultaat van beide onderzoeken.
Stuurgroep
Er zijn verschillende mogelijke pistes om een profielschets te maken van personen die in de
psychiatrie verblijven en een zorgvraag stellen aan het VAPH. Het onderzoeksopzet is echter van
doorslaggevend belang voor de kwaliteit van het onderzoek en de informatie die men later uit de
onderzoeksresultaten zal kunnen halen. Daarom werd ervoor gekozen het onderzoek in nauwe
samenwerking uit te voeren met zowel vertegenwoordigers uit de gehandicaptensector als uit de
psychiatrie. Er werd een stuurgroep opgericht die zowel bij het uittekenen van het onderzoek (keuze
onderzoeksgroep, opstellen screeninglijst, …) als bij de interpretatie van de resultaten en het
suggereren van bijkomend onderzoek een belangrijke bijdrage leverde en de gemaakte keuzes
bekrachtigde. Voor een overzicht van de samenstelling van deze stuurgroep en de momenten van
samenkomst verwijzen we naar bijlage 5.2.
Onderzoeksopzet
Om praktische redenen (en omwille van het aantal te onderzoeken aanvragers) werd ervoor
geopteerd te werken met de gegevens waarover het VAPH zelf beschikt en geen bijkomende gegevens
op te vragen.
Sinds enkele jaren dienen alle personen die een vraag tot ondersteuning stellen aan het VAPH deze
vraag te laten registreren op de Centrale Registratie van Zorgvragen (CRZ). Op deze registratielijst
worden een aantal parameters (bijv. geboortedatum, woonplaats, zorgvraag, handicapcode, etc…)
geregistreerd, waardoor deze een schat van informatie bevat voor het huidig onderzoek.
Naast deze digitale databank beschikt het VAPH voor iedere persoon ook over een papieren dossier
waarin heel wat meer informatie (bijv. over de aanwezigheid van psychiatrische problemen, het
medicatiegebruik,…) is opgenomen. Deze informatie is echter (meestal) niet in digitale vorm beschikbaar, wat de verwerking ervan veel tijdsintensiever maakt. Daarom werd besloten het onderzoek in
twee delen op te splitsen.
Zo werden de gegevens van de CRZ voor de totale groep van zorgvragers in kaart gebracht, maar
werd voor de bijkomende dossiergegevens gewerkt met een steekproef uit deze totale groep.
5
De dossiers van deze personen zijn echter erg wisselend in omvang, beschikbare informatie en
kwaliteit. Om toch op een uniforme manier zoveel mogelijk nuttige informatie uit de dossiers te
verzamelen werd een korte voorstudie uitgevoerd en werd op basis van deze voorstudie een
screeningsinstrument ontworpen om op ieder dossier toe te passen. Dit instrument werd voorgesteld
aan de stuurgroep en mits enkele wijzigingen unaniem goedgekeurd. Het betreft een screeninglijst
met een reeks items die aan de hand van een codeerschema worden ingevuld op basis van de
beschikbare informatie in het dossier. Met deze screeninglijst werden de beschikbare gegevens uit de
dossiers van personen uit de steekproef grondig geïnventariseerd.
Bij beide deelonderzoeken (studie CRZ gegevens en dossierstudie) gaat het om een momentopname,
waarbij de situatie zoals die bestond op 1 januari 2008 in kaart wordt gebracht.
Samenstelling onderzoeksgroep en steekproef
Om de groep personen die in de psychiatrie verblijven en een zorgvraag stellen aan het VAPH op een
goede manier in kaart te brengen diende duidelijk afgelijnd te worden wie in de onderzoeksgroep zou
worden opgenomen.
Zoals reeds eerder vermeld maakten we een momentopname van de situatie zoals die bestond op 1
januari 2008. We brachten enkel die personen in kaart die zorg wensten te krijgen van het VAPH (en
dus niet louter materiële bijstand) en wiens vraag nog niet werd ingevuld (met andere woorden: die
nog steeds wachtten op een plaats binnen de zorgvorm van hun keuze). Het onderzoek werd beperkt
tot meerderjarige personen (inclusief wie 18 jaar werd in 2008), aangezien de uitgangsvragen voor
deze groep het meest relevant zijn.
Hiertoe werden uit het CRZ bestand van 1 januari 2008 alle personen geselecteerd die geregistreerd
stonden met een actieve zorgvraag1 aan het VAPH met preferentiecode 12 en die in de psychiatrie
verbleven. Het gaat hierbij om alle personen die ten laatste op 31 december 2008 meerderjarig
werden en die op 1 januari 2008 in een psychiatrisch ziekenhuis, psychiatrisch verzorgingstehuis,
beschut wonen of in een kinderpsychiatrische instelling verbleven. De beschikbare CRZ gegevens van
deze 748 personen werden integraal opgenomen in de analyse.
Omwille van de tijdrovendheid van het ingeven van gegevens uit de papieren dossiers en de beperkte
beschikbare onderzoekstijd diende een selectie gemaakt te worden voor welke personen we wel
bijkomende informatie uit de papieren dossiers in kaart zouden brengen en voor welke personen we
dit niet zouden doen. Om deze keuze gegrond te kunnen maken werd een eerste tentatieve analyse
van de beschikbare CRZ gegevens gemaakt en werd op basis van deze analyse een voorstel tot
selectie uitgewerkt. Dit voorstel werd door de stuurgroep in een licht gewijzigde versie goedgekeurd.
Er werd besloten geen bijkomende informatie op te zoeken omtrent de 158 personen met een ernstig
of diep verstandelijke handicap, aangezien deze personen vanuit hun verstandelijke handicap (en
bijhorende ondersteuningsnood) sowieso tot de doelgroep van het Vlaams Agentschap behoren. Ook
192 personen van wie de aanvraag nog niet goedgekeurd werd door de provinciale evaluatiecommissie
(PEC) werden niet in dit onderzoek opgenomen, aangezien hun zorgvraag mogelijk nog geweigerd kon
worden. Om praktische redenen werden ook 28 personen zonder dossiernummer, 13 personen die nog
voor de trekking van de steekproef in een voorziening werden opgenomen en 14 personen die in
tussentijd overleden uit het onderzoek geweerd.
1
De term ‘actieve zorgvraag’ verwijst ernaar dat deze zorgvraag nog niet ingevuld werd en deze persoon dus nog op de
invulling van de vraag wacht.
2
De preferentiecode geeft aan in welke mate men deze welbepaalde zorgvorm verkiest boven (of onder) eventuele andere
gevraagde zorgvormen. Er zijn 4 preferentiecodes te onderscheiden:
preferentiecode 1 : deze zorgvorm is de eerste keuze van de persoon
preferentiecode 2 : deze zorgvorm is de tweede keuze van de persoon etc.
Er werd voor gekozen enkel die zorgvragen in aanmerking te nemen die een eerste keuze van de persoon zelf zijn. Een
preferentiecode mag dus niet verward worden met een urgentiecode (die een waarde geeft aan de dringendheid van de
betreffende zorgvraag).
6
Uiteindelijk bleven er 398 personen over3. Onder deze groep bevonden zich 113 personen die reeds
meer dan vijf jaar op een invulling van hun zorgvraag wachtten en acht personen die volgens hun
handicapcode een louter psychische stoornis of gedragsstoornis hebben (zonder bijkomende
verstandelijke of fysieke handicap). Het VAPH is er bijzonder in geïnteresseerd het profiel van deze
groepen te kennen, wat ertoe leidde dat voor alle 120 aanvragers uit deze twee groepen4 extra
dossiergegevens werden opgezocht. Uit de overige 278 dossiers werd een gestratificeerde steekproef
van 105 dossiers getrokken met als criteria voor stratificatie de woonvorm, urgentiecode en
leeftijdsklasse5. Hierbij werd er over gewaakt dat de strata van de volledige steekproef (dus met
inbegrip van de groepen lang wachtenden en personen met een louter psychische of gedragsmatige
problematiek) overeenkomen met die van de volledige groep van 748 zorgvragers. Zo werd
uiteindelijk een steekproef van 225 zorgvragers voor de dossieranalyse weerhouden. Eén zorgvrager
bleek zijn aanvraag echter te hebben stopgezet, zodat uiteindelijk 224 zorgvragers overbleven voor
de analyse.
3
Het zal de aandachtige lezer niet ontgaan zijn dat de som van deze verschillende aantallen het totaal aantal geweerde
personen overschrijdt. Dit komt doordat sommige categorieën overlappen. Zo waren er bij de 28 personen zonder
dossiernummer ook 25 personen die nog geen PEC goedkeuring hadden gekregen.
4
Aangezien één persoon met een volgens de handicapcode louter psychische of gedragsmatige problematiek reeds meer dan
vijf jaar op de invulling van diens zorgvraag wacht gaat het in totaal over 120 personen.
5
Dit wil zeggen dat de steekproef dezelfde verhoudingen (percentages) heeft wat betreft woonvorm, urgentiecode en
leeftijdsklasse als de oorspronkelijke groep van 278 personen.
7
Enkele leestips…
Dit rapport bevat een groot aantal gegevens die we op een zo overzichtelijk mogelijke manier
trachten weer te geven. Hierbij worden steeds de gegevens voor de totale groep van 748 zorgvragers
uit de psychiatrie weergegeven (of wat betreft de bijkomende dossiergegevens voor de 225 personen
uit de steekproef) en waar dit relevant is ook verbijzonderd tot enkele deelgroepen (bijv. de
zorgvragers die in een psychiatrische verzorgingstehuis verblijven, zorgvragers die reeds meer dan
vijf jaar in de psychiatrie verblijven,…) Zoals reeds eerder vermeld geeft dit rapport een momentopname weer van de situatie zoals die bestond op 1 januari 2008. Wanneer in dit rapport gesproken
wordt over ‘op dit moment’ of ‘huidig’ wordt dan ook altijd bedoeld ‘op 1 januari 2008’.
In dit onderzoek wordt een groot aantal parameters nagegaan op basis van de elektronische CRZ
gegevens en papieren dossiers zoals die bij het VAPH beschikbaar zijn. De kwaliteit en volledigheid
van deze gegevens is echter erg wisselend, mede doordat ook erg oude dossiers in het onderzoek
werden opgenomen. Het spreekt voor zich dat de kwaliteit van de onderzoeksgegevens afhankelijk is
van de kwaliteit en volledigheid van de geanalyseerde dossiers. We zullen dan ook steeds aangeven in
hoeveel dossiers bepaalde gegevens voorhanden waren. Wanneer de gegevens niet voor alle personen
uit de steekproef beschikbaar zijn zullen we in de tabellen ook het ‘valide percentage’ weergeven.
Dit is het percentage van alle personen waarvan we over gegevens beschikken.
Er werden enkele praktische ingrepen uitgevoerd om de resultaten overzichtelijker te maken. Waar
het ons nuttig leek hebben we in dit rapport een taartdiagram ingevoerd. Voor de gemakkelijkheid
wensen we mee te geven dat dit taartdiagram gelezen kan worden als een klok, waarbij het bovenste
item van de legende zich op 12 uur bevindt en de legende dan kloksgewijs mee het taartdiagram
volgt.
In deze tekst worden ook enkele afkortingen frequent gebruikt. Zo zullen we naar personen met een
‘licht verstandelijk’ soms afkorten als ‘LV’, ‘matig verstandelijk’ als ‘MV’, ernstig verstandelijk als
‘EV’ en diep verstandelijk als ‘DV’. ‘Ernstige gedragsstoornissen’ worden soms afgekort als ‘EGS’ en
‘autismespectrumstoornissen’ als ‘ASS’. In tabellen wordt ‘enkelvoudig’ soms als ‘enk’ of ‘enkelv’
afgekort en ‘meervoudig’ als ‘meerv’.
8
Profielanalyse zorgvragers uit psychiatrie
We gaan eerst in op de algemene analyses die op de totale groep6 werden uitgevoerd. Hierbij wordt
regelmatig de vergelijking gemaakt tussen deze totale groep en de steekproef. Vervolgens wordt wat
dieper ingegaan op de analyses van de gegevens van enkele deelgroepen.
1 Algemene Analyses
1.1 Psychiatrische woonvorm
Figuur 1. Huidige woonvorm van
zorgvragers uit de psychiatrie
De 748 zorgvragers die in dit onderzoek werden opgenomen
verblijven volgens de CRZ gegevens op 1 januari 2008 allen
in een psychiatrische woonvorm. In figuur 1 ziet u hoe zij
over de verschillende psychiatrische woonvormen zijn
verdeeld. De op de CRZ geregistreerde zorgvragers uit
psychiatrie blijken dus vooral in een psychiatrisch
ziekenhuis (53%) of psychiatrisch verzorgingstehuis (39%) te
verblijven. Een minderheid onder hen verblijft in beschut
wonen of op een kinderpsychiatrische dienst7.
39%
6%
2%
Psychiatrisch Ziekenhuis
Kinderpsychiatrische dienst n = 748
Beschut wonen
PVT
1.2 Profielgegevens
(Wie zijn de zorgvragers uit psychiatrie?)
1.2.1
53%
Geslacht
Bijna drie op vier zorgvragers uit de psychiatrie (72%) zijn mannen. Er is dus een duidelijk
oververtegenwoordiging van zorgvragers van het mannelijk geslacht, die nog meer uitgesproken is dan
in de algemene groep van zorgvragers van het VAPH (met op 1 januari 2008 62,5% mannen en 37,5%
vrouwen) wordt teruggevonden.
Figuur 2. Geslachtsverdeling bij
zorgvragers uit psychiatrie
Tabel 1. Geslachtsverdeling bij zorgvragers uit de
psychiatrie
Totale groep
Aantal
Percentage
Aantal
Percentage
Man
536
71,7
158
70,5
Vrouw
212
28,3
66
29,5
Totaal
748
100
224
100,0
28%
72%
n = 748
Man
Vrouw
Steekproef
Ter controle van de stratificatie werd ook op de steekproefgegevens een analyse van het geslacht
uitgevoerd. Hier bleken inderdaad geen significante verschillen te zijn met de volledige groep. Er
werden 71% mannen en 29% vrouwen teruggevonden. De stratificatie op geslacht blijkt dus geslaagd.
6
Met ‘totale groep’ verwijzen we naar de groep van alle 748 meerderjarige personen die op 1 januari 2008 op de CRZ
geregistreerd stonden als verblijvend in de psychiatrie en een actieve zorgvraag met preferentiecode 1 stelden aan het VAPH.
7
Dit laatste is weinig verwonderlijk, aangezien enkel 17-jarigen of ouder in dit onderzoek werden opgenomen.
9
1.2.2
Leeftijd
De gemiddelde leeftijd van zorgvragers uit de psychiatrie op 01/01/2008 bedraagt 46 jaar. Wanneer
we de leeftijd van deze zorgvragers opsplitsen in groepen van gelijke grootte valt meteen op dat 36%
van hen tot de leeftijdsklasse tussen 51 en 65 jaar behoort. Dit is een beduidend grotere groep dan in
de andere leeftijdsklassen. 28% van de zorgvragers is tussen 35 en 50 jaar oud en 20% tussen 21 en 35
jaar oud. Merk hierbij op dat de vergelijking
met de uiterste twee kolommen (in de figuur Tabel 2. Leeftijdsklasse zorgvragers uit de psychiatrie
gearceerd) niet opgaat, aangezien deze groepen
een verschillend bereik in leeftijd hebben.
Aantal
%
Cumulatief %
% PmH
Figuur 3. Leeftijdsgroepen vergeleken
40
35
30
25
20
15
10
5
0
36%
28%
20%
10%
5%
17 - 20
jaar
21 - 35
jaar
36 - 50
jaar
51 - 65 > 65 jaar
jaar
Leeftijd op 01/01/2008
↓
↑
17jr - 20 jr
39
5,2
5,2
100,0
21 jr - 25 jr
48
6,4
11,6
94,8
26 jr - 30 jr
58
7,8
19,4
88,4
31 jr - 35 jr
47
6,3
25,7
80,6
36 jr - 40 jr
51
6,8
32,5
74,3
41 jr - 45 jr
85
11,4
43,9
67,5
46 jr - 50 jr
74
9,9
53,7
56,1
51 jr - 55 jr
91
12,2
65,9
46,3
56 jr - 60 jr
93
12,4
78,3
34,1
61 jr - 65 jr
88
11,8
90,1
21,7
+65 jr
74
9,9
100,0
9,9
Totaal
748
100,0
De leeftijdsverdeling in de steekproef was niet significant verschillend van deze in de totale groep
(X²=11,72, df=10,p>0.05). Ook met betrekking tot leeftijdsverdeling is de stratificatie dus geslaagd.
1.2.3
Provincie
Wanneer we kijken naar de provincie waarin
de zorgvragers wonen, zien we dat het
grootste aantal zorgvragers uit OostVlaanderen afkomstig is, gevolgd door
Antwerpen en West-Vlaanderen. Het kleinst
aantal aanvragers komt uit Limburg en Vlaams
Brabant. Vergelijken we deze gegevens met
de bevolkingsaantallen van deze provincies8
dan valt een duidelijke ondervertegenwoordiging van zorgvragers uit Vlaams Brabant en
een lichte oververtegenwoordiging van zorgvragers uit Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen
en Limburg op. Dit verschil blijkt significant
(X²=31,67; df=4; p<0.001).
Tabel 3. Provincie CRZ van zorgvragers
uit de psychiatrie
Aantal
Percentage
Antwerpen
180
24,1
Limburg
115
15,4
Oost-Vlaanderen
212
28,3
Vlaams Brabant
86
11,5
West-Vlaanderen
155
20,7
Totaal
748
100,0
% van alle
Vlamingen
27,9
13,4
22,9
17,2
18,7
Er bestaat geen groot verschil tussen de provincie van woonst en de provincie waarin de zorgvraag
geregistreerd werd op de CRZ (X²=2,37, df=4,p>0.05).
8
Gegevens op 1/1/2008. Bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering (SVR).
http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/cijfers/Exceltabellen/demografie/1_Bevolking/2_Provincies/1_Bevolking_prov.xls, van
het internet gehaald op 1 februari 2010.
10
Tabel 4. Provincie waarin betrokkene woont
vergeleken met provincie waarin zorgvraag
geregistreerd werd op de CRZ
Aantal
%
Aantal
%
registratie
registratie
woonst
woonst
CRZ
CRZ
Antwerpen
179
180
23,9
24,1
Limburg
110
115
14,7
15,4
Oost-Vlaanderen
207
212
27,7
28,3
Vlaams Brabant
100
86
13,4
11,5
West-Vlaanderen
152
155
20,3
20,7
Totaal
748
748
100,0
100,0
Bij de steekproeftrekking werd de provincie van
woonst noch de provincie van registratie op de CRZ
als stratum weerhouden. Hoewel op het eerste zicht
iets meer personen uit Antwerpen en iets minder uit
Oost-Vlaanderen in de steekproef zijn opgenomen,
is dit verschil met de totale groep van 748 niet
significant (X²=5,56; df=4; p>0.05). Ook blijkt de
verdeling over de provincies binnen de steekproef
niet significant af te wijken van de verdeling over
de provincies van alle Vlamingen (X²=2,65; df=4;
p>0.05). De steekproef is dus representatief.
Tabel 6. Provincie waarin betrokkene woont
volgens dossier vergeleken met provincie waarin
betrokkene woont volgens de CRZ
Aantal
volgens
dossier
Aantal
volgens
CRZ
Antwerpen
67
70
29,9
31,3
Limburg
OostVlaanderen
Vlaams
Brabant
WestVlaanderen
30
30
13,4
13,4
51
50
22,8
22,3
30
28
13,4
12,5
46
46
20,5
20,5
Totaal
224
224
100
100
1.2.4
Bij de dossierstudie werd ook nagegaan in
hoeverre de gegevens die op de CRZ
geregistreerd staan overeenkomen met de
gegevens uit het dossier. Zowel wat betreft de
woonst als wat betreft de provincie waarin de
zorgvraag geregistreerd werd blijken deze
verschillen minimaal. De weinige verschillen die
worden teruggevonden tussen de gegevens uit
het dossier en de gegevens op de CRZ betreffen
personen die tussen het ogenblik van aanvraag
en het heden van provincie verhuisden (de CRZ
bevat de meest recente gegevens) of die hun
zorgvraag in tussentijd om een andere reden in
een andere provincie lieten registreren.
Tabel 5. Provincie van woonst van personen uit
de steekproef
% van alle
Aantal Percentage
Vlamingen
Antwerpen
67
29,9
27,9
Limburg
OostVlaanderen
Vlaams
Brabant
WestVlaanderen
30
13,4
13,4
51
22,8
22,9
30
13,4
17,2
46
20,5
18,7
Totaal
224
100,0
Tabel 7. Provincie waarin zorgvraag geregistreerd
werd volgens dossier vergeleken met provincie
waarin zorgvraag geregistreerd staat op de CRZ
%
%
volgens volgens
dossier CRZ
Aantal
volgens
dossier
Aantal
volgens
CRZ
%
%
volgens volgens
dossier CRZ
Antwerpen
68
74
30,4
33,0
Limburg
OostVlaanderen
Vlaams
Brabant
WestVlaanderen
30
31
13,4
13,9
49
51
21,9
22,8
31
23
13,9
10,3
46
45
20,5
20,1
Totaal
224
224
100
100
Handicap
Om te achterhalen welke handicap de zorgvragers uit PVT hebben kunnen we verschillende parameters bekijken. Eén daarvan is de stoorniscode, waarmee de arts van het multidisciplinair team
(MDT) de stoornis waar de betrokkene aan lijdt volgens het internationaal classificatiesysteem ICD-109
weergeeft. Daarnaast hanteert het VAPH ook handicapcodes, waarbij de verschillende mogelijke
9
International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems – Tenth Edition, World Health Organisation,
1993.
11
stoornissen in veel ruimere categorieën worden onderverdeeld. Beiden worden door het MDT
weergegeven in het multidisciplinair verslag (MDV). We gaan eerst in op de verdeling van de
handicapcodes, waarna we de stoorniscodes onder de loep nemen.
1.2.4.1
Volgens handicapcode
Alle zorgvragers uit psychiatrie
De handicapcodes worden geregistreerd op de Centrale Registratie van Zorgvragen (CRZ). Bij het
nakijken van deze handicapcodes in de dossiers uit de steekproef viel echter op dat de handicapcodes
uit het dossier niet altijd overeenkomen met de handicapcodes zoals die op de CRZ geregistreerd
staan.
Tabel 9. Vergelijking handicapverdeling voor en na correctie op basis van dossiers.
Percentage
Aantal Percentage Aantal
gecorrigeerd
volgens volgens volgens
volgens
CRZ
dossier
CRZ
dossier
Enkelvoudig niet gespecificeerd verstandelijk gehandicapt
5
0,7
5
0,7
Enkelvoudig licht verstandelijk (enk. LV)
53
7,1
50
6,7
Enkelvoudig matig verstandelijk (enk. MV)
61
8,2
59
7,9
Enkelvoudig ernstig verstandelijk (enk. EV)
31
4,1
31
4,2
Enkelvoudig diep verstandelijk (enk. DV)
10
1,3
10
1,3
Enkelvoudig auditief (enk. aud.)
1
0,1
1
0,1
Enkelvoudig fysiek motorisch (enk. fys. mot.)
4
0,5
4
0,5
Enkelvoudig fysiek chronische ziekte (enk. fys.cz.)
4
0,5
4
0,5
Enkelvoudig psychisch (enk. psy)
7
0,9
8
1,1
Enkelvoudig ernstige gedragsstoornissen (enk. EGS)
6
0,8
4
0,5
Enkelvoudig autismespectrumstoornis (enk. ASS)
26
3,5
27
3,6
Enkelvoudig andere (enk. and.)
3
0,4
3
0,4
Meervoudig licht verstandelijk (meerv.LV)
148
19,8
149
19,9
Meervoudig matig verstandelijk (meerv. MV)
Meervoudig ernstig verstandelijk (meer. EV)
of meervoudig diep verstandelijk (meerv. DV)
Meervoudig zintuiglijk of fysiek (niet verstandelijk
gehandicapt)
Cognitief (niet verstandelijk gehandicapt)
163
21,8
166
22,2
117
15,6
117
15,6
22
2,9
20
2,7
81
10,8
84
11,2
6
0,8
6
0,8
748
100
748
100
Andere combinatie
Totaal
Dit kan komen doordat in tussentijd andere handicaps werden vastgesteld of doordat de
handicapcodes verkeerd werden doorgegeven. Om de interpretatie van de gegevens uit de papieren
dossiers niet te bemoeilijken werd in dat geval voorrang gegeven aan de handicapcodes zoals die in
het dossier vermeld staan. Wanneer we de totale groep bespreken zullen we dus voor de personen uit
de steekproef met de gecorrigeerde gegevens werken. Zoals uit tabel 9 blijkt gaat het hier echter
niet om erg grote verschillen.
12
Bekijken we de totale groep zorgvragers uit psychiatrie, dan zien we dat vooral meervoudige
problematieken (met een combinatie van verstandelijke handicap en één of meerdere bijkomende
problematieken) hiervan de grootste deelgroep uitmaken. Binnen de totale groep vinden we 20%
zorgvragers met een meervoudig licht verstandelijke handicap, 22% zorgvragers met een meervoudig
matig verstandelijke handicap en 16% met een meervoudig ernstig of diep verstandelijke handicap.
Naast de 58% personen met een meervoudig verstandelijke handicap bestaat er een tweede grote
groep van 21% zorgvragers met een enkelvoudig verstandelijke handicap. 7% onder hen hebben een
licht verstandelijke handicap, 8% een matig verstandelijke handicap en 5% een ernstig of diep
verstandelijke handicap.
Tot slot wensen we ook te wijzen op de relatief grote groep personen met een cognitieve stoornis die
niet te wijten is aan een verstandelijke handicap (o.a. personen met een niet-aangeboren
hersenletsel vallen onder deze categorie). Zij vormen 11% van de zorgvragers uit de totale groep.
We merken dus dat 79% van alle op de CRZ
geregistreerde zorgvragers uit psychiatrie
een verstandelijke handicap heeft en nog
eens 11% een cognitieve stoornis die niet te
wijten is aan een verstandelijke handicap.
Maken we abstractie van eventuele
bijkomende problematieken, dan zien we
dat 27% van de zorgvragers uit psychiatrie
een licht verstandelijke handicap heeft, 30%
een matig verstandelijke handicap, 16% een
ernstig verstandelijke handicap en 6% een
diep verstandelijke handicap. Slechts 9%
van de zorgvragers uit psychiatrie heeft
geen verstandelijke handicap of cognitieve
stoornis.
Tabel 10. Verdeling verstandelijke handicap bij
zorgvragers uit psychiatrie bij abstractie van eventuele
bijkomende problematieken
% zorgvragers
Aantal uit psychiatrie
(n=748)
Licht verstandelijke handicap
199
26,6
Matig verstandelijke handicap
225
30,1
Ernstig verstandelijke handicap
117
15,6
Diep verstandelijke handicap
43
5,7
Niet gespec. verst. handicap
5
0,7
589
78,7
Totaal verstandelijke handicap
Wanneer we iets dieper ingaan op de soort bijkomende problematiek vinden we onderstaande
verdeling terug:
Tabel 11. Bijkomende handicap bij
personen met een meervoudig licht
verstandelijke handicap
Aantal
LV + Fysiek
Percentage
6
0,8
LV + Psychisch
64
8,6
LV + EGS
25
3,3
LV + ASS
LV + Andere
combinatie
23
3,1
31
4,1
Totaal
149
19,9
10
We beginnen bij de groep van 150 personen met een
licht verstandelijke handicap en een bijkomende
problematiek. Bij 64 personen (9% van de totale
groep) gaat het om een bijkomende louter psychische
problematiek en bij 25 personen (3%) om ernstige
gedragsstoornissen10. Er zijn 23 personen (3%) waarbij
een licht verstandelijke handicap samengaat met een
autismespectrumstoornis en bij zes personen (1%)
gaat het om een bijkomende fysieke problematiek. Bij
31 personen (4%) werd een andere combinatie
teruggevonden.
Het lijkt nuttig na te gaan welke zorgvragen deze personen stellen. In paragraaf 2.5 gaan we hier verder op in.
13
Van de 166 personen met een meervoudig matig
verstandelijke (MV) handicap zijn er 44 personen (6%
van de totale groep) waarbij de bijkomende
problematiek een psychische problematiek betreft en
30 personen (4%) waarbij het om ernstige
gedragsproblemen gaat11. Bij 22 personen (3%) gaat
het om een bijkomende fysieke problematiek. 13
personen leiden naast hun verstandelijke handicap ook
aan een stoornis uit het autismespectrum. Vier
personen (0,5%) hebben naast een MV handicap ook
nog een zintuiglijke handicap en nog eens vier
personen (0,5%) hebben bovenop een matig
verstandelijke en een zintuiglijke handicap ook nog
een fysieke handicap. Bij 49 personen (7%)werd nog
een andere combinatie teruggevonden.
Tabel 13. Bijkomende handicap bij personen met
een meervoudig ernstig of diep verstandelijke
handicap
Aantal
Percentage
EV of DV + Zintuiglijk
6
0,8
EV of DV + Fysiek
30
4,0
EV of DV + Psychisch
15
2,0
EV of DV + EGS
25
3,3
EV of DV + ASS
EV of DV + Zintuiglijk +
Fysiek
EV of DV + Andere
combinatie
8
1,1
3
0,4
30
4,0
117
15,6
Totaal
Tabel 12. Bijkomende handicap bij personen
met een meervoudig matig verstandelijke
handicap
Aantal Percentage
MV + Zintuiglijk
4
0,5
MV + Fysiek
22
2,9
MV + Psychisch
44
5,9
MV + EGS
30
4,0
MV + ASS
13
1,7
MV + Zintuiglijk + Fysiek
4
0,5
MV + Andere combinatie
49
6,6
Totaal
166
22,2
Bekijken we de groep van 117 personen met een
meervoudig ernstig of diep verstandelijke handicap
wat meer in detail dan zien we dat 30 personen (4%
van de totale groep) de combinatie met een fysieke
handicap maken en 25 personen (3%) met een
ernstige gedragsstoornis. 15 personen (2%) hebben
naast een ernstig of diep verstandelijke handicap
ook een psychische problematiek en bij acht personen (1%) gaat het om een autismespectrumstoornis. Zes personen (1%) hebben als bijkomende
problematiek een zintuiglijke handicap en drie
personen (0,4%) hebben daarbovenop ook nog een
fysieke handicap. Bij 30 personen met een ernstig
of diep verstandelijke handicap (4%) werd een
andere combinatie van bijkomende problemen
teruggevonden.
Bij de overige 91 personen met een meervoudige problematiek gaat het bij 18 personen (2%) om de
combinatie van een cognitieve stoornis met ernstige gedragsstoornissen, bij acht personen (1%) om
een combinatie van een zintuiglijk en/of fysieke handicap met een psychische problematiek. 10
personen (1%) combineren een zintuiglijke en/of fysieke handicap met nog een andere problematiek
en bij twee personen gaat het om een combinatie van verschillende fysieke handicaps. De resterende
57 personen (8%) hebben een combinatie van een cognitieve stoornis met een andere problematiek.
Onderzoeken die peilen naar psychische en psychiatrische stoornissen bij personen met een
verstandelijke handicap peilen vaak ook naar de aanwezigheid van ernstige gedragsstoornissen. Dit
omdat de aanwezigheid van deze gedragsstoornissen vaak het symptoom blijkt te zijn van een
onderliggende psychische problematiek en de grens tussen beiden dus moeilijk te trekken valt.
Wanneer we het profiel van de zorgvragers uit psychiatrie in kaart willen brengen lijkt het dan ook
nuttig te peilen naar de aanwezigheid van zowel psychische problemen als ernstige
gedragsproblemen. Beiden zitten in de handicapcodes zoals die op de CRZ geregistreerd worden
vervat.
Bij 394 personen blijkt uit de handicapcodes dat er een psychische problematiek of ernstige
gedragsstoornis aanwezig is. Dit is 53% van de totale groep. Het gaat bij 291 personen (39%) om een
psychische problematiek en bij 156 personen (21%) om een ernstige gedragsstoornis12. Deze
11
Ook hier lijkt het nuttig na te gaan welke zorgvragen deze personen stellen. In paragraaf 2.6 gaan we hier verder op in.
12
De aandachtige lezer zal merken dat de som van beide percentages het totaal van 53% overtreft. Dit komt doordat bij 53
personen zowel een psychische problematiek als een ernstige gedragsstoornis aanwezig is.
14
problematiek bestaat in de meeste gevallen wel in combinatie met een andere handicap. Slechts 2%
van de totale groep heeft volgens de handicapcodes een psychische problematiek of ernstige
gedragsstoornissen zonder andere handicaps.
Zorgvragers uit de steekproef
Voor de volledigheid maken we in bijlage 1 (zie 5.1) bovenstaande analyse opnieuw voor de groep
zorgvragers uit de steekproef. Dit om de lezer de mogelijkheid te bieden de verdere analyses correct
te kunnen interpreteren.
Voor de personen uit de steekproef was het mogelijk de gegevens uit de handicapcodes te vergelijken
met de gegevens uit het dossier. Op bovenstaande handicapcodes werd dan ook een bijkomende
controle uitgevoerd, waarbij de definitie van verstandelijke handicap van de American Association on
Mental Retardation (AAMR – tegenwoordig heet deze AAID ofwel American Association of Intellectual
and Developmental Disabilities)13 in combinatie met IQ gegevens en dossiergegevens omtrent de
levensloop werden gehanteerd om na te gaan of de persoon al dan niet een verstandelijke handicap
heeft14.
Tabel 14. Is er sprake van een
verstandelijke handicap?
Aantal
Percentage
32
14,3
23
10,3
148
66,1
Onduidelijk
21
9,4
Totaal
224
100
Neen
wel volgens MDT, maar
niet volgens def AAMR
wel volgens MDT en ook
volgens def AAMR
Hieruit blijkt dat 148 personen (66%) voldoen aan de
definitie van verstandelijke handicap volgens het
AAMR (tegenover 177 personen of 79% volgens
handicapcodes). Er waren 23 personen (10%) die
volgens het MDT als verstandelijk gehandicapt werden
geclassificeerd, maar die niet aan de definitie
voldeden. Bij 21 personen kon op basis van de
voorhanden zijnde gegevens niet bepaald worden of
de persoon voldeed aan de definitie van
verstandelijke handicap volgens AAMR. Uit deze
controleoefening kunnen we dus besluiten dat de
dossiergegevens in de handicapcodes wat betreft het
al dan niet hebben van een verstandelijke handicap
redelijk (66%) betrouwbaar zijn.
Daarentegen valt bij personen die voldoen aan de definitie van de AAMR op dat de ernst van de
verstandelijke handicap volgens de definitie van de AAMR beduidend lichter is dan volgens de
handicapcodes, met 41% tegen 28% licht verstandelijk gehandicapten, 51% tegen 70% matig
verstandelijk gehandicapten en 7% ernstig verstandelijk gehandicapten.
13
Definitie van de American Association for Mental Retardation (Luckasson e.a., 1992 – vertaald door Geert Van Hove): “Een
verstandelijke handicap wordt gekenmerkt door een significant benedengemiddeld intellectueel functioneren (IQ-score van 70
à 75 of lager) dat samen voorkomt met beperkingen in twee of meer gebieden van adaptief gedrag. Daarbij worden volgende
gebieden onderkend: communicatie, zelfredzaamheid, wonen, sociale vaardigheden, het gebruik maken van diensten in de
samenleving, zelfbepaling, gezondheid en veiligheid, functionele schoolse vaardigheden, vrije tijd en werk. De verstandelijke
handicap manifesteert zich voor de leeftijd van 18 jaar.Bij het vaststellen moeten rekening worden gehouden worden met de
socioculturele achtergrond en eventuele andere stoornissen die het presteren kunnen beïnvloeden.” Nog volgens de AAMR
wordt de ernst van de verstandelijke handicap bepaald door de IQ score, met volgende onderscheidingen: licht (IQ 50-55 tot
ongeveer 70), matig (IQ 35-40 tot 50-55), ernstig (IQ 20-25 tot 35-40) en diep (IQ lager dan 20-25). Deze grenzen kunnen niet
exact worden bepaald omdat intelligentietests een standaardmeetfout hebben van ongeveer 5 punten.
14
Wanneer er in het dossier onvoldoende informatie aanwezig was om een onderscheid te maken tussen twee categorieën van
verstandelijke handicap hebben we bij grensgevallen volgende grenzen gehanteerd: licht verstandelijke handicap : IQ 56 tot
75, matig verstandelijke handicap IQ 41 tot 55, ernstig verstandelijke handicap IQ 25 tot 40 en diep verstandelijke handicap IQ
<25. Indien hier uit het dossier wel voldoende aanwijzingen voor bleken werd voor grensgevallen soms van deze strikte
onderverdeling afgeweken en kon toch geopteerd worden voor de aangrenzende categorie, zoals het ook door de AAMR wordt
aangeraden.
15
Volgens de handicapcodes waren er 27
personen met een matig verstandelijke
handicap en bijkomend enkel een
Volgens AAMR
Volgens handicapcodes psychische problematiek en / of ernstige
gedragsproblemen. Wanneer we louter
Aantal
Percentage
Aantal
Percentage
naar het totaal IQ kijken zouden elf van
0
0
3
2,0
hen volgens de grenswaarden van de
zwakbegaafd
AAMR als licht verstandelijk gehandicapt
61
41,2
41
27,7
licht
ingedeeld moeten worden. Bekijken we
alle voorhanden zijnde gegevens dan
76
51,4
104
70,3
matig
kunnen we over drie personen uit deze
11
7,4
0
groep stellen dat zij volgens de definitie
ernstig
van de AAMR geen verstandelijke
148
100
148
100
Totaal
handicap hebben, bij twee personen is er
onduidelijkheid over de leeftijd van
optreden van de handicap en kan dus niet met zekerheid gesteld worden dat zij aan de definitie
voldoen.
Tabel 15. Ernst van de verstandelijke handicap bij
zorgvragers die voldoen aan de definitie van de AAMR
Wanneer we bovenstaande denkoefening uitvoeren voor alle personen uit de steekproef en hierbij dus
ook personen opnemen met een cognitieve stoornis die niet te wijten is aan een verstandelijke
handicap, bekomen we onderstaand overzicht (zie tabel 16). Ook hier zien we dezelfde trend terug
om het cognitief defect in de handicapcodes als ernstiger weer te geven dan wanneer men de
categorieën van de AAMR zou hanteren. Dit kan verklaard worden door het feit dat bij de toekenning
van de handicapcodes andere grenzen gehanteerd worden dan de definitie van de AAMR voorschrijft
(zie ook tabel 17).
Tabel 17.Grenswaarden ernst
verstandelijke handicap volgens
handicapcodes en volgens definitie AAMR
Tabel 16.Ernst van het cognitief defect
bij zorgvragers uit de steekproef
Volgens categorieën
Volgens handicapcodes
AAMR
Volgens
Volgens definitie
handicapcodes
AAMR
licht
60 – 75
50 / 55 – 70 / 75
40 – 59
35 / 40 – 50 / 55
20,4
matig
ernstig
20 – 39
20 / 25 – 35 / 40
109
52,9
diep
IQ < 20
IQ < 20 / 25
8,3
14
6,8
1,0
1
0,5
10
4,9
10
4,9
Geen gegevens
24
11,7
24
11,7
Totaal
206
100,0
206
100,0
1.2.4.2
Volgens stoorniscode
Aantal
Percentage
Aantal
Percentage
licht
64
31,1
42
matig
ernstig
83
40,3
17
diep
2
zwakbegaafd
Een tweede mogelijke bron van informatie over de handicap van zorgvragers uit de psychiatrie vinden
we terug in de stoorniscodes. Het dossier van 23 personen vermeldde geen stoorniscode. We laten
hen dan ook weg uit deze analyse.
Wanneer we kijken naar deze in het MDV gerapporteerde stoorniscodes merken we nog een iets
andere verdeling van de verstandelijke handicap. Uit de stoorniscodes blijkt dat 162 personen (81%)
aan een verstandelijke handicap lijden. Volgens de stoorniscodes ziet de ernstverdeling van
verstandelijke handicap er als volgt uit (zie tabel 18). Deze verdeling sluit mooi aan bij de gegevens
volgens de handicapcodes.
16
Tabel 18. Ernst van de verstandelijke handicap volgens stoorniscode
Aantal
% steekproef
(n=201)
% verstandelijke handicap
(n=162)
Licht
64
31,8
39,5
Matig
95
47,3
58,6
Ernstig
3
1,5
1,9
Totaal
162
80,6
100
Het valt dus op dat naargelang de registratiemethode (parameter) de aantallen verstandelijk
gehandicapten licht verschillen. Wanneer we kijken naar de handicapcodes blijkt 79% van de
betrokkenen een verstandelijke handicap te hebben. De stoorniscodes sluiten hier met 81% dicht bij
aan. Na controle volgens de definitie van de AAMR blijven nog slechts 66% zorgvragers met een
verstandelijke handicap over. Ongeacht de verschillen tussen deze registratiemethoden (waarbij wij
ervan uitgaan dat de gegevens zoals gecontroleerd volgens de definitie van de AAMR de meest
correcte zijn) zien we bij elk van deze registratiemethoden dat de groep personen met een matig
verstandelijke handicap de grote meerderheid uitmaakt.
In het onderdeel over stoorniscodes (zie paragraaf 1.2.6) zullen we nog wat dieper ingaan op de
verschillende handicaps volgens de stoorniscodes.
1.2.5
Leeftijd van manifesteren van de handicap
Om een goed zicht te krijgen op
de groep zorgvragers uit de
psychiatrie lijkt het ook nuttig na
te gaan op welke leeftijd hun
handicap voor het eerst tot uiting
kwam. Op die manier krijgen we
ook een indicatie of het hier om
een aangeboren aandoening gaat
of eerder om een aandoening die
het gevolg is van een bepaalde
levensgebeurtenis. Wanneer we
dit op basis van de CRZ gegevens
nagaan voor de totale groep van
zorgvragers uit de psychiatrie,
dan zien we dat de handicap bij
drie op de vier zorgvragers reeds
bij de geboorte of in het eerste
levensjaar tot uiting kwam. Kijken
we enkel naar de zorgvragers
waarover we gegevens hebben
over de leeftijd van manifesteren
van handicap, dan gaat het zelfs
over 87% of bijna negen op de tien
zorgvragers.
Tabel 19. Leeftijd waarop de handicap voor het eerst tot uiting kwam
Aantal
Percentage
Valide
percentage
Cumulatief
percentage
↓
↑
0
557
74,5
86,9
86,9
100,0
0 - 5 jr
10
1,3
1,6
88,5
13,1
6 jr - 10 jr
3
0,4
0,5
88,9
11,5
11 jr - 15 jr
3
0,4
0,5
89,4
11,1
16 jr - 20 jr
13
1,7
2,0
91,4
10,6
21 jr - 25 jr
8
1,1
1,2
92,7
8,6
26 jr - 30 jr
5
0,7
0,8
93,4
7,3
31 jr - 35 jr
8
1,1
1,2
94,7
6,6
36 jr - 40 jr
13
1,7
2,0
96,7
5,3
41 jr - 45 jr
9
1,2
1,4
98,1
3,3
46 jr - 50 jr
6
0,8
0,9
99,1
1,9
51 jr - 55 jr
4
0,5
0,6
99,7
0,9
0,3
100,0
0,3
56 jr - 60 jr
2
0,3
onbekend
107
14,3
Totaal
748
100
100,0
17
Tabel 20. Leeftijd waarop de handicap voor het eerst tot uiting
kwam bij personen uit de steekproef
Aantal
Aantal
%
%
Valide % cumulatief
volgens volgens volgens volgens volgens % volgens
dossier
CRZ
dossier
CRZ
dossier
dossier
0
170
165
75,9
73,7
80,6
80,6
1 - 5 jr
10
4
4,5
1,8
4,7
85,3
6 jr - 10 jr
2
1
0,9
0,4
0,9
86,3
11 jr - 15 jr
4
0
1,8
0,0
1,9
88,2
16 jr - 20 jr
3
4
1,3
1,8
1,4
89,6
21 jr - 25 jr
1
1
0,4
0,4
0,5
90,0
26 jr - 30 jr
2
1
0,9
0,4
0,9
91,0
31 jr - 35 jr
4
2
1,8
0,9
1,9
92,9
36 jr - 40 jr
3
2
1,3
0,9
1,4
94,3
41 jr - 45 jr
5
4
2,2
1,8
2,4
96,7
46 jr - 50 jr
6
2
2,7
0,9
2,8
99,5
0,5
100,0
56 jr - 60 jr
1
1
0,4
0,4
onbekend
13
37
5,8
16,5
Totaal
224
224
100
1.2.6
Voor de dossiers uit de steekproef
werd nagegaan hoe correct de
registratie
van
leeftijd
van
manifesteren van handicap op de
CRZ was. Zoals uit tabel 20 blijkt
slaagden we er voor een aantal
personen in de ontbrekende gegevens aan te vullen op basis van
het dossier. Voor een aantal andere
personen werden de CRZ gegevens
gecorrigeerd. Toch zien we ook hier
dat bij vier op vijf personen waarvan we over gegevens beschikken
de handicap tot uiting kwam bij de
geboorte of tijdens het eerste
levensjaar.
100
Stoornis
In paragraaf 1.2.4.2 gebruikten we de stoorniscodes uit het MDV reeds om de verdeling van
verstandelijke handicap bij personen uit de steekproef na te gaan en deze te vergelijken met de
gegevens volgens de handicapcodes. In deze stoorniscodes zit echter heel wat meer informatie vervat
dan we op basis van de handicapcodes kunnen afleiden. Daarom is het nuttig de stoorniscodes zoals
deze tijdens de dossierstudie werden verzameld grondig te analyseren.
Bij deze analyse verdelen we de stoorniscodes in tabel 21 eerst onder in stoornisgroepen zoals deze in
de ICD-10 worden gehanteerd. We geven telkens het percentage van de groep zorgvragers uit de
steekproef weer dat aan een bepaalde aandoening lijdt. Aangezien het mogelijk is dat één persoon
aan meerdere aandoeningen lijdt kan het totaal van deze percentages meer dan 100% bedragen. Voor
23 personen werden in het dossier geen stoorniscodes teruggevonden. We laten deze personen dan
ook weg uit de analyse.
Bij deze eerste grove indeling valt op dat 97% van de zorgvragers uit de steekproef waarvoor we over
een stoorniscode beschikken aan een psychische, mentale en/ of gedragsstoornis lijdt. Gezien dit
grote aantal lijkt het interessant wat dieper in te gaan op deze groep van psychische, mentale en
gedragsstoornissen en na te gaan om welke stoornissen het hier gaat. Bij deze meer gedetailleerde
analyse werden geen stoornissen in de motorische vaardigheden; stoornissen in de zindelijkheid;
slaapstoornissen of aanpassingsstoornissen teruggevonden. Wel vonden we de verdeling zoals
weergegeven in tabel 22.
Uit deze diepgaandere analyse valt meteen het grote aantal personen met een verstandelijke
handicap op. Gezien de voorgaande analyses (zie 1.2.4) hoeft dit niet te verbazen. Daarnaast valt ook
op dat bijna één op vijf van de zorgvragers uit de steekproef lijdt aan een aandachtstekort- of
gedragsstoornis en één op zes aan een persoonlijkheidsstoornis.
Zoals reeds eerder in deze nota (zie 1.2.4.2) aangegeven gaat het bij de groep personen met een
verstandelijke handicap uit de steekproef in 59% van de gevallen om een matig verstandelijke
18
handicap, bij 40% om een licht verstandelijke handicap en bij 2% om een ernstig verstandelijke
handicap15.
Tabel 21. Verdeling stoornissen volgens stoornisgroepen ICD-10
195
38
14
13
12
11
7
6
5
5
4
2
2
Percentage
(n=201)
97,0
18,9
7,0
6,5
6,0
5,5
3,5
3,0
2,5
2,5
2,0
1,0
1,0
2
1,0
1
1
1
0
0
0
0,5
0,5
0,5
0,0
0,0
0,0
Aantal
Psychische , mentale en gedragsstoornissen
Aandoeningen van het zenuwstelsel
Endocriene, nutritionele en metabole aandoeningen
Aandoeningen van het bot, de spieren en het bindweefsel
Congenitale aandoeningen
Aandoeningen van het hart- en bloedvatenstelsel
Algemene symptomen – varia
Aandoeningen van het oor
Aandoeningen van het ademhalingsstelsel
Aandoeningen van de ogen en oogaanhangsels
Letsel, vergiftiging en bepaalde andere gevolgen van uitwendige oorzaken
Pre- en perinatale aandoeningen
Aandoeningen tgv uitwendige oorzaken
Aandoeningen van bloed, bloedvormende organen en immunologisch
systeem
Aandoeningen van de huid en het subcutaan weefsel
Infectueuze en parasitaire aandoeningen
Aandoeningen van het spijsverteringsstelsel
Aandoeningen van het genito-urinair stelsel
Aandoeningen tgv zwangerschap
Tumorale aandoeningen
Tabel 22. Psychische, mentale en/ of gedragsmatige stoornissen
Aantal
Verstandelijke handicap (m.u.v. zwakbegaafdheid)
Aandachtstekortstoornissen en gedragsstoornissen
Persoonlijkheidsstoornissen
Autismespectrumstoornissen
Organische en symptomatische psychische stoornissen
Stoornissen in de impulsbeheersing
Schizofrenie
Aan een middel gebonden stoornissen
Depressieve en bipolaire stoornissen
Overige psychische, mentale of gedragsmatige stoornissen
Neurotische en stressstoornissen
Communicatiestoornissen
Niet-organische seksuele stoornissen
Somatoforme stoornissen
Eetstoornissen
Ticstoornissen
Leerstoornissen
Dissociatieve stoornissen
162
37
30
18
16
14
12
9
8
7
6
5
3
2
1
1
1
1
Percentage
(n=201)
80,6
18,4
14,9
9,0
8,0
7,0
6,0
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
1,5
1,0
0,5
0,5
0,5
0,5
In wat volgt gaan we na welke stoornissen we terugvinden bij personen met een verstandelijke
handicap. We bekijken eerst de groep personen met een licht verstandelijke handicap, waarna we de
stoornissen bij personen met een matig verstandelijke handicap nagaan16.
15
Dit lage percentage personen met een ernstig verstandelijke handicap kan verklaard worden doordat bij de selectie van de
steekproef alle personen geweerd werden die volgens de op de CRZ geregistreerde handicapcode een ernstig verstandelijke
handicap hadden. De 2% die hier nog worden teruggevonden betreffen personen die volgens hun handicapcode een lichtere
verstandelijke handicap hebben dan volgens hun stoorniscode.
19
1.2.6.1
Beschrijving van de stoornissen bij personen met een licht verstandelijke handicap
Bij personen met een licht verstandelijke handicap is er in 80% van de gevallen (51 pers) ook een
bijkomende stoornis aanwezig17. Er zijn 47 personen met een licht verstandelijke handicap en een
bijkomende psychische problematiek, dit is 23% van de groep zorgvragers uit de steekproef en zelfs
73% van de groep licht verstandelijk gehandicapte zorgvragers uit de steekproef.
Tabel 23. Bijkomende problematiek bij personen met een licht verstandelijke handicap
Percentage
totale
steekproef
(n=201)
2,0
3,0
1,0
1,5
0,5
0,5
0,5
2,5
0,5
0,5
23,4
Aantal
Endocriene, nutritionele en metabole aandoeningen
Aandoeningen van het zenuwstelsel
Aandoeningen van het oog en oogaanhangsels
Aandoeningen van het hart- en bloedvaten stelsel
Aandoeningen van het ademhalingsstelsel
Aandoeningen van het spijsverteringsstelsel
Aandoeningen van de huid en subcutaan weefsel
Aandoeningen van het bot, spieren en bindweefsel
Aandoeningen van de huid en het subcutaan weefsel
Congenitale aandoeningen
Psychische problematiek
Bij meer dan één op vier zorgvragers met een
licht verstandelijke handicap uit de steekproef
(17 pers.; 8,5% van steekproef; 26,6% van LV)
blijkt er een persoonlijkheidsstoornis aanwezig
te zijn en bij bijna één op tien een
aandachtstekortstoornis of gedragsstoornis.
Daarnaast werden volgende psychische en
gedragsmatige stoornissen teruggevonden (in
volgorde
van
voorkomen):
schizofrenie,
depressieve of bipolaire stoornissen, aan een
middel gebonden stoornissen, neurotische of
stressstoornissen, autismespectrumstoornissen,
stoornissen in de impulsbeheersing, organische
en symptomatische stoornissen, somatoforme
stoornissen, ticstoornissen, eetstoornissen en
niet-organische seksuele stoornissen. Bij twee
personen ging het om nog een andere stoornis
(zie ook tabel 24).
4
6
2
3
1
1
1
5
1
1
47
Percentage personen
met een licht
verstandelijke handicap
(n=64)
6,3
9,4
3,1
4,7
1,6
1,6
1,6
7,8
1,6
1,6
73,4
Figuur 3. Aantal bijkomende psychische
stoornissen bij personen met een licht
verstandelijke handicap
6%
9%
0
1
2
3
47%
38%
n = 64
Het gaat hier om personen die een licht verstandelijke handicap hebben en daarnaast ook een
psychische stoornis. Het kan zijn dat deze personen bijkomend nog een andere problematiek hebben.
Voor deze analyse lijkt het ook nuttig na te gaan hoeveel personen naast de verstandelijke handicap
enkel een bijkomende psychische problematiek hebben.
34 personen (17% van de steekproef) bevinden zich in deze situatie. Dit wil zeggen dat meer dan de
helft (53%) van de personen met een licht verstandelijke handicap uit de steekproef bijkomend enkel
een psychische problematiek hebben. Bij 16 personen (25% LV) gaat het om een
persoonlijkheidsstoornis, bij zes personen (9% LV) om een gedragsstoornis (één van hen heeft zelfs
twee gedragsstoornissen). Vier personen lijden aan een aan middel gebonden stoornis, vier aan een
autismespectrumstoornis en nog eens vier aan een neurotische of stressstoornis (waaronder één met
16
Om de analyse van de stoorniscodes op een correcte manier te kunnen maken gaat het hierbij telkens om personen die
volgens de stoorniscodes een licht of matig verstandelijke handicap hebben.
17
Ter vergelijking: Ook volgens de handicapcodes zijn 51 personen meervoudig licht verstandelijk gehandicapt.
20
dubbele diagnose in deze categorie). Bij telkens drie personen gaat het om een depressieve of
bipolaire stoornis en om schizofrenie; bij telkens één persoon om een eetstoornis, een stoornis in de
impulsbeheersing, een niet-organische seksuele stoornis en een organische en symptomatische
stoornis. In paragraaf 1.4.1.5 vindt u een overzicht van de zorgvragen die deze mensen stellen.
Tabel 24. Psychische problematiek bij zorgvragers met een licht verstandelijke handicap
Persoonlijkheidsstoornissen
Aandachtstekortstoornissen en gedragsstoornissen
Schizofrenie
Depressieve en bipolaire stoornissen
Aan een middel gebonden stoornissen
Neurotische en stressstoornissen
Autismespectrumstoornissen
Stoornissen in de impulsbeheersing
Organische en symptomatische stoornissen
Somatoforme stoornissen
Ticstoornissen
Eetstoornissen
Niet-organische seksuele stoornissen
Ander psychische, mentale of gedragsmatige stoornissen
Aantal
Percentage van
de steekproef
(n=201)
Percentage personen
met een LV handicap
(n=64)
17
6
5
5
5
4
4
4
3
2
1
1
1
2
8,5
3,0
2,5
2,5
2,5
2,0
2,0
2,0
1,5
1,0
0,5
0,5
0,5
1,0
26,6
9,4
7,8
7,8
7,8
6,3
6,3
6,3
4,7
3,1
1,6
1,6
1,6
3,1
Volgens de stoorniscodes zijn er 13 personen met een licht verstandelijke handicap zonder
bijkomende problematiek18. Zij stelden een vraag naar opname in een bezigheidstehuis, tehuis voor
werkenden, wat in feite geen geschikte opvangvorm is voor personen met een licht verstandelijke
handicap, of beschermd wonen of begeleid wonen.
1.2.6.2
Beschrijving van de stoornissen bij personen met een matig verstandelijke handicap
Personen met een matig verstandelijke handicap hebben in 77% van de gevallen (73 personen) ook
een bijkomende stoornis. Hierbij vallen zeker de aandoeningen van het zenuwstelsel op, die bij meer
dan één op vijf van deze personen voorkomen. Nog opvallender is echter dat iets meer dan de helft
van de zorgvragers met een matig verstandelijke handicap een bijkomende psychische problematiek
heeft.
Het gaat hierbij vooral om personen met een matig verstandelijke handicap en een gedragsmatige
stoornis (25 pers.;12% steekproef; 26% MV), een stoornis in de impulsbeheersing (7 pers.; 3%
steekproef; 7% MV), een persoonlijkheidsstoornis (6 personen), een autismespectrumstoornis (6
personen), schizofrenie (4 personen) of een pervasieve ontwikkelingsstoornis (3 personen). Daarnaast
werden bij twee personen organische of symptomatische psychische stoornissen teruggevonden, nog
eens bij twee personen niet-organische seksuele stoornissen en bij telkens 1 persoon een
communicatiestoornis of een hyperkinetische stoornis.
18
Ter vergelijking: Volgens de handicapcodes zijn er slechts elf personen met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap
21
Tabel 25. Bijkomende problematiek bij personen met een matig verstandelijke handicap
Psychische problematiek
Aandoeningen van het zenuwstelsel
Congenitale aandoeningen
Endocriene, nutritionele en metabole aandoeningen
Aandoeningen van het bot, spieren en bindweefsel
Aandoeningen van het hart- en bloedvaten stelsel
Aandoeningen van het oor
Aandoeningen van het ademhalingsstelsel
Pre- en perinatale aandoeningen
Aandoeningen van bloed, bloedvormende organen
en immunologisch systeem
Aandoeningen van de ogen en oogaanhangsels
Infectueuze en parasitaire aandoeningen
Algemene symptomen - varia
Percentage steekproef
(n=201)
48
21
9
7
6
5
3
2
1
23,9
10,4
4,5
3,5
3,0
2,5
1,5
1,0
0,5
Percentage
MV handicap
(n=95)
50,5
22,1
9,5
7,4
6,3
5,3
3,2
2,1
1,1
1
0,5
1,1
1
1
4
0,5
0,5
2,0
1,1
1,1
4,2
Er werden in de steekproef 47 personen
teruggevonden met een matig verstandelijke
handicap
zonder
bijkomende
psychische
problematiek. 22 personen hebben een matig
verstandelijke
handicap
zonder
enige
bijkomende problematiek.
Figuur 4. Aantal bijkomende psychische
problematieken bij personen met een MV
handicap
5%
Aantal
2%
Ook hier lijkt het nuttig na te gaan hoeveel
personen naast hun matig verstandelijke
50%
handicap enkel een bijkomende psychische
2
problematiek hebben. Het gaat hier om 25
43%
3
personen, waarvan 14 personen aan een
gedragsstoornis lijden, drie personen aan een
autismespectrumstoornis, drie personen aan
n = 95
schizofrenie, drie aan een persoonlijkheidsstoornis en drie aan een stoornis in de
impulscontrole. Twee personen lijden aan een communicatiestoornis, één aan een depressieve of
bipolaire stoornis en nog één aan een niet-organische seksuele stoornis.
0
1
1.2.7
Dominante problematiek
Een vaak gemaakte fout (ook binnen de administratie) betreft het beschouwen van de verstandelijke
en de psychiatrische problematiek als twee van elkaar te onderscheiden delen van een persoon, met
elk hun eigen invloed op diens functioneren. Vaak wordt dan ook de vraag gesteld of het disfunctioneren te wijten is aan de verstandelijke dan wel aan de psychische problematiek. In werkelijkheid
bestaat er echter een complexe wisselwerking tussen de invloed van de verstandelijke en die van de
psychiatrische problematiek op het functioneren, zodat niet zomaar gesteld kan worden dat de uitval
in het functioneren louter of voornamelijk het gevolg is van het ene of het andere.
Zo zullen de beperkte verstandelijke mogelijkheden een persoon gevoeliger maken voor het optreden
van een psychiatrische problematiek19 en voor de gevolgen hiervan op diens functioneren (bijv. door
verminderde copingvaardigheden), maar zal ook de psychiatrische problematiek (bijv. recidiverende
depressieve perioden) de verstandelijke mogelijkheden van de persoon verminderen en de negatieve
19
Zo wijst onderzoek uit dat 30 à 50% van de personen met een verstandelijke handicap ooit in hun leven te maken krijgen
met een psychiatrische problematiek. Binnen de populatie personen zonder verstandelijke handicap is dit slechts 10 procent.
(Dosen, 1990, in Vandeweert, Travers & Bauwens, 2007).
22
invloed van de verstandelijke handicap op het functioneren verder versterken. Een opsplitsing tussen
beiden is dan ook louter kunstmatig.
Toch werd in dit profielonderzoek getracht een inschatting te maken of een bepaalde problematiek
meer dan de andere het functioneren beïnvloedt. Dit omwille van het feit dat deze afweging vaak
een rol speelt bij het al dan niet toewijzen van een ‘zorgticket’ door de provinciale evaluatiecommissie (PEC) en het daarom belangrijk is deze factor ook in kaart te brengen. Deze inschatting
werd door de onderzoekster zo goed mogelijk gemaakt op basis van het volledig dossier. Voor drie
personen bleek het dossier onvoldoende gegevens te bevatten om hierover een oordeel te kunnen
vellen. Zij werden uit deze analyse gelaten.
Tabel 26. Dominante problematiek volgens verstandelijke handicap
LV handicap
Aantal
Valide %
(n=67)
MV handicap
Aantal
Valide %
(n=120)
Totale groep
Aantal
Valide %
(n=221)
geen
24
35,8
34
28,3
60
27,1
verstandelijke
13
19,4
65
54,2
79
35,7
psychische
14
20,9
10
8,3
30
13,6
cognitieve
2
3,0
4
3,3
19
8,6
gedragsmatige
10
14,9
2
1,7
16
7,2
3
4,5
4
3,3
11
5,0
lichamelijke
problematiek
1
1,5
1
0,8
6
2,7
Onvoldoende
dossiergegevens
1
2
3
Totaal
68
120
224
autistiforme
problematiek
Uit deze analyse bleek dat bij iets meer dan één op de drie zorgvragers uit de steekproef (36%) de
verstandelijke problematiek het functioneren van de persoon duidelijk domineert en er bij
sommigen onder hen zelfs geen psychische of psychiatrische problematiek te bespeuren valt. Voegen
we hier nog de zorgvragers aan toe waarbij de cognitieve problematiek duidelijk op de voorgrond
staat dan komen we zelfs aan bijna de helft (44%) van alle zorgvragers uit de psychiatrie.
Wanneer men louter naar de groep zorgvragers met een licht of matig verstandelijke handicap (en
eventuele bijkomende problematieken) kijkt blijkt bij 41% van hen de verstandelijke problematiek
duidelijk op de voorgrond te staan. Het gaat om meer dan de helft (54%) van de personen met een
matig verstandelijke handicap en één op vijf (19%) personen met een licht verstandelijke handicap.
Over deze personen kunnen we zonder twijfel zeggen dat hun vraag aan het VAPH niet gedreven
wordt door hun eventuele bijkomende psychische problematiek.
Voor iets meer dan één op vier personen was er geen duidelijke problematiek terug te vinden die
meer op de voorgrond stond dan de andere. Bij deze personen was er dus een duidelijke
wisselwerking tussen de verstandelijke en de bijkomende psychische problematieken. Dit was het
geval voor één op drie personen met een licht of matig verstandelijke handicap (31%).
Bij één op de vijf zorgvragers uit de steekproef (21%) bleek een psychische (14%) of gedragsmatige
(7%) problematiek het functioneren duidelijk te domineren. Dit was ook het geval bij één op de vijf
zorgvragers met een licht of matig verstandelijke handicap uit de steekproef (19%). Over deze
zorgvragers kan de vraag gesteld worden of hun zorgvraag wel op zijn plaats is bij het VAPH en of niet
23
een zwaardere zorgvraag gesteld wordt op basis van de dominerende psychische problematiek dan op
basis van de eigenlijke handicap geïndiceerd zou zijn. (Zie ook verder, in paragraaf 3.1).
Ter nuancering van dit cijfer dient hier nog eens duidelijk bij vermeld te worden dat in dit onderzoek
enkel de zorgvragers werden opgenomen wiens zorgvraag door de PEC werd goedgekeurd. Het is dus
mogelijk dat meer personen met een duidelijk op de voorgrond staande psychische problematiek een
zorgvraag stelden aan het VAPH, maar dat deze door de PEC geweigerd werd en dus niet in dit
onderzoek is opgenomen.
Bij de overige 8% van de zorgvragers stond de autistiforme (5%), of lichamelijke (3%) problematiek
op de voorgrond.
In tabel 26 geven we een overzicht van de dominante problematiek bij zorgvragers uit de steekproef,
opgesplitst volgens de ernst van hun verstandelijke handicap. We baseren ons voor de gegevens
omtrent de verstandelijke handicap op de handicapcodes.
1.2.8
Psychiatrische stoornis?
Eén van de uitgangsvragen van dit onderzoek betreft de psychiatrische problematiek van de
zorgvragers uit de psychiatrie. Of er een psychiatrische problematiek aanwezig is en om welke
problematiek het dan gaat vormt immers een essentieel onderdeel van het profiel van deze groep.
In paragraaf 1.2.6 wordt een overzicht gegeven van de psychische, mentale en / of gedragsmatige
stoornissen die in de stoorniscodes werden weergegeven. Hierbij valt vooral de aanwezigheid van
aandachtstekort- en gedragsstoornissen (18%) en persoonlijkheidsstoornissen (15%) op. Wanneer we
abstractie maken van het al dan niet hebben van een verstandelijke handicap kunnen we uit de
stoorniscodes afleiden dat bij 128 personen één of meerdere psychische stoornissen voorkomen. 18
onder hen hebben volgens de stoorniscodes (minstens) een autismespectrumstoornis.
Daarnaast werden ook de in de dossiers van het VAPH vermelde psychiatrische problematieken in
kaart gebracht. Deze stemmen niet altijd overeen met de problematieken uit de stoorniscodes.
Hierbij is het mogelijk dat bepaalde personen wel een bepaalde psychiatrische stoornis hebben, maar
dat dit om diverse redenen (vb. angst voor uitsluiting VAPH of verminderde kans op opname VAPH,…?)
niet vermeld wordt. Het dossier van drie personen was te onvolledig om uitspraak te doen over de
eventuele aanwezigheid van een psychiatrische diagnose. Deze personen werden uit deze analyse
gelaten.
Uit het dossier blijken bij 51% van zorgvragers uit psychiatrie aanwijzingen20 voor de aanwezigheid
van een psychiatrische problematiek21. Bij 49% van de zorgvragers werd echter geen enkele
psychiatrische problematiek teruggevonden in het dossier22.
In tabel 27 wordt een overzicht gegeven van de verschillende psychiatrische problematieken die
werden teruggevonden bij de 112 personen die wel aan een psychiatrische stoornis lijden.
20
Bij tien personen (5%) ging het niet om een formeel gestelde diagnose, maar om een sterk vermoeden dat eventueel
resulteerde in een voorlopige diagnose.
21
Ter vergelijking: vanuit de stoorniscodes werd bij 58% van de personen een psychische of gedragsmatige stoornis
gediagnosticeerd.
22
Volgens de stoorniscodes is dit slechts 42%.
24
Merk hierbij op dat telkens het
aantal personen wordt weergegeven dat volgens de dossiers
aan een bepaalde stoornis lijdt.
Het kan zijn dat een persoon aan
meerdere psychiatrische stoornissen lijdt en dus twee keer in
de tabel voorkomt.
Bij een aantal personen werd een
sterk vermoeden geformuleerd
dat die persoon aan een bepaalde
stoornis lijdt, maar werd de
diagnose nog niet toegekend.
Deze personen worden in de
rechts kolom van de tabel weergegeven.
1.2.9
Tabel 27. Verdeling psychiatrische stoornissen volgens dossier
Aantal
Psychotische stoornis
Persoonlijkheidsstoornis
Pervasieve ontwikkelingsstoornis
Depressieve stoornis
Gedragsstoornis
Angststoornis
Somatoforme stoornis
Hechtingsstoornis
Hypomanie
Kleptomanie
Posttraumatische stressstoornis
Parafilie
Pedofilie
Eetstoornis
Dementie
31
30
16
12
6
2
2
10
4
2
3
1
1
1
1
Percentage
steekproef
(n=201)
15,4
14,9
8,0
6,0
3,0
1,0
1,0
5,0
2,0
1,0
1,5
0,5
0,5
0,5
0,5
Vermoeden
7
3
9
8
1
2
2
0
0
0
0
0
0
0
0
Verbetering mogelijk?
Op basis van de dossiergegevens werd tevens getracht een inschatting te maken van de mogelijkheid
dat er nog verbetering zou optreden in de psychiatrische problematiek (t.g.v. de juiste medicatie,
behandeling,…) of dat er eerder een stagnatie of achteruitgang verwacht wordt. Bij 45 personen (40%
van de personen met een psychiatrische stoornis) zouden er nog mogelijkheden tot verbetering van
de psychiatrische problematiek bestaan. Voor een aantal van hen wordt aangegeven dat dit enkel
mogelijk is mits overplaatsing naar een meer gestructureerde en kleinere leefgroep met een goede
ortho(ped)agogische benadering en dat daarom de overplaatsing naar een VAPH instelling wordt
gevraagd. 67 personen, oftewel 30% van de zorgvragers uit de steekproef, lijdt aan een psychiatrische
stoornis waarin geen verbetering meer kan verwacht worden door middel van behandeling.
1.2.10 Uitbehandelde problematiek?
Om een goed zicht op de populatie te krijgen werd ook nagegaan of er bij de zorgvrager in het
verleden sprake was van een bepaalde problematiek, die echter volledig verdween na (psychiatrische
of andere) behandeling. Dit was het geval bij 67 personen.
Het gaat hierbij in de eerste plaats om gedragsproblemen (bij 30 personen), middelenmisbruik (bij 19
personen) en psychotische stoornissen (bij 11 personen). Verder komen ook agressie (bij 5 personen),
depressie (bij 5 personen) en zelfmutilatie (bij 3 personen) enkele malen terug. Andere
uitbehandelde stoornissen, die minder frequent werden teruggevonden, zijn somatoforme
stoornissen, angststoornissen en hallucinaties (bij telkens twee personen); en realiteitsverlies,
aanpassingsstoornissen, tics, wegloopgedrag, eetstoornissen, sexueel ongepast gedrag en
exhibitionisme (bij telkens 1 persoon).
25
Tabel 28. Uitbehandelde problematiek in het verleden bij zorgvragers uit de steekproef
Aantal
Percentage
geen
157
70,1
Gedragsstoornis
24
10,7
Gedragsstoornis en middelenmisbruik
3
1,3
Gedragsstoornis, middelenmisbruik en zelfmutilatie
1
0,4
Gedragsstoornis en psychotische stoornis
1
0,4
Gedragsstoornis, angststoornis, depressie en agressie
1
0,4
Middelenmisbruik
9
4,0
Middelenmisbruik en depressie
3
1,3
Middelenmisbruik en psychotische stoornis
1
0,4
Middelenmisbruik en agressie
1
0,4
Middelenmisbruik en eetstoornis
1
0,4
Psychotische stoornis
8
3,6
Psychotische stoornis en angststoornis
1
0,4
Depressie
1
0,4
Somatoforme stoornis
1
1,3
Zelfmutilatie
2
0,9
Hallucinaties
2
0,9
Somatoforme stoornis, realiteitsverlies, aanpassingsstoornis en ticstoornis
1
0,4
Weglopen
1
0,4
Agressie
3
1,3
Sexueel ongepast gedrag
1
0,4
Exhibitionisme
1
0,4
1.2.11 Niveau van functioneren
Er zijn verschillende indicatoren waarmee het niveau van functioneren kan worden beschreven. In
wat volgt vindt u hiervan een overzicht.
1.2.11.1 Intelligentiequotiënt
In paragraaf 1.2.4 gingen we na of er al dan niet sprake was van een verstandelijke handicap. Er zijn
echter ook personen die qua intellectuele mogelijkheden te vergelijken zijn met personen met een
verstandelijke handicap, maar die niet voldoen aan de definitie van verstandelijke handicap,
bijvoorbeeld omdat de handicap pas na de leeftijd van 18 jaar optrad. Daarom lijkt het ons nuttig ook
eens te kijken naar de IQ gegevens van de volledige steekproef. Het gaat hierbij zowel om personen
die effectief een verstandelijke handicap hebben als om personen die om een andere reden (vb. niet
aangeboren hersenletsel of regressie ten gevolge van psychische problemen) een cognitief defect
vertonen. Voor 27 personen beschikken we niet over IQ gegevens. We laten hen dan ook uit deze
analyse.
26
Wanneer we louter het totale IQ (TIQ)
Tabel 29. Totaal IQ bij zorgvragers uit de steekproef
bekijken zien we dat dit bij 165 personen
(84% van de personen uit de steekproef
% personen met
waarvan we de TIQ gegevens kennen) 70 of
Valide %
een cognitief
minder bedraagt. Qua
verstandelijke
Aantal steekproef
mogelijkheden is deze groep dus te
defect (IQ <=85)
(n=197)
vergelijken met personen met een
(n=188)
verstandelijke handicap.
Dit sluit mooi aan bij de gegevens volgens
1,0
1,1
<= 25
2
de handicapcodes (zie 1.2.4.1), waarbij er
8,6
9,0
79% een verstandelijke handicap zouden
26 - 40
17
hebben en volgens de stoorniscodes (zie
42,6
44,7
41 - 55
84
1.2.4.2), met 81% zorgvragers met een
verstandelijke handicap.
31,5
33,0
56 - 70
62
Ook personen die volgens de definitie van
83,8
87,8
de AAMR geen verstandelijke handicap Totaal IQ<=70
165
hebben (maar wel een cognitieve stoornis)
11,7
12,2
71 - 85
23
lijken dus in de handicapcodes en in de
stoorniscodes wel onder de code voor
4,1
86 - 100
8
verstandelijke handicap te worden geregistreerd op basis van hun TIQ.
0,5
101 - 115
1
Wanneer we de indeling in ernstgradatie van
de AAMR hanteren zijn 62 personen qua Totaal
197
100,0
verstandelijke mogelijkheden te vergelijken
met personen met een licht verstandelijke handicap, 84 met personen met een matig verstandelijke
handicap, 17 met personen met een ernstig verstandelijke handicap en twee met personen met een
diep verstandelijke handicap.
1.2.11.2 Barthelscore
De Barthelschaal is een maat om na te gaan in welke mate iemand afhankelijk is van hulp bij het
verrichten van activiteiten uit het dagelijkse leven (ADL activiteiten). Deze schaal levert enerzijds
een totaalscore op 100 op, de Barthelindex (BI) en kan ook opgesplitst worden in een gedeelte over
zelfzorg, de Zelfzorgindex (ZI), met een score op 53 punten en een gedeelte over mobiliteit, de
Mobiliteitsindex (MI), met een score op 47 punten.
Een score van 100 op de overkoepelende Barthelindex betekent dat de persoon fysiek onafhankelijk
alle basale activiteiten van het dagelijks leven kan uitvoeren. Dit wil zeggen dat men volledig
continent is, zichzelf kan voeden en kleden, in en uit een bed of stoel kan, een bad of douche kan
nemen, een kleine wandeling kan maken en een trap op en af kan. Dit betekent echter niet dat
iemand met een BI van 100 in staat is alleen of volledig zelfstandig te leven. (Het is immers mogelijk
dat deze persoon geen eten kan bereiden, het huishouden niet kan runnen, geen contacten met
buitenstaanders kan leggen,…) Vanaf een score van 95 of minder op de Barthelindex kunnen we
stellen dat de persoon een serieuze nood aan ondersteuning heeft op vlak van zelfredzaamheid.
De gemiddelde Barthelindex in de groep zorgvragers uit de steekproef bedraagt 86 en ligt dus onder
deze grens van 95. Dit gemiddelde ligt een stuk hoger dan wat gemiddeld teruggevonden wordt bij
bewoners van nursingtehuizen (BI 53) en net iets lager dan het gemiddelde in bezigheidstehuizen (BI
88)23. In tehuizen voor werkenden bedraagt de gemiddelde BI 9823. 47% van alle respondenten
waarvan we over gegevens beschikken behalen een Barthelindex van minder dan 90 en hebben dus
nood aan ondersteuning bij ADL activiteiten. 57% behaalt zelfs een score van minder dan 95. 76
personen (42% van de personen waarvan we de BI kennen) krijgen een maximumscore van 100.
23
Deze cijfers zijn afkomstig uit een onderzoek in de tehuizen voor niet-werkenden, dagcentra en tehuizen voor werkenden
dat in 1996 door het Hoger Instituut voor Arbeid werd uitgevoerd (Molleman, 1996).
27
Zoals reeds vermeld kan de Barthelindex
kan opgesplitst worden in een gedeelte
over zelfzorg, de Zelfzorgindex en een
gedeelte over mobiliteit, de Mobiliteitsindex.
De gemiddelde mobiliteitscore in de
groep zorgvragers uit de steekproef
bedraagt 44. Dit komt exact overeen
met de gemiddelde score die werd
teruggevonden in bezigheidtehuizen11 en
is een stuk hoger dan de gemiddelde
nursingscore, die 31 bedraagt11. Niemand
behaalt de maximumscore van 53 punten
op de MI.
De gemiddelde score op de zelfzorgindex bij zorgvragers uit de steekproef
bedraagt 42 punten. Dit is beduidend
hoger dan de gemiddelde score van 25
voor nursingtehuizen en iets lager dan
de gemiddelde score van 44 in
bezigheidstehuizen11.
Slechts
18
personen (15% van de personen waarvan
we over gegevens beschikken) behalen
de maximumscore van 47 punten. Er zijn
dus
iets
meer
personen
die
ondersteuning
nodig
hebben
met
betrekking tot zelfzorg dan wat
mobiliteit betreft.
Tabel 30. Barthelindex zorgvragers uit de steekproef
Aantal
%
Valide %
Cumulatief %
↓
↑
0
1
0,4
0,5
0,5
100,0
1 - 10
1
0,4
0,5
1,1
99,5
11 - 20
2
0,9
1,1
2,2
98,9
21 - 30
1
0,4
0,5
2,7
97,8
31 - 40
4
1,8
2,2
4,9
97,3
41 - 50
3
1,3
1,6
6,6
95,1
51 - 60
4
1,8
2,2
8,7
93,4
61 - 70
13
5,8
7,1
15,8
91,3
71 - 80
15
6,7
8,2
24,0
84,2
81 - 90
42
18,8
23,0
47,0
76,0
91 - 99
21
9,4
11,5
58,5
53,0
100
76
33,9
41,5
100,0
41,5
Geen gegevens
41
18,3
Totaal
224
100,0
Samenvattend kunnen we stellen dat de zorgvragers uit de steekproef qua zelfredzaamheid lijken aan
te sluiten bij het niveau van personen die in een bezigheidstehuis zijn opgenomen.
Tabel 31. Barthel Zelfzorgindex
Aantal
%
Valide %
Tabel 32. Barthel Mobiliteitsindex
Cumulatief %
↓
↑
Aantal
%
Valide %
Cumulatief %
↓
↑
0
1
0,4
0,9
0,9
100
0
4
1,8
2,2
2,2
100,0
1-5
3
1,3
2,6
3,4
99,1
1-5
0
0,0
0,0
2,2
97,8
6-10
2
0,9
1,7
5,1
96,6
6 - 10
3
1,3
1,6
3,8
97,8
11 - 20
5
2,2
4,3
9,4
94,9
11 - 20
0
0,0
0,0
3,8
96,2
21 - 30
13
5,8
11,1
20,5
90,6
21 - 30
7
3,1
3,8
7,7
96,2
31 - 40
50
22,3
42,7
63,2
79,5
31 - 40
9
4,0
4,9
12,6
92,3
41 - 46
25
11,2
21,4
84,6
36,8
41 - 52
160
71,4
87,4
100,0
87,4
47
18
8,0
15,4
100
15,4
53
0
0,0
0,0
100,0
0,0
107
47,8
41
18,3
224
100,0
224
100,0
Geen
gegevens
Totaal
Geen
gegevens
Totaal
28
1.2.11.3 Global Assessment of Functioning (GAF)
De GAFscore is een maat voor het algemeen niveau van functioneren op psychisch, beroepsmatig en
sociaal vlak, die in de psychiatrie frequent gebruikt wordt. Deze score wordt weergegeven op as V
van de DSM-IV diagnostiek. De waarden van de GAFscore kunnen variëren tussen 1 en 100, waarbij
een score van 100 aangeeft dat de persoon uitstekend functioneert en een score van 1 betekent dat
de persoon een ernstig gevaar vormt voor zichzelf en / of anderen. Van 51 personen vonden we de
GAFscore niet terug in het dossier. Zij werden uit deze analyse gelaten.
De GAFscore van negen personen (5% van de
Tabel 33. GAF score bij zorgvragers uit de steekproef
personen waarvan we de GAFscore kennen)
bedraagt 10 punten of minder. Dit betekent
Aantal
%
Valide %
Cumulatief %
dat deze mensen voortdurend een ernstig
gevaar voor zichzelf of anderen betekenen of
1 - 10
9
4,0
5,2
5,2
niet in staat zijn tot een minimale
persoonlijke hygiëne.
11 - 20
28
12,5
16,2
21,4
28 personen (16%) behalen een score tussen
55
24,6
31,8
53,2
11 en 20 punten, wat betekent dat zijn enig 21 - 30
gevaar voor zichzelf of anderen betekenen,
31 - 40
37
16,5
21,4
74,6
af en toe de persoonlijke hygiëne ernstig
verwaarlozen of grove beperkingen in de 41 - 50
29
12,9
16,8
91,3
communicatie ervaren.
14
6,2
8,1
99,4
55 personen (32%) zijn niet in staat te 51 - 60
functioneren op bijna alle levensdomeinen,
1
0,4
0,6
100,0
ervaren ernstige
beperkingen in
de 61 - 70
communicatie of worden in hun gedrag in Ontbrekende
51
22,8
ernstige mate beïnvloed door wanen en
gegevens
hallucinaties.
Over 37 personen (21%) kan men stellen dat Totaal
224
100,0
zij belangrijke beperkingen ervaren op
verschillende levensdomeinen of enige beperkingen ervaren in de realiteitstoetsing of de
communicatie.
29 personen (17%) functioneren op een iets hoger niveau (GAFscore tussen 51 en 60). Over hen kan
gesteld worden dat zij ernstige symptomen vertonen of een ernstige beperking ervaren in hun sociaal
of beroepsmatig functioneren. 14 personen (8%) vertonen matige symptomen of matige problemen in
het sociaal of beroepsmatig functioneren. Eén persoon tot slot vertoont lichte symptomen of ervaart
lichte problemen in het sociaal of beroepsmatig functioneren.
Dit alles betekent dus dat voor iets meer dan de helft van de zorgvragers uit de steekproef (53% van
de zorgvragers waarvan de GAFscore gekend is) geldt dat zijn in het beste geval niet in staat zijn tot
functioneren op bijna alle domeinen, ernstige beperkingen ervaren in communicatie of oordeel of hun
gedrag in ernstige mate beïnvloed wordt door wanen of hallucinaties. Dit is een zeer zwakke score.
1.2.11.4 Adaptieve vaardigheden
Adaptieve vaardigheden kunnen omschreven worden als vaardigheden die iemand nodig heeft om te
kunnen functioneren volgens de verwachtingen die aan hem worden gesteld in zijn onmiddellijke en
in de brede maatschappelijke omgeving (Luckasson e.a., 1992, in Depuydt & van Loon, 2002). Er
kunnen tien verschillende domeinen van adaptieve vaardigheden worden onderscheiden, namelijk
communicatie, zelfverzorging, wonen, sociale vaardigheden, functioneel schoolse vaardigheden, het
gebruik maken van diensten in de samenleving, zelfbepaling, gezondheid en veiligheid, vrije tijd en
werk.
Uitval op minstens twee van deze domeinen van adaptieve vaardigheden is een cruciale voorwaarde
om te kunnen spreken over de aanwezigheid van een verstandelijke handicap volgens de definitie van
de AAMR.
29
Bijna alle personen (99%) waarover gegevens beschikbaar zijn over adaptieve vaardigheden blijken
uitval te vertonen op minstens twee adaptieve vaardigheden. Dit was niet het geval voor drie
personen van de 220 waarover we voldoende dossiergegevens kenden om hierover een oordeel te
kunnen vellen.
1.2.11.5 Schools niveau
Het schools niveau dat werd bereikt kan een indicatie geven van het niveau waarop de betrokkene
zou moeten kunnen functioneren. Algemeen wordt aangenomen dat personen die een schools niveau
van het vierde leerjaar hebben bereikt in staat zouden moeten zijn om zelfstandig te kunnen leven.
(Zij het eventueel met ondersteuning door derden.) Dit niveau werd ooit in het leven bereikt door 62
personen (28% van de steekproef). Hierbij waren 12 personen (5%) die door een niet-aangeboren
hersenletsel later deze vaardigheden verloren. 148 personen (66%) bereikten dit niveau nooit in hun
leven. Over 14 personen (6%) was het op basis van het dossier niet mogelijk af te leiden of zij dit
niveau al dan niet beheersten.
1.2.11.6 Tewerkstelling
We gingen in het dossier ook de mogelijkheden tot tewerkstelling na. Voor 13 personen werd in het
dossier onvoldoende informatie aangetroffen om hierover een uitspraak te doen. Zij worden bij deze
analyse buiten beschouwing gelaten.
Voor meer dan vier op vijf zorgvragers uit de
steekproef (83%) blijkt tewerkstelling volgens het
dossier niet mogelijk. Slechts één op zes
zorgvragers uit de steekproef (35 personen, 17%) neen
wordt wel in staat geacht te werken.
Voor zes personen (3%) is dit mogelijk binnen het
normale circuit, zij het dat er voor drie onder
hen wel loonkostsubsidie nodig is. Zij stellen een
vraag naar opname in beschermd wonen (4) of
internaat voor schoolgaanden (2). Het gaat
hierbij om personen met een enkel- of
meervoudig licht verstandelijke handicap, een
autismespectrumstoornis, een psychische problematiek of ernstige gedragsproblemen.
Tabel 34. Is tewerkstelling mogelijk?
Aantal
Percentage
Valide %
176
78,6
83,4
begeleid werken
2
0,9
0,9
beschut werken
21
9,4
10,0
normaal circuit
3
1,3
1,4
3
1,3
1,4
6
2,7
2,8
normaal circuit met
loonkostsubsidie
beschermd
arbeidscircuit
13
5,8
Zes anderen kunnen binnen een beschermd onbekend
arbeidscircuit tewerkgesteld worden. Ook hier
224
100,0
100,0
gaat het om personen met een enkel- of Totaal
meervoudig licht verstandelijke handicap, een psychische problematiek of autismespectrumstoornis.
Zij vragen een opname in een bezigheidstehuis (4) of in begeleid wonen (2).
Voor 21 personen (10%) zou een tewerkstelling in een beschutte werkplaats binnen de mogelijkheden
liggen. Het gaat hierbij voornamelijk om personen met een enkelvoudig (4) of meervoudig (9) licht
verstandelijke handicap en verder om personen met een enkelvoudig (2) of meervoudig (3) matig
verstandelijke handicap of cognitieve stoornis (3). Zij vragen meestal een opname in een tehuis voor
werkenden (10) of een bezigheidstehuis (6). Andere vragen betreffen vragen tot opname in een
nursingtehuis (1), begeleid wonen, beschermd wonen of toegang tot een dagcentrum.
Twee personen (1%) worden in staat geacht tot begeleid werken. Het gaat hierbij om een persoon
met een meervoudig matig verstandelijke handicap, die een plaats in een dagcentrum vraagt en een
persoon met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap met een vraag naar opname in een
bezigheidstehuis.
30
1.2.12 Anamnestische gegevens
Ook het verleden vertelt heel wat over een persoon. Daarom gingen we in het dossier enkele
gegevens uit het verleden van de zorgvragers na.
1.2.12.1 School
Over zes personen beschikken we niet over gegevens omtrent de gevolgde onderwijsvorm. Zij worden
uit deze analyse gelaten. De meerderheid van de zorgvragers uit de steekproef (140 personen ofwel
64% van de personen waarvan we over schoolgegevens beschikken) blijkt buitengewoon onderwijs
gevolgd te hebben. 57 zorgvragers (26% ) gingen naar het regulier onderwijs. 21 personen uit de
steekproef (10%) volgden geen enkele vorm van onderwijs.
Personen die buitengewoon onderwijs
volgden, volgden meestal geen buitengewoon kleuteronderwijs (slechts 9% wel),
maar wel buitengewoon lager onderwijs
ja
(52%). 55% van de personen waarvan we het
onderwijstraject kennen volgden ook het neen
buitengewoon secundair onderwijs (buso).
Tabel 35. Buitengewoon onderwijs gevolgd?
geen schoolopleiding
Binnen het buitengewoon onderwijs is type
onderwijsvorm onbekend
1 telkens de meest gevolgde onderwijs24
vorm .
Totaal
Aantal
Percentage
Valide %
140
62,5
64,2
57
25,4
26,1
21
9,4
9,6
6
2,7
224
100,0
100,0
Over 60 personen werd in de dossiers geen gegevens over behaalde diploma’s teruggevonden. We
laten hen uit de analyse van de behaalde diploma’s.
Eén op drie zorgvragers (52 pers., 31%) behaalde nooit een diploma. Er zijn 23 personen (14%) die een
diploma lager buitengewoon onderwijs behaalden en 20 personen (12%) die bovendien in het
buitengewoon onderwijs ook een middelbare school diploma behaalden. 25 personen (15%) slaagden
erin binnen het regulier onderwijs een diploma lager onderwijs te behalen en 28 personen (17%)
behaalden een nog hoger diploma. Bij deze laatste groep zitten 15 personen met een niet-aangeboren
hersenletsel. Er waren 10 personen met een diploma lager middelbaar onderwijs, 16 met een diploma
hoger middelbaar onderwijs en twee met een hogeschooldiploma.
24
Het buitengewoon onderwijs is onderverdeeld in verschillende types. Type 1 voor kinderen met een licht verstandelijke
handicap (bestaat niet in het kleuteronderwijs), type 2 voor kinderen met een matig of ernstig verstandelijke handicap, type 3
voor kinderen met gedragsstoornissen en/of gedragsproblemen, type 4 voor kinderen een fysieke en/of motorische handicap,
type 5 voor kinderen die opgenomen zijn in een ziekenhuis of preventorium, type 6 voor kinderen met een visuele en type 7
voor kinderen met een auditieve handicap en type 8 voor kinderen met ernstige leerstoornissen. Het buitengewoon secundair
onderwijs hanteert naast deze onderverdeling in types ook een indeling in onderwijsvormen (OV’s). Onderwijsvorm 1 (OV 1)
omvat sociale vorming als voorbereiding tot wonen in een beschermde leefomgeving, OV 2 omvat sociale vorming en
arbeidsvoorbereiding tot werken in een beschutte werkplaats en beschermd of begeleid wonen, OV 3 is een sociale- en
beroepsvorming voor de gewone leefomgeving en inschakeling in het gewone arbeidscircuit en OV 4 is gewoon secundair
onderwijs met een aangepaste didactische werkvorm.
31
Tabel 36. Buitengewoon kleuteronderwijs
Tabel 37. Buitengewoon lager onderwijs gevolgd?
gevolgd?
Aantal
%
Valide %
niet
98
43,8
45,6
Aantal
%
Valide %
195
87,1
90,7
type 1
34
15,2
15,8
type 2
6
2,7
2,8
type 2
24
10,7
11,2
type 3
2
0,9
0,9
type 3
3
1,3
1,4
type 7
1
0,4
0,5
type 4
2
0,9
0,9
11
4,9
5,1
type 6
2
0,9
0,9
type 7
1
0,4
0,5
type 8
5
2,2
2,3
type onbepaald
46
20,5
21,4
onbekend
9
4,0
224
100,0
niet
type
onbepaald
onbekend
Totaal
9
4,0
224
100,0
100,0
Tabel 38. Type buitengewoon secundair
Totaal
100,0
onderwijs type?
Aantal
%
Valide %
niet
98
43,8
45,4
Tabel 39. Opleidingsvorm buitengewoon
type 1
38
17,0
17,6
secundair onderwijs?
type 2
33
14,7
15,3
Aantal
%
Valide %
type 3
6
2,7
2,8
niet
98
43,8
46,0
type 4
2
0,9
0,9
OV 1
1
0,4
0,5
type 6
1
0,4
0,5
OV 2
27
12,1
12,7
type 7
4
1,8
1,9
OV 3
34
15,2
16,0
OV 4
1
0,4
0,5
34
15,2
15,7
OV onbepaald
52
23,2
24,4
Onbekend
11
4,9
Totaal
224
100
type
onbepaald
Onbekend
Totaal
8
3,6
224
100
100
100
1.2.12.2 Werk
Ook het tewerkstellingsverleden biedt nuttige informatie, zowel over de zorgvragers zelf als over de
pogingen tot tewerkstelling die zij aflegden en de mogelijkheden hiertoe binnen onze samenleving.
Over 7 personen hebben we geen gegevens met betrekking tot hun tewerkstellingsverleden. We laten
hen buiten beschouwing in onderstaande analyse.
32
Op het ogenblik van hun aanvraag zijn 10 personen (5%) volgens hun dossier aan het werk. Zes onder
hen werken in een beschutte werkplaats, twee personen doen vrijwilligerswerk , één persoon werkt
in het stelsel van begeleid werken25 en één persoon werkt op de normale arbeidsmarkt26.
52 zorgvragers uit de steekproef (24%) waren in het verleden tewerkgesteld, maar moesten hun
tewerkstelling stopzetten omdat door de evolutie in hun functioneren tewerkstelling niet langer
mogelijk was. 30 personen onder hen werkten in het verleden in het gewone arbeidscircuit (zonder
loonkostsubsidiëring), 16 in een beschutte werkplaats en twee in begeleid werken. Drie personen
werkten eerst in het normale circuit, probeerden dan een alternatieve tewerkstelling (1 begeleid; 1
beschut; 1 beschut en dan vrijwilligerswerk), maar moesten uiteindelijk toch definitief stoppen met
werken. De meerderheid van de zorgvragers uit de steekproef (131 personen, 60%) zijn echter nooit
in staat geweest te werken. Voor 24 personen is de vraag naar tewerkstelling in het verleden niet van
toepassing omwille van hun jonge leeftijd.
Voor een overzicht van de huidige tewerkstellingsmogelijkheden verwijzen we naar paragraaf
1.2.11.6.
1.2.12.3 Levensgebeurtenissen
Er zijn 79 personen waarbij er in het dossier sprake is van één of meerdere belangrijke
levensgebeurtenissen die hun functioneren tot op heden beïnvloeden. Bij 41 personen gaat het om
het verlies van iemand die voor hen belangrijk was, 31 personen waren het slachtoffer van een
psychisch trauma, 20 personen rapporteerden een verhuis die een belangrijke verstorende invloed
had op hun functioneren, bij vier personen ging het om een lichamelijk trauma en bij zes personen
ging het om een andere ingrijpende gebeurtenis 27. Drie onder hen bleken ernstig verwaarloosd te
zijn, één persoon werd zwaar gepest, bij één persoon was er zowel mishandeling als pesten en bij
één persoon tot slot was er een combinatie van mishandeling, verwaarlozing en een traumatische
echtscheiding.
1.2.12.4 Contacten met familieleden, vrienden en kennissen
In de dossiers werd nagegaan in welke mate de zorgvragers nog contacten onderhouden met hun
familie en met eventuele vrienden of kennissen. Hieruit bleek dat de meerderheid van de zorgvragers
(69% of 77% van de personen waarover we gegevens hebben) op het ogenblik van de aanvraag nog
enige vorm van contact hadden met het eigen natuurlijke netwerk. Bij 27% (55 pers.) kan dit netwerk
nog minstens een deel van de zorg op zich nemen. Meestal vertaalt zich dat in het opnemen van de
zorgvrager in huis voor een dag of een weekend. 4 onder hen geven in hun dossier echter aan dat het
netwerk voorlopig nog de volledige zorg op zich kan nemen28. 53% van de zorgvragers gaven aan nog
(psychische) steun te ervaren bij het netwerk.
1.2.12.5 Strafbare feiten in het verleden?
Bij 38 personen bleek uit het dossier dat zij in het verleden strafbare feiten pleegden. 22 personen
hielden het bij een eenmalig feit. Het ging hierbij in 13 gevallen om agressieve feiten, in drie
gevallen om gebruik van verboden middelen, twee maal om seksuele feiten of diefstal en telkens één
maal om exhibitionisme en kindermishandeling.
25
Deze persoon stelt een vraag naar tehuis niet-werkenden, hoewel hij volgens het MDT op een beschermde arbeidsmarkt zou
kunnen werken.
26
Deze persoon stelt een vraag naar beschermd wonen.
27
De aandachtige lezer zal bemerken dat de optelsom van deze gebeurtenissen het totale aantal overschrijdt. Dit komt
doordat 24 personen meer dan één belangrijke verstorende levensgebeurtenis rapporteerden. Bij 9 personen ging het om een
belangrijke verlieservaring en een psychisch trauma, bij zes personen om een psychisch trauma en een verhuis, bij twee
personen om een psychisch trauma en een andere belangrijke gebeurtenis en bij telkens één persoon om een verhuis en andere
belangrijke gebeurtenis; verlieservaring en andere belangrijke gebeurtenis; psychisch trauma, verlieservaring en andere
belangirjke gebeurtenis.
28
Opgelet: deze 4 zorgvragers stonden allen minstens drie jaar op de CRZ geregistreerd. Hun sociale situatie kan ondertussen
dus sterk veranderd zijn…
33
Acht personen pleegden twee strafbare feiten in het verleden. Het ging hierbij om agressie,
destructie, diefstal, seksuele feiten, brandstichting en gebruik van verboden middelen.
Nog eens acht personen pleegden drie strafbare feiten. Zij maakten zich schuldig aan agressie,
destructie, diefstal, seksuele feiten en het gebruik van verboden middelen.
Tegen 13 personen uit de steekproef liep op het ogenblik van hun aanvraag nog een strafmaatregel.
Twee personen werden onder bevoegdheid van de Commissie ter Bescherming van de Maatschappij
geplaatst, twee personen werden geplaatst in een jeugdinstelling, één persoon geniet voorlopige
invrijheidsstelling , nog één is vrij op proef en één persoon is opgenomen in de gevangenis.
Daarnaast zijn er nog zes personen die onder dwang werden opgenomen. Het gaat hierbij echter niet
steeds om personen die strafbare feiten pleegden in het verleden.
1.3 Huidige omkadering (Wat hebben ze?)
1.3.1
Woonsituatie op het ogenblik van de aanvraag
In dit onderzoek worden de dossiers geanalyseerd van personen die op 1 januari 2008 op de Centrale
Registratie van Zorgvragen (CRZ) geregistreerd staan als verblijvend in de psychiatrie. In paragraaf
1.1 gaven we reeds een overzicht van de psychiatrische woonvorm waarin de 748 op de CRZ
geregistreerde zorgvragers uit de psychiatrie verbleven. Het gaat dan om de toestand zoals die op 1
januari 2008 op de CRZ geregistreerd stond.
Het is echter best mogelijk dat personen op het ogenblik van hun aanvraag in een andere
woonsituatie verbleven, maar in tussentijd (door het optreden van bepaalde aandoeningen,
levensgebeurtenissen,…) naar de psychiatrie verhuisden.
Daarom lijkt het nuttig ook na te gaan wat de woonsituatie van de betrokkenen was op het ogenblik
van hun aanvraag. Dit wordt niet geregistreerd op de CRZ en kan dus enkel uit de dossierstudie
afgeleid worden. Om deze gegevens op een goede manier te kunnen duiden geven we eerst een
overzicht van de op de CRZ geregistreerde woonvorm voor de zorgvragers uit de steekproef.
Vervolgens gaan we na wat hun woonsituatie was op het ogenblik van hun aanvraag.
Volgens de CRZ verblijven bijna alle zorgvragers uit
de steekproef in een psychiatrisch ziekenhuis of
psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT). 52% van hen
verblijft in een psychiatrisch ziekenhuis, 42% in een
PVT, 5% op een kinderpsychiatrische dienst en 2%
binnen beschut wonen. Aangezien de psychiatrische
woonvorm één van de strata van de steekproef
vormde (zie ook ‘Samenstelling onderzoeksgroep en
steekproef’) zal het niet verwonderen dat deze
steekproef niet significant verschilt van de totale
groep met betrekking tot woonvorm (X²=0,89,
df=3,p>0.05).
Tabel 40. Woonvorm zoals geregistreerd op de
CRZ op 1 januari 2008
Aantal Percentage
Psychiatrisch ziekenhuis
116
51,8
Psychiatrisch verzorginstehuis
94
42,0
Beschut wonen
10
4,5
Kinderpsychiatrische dienst
Totaal
4
1,8
224
100
Bekijken we nu de woonvorm op het ogenblik van de aanvraag, dan vinden we een iets verscheidener
palet aan woonvormen terug, hoewel de grote tendenzen wel bewaard blijven.
34
Tabel 41. Woonvorm op het ogenblik van de aanvraag
Aantal
Percentage
Psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT)
100
44,6
Psychiatrisch ziekenhuis
95
42,4
Beschut wonen
10
4,5
Kinderpsychiatrische dienst
Residentiële VAPH voorzieningen voor
minderjarigen (internaat)
2
0,9
1
0,4
Tehuis niet-werkenden
1
0,4
Pleeggezin zonder ambulante begeleiding
1
0,4
In ouderlijk gezin met VAPH begeleiding
1
0,4
In ouderlijk gezin zonder begeleiding
6
2,7
In eigen gezin zonder begeleiding
2
0,9
Alleen zonder begeleiding
1
0,4
Rust en verzorgingstehuis (RVT)
3
1,3
Gevangenis
Totaal
1.3.2
1
0,4
224
100
De meest voorkomende woonvorm
van zorgvragers uit de steekproef
is een PVT (45%), gevolgd door
een psychiatrisch ziekenhuis (42%)
en beschut wonen (5%).
Slechts 7% van de zorgvragers
verbleef op het ogenblik van de
aanvraag niet in de psychiatrie.
2% kreeg één of andere vorm van
ondersteuning van het VAPH, 4%
verbleef thuis zonder VAPH
ondersteuning en nog eens 2%
verbleef in een andere voorziening.
Dagbesteding op het ogenblik van de aanvraag
Over één persoon uit de steekproef hebben we geen gegevens met betrekking tot de dagbesteding.
We laten deze persoon dan ook uit de analyse, zowel wat betreft de analyse van de steekproef als
wat betreft de ze van de totale groep.
Tabel 42. Huidige dagbesteding
Totale groep
Aantal
%
Steekproef
Aantal
%
501
67,1
149
66,8
Dagactiviteit in een niet-VAPH voorziening
83
11,1
37
16,6
Dagactiviteit in een niet-VAPH voorziening (deeltijds)
Dagactiviteit in een niet-residentiële VAPH voorziening of een
22
2,9
10
4,5
dagcentrum
9
1,2
1
0,4
Dagcentrum deeltijds
22
2,9
5
2,2
Tewerkstelling
2
0,3
0
0,0
Tewerkstelling, deeltijds
7
0,9
1
0,4
Begeleid werken of arbeidszorg
Begeleid werken en dagactiviteit in een niet-residentiële VAPH
1
0,1
1
0,4
voorziening
7
0,9
1
0,4
Schoolgaand, geen semi-internaat
1
0,1
Schoolgaand, semi-internaat
4
0,5
1
0,4
Dagactiviteit in een residentiële VAPH voorziening
4
0,5
2
0,9
Thuis
1
0,1
0
0,0
Opleiding
1
0,1
0
0,0
Revalidatiecentrum
82
11,0
15
6,7
Andere
223
100,0
747
100,0
Totaal
De dagbesteding van de zorgvragers is één van de parameters die op de CRZ geregistreerd staat. In
enkele gevallen kwam deze registratie op de CRZ niet overeen met wat we in de dossiers
35
terugvonden. In dat geval werd voor de analyse van de gegevens voorrang gegeven aan de gegevens
uit het dossier om de interpretatie van de gegevens uit de steekproef niet te bemoeilijken.
In de dossiers waren echter erg weinig gegevens over de dagbesteding op het ogenblik van de
aanvraag terug te vinden, zodat we bij de analyse van de steekproefgegevens voor de personen
waarover we niet over gegevens beschikten vanuit het dossier voortgingen op de gegevens zoals die
op de CRZ geregistreerd staan.
Zoals reeds vanuit hun woonvorm kon worden verondersteld blijkt de meerderheid van de zorgvragers
uit psychiatrie (78%) een dagbesteding te hebben in een voorziening die niet door het VAPH wordt
erkend. Slechts 44 personen (6%) krijgen voor dagbesteding één of andere vorm van ondersteuning
door het VAPH. 32 personen onder hen volgen een dagactiviteit in een niet-residentiële VAPH
voorziening of gaan naar een dagcentrum, acht personen volgen begeleid werken of arbeidszorg, vier
personen krijgen een dagactiviteit in een residentiële VAPH voorziening en één persoon gaat naar een
semi-internaat. 24 personen (3%) gaan overdag werken, vier personen (0,5%) blijven thuis en zeven
personen gaan naar school zonder semi-internaat. Eén persoon gaat overdag naar een
revalidatiecentrum en nog één persoon volgt een opleiding. 82 personen (11%) hebben nog een
andere dagbesteding, die niet verder gespecificeerd wordt in het dossier.
1.3.3
Psychiatrische opvang
Tabel 43. Duur verblijf in psychiatrie
1.3.3.1
Duur
In het kader van dit onderzoek lijkt het
belangrijk na te gaan hoe lang zorgvragers uit
de steekproef reeds opgenomen zijn in de
psychiatrie. Over 18 personen hebben we geen
gegevens met betrekking tot hun opnameduur in 5 jaar of
psychiatrie. Nog eens 18 personen zijn volgens
hun dossier niet in de psychiatrie opgenomen. minder
We laten beide groepen weg uit deze analyse.
6 – 10 jr
Aantal
%
Valide
Cum. %
%
↓
↑
75
33,5
39,9
39,9
100,0
13
5,8
6,9
46,8
60,1
11 – 15 jr
15
6,7
8,0
54,8
53,2
16 – 20 jr
10
4,5
5,3
60,1
45,2
21 – 25 jr
8
3,6
4,3
64,4
39,9
26 – 30 jr
14
6,2
7,4
71,8
35,6
31 – 35 jr
16
7,1
8,5
80,3
28,2
36 – 40 jr
21
9,4
11,2
91,5
19,7
Uit de analyses blijkt dat één op de drie 41 – 45 jr
zorgvragers waarvan we over deze gegevens
beschikken maximaal twee jaar in de 46 – 50 jr
psychiatrie verblijven en één op vijf zelfs
> 51 jaar
minder dan één jaar.
9
4,0
4,8
96,3
8,5
4
1,8
2,1
98,4
3,7
3
1,3
1,6
100,0
1,6
36
16,1
224
100,0
Uit de dossiergegevens blijkt dat iets meer dan
de helft (53%) van de zorgvragers uit de
steekproef reeds langer dan 10 jaar in een
psychiatrische instelling verblijven. Voor 40%
van de zorgvragers is dit zelfs langer dan 20
jaar, voor 28% langer dan 30 jaar en voor een
kleine 9% 40 jaar of langer. 40% van de
zorgvragers uit de steekproef verblijft vijf jaar
of minder in de psychiatrie.
Geen
gegevens
Totaal
36
Het lijkt ons nuttig na te gaan of er een verschil
Tabel 44. Duur verblijf in psychiatrie
bestaat in het profiel van personen die reeds langer
in de psychiatrie verblijven en personen die minder
minder dan 5 jaar
lang geleden in de psychiatrie werden opgenomen. In
Cumulatief
Aantal
Valide %
wat volgt wordt dan ook een overzicht gegeven van
de handicap- en leeftijdsverdeling naargelang de 0 jaar
36
19,1
19,1
opnameduur in psychiatrie.
1 jaar
18
9,6
28,7
In tabel 45 vindt u een overzicht van de spreiding van 2 jaar
verstandelijke handicap volgens duur van opname in
3 jaar
de psychiatrie.
8
4,3
33,0
7
3,7
36,7
4 jaar
5
2,7
39,4
We beperken ons voor deze analyse tot de groep van
5 jaar
1
0,5
39,9
148 personen met een verstandelijke handicap (na
controle voor de definitie van de AAMR). 15 personen Totaal
75
100
blijken volgens het dossier nog niet in de psychiatrie
opgenomen te zijn op het ogenblik van de vraag. Van 10 personen vinden we geen opnamedatum
terug in het dossier. We laten beide groepen buiten beschouwing bij onderstaande analyse en werken
enkel met de 123 personen waarvan we wel alle gegevens kennen.
Tabel 45 :Handicapverdeling volgens duur van verblijf in psychiatrie
Handicap
LV
MV
EV
DV
Totaal
0 tot 5 jaar
23
7
(55%) (10%)
0
0
30
6 tot 10 jaar
5
(12%)
0
0
8
3
(4%)
Uit deze tabel blijkt dat voor elk
van de drie groepen (LV, MV en
EV29) de verdeling significant
afwijkt van een gelijkmatige
verdeling over de verschillende
verblijfsduren
(LV:
X²=35,86;
df=4; p<0.001; MV: X²=60,29;
df=4; p<0.001; EV: X²=14,91; df=4;
p<0.01).
Personen met een LV handicap
blijken beduidend minder lang in
17
0
psychiatrie te zijn opgenomen op
het ogenblik van hun aanvraag.
Meer dan de helft (55%) verblijft
52
0
vijf jaar of minder in de
psychiatrie op het ogenblik van
16
0
hun aanvraag, één op tien (12%)
tussen zes en 10 jaar, één op vijf
11
70
42
(19%) tussen 11 en 20 jaar en nog
(100
123
Totaal
0
(100%) (100%)
%)
eens één op zes (14%) meer dan 20
jaar.
Personen met een matige of ernstige verstandelijke handicap blijken eerder langdurig opgenomen
te zijn in psychiatrie. 76% van de personen met een MV handicap verblijft langer dan 20 jaar in de
psychiatrie en 82% van de personen met een EV handicap.
Duur
8
7
2
verblijf in 11 tot 20 jaar
(19%)
(10%)
(18%)
psychiatrie
vóór
6
39
7
aanvraag 20 tot 40 jaar (14%) (56%) (64%)
VAPH
Meer dan 40
14
2
0
jaar
(20%) (19%)
Bij personen die reeds langer dan 20 jaar in de psychiatrie verblijven is vooral de groep personen met
een MV handicap goed vertegenwoordigd. Ten opzichte van de totale steekproef zijn deze personen
zelfs licht oververtegenwoordigd30. Vier op de tien personen in deze tabel (53 personen of 43%) heeft
een matig verstandelijke handicap en verblijft reeds langer dan 20 jaar non stop in de psychiatrie.
29
Ter herinnering: LV staat voor licht verstandelijk, MV voor matig verstandelijk, EV voor ernstig verstandelijk en DV voor diep
verstandelijk. Licht verstandelijke handicap wordt dan LV handicap, etc...
30
77,9% van >20 jaar opgenomen in psychiatrie ten opzichte van 70,3% in hele steekproef
37
In tabel 46 vindt u een overzicht van de leeftijdsverdeling volgens opnameduur. Ook hier worden de
23 personen die niet in de psychiatrie verbleven op het ogenblik van hun aanvraag en de 18 personen
waarvan de opnamedatum niet in het dossier vermeld werd uit de analyse gelaten.
Uit de analyse van de overige 183 dossiers blijken (zoals logischerwijs ook verwacht kan worden)
vooral oudere personen langdurig in psychiatrie opgenomen te zijn vooraleer zij hun aanvraag stellen
bij het VAPH. Op twee personen na zijn alle personen die langer dan 20 jaar in de psychiatrie
verblijven ouder dan 50 jaar. Eén derde (35%) van hen is op dit moment zelfs ouder dan 65.
Personen die minder dan 20 jaar voor het ogenblik van hun aanvraag in de psychiatrie werden
opgenomen zijn beduidend jonger. Zij bevinden zich voornamelijk in de leeftijdsgroep tussen 36 en
65 jaar.
Tabel 46: Leeftijdsverdeling volgens duur van verblijf in psychiatrie
Leeftijd in jaren
<=20
21 - 35
36 - 50
51 - 65
65+
Totaal
4
21
34
10
1
70
0
3
4
5
1
13
0
0
14
10
1
25
0
0
2
45
12
59
0
0
0
2
14
16
4
24
54
72
29
183
0 tot 5 jaar
Duur
6 tot 10 jaar
verblijf in
psychiatrie 11 tot 20 jaar
vóór
aanvraag 20 tot 40 jaar
VAPH
> 40 jaar
Totaal
We wensen wat dieper in te gaan op de groep personen die het minst lang in de psychiatrie zijn
opgenomen. Bij het maken van deze analyse bleken er geen grote verschillen te bestaan tussen de
groep personen die minder dan vijf jaar in een psychiatrische voorziening verbleven, personen die
tussen vijf en tien jaar in de psychiatrie verbleven of personen die tussen 10 en 20 jaar onafgebroken
in de psychiatrie verbleven op het ogenblik van hun aanvraag. Om die reden werden deze groepen
samengenomen in één categorie van 0 tot 20 jaar.
In deze groep zien we vooral personen met een LV of MV handicap, waarbij dubbel zo veel personen
(65%) een licht verstandelijke handicap hebben als matig (31%). Het gaat hierbij vooral om personen
tussen 21 en 65 jaar, met een als grootste groep de personen tussen 36 en 50 jaar (44%) en ongeveer
een gelijke verdeling over de groep tussen 21 en 35 jaar (24%) en de groep tussen 51 en 65 jaar (29%).
Tabel 47. Verblijf in psychiatrie 0 tot 20 jaar
Handicap
Leeftijd
LV
MV
EV
DV
Totaal
0 tot 20 jaar
1
0
0
0
1
21 tot 35 jaar
10
3
0
0
13
36 tot 50 jaar
16
6
2
0
24
51 tot 65 jaar
9
7
0
0
16
> 65 jaar
0
1
0
0
1
Totaal
36
17
2
0
55
Houden we de groep personen die tussen de 21 en de 40 jaar waren opgenomen in de psychiatrie op
het ogenblik van hun aanvraag wat nauwer tegen het licht, dan merken we dat zij bijna allen ouder
38
zijn dan 50 jaar (één op vijf zelfs ouder dan 65) en het hier in drie op de vier gevallen gaat om
personen met een matig verstandelijke handicap.
Bij personen die langer dan 40 jaar ononderbroken in de psychiatrie verblijven zien we deze trend
nog sterker doorgezet. Op twee personen (13%) na zijn al deze personen ouder dan 65 jaar. Met
uitzondering van twee personen zijn het ook allen personen met een matig verstandelijke handicap.
Tabel 48. Verblijf in psychiatrie 21 tot 40 jaar
Handicap
Leeftijd
LV
MV
EV
DV
Totaal
0 tot 20 jaar
0
0
0
0
0
21 tot 35 jaar
0
0
0
0
0
36 tot 50 jaar
0
1
0
0
1
51 tot 65 jaar
5
29
6
0
40
> 65 jaar
1
9
1
0
11
Totaal
6
39
7
0
52
Tabel 49. Verblijf in psychiatrie meer dan 40 jaar
Handicap
Leeftijd
1.3.3.2
LV
MV
EV
DV
Totaal
0 tot 20 jaar
0
0
0
0
0
21 tot 35 jaar
0
0
0
0
0
36 tot 50 jaar
0
0
0
0
0
51 tot 65 jaar
0
2
0
0
2
> 65 jaar
0
12
2
0
14
Totaal
0
14
2
0
16
Frequent in en uit?
In de vorige paragraaf zagen we dat slechts één op drie zorgvragers uit de steekproef sinds twee jaar
of minder in psychiatrie verblijft. We vonden het nuttig na te gaan of het hier gaat om personen die
regelmatig opgenomen worden in een psychiatrische instelling en dit afwisselen met perioden waarin
ze buiten de psychiatrie verblijven. Uit de dossiers blijkt dat dit het geval is voor 22% van de
personen uit de steekproef en voor 39% van de personen die twee jaar of minder in de psychiatrie
verblijven op het ogenblik van hun aanvraag. Ook 40% van de personen die vijf jaar of minder in de
psychiatrie verblijven blijken regelmatig periodes van opname af te wisselen met periodes van
ontslag uit de psychiatrie. De overige personen verblijven ofwel langdurig in een psychiatrische
instelling of zijn de afgelopen periode slechts een beperkt aantal keren opgenomen.
39
1.3.3.3
Woonvorm vóór verblijf in psychiatrie
De meeste zorgvragers uit de steekproef (61%)
woonden vóór hun eerste opvang in
psychiatrie thuis, bij anderen. Daarnaast
bestaat er een groep van 56 personen (27%)
die vóór hun eerste opname in psychiatrie in
een instelling van het VAPH of het AWIPH
(Agence Wallone pour l’Intégration des
Personnes
Handicapés)
verbleven
en
verbleven nog eens 3 personen (1%) in een
pleeggezin van het VAPH en één in beschermd
wonen. Eén op drie zorgvragers uit de
steekproef (29%) kreeg dus een zorgaanbod
van het VAPH vóór hun opname in de
psychiatrie. 4% van de zorgvragers verbleven
in een andere instelling voor hun eerste
opname in psychiatrie. 18 personen zijn
volgens het dossier niet in de psychiatrie
opgenomen. Zij werden uit deze analyse
weggelaten.
1.3.4
1.3.4.1
Tabel 50. Woonsituatie vóór eerste opvang psychiatrie
Aantal
%
Valide %
instelling VAPH
55
24,6
26,7
instelling AWIPH
1
0,4
0,5
Pleeggezin VAPH
3
1,3
1,5
beschermd wonen
1
0,4
0,5
centrum voor integrale
gezinszorg
2
0,9
1,0
ziekenhuis
4
1,8
1,9
gevangenis
1
0,4
0,5
heropvoedingsgesticht
1
0,4
0,5
alleen wonend thuis
10
4,5
4,9
thuis, bij anderen
125
55,8
60,7
3
1,3
1,5
dakloos
onbekend
18
8,0
Totaal
224
100
100
Huidige aanbod
Aanbod begeleiding, training, behandeling
Er is slechts een beperkt aantal dossiers waarin vermeld wordt welk aanbod de zorgvrager op het
ogenblik van de aanvraag krijgt. Indien niet expliciet in het dossier vermeld staat dat een persoon
een bepaald aanbod krijgt wordt het niet in onze telling opgenomen. Dit betekent niet noodzakelijk
dat deze persoon ook in werkelijkheid geen enkel aanbod krijgt. De conclusies die uit deze paragraaf
getrokken worden moeten dan ook voldoende genuanceerd worden. Deze analyse dient eerder als een
verkenning van het mogelijke behandelingsaanbod beschouwd te worden, dan als een correcte
weergave van de huidige trainingen en behandelingen die zorgvragers uit de psychiatrie krijgen.
In 42 dossiers wordt vermeld dat de betrokkene één of andere training krijgt. De percentages die we
in deze paragraaf hanteren verwijzen telkens naar het percentage van deze groep van 42 personen.
Het kan zijn dat personen meerdere trainingen volgen. Dit is het geval voor 19 personen31. De som
van de percentages zal dan ook meer dan 100% bedragen.
12 personen (29%) krijgen een ADL training 32, negen personen (21%) volgen ergotherapie, acht
personen (19%) arbeidstherapie, zeven personen (17%) volgen bewegingstherapie, zeven
kinesitherapie en nog eens zeven krijgen een sociale vaardigheidstraining. Zes personen (14%)
krijgen logopedie, vijf personen (12%) muziektherapie, vier personen (10%) schrijflessen, drie
personen krijgen een zelfredzaamheidstraining, twee personen volgen een kooktraining, twee
bewegingstherapie en nog eens twee een zindelijkheidstraining. Een training van het
probleemoplossingsvermogen en een training van de copingvaardigheden worden aan telkens
één persoon aangeboden.
Daarnaast zijn er 44 personen (20%) die in hun dossier aangeven één of andere vorm van begeleiding
te krijgen. 25 onder hen krijgen één vorm van begeleiding, 13 personen krijgen er twee, vijf personen
31
Elf personen volgen twee trainingen, zes personen volgen drie trainingen, één persoon vier en twee personen volgen zelfs
vijf verschillende trainingen.
32
ADL training is een training waarin activiteiten van het dagelijks leven (wassen, kleden, eten, naar toilet gaan,…) zo goed
mogelijk worden aangeleerd.
40
worden op drie verschillende domeinen begeleid en één persoon zelfs op vier verschillende
domeinen. Ook hier gaan de bedenkingen over percentages zoals hierboven vermeld op.
Bijna de helft van deze personen (21 pers, 48%) volgt psychotherapie, één op drie (16 pers.,
36%) krijgt een aanbod van orthopedagogische interventies en nog eens één op drie (15 pers.,
34%) krijgt psychosociale begeleiding. Vijf personen (11%) krijgen psychiatrische begeleiding,
telkens vier personen (9%) krijgen begeleiding bij het wonen of gezinsondersteunende
begeleiding, drie personen krijgen begeleiding en supervisie op hun probleemoplossend
vermogen en twee personen tot slot krijgen thuisbegeleiding.
Naast het aanbod aan training en begeleiding werd ook nagegaan welke behandelingen lopend waren
op het ogenblik van de aanvraag.
Het dossier van 129 personen (58%) vermeldt een medische behandeling of opvolging door een
arts, 95 personen (42%) krijgen een gedragsmatig behandelingsaanbod en 65 personen (29%)
krijgen een ander psychiatrisch of psychologisch behandelaanbod.
1.3.4.2
Gebruik van psychofarmaca
Wanneer we kijken naar het gebruik van psychofarmaca merken we dat 116 personen in hun dossier
aangeven psychofarmaca te gebruiken. (Ter vergelijking vermelden we hier nog eens dat bij 114
personen in het dossier aanwijzingen werden gevonden voor de aanwezigheid van een psychiatrische
problematiek -zie ook paragraaf 1.2.8). Het gaat hierbij het vaakst vaak om neuroleptica (37% van de
steekproef gebruikt neuroleptica), gevolgd door antidepressiva (15%) en sedativa (14%). Er blijkt dus
een hoog gebruik van psychofarmaca.
Tabel 51. Huidige medicatie
Aantal
% van
% van
psychofarmaca
steekproef
gebruikers
(n=224)
(n=116)
18,8
36,2
neurolepticum
42
neurolepticum en antidepressivum
18
8,0
15,5
neurolepticum en sedativum
neurolepticum en antidepressivum
en sedativum
11
4,9
9,5
10
4,5
8,6
sedativum of anxiolithicum
9
4,0
7,8
antidepressivum
3
1,3
2,6
antidepressivum en sedativum
2
0,9
1,7
neurolepticum en antabuse
1
0,4
0,9
neurolepticum en anti-androgenen
1
0,4
0,9
antabuse
type psychofarmaca onbekend
Totaal
1
0,4
0,9
18
8,0
15,5
116
51,8
100
41
1.4 Gewenste ondersteuning (Wat willen ze?)
1.4.1
1.4.1.1
Zorgvragen
Figuur 5. Welke ondersteuning wensen zorgvragers
uit de psychiatrie
Soort vraag
5%
Om een goed zicht te krijgen op de
wensen van de onderzochte groep is
het belangrijk na te gaan welk soort
zorgvraag zij stellen aan het VAPH.
Aangezien deze gegevens op de
Centrale Registratie van Zorgvragen
(CRZ) elektronisch worden bewaard
kunnen we dit overzicht geven voor
de volledige groep van 748 zorgvragers uit de psychiatrie. In tweede
instantie zullen we ook het overzicht
geven van de zorgvragen die gesteld
worden door zorgvragers uit de
steekproef.
2%
6%
1% 5%
27%
1%
6%
47%
Tehuis niet-werkenden, nursing
Tehuis niet-werkenden, gewoon
Tehuis werkenden
internaat schoolgaanden
andere, residentieel
Begeleid Wonen
Beschermd Wonen
Zelfstandig wonen
dagcentrum
andere, ambulant
n = 748
De grote meerderheid van de zorgvragers uit de totale groep (89%) vraagt een residentiële oplossing,
voornamelijk een tehuis voor niet-werkenden (75%). Andere residentiële zorgvormen die aangevraagd
worden betreffen plaatsing in een tehuis voor werkenden (6%), beschermd wonen (6%), een internaat
voor schoolgaanden (1%) en een restgroep (1%) met vragen naar een semi-internaat, een pleeggezin
met begeleiding door een VAPH dienst, een observatie en behandelingscentrum (OBC), een
gezinsplaatsing of wonen onder begeleiding van een particulier (WOP).
11% van de zorgvragers
uit de totale groep stelt
een vraag naar ambulante begeleiding.
Tabel 52. Zorgvraag gesteld door zorgvragers uit psychiatrie
Aantal
Percentage
Tehuis niet-werkenden, gewoon
355
47,5
Het gaat hierbij om
vragen naar begeleid
wonen (5%), dagcentrum
(5%), begeleid werken
opgevolgd vanuit een
dagcentrum (2%), zelfstandig wonen (0,5 %),
een persoonlijke assistentiebudget (PAB) of
thuisbegeleiding.
Tehuis niet-werkenden, nursing
204
27,3
Tehuis werkenden
43
5,7
Begeleid Wonen
34
4,5
Dagcentrum
34
4,5
Beschermd Wonen
27
3,6
Beschermd wonen met dagbesteding
10
1,3
Beschermd wonen zonder dagbesteding
5
0,7
Internaat schoolgaanden
11
1,5
Begeleid werken opgevolgd vanuit een dagcentrum
8
1,1
Er zijn 13 personen die
een dubbele zorgvraag
stellen aan het VAPH.
Zij vormen slechts 2%
van alle aanvragers.
Thuisbegeleiding
7
0,9
Zelfstandig wonen
3
0,4
PAB
1
0,1
OBC
1
0,1
Gezinsplaatsing (gewoon)
1
0,1
2
0,3
Bij 7 personen gaat het Gezinsplaatsing (WOP)
om compatibele vragen, Pleeggezin met begeleiding VAPH dienst
1
0,1
bij 6 personen gaat het Semi-internaat
1
0,1
om
niet-compatibele
Totaal
748
100,0
vragen.
Bij deze laatste krijgt de meest dringende zorgvraag steeds urgentiecode 1 en de niet-compatibele
zorgvraag uc 3 of 4. In twee van de zes gevallen gaat de niet-dringende zorgvraag om een zwaardere
42
zorgvorm dan de dringende, bij de andere gevallen is het omgekeerd. Bij 4 van de 13 aanvragers zijn
beide vragen urgent. Het gaat hierbij om compatibele vragen.
Bekijken we de zorgvragen van personen uit de steekproef, dan zien we dezelfde grote tendenzen
terugkeren.
De meerderheid van de zorgvragers
uit de steekproef (150 personen,
67%) doet een aanvraag om opgenomen te worden in een bezigheidstehuis. Daarnaast bestaat er nog
een groep van 36 personen (16%) die
een plaats in een nursingtehuis
wensen.
In
totaal
ligt
het
percentage mensen die een opname
in een tehuis voor niet-werkenden
dus iets hoger dan in de totale
groep (83% ipv. 75%). Dit is vooral te
wijten aan een hoger aantal vragen
voor bezigheidstehuis.
Figuur 6. Overzicht primaire zorgvragen
bij personen uit de steekproef
1%
1%
dagcentrum
2% 2%
4%
Begeleid Wonen
6%
16%
Beschermd Wonen
Tehuis werkenden
67%
Tehuis niet-werkenden, gewoon
Tehuis niet-werkenden, nursing
Internaat schoolgaanden
n = 224
Beschermd wonen met dagbesteding
14 personen(6%) vragen een opname in een tehuis voor werkenden. Dit is vergelijkbaar met de
gegevens uit de totale groep (6%). Slechts 24 personen (11%) vragen een niet-residentiële zorgvorm
aan. Ook dit percentage komt overeen met dat van de totale groep.
Het gaat bij de zorgvragers uit de steekproef bijna altijd om een vraag naar voltijdse opvang (bij
slechts zes personen is dit niet het geval33). Twee personen combineren hun zorgvraag met een
tweede zorgvraag. Eén persoon wenst beschermd wonen te combineren met een dagcentrum en één
persoon wenst een tehuis voor werkenden te combineren met een dagcentrum.
Voor de personen uit de steekproef gingen we na in hoeverre de zorgvraag die in het dossier vermeld
wordt overeenkomt met de zorgvraag zoals die op de CRZ geregistreerd staat.
Voor 31 personen komen deze beide zorgvragen niet overeen. Dit wil zeggen dat deze personen een
aanvraag deden voor een andere zorgvorm dan diegene waarvoor zij zich uiteindelijk op de CRZ
lieten registreren. 21 personen lieten op de CRZ een lichtere zorgvorm registreren dan zij in hun
dossier aanvroegen. Bij tien personen was het omgekeerde het geval.
In paragraaf 1.4.1.5 wordt dieper ingegaan op het profiel van de personen die een bepaalde zorgvorm
aanvragen.
1.4.1.2
Doelgroep
Iets meer dan de helft van de zorgvragers uit de steekproef (55%) vragen als doelgroep matig
verstandelijke handicap aan, alleen (37% ) of in combinatie met een andere doelgroep34 (18%). Eén op
drie zorgvragers uit de steekproef (33%) krijgt licht verstandelijke handicap, alleen (13%) of in
combinatie met een andere problematiek (20%), als doelgroep. Ook de doelgroep “gedrags- en
emotionele stoornissen” (GES), die voor volwassenen enkel als signaalfunctie dient voor de
instellingen, wordt regelmatig aangevraagd. Dit is het geval voor 55 personen35, bijna altijd in
33
Vijf van hen vragen toegang tot een dagcentrum, één persoon vraagt opname in beschermd wonen zonder dagbesteding.
Wanneer doelgroepen worden gecombineerd gaat het bij MV handicap in 60% van de gevallen om de combinatie met GES.
35
Dit cijfer dient genuanceerd te worden, aangezien deze doelgroep in sommige provincies wel wordt toegekend, maar enkel
als signaalfunctie en in andere provincies systematisch niet aan volwassenen wordt toegekend.
34
43
combinatie met een andere doelgroep. (De drie personen waarbij dit niet het geval is zijn nog
minderjarig op het ogenblik van de registratie.)
18 personen (8%) vragen doelgroep motorisch B aan, meestal in combinatie met een andere doelgroep
(5%) en acht personen vragen ‘pervasieve ontwikkelingsstoornissen’ als doelgroep, waarvan vier in
combinatie met een andere doelgroep. Zeven personen vragen motorisch A (waarvan 6 in combinatie
met…) en nog eens zeven personen vragen ernstig of diep verstandelijke handicap (waarvan 3 in
combinatie met…) als doelgroep. Bij drie personen vinden we een gehoor- of spraakstoornis (waarvan
twee in combinatie met…) in de doelgroepaanvraag en bij twee personen blindheid of slechtziendheid
(beiden in combinatie met een andere doelgroep). Voor acht personen wordt het aan de voorziening
overgelaten de doelgroep te bepalen.
Van al deze aanvragen werd 11 maal de doelgroep GES geweigerd, met als mededeling dat deze
doelgroep niet door het VAPH voorzien wordt binnen de volwassen settings. Vier maal werd de
doelgroep licht verstandelijk geweigerd, twee maal de doelgroep matig verstandelijk en telkens één
maal de doelgroep ernstig of diep verstandelijk, motorisch A en pervasieve ontwikkelingsstoornissen.
Het ging hierbij telkens om alleenstaande doelgroepen.
1.4.1.3
Datum aanvraag
Tabel 53. Hoe lang geleden werd de zorg aangevraagd?
Wanneer we kijken naar de datum waarop de
primaire
zorgvraag
voor
het
eerst
geregistreerd werd zien we dat slechts een
beperkte groep (5%) minder dan één jaar
geregistreerd staat op CRZ. De helft van alle 1 jaar of minder
zorgvragers registreerde zijn zorgvraag
1 tot 2 jaar
maximaal vijf jaar geleden. Voor drie op vier
zorgvragers (75%) is dit niet meer dan zeven 2 tot 3 jaar
jaar geleden.
Aantal
%
Cumulatief %
↓
↑
11
4,9
4,9
100,0
14
6,2
11,2
95,1
20
8,9
20,1
88,8
3 tot 4 jaar
26
11,6
31,7
79,9
De grootste groep zorgvragers deden hun 4 tot 5 jaar
aanvraag tussen de drie en de zes jaar
5 tot 6 jaar
geleden (45%).
42
18,8
50,4
68,3
33
14,7
65,2
49,6
6 tot 7 jaar
21
9,4
74,6
34,8
15
6,7
81,2
25,4
10
4,5
85,7
18,8
9
4,0
89,7
14,3
10
4,5
94,2
10,3
4
1,8
96,0
5,8
3
1,3
97,3
4,0
1
,4
97,8
2,7
5
2,2
100,0
2,2
224
100,0
Daarnaast is er ook nog een behoorlijke groep
(29%) wiens aanvraag tussen zes en twaalf 7 tot 8 jaar
jaar geleden werd ingediend.
8 tot 9 jaar
6 % van de zorgvragers liet hun vraag reeds 9 tot 10 jaar
meer dan twaalf jaar geleden registreren en
wacht nog steeds op invulling van deze 11 tot 12 jaar
zorgvraag.
12 tot 13 jaar
De langst geregistreerde zorgvrager deed zijn 13 tot 14 jaar
aanvraag in oktober 1992, dus meer dan 15
14 tot 15 jaar
jaar geleden.
Meer dan 15 jaar
Totaal
1.4.1.4
Motivatie
Als motivatie voor het stellen van de zorgvraag worden uiteenlopende redenen opgegeven.
De meest voorkomende reden is dat een overgang naar een VAPH voorziening de kwaliteit van leven
van de betrokkene zou verbeteren. Deze motivatie kwam in één op vier (25%) dossiers naar voor.
44
Voor nog eens één op vier (28%) van de betrokkenen werd in het dossier aangegeven dat zij niet
alleen kunnen wonen en dat hun gezin de opvang niet aankan (22%) of de gezinssituatie op één of
andere manier problematisch is (6%).
Eén op zes zorgvragers (17%) gaf in het dossier te kennen dat de voordien aanwezige psychiatrische
problematiek in dusdanige mate verbeterd is dat een meer aangepaste zorgvorm (binnen het VAPH)
aangewezen is.
Voor 18 personen (8%) was de huidige opvangvorm slechts een noodopvang en is een overgang naar
een meer geschikte opvangvorm om die reden aangewezen. 13 personen (6%) hebben nood aan
beveiliging, structuur en een opvoedend klimaat en kunnen dit binnen hun huidige opvangvorm
onvoldoende aangeboden krijgen.
De overige redenen voor het stellen van een zorgvraag aan het VAPH die uit de dossiers konden
worden afgeleid waren ‘toenemende lichamelijke problematiek maakt huidige opvangvorm niet
langer mogelijk’ (3%), ‘toenemende gedragsproblemen maken de huidige opvangvorm niet langer
houdbaar’ (3%), ‘zorg nodig ter ondersteuning van de mogelijkheid dat persoon met handicap thuis
kan blijven wonen’ (3%), ‘toenemende psychische problematiek maakt huidige opvangvorm
onhoudbaar’ (2%), ‘stabilisatie van de psychische problematiek’ (2%), ‘persoon met handicap wenst
meer zelfstandigheid’ (2%), ‘verstandelijke beperkingen maken de huidige opvangvorm onmogelijk’
(1%) en tot slot ‘verminderde mogelijkheden ten gevolge van ouderdom’ (0,5%).
Voor vijf personen (2% van de steekproef) was het niet mogelijk een achterliggende motivatie voor
het stellen van de zorgvraag af te leiden uit het dossier. Het ging telkens om dossiers die ingediend
werden door de voorziening waarin de persoon op dit ogenblik verblijft. Zij werden uit bovenstaande
analyse gelaten.
1.4.1.5
Zorgvraag en specifieke deelgroepen
Men kan zich de vraag stellen of bepaalde zorgvormen meer aangevraagd worden door personen met
een bepaalde handicap. Dit zullen we op twee manieren trachten te achterhalen. Enerzijds gaan we
per zorgvraag na welke handicap personen kenmerkt die deze zorgvraag stellen. Anderzijds gaan we
per handicapcategorie na welke zorgvraag personen met een dergelijke handicap stellen. We
beperken ons tot de meest voorkomende groepen van verstandelijke handicap.
Voorafgaand aan deze analyse wensen we ter duiding kort nog even de zorgvormen toe te lichten die
het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap voorziet voor personen met een bepaalde
handicap. Bij de toekenning van een zorgticket wordt geen één – één verhouding gehanteerd tussen
het voorkomen van een bepaalde handicap en het recht op een bepaalde zorgvorm.
Dit omdat personen met eenzelfde handicapcategorie vaak een verschillende ondersteuningsnood en
dus een verschillend aanbod nodig hebben. Toch tracht het VAPH bepaalde zorgvormen voor te
behouden voor mensen met een zwaardere ondersteuningsnood (en dus meestal ook een zwaardere
handicapcategorie). In haar aanbod tracht het VAPH haar zorgvormen immers voor te behouden voor
de personen die hier op basis van hun handicap nood aan hebben, eerder dan voor personen die hier
om andere redenen (bijvoorbeeld een verminderd functioneren ten gevolge van psychische
problemen) aanspraak op maken.
Zo wordt voor personen met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap overwegend ondersteuning
op vlak van wonen voorzien en dit onder de vorm van begeleid wonen of (maximaal) beschermd
wonen. Voor andere zorgvormen (dagbesteding, psychische hulpverlening,…) zouden personen met
een enkelvoudig licht verstandelijke handicap in de reguliere sector terecht moeten kunnen. Voor
personen met een enkelvoudig matig verstandelijke handicap worden plaatsen in beschermd wonen
of tehuis voor werkenden voorzien. Ook zij dienen voor andere vormen van hulpverlening in de
reguliere hulpverlening terecht te kunnen. Personen die functioneren op het niveau van de
ondergrens van een matig verstandelijke handicap kunnen eventueel ook in een bezigheidstehuis of
dagcentrum terecht.
45
Bekijken we nu als eerste groep de zorgvragers met een licht verstandelijke handicap36. Het gaat
hier om alle personen met een licht verstandelijke handicap, ongeacht hun eventuele bijkomende
problematiek. Vier op tien van hen (43%) vraagt een bezigheidstehuis, 17% een tehuis werkenden, 15%
beschermd wonen, 10% begeleid wonen, 6% toegang tot een dagcentrum, 3% begeleid werken, 2%
internaat voor schoolgaanden en nog eens 2% wonen onder begeleiding van een particulier of
thuisbegeleiding. Negen personen met een licht verstandelijke handicap stellen een dubbele
zorgvraag.
De zorgvraag van personen met een licht verstandelijke handicap zonder bijkomende problematiek en
van personen met een licht verstandelijke handicap en bijkomend een louter psychische
problematiek of ernstige gedragsproblemen wordt behandeld in paragraaf 2.5.
Personen met een matig verstandelijke handicap37 vragen voornamelijk opvang in een
bezigheidstehuis (81%) en nursingtehuis (12%). In mindere mate vragen zij ook toegang tot een
dagcentrum (3%), tehuis werkenden (2%), beschermd wonen (1%) en begeleid wonen, begeleid werken
of internaat voor schoolgaanden (samen 1%). Drie personen met een matig verstandelijke handicap
stellen een dubbele zorgvraag.
De zorgvraag van personen met een matig verstandelijke handicap zonder bijkomende problematiek
en van personen met een matig verstandelijke handicap en bijkomend een louter psychische
problematiek of ernstige gedragsproblemen wordt behandeld in paragraaf 2.6.
Personen met een ernstig of diep verstandelijke handicap vragen voornamelijk een opname in een
nursingtehuis (75%) of bezigheidstehuis (23%). Enkele personen uit deze categorie vragen louter
toegang tot een dagcentrum (2%).
Vervolgens gaan we na welke personen een vraag stellen naar een nursingtehuis. Van de 204
personen met een vraag naar opname in een nursingtehuis hebben er 90 (44%) een meervoudig ernstig
of diep verstandelijke handicap en nog eens 28 (14%) een enkelvoudig EV of DV handicap. Hun
zorgvraag is zonder meer gepast. 35 personen (17%) hebben een cognitieve stoornis, 24 (12%) een
meervoudig matig verstandelijke handicap38 en nog eens drie (2%) een enkelvoudig MV handicap.
Negen personen (4%) hebben een meervoudig licht verstandelijke handicap39, zeven een meervoudig
zintuiglijk of fysieke handicap en zes (3%) een enkelvoudig fysieke handicap. Over 13 zorgvragers met
een vraag naar opname in een nursingtehuis (6%) kan men dus stellen dat de gevraagde zorgvorm
zwaarder is dan op basis van de (verstandelijke) handicap aangewezen lijkt. Het is mogelijk dat deze
vraag naar een zwaardere zorgvorm gesteld wordt omwille van bijkomende psychische of
gedragsmatige problematiek.
355 personen stelden een vraag naar opname in een bezigheidstehuis. Vier op de tien van hen (37%)
heeft een meervoudige matig verstandelijke handicap, één op zes (14%) een enkelvoudige matig
verstandelijke handicap. Eén op vijf (20%) heeft een meervoudig licht verstandelijke handicap40, en
nog eens 4% een enkelvoudig licht verstandelijke handicap. Men kan zich bij 58 personen (16%) de
vraag stellen of hun vraag tot opname in een bezigheidstehuis, wat louter op basis van hun licht
verstandelijke handicap een te zware zorgvorm is, voor een deel van deze mensen niet eerder
gedreven wordt door hun bijkomende (psychische?) problematiek dan door hun verstandelijke
handicap?
36
We baseren ons hier om praktische redenen op de gegevens uit de handicapcodes. Het gaat dus om 214 personen.
We baseren ons hier om praktische redenen op de gegevens uit de handicapcodes in de dossiers. Het gaat dus om 115
personen.
38
Het gaat hierbij om volgende combinaties met MV handicap: fysiek (4), EGS (4), psychisch (3), zintuiglijk (1),
autismespectrumstoornis (1), zintuiglijk en fysiek (1), andere combinatie (10).
39
Twee personen combineren een LV met een psychische problematiek, één met ernstige gedragsstoornissen, drie met een
fysieke handicap en drie personen maken nog een andere combinatie.
40
Het gaat hierbij om volgende combinaties met LV handicap: psychische problematiek (30), EGS (14), ASS (10), fysiek (1) of
een andere combinatie (16).
37
46
Verder zijn er nog personen met een cognitieve (niet verstandelijke) handicap (8%), een enkelvoudig
(3%) of meervoudig (7%) ernstig of diep verstandelijke handicap, een autismespectrumstoornis (4%),
een enkelvoudig psychische stoornis (0,3%) en een niet gespecificeerd verstandelijke handicap (0,3%)
of andere combinatie (1%) die een aanvraag tot opname in een bezigheidstehuis stellen.
1.4.2
Ondersteuningsvragen
Het leek ons nuttig na te gaan wat de ondersteuningsvragen zijn die zorgvragers uit de PVT hebben
ten aanzien van zorgvormen van het VAPH. Hiertoe werd door de onderzoekster op basis van de in het
dossier voorhanden zijnde gegevens de vraag naar ondersteuning op acht domeinen in kaart gebracht.
Er werd nagegaan of de persoon vraagt om assistentie, ondersteuning bij verplaatsing, toezicht,
orthopedagogische zorg, ondersteuning bij het opvoeden van kinderen, begeleiding, therapie of
medische ondersteuning. Wanneer de onderzoekster uit de gegevens een bepaalde nood aan
ondersteuning kon afleiden werd deze gescoord. Indien het dossier echter geen nood tot
ondersteuning aangaf werd dit niet in de gegevens opgenomen. Dit betekent niet noodzakelijk dat
deze nood niet aanwezig is bij de zorgvrager.
Er zijn gegevens beschikbaar over 221 personen.
De meerderheid van hen (70%)41 heeft een vraag naar assistentie op zowel maatschappelijk als
lichamelijk en huishoudelijk gebied. Eén derde (27%) vraagt enkel huishoudelijke en
maatschappelijke assistentie en telkens drie personen (1%) hebben genoeg aan alleen huishoudelijke
of alleen maatschappelijke assistentie. Eén persoon heeft geen enkele vraag naar assistentie.
Vier vijfde van de groep (81%) vraagt ook één of andere vorm van begeleiding. We analyseren de
gegevens per begeleidingsvorm. Aangezien mensen meestal meer dan één vorm van begeleiding
wensen zal de som van de percentages dan ook boven 100% liggen.
Eén van de belangrijkste begeleidingsvragen betreft begeleiding bij het invullen van de dagelijkse
activiteiten. Dit wordt door iets meer dan één op drie zorgvragers (38%) gevraagd. Daarnaast is er bij
de zorgvragers uit de steekproef ook een grote nood aan structuur. 68 personen (31%) vragen dat de
begeleiding structuur zou bieden. Ook begeleiding als ondersteuning in sociale situaties (13%),
begeleiding op gedragsmatig gebied (12%), het vergroten van sociale vaardigheden (12%) en het
bevorderen van autonomie (11%) worden vaak van de zorgvorm verwacht. Andere ondersteuningsvragen betreffen het bieden van een beschermende omgeving of beschermen tegen gevaar (11%), het
vergroten van de draagkracht (9%), het aanleren van de leefregels (8%), het aanleren van activiteiten
van het dagelijks leven (5%), zindelijkheidstraining (2%), het bieden van een emotioneel
referentiekader (1%) en het bieden van een cognitieve training (1%).
69% van deze groep vraagt ondersteuning bij verplaatsing. Dit kan zowel gaan om fysieke
ondersteuning als om begeleiding bij het afleggen van het traject. Bij 51% bestaat de vraag naar
toezicht en bij 78% naar ortho(ped)agogische zorg. Vier mensen (2%) vragen ondersteuning bij het
opvoeden van kinderen.
Vier op de tien zorgvragers uit de steekproef (40%) vraagt een vorm van therapie als ondersteuning.
Hierbij gaat het meestal (29%) om psychosociale begeleiding, psychotherapie (14%) of logopedie (7%).
Verder is er ook vraag naar kinesitherapie (3%) en ergotherapie (3%).
Medische ondersteuning tot slot wordt door 62% van deze groep gevraagd. Bij de meerderheid (59%)
gaat het om het toedienen van medicatie of controleren van de inname ervan. 31 personen hebben
ook nood aan een medische behandeling (14%). Vier personen (2%) hebben nood aan verpleegkundige
ondersteuning.
41
In deze paragraaf geven we telkens het valide percentage weer, dus berekend op 221 personen.
47
1.5 Hoe dringend is hun zorgvraag?
1.5.1
Urgentiecode (UC) en verklaring urgentie
De urgentiecode is één van de parameters die op de CRZ wordt geregistreerd. Met deze urgentiecode
kan men aangeven hoe dringend de gestelde zorgvraag is. Elke urgentiecode staat voor een
tijdspanne waarbinnen de zorgvraag bij voorkeur een oplossing moet krijgen. Er worden vier
categorieën onderscheiden: ‘hoogst urgent’ (code 1) wil zeggen dat er binnen de maand een oplossing
nodig is; ‘urgent’ (code 2) betekent dat een oplossing nodig is binnen de zes maand; ‘matig urgent’
(code 3) houdt in dat er een oplossing nodig is tussen zes maand en twee jaar; ‘toekomstige vraag’
(code 4) tot slot wil zeggen dat er een expliciete vraag is naar een oplossing op lange termijn (meer
dan twee jaar). Indien de persoon verschillende zorgvragen stelt geven we bij deze analyse steeds de
urgentiecode van de meest urgente zorgvraag weer.
Eén van de uitgangsvragen van dit onderzoek betreft de vraag naar de urgentie van de zorgvragen
gesteld door personen uit de psychiatrie. In wat volgt geven we dan ook eerst een overzicht van de
urgentiecodes zoals deze op de CRZ geregistreerd werden voor de volledige groep van 748 zorgvragers
uit de psychiatrie en gaan we na of er een verband bestaat met de woonvorm, leeftijdsklasse,
provincie of handicap van de zorgvragers uit psychiatrie. Vervolgens geven we een overzicht van de
urgentiecodes van de zorgvragers uit de steekproef en gaan we na wat de strikte toepassing van de
nieuwe reglementering voor urgentiecodering (zie verder) voor deze zorgvragers zou betekenen.
1.5.1.1
Urgentiecodering bij zorgvragers uit de totale groep
Bij de analyse van de toegekende urgentiecode van alle zorgvragers uit psychiatrie valt op dat 77%
van hen een urgente of hoogst urgente zorgvraag heeft. Slechts 23% stellen een matig urgente of
toekomstige zorgvraag. Bij 6 personen (1%) werd (nog) geen urgentiecode toegekend.
Figuur 7. Urgentiecodes van de
zorgvragen gesteld door
zorgvragers uit de psychiatrie
5%
1%
18%
50%
26%
worden door zorgvragers uit psychiatrie
Frequentie
Percentage
Cumulatief
Percentage
UC 1
377
50,4
50,4
UC 2
UC 2
195
26,1
76,5
UC 3
UC 3
133
17,8
94,3
UC 4
37
4,9
99,2
6
0,8
100,0
748
100,0
UC niet
toegekend
UC 1
UC 4
n = 748
Tabel 54. Urgentiecodes van de zorgvragen die gesteld
UC niet toegekend
Totaal
Het lijkt nuttig na te gaan of er een verband bestaat tussen de woonvorm op het ogenblik van de
aanvraag en de toegekende urgentiecode. Hierbij zien we dat het aandeel personen met een
dringende zorgvraag (UC 1 of 2) het grootst is bij personen die in een psychiatrisch ziekenhuis
verblijven (84%), op de voet gevolgd door personen die op een kinderpsychiatrische dienst verblijven
(77%) en personen die in een PVT verblijven (69%). Bij personen die in beschut wonen verblijven
wordt het kleinste aandeel dringende vragen teruggevonden (56%).
48
Tabel 55. Urgentiecode volgens huidige woonplaats
Psychiatrisch
ziekenhuis
Kinderpsychiatrische
dienst
Beschut wonen
PVT
Totaal
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
4
1,0
0
0,0
2
4,9
0
0,0
6
0,8
UC 1
232
58,1
7
53,8
9
22,0
129
43,7
377
50,4
UC 2
104
26,1
3
23,1
14
34,1
74
25,1
195
26,1
UC 3
34
8,5
0
0,0
13
31,7
86
29,2
133
17,8
UC 4
25
6,3
3
23,1
3
7,3
6
2,0
37
4,9
Totaal
399
100,0
13
100,0
41
100,0
295
100,0
748
100,0
UC niet
gekend
Opmerkelijk is dat dringende zorgvragen vooral komen van personen die volgens de CRZ in
psychiatrische ziekenhuizen (59%) en PVT’s (35%) verblijven. In verhouding komen er meer dringende
aanvragen uit psychiatrische ziekenhuizen dan op basis van de algemene verdeling van aanvragers
(53% in psychiatrische ziekenhuizen) kan worden verwacht en iets minder uit PVT’s (35% vs 39%) en
beschut wonen (4% en 6%).
Figuur 8. Waar wonen zorgvragers uit
psychiatrie met een URGENTE
zorgvraag op het ogenblik van hun
aanvraag bij het VAPH?
Figuur 9. Woonvorm op het ogenblik
van de aanvraag bij niet urgente
zorgvragen.
Psychiatrisch ziekenhuis
Psychiatrisch ziekenhuis
35%
Kinderpsychiatrische
dienst
Beschut wonen
59%
54%
Beschut w onen
9%
PVT
4%
2%
Kinderpsychiatrische dienst
35%
2%
n=572
48
PVT
n=176
48
Niet dringende vragen of vragen waarvan de urgentiecode niet gekend is komen dan weer vooral van
mensen die op het ogenblik van hun aanvraag in een PVT verblijven (52%). In verhouding zijn er
relatief weinig niet urgente vragen vanuit psychiatrische ziekenhuizen (36%) en iets meer dan
verwacht vanuit beschut wonen (10%).
Een andere interessante vraag betreft de vraag naar de samenhang tussen de leeftijdsverdeling van
zorgvragers en de urgentie van hun zorgvraag.
Figuur 10. Leeftijdsklasse van
personen met een urgente vraag (UC
1 of 2)
9%
6%
17 - 20 jaar
Figuur 11. Leeftijdsklasse van
personen met een niet urgente
zorgvraag
12% 2%
(UC 3 en 4) 17 - 20 jaar
36 - 50 jaar
22%
51 - 65 jaar
34%
21 - 35 jaar
14%
21 - 35 jaar
47%
36 - 50 jaar
25%
51 - 65 jaar
> 65 jaar
29%
n=572
48
> 65 jaar
n=176
48
49
Personen met een urgente vraag blijken over het algemeen jonger te zijn dan personen met een niet
urgente vraag. Bij personen met een urgente vraag gaat het in 57% van de gevallen om personen
jonger dan 51 jaar, bij personen met een niet urgente vraag gaat het in 59% van de gevallen om
personen ouder dan of gelijk aan 51 jaar.
Tevens kan men de vraag stellen naar een mogelijke samenhang tussen de handicap van de persoon
en de dringendheid van de vraag.
Tabel 56. Handicapverdeling bij zorgvragers met
Tabel 57. Handicapverdeling bij zorgvragers
urgente zorgvraag (UC 1 en 2)
met urgente zorgvraag (UC 3 en 4)
Aantal
Valide %
(n=560)
Enkelvoudig LV
42
7,5
Meervoudig LV
Enkelvoudig MV
Meervoudig MV
Enkelvoudig EV of DV
Meervoudig EV of DV
Enkelvoudig Auditief
Enkelvoudig Fysiek (motorisch)
Enkelvoudig Fysiek
(chronische ziekte)
Enkelvoudig anders
Meervoudig zintuiglijk of fysiek
(niet verstandelijk gehandicapt)
Cognitieve stoornis (niet
verstandelijk gehandicapt)
Andere combinatie
Geen gegevens
Totaal
121
37
130
25
85
1
4
21,6
6,6
23,2
4,5
15,2
0,2
0,7
3
0,5
25
4,5
8
1,4
78
1
12
572
Aantal
Valide %
(n = 167)
Enkelvoudig LV
10
6,0
Meervoudig LV
Enkelvoudig MV
Meervoudig MV
Enkelvoudig EV of DV
Meervoudig EV of DV
Enkelvoudig Fysiek
(chronische ziekte)
Enkelvoudig anders
Meervoudig zintuiglijk of
fysiek (niet verstandelijk
gehandicapt)
24
24
33
16
32
14,4
14,4
19,8
9,6
19,2
1
0,6
10
6,0
2
1,2
13,9
Cognitieve stoornis (niet
verstandelijk gehandicapt)
15
9,0
0,2
Geen gegevens
3
Totaal
167
100
100
Wanneer we de dringende met de niet dringende vragen vergelijken zien we dat het aandeel licht
verstandelijk gehandicapten bij de dringende zorgvragen (29%) groter is dan bij de niet
dringende zorgvragen (20%). Bij de ernstig en diep verstandelijk gehandicapten zien we dan weer
het omgekeerde fenomeen (20% en 29%). Het is niet duidelijk waaraan deze verschillen te wijten
zijn. Voor de andere groepen zijn de verschillen niet zo groot.
Figuur 12. Verstandelijke handicap van
zorgvragers uit de pyschiatrie met een
dringende zorgvraag
Niet gespec verstandelijk
Licht verstandelijk
11% 1%
Niet gespec verstandelijk
28%
12%
Matig verstandelijk
Ernstig en diep verstandelijk
Cognitief defect
Figuur 13. Verstandelijke handicap bij
zorgvragers uit de psychatrie met een
niet urgente zorgvraag (UC 3 en 4)
Licht verstandelijk
10% 1%
20%
8%
Matig verstandelijk
19%
29%
Geen verstandelijke handicap noch cognitief defect
n=572
48
Ernstig en diep verstandelijk 28%
Cognitief defect
33%
Geen verstandelijke handicap noch cognitief defect
n=176
48
50
Wanneer we de urgentiecodes bekijken in relatie tot de provincies waar aanvragers geregistreerd
staan valt meteen op dat bepaalde provincies een groter aandeel vormen in de urgente vragen dan in
de niet urgente vragen. Hoewel het niet uitgesloten is dat dit verschil aan andere oorzaken te wijten
is lijkt dit te wijzen op een verschil in toewijzingsstrategie van de urgentiecodes in de verschillende
provincies.
Figuur 14. Provincie van registratie op
de CRZ bij dringende zorgvragen
( UC 1 en 2)
Antwerpen
23%
Figuur 15. Provincie van registratie op de
CRZ bij niet dringende zorgvragen
(UC 3 en UC 4)
29%
Limburg
Limburg
Oost-Vlaanderen
13%
8%
8%
8%
Oost-Vlaanderen
12%
Vlaams Brabant
Vlaams Brabant
West-Vlaanderen
Antwerpen
18%
18%
n=572
48
63%
West-Vlaanderen
n=176
48
Hierbij valt vooral het grote aandeel niet urgente vragen in de provincie Oost-Vlaanderen op. Hoewel
slechts 28% van alle zorgvragen uit in deze provincie geregistreerd staan neemt deze 63% van alle niet
urgente zorgvragen voor zich. Bij de provincie Antwerpen zien we dan weer het omgekeerde profiel.
In deze provincie staan 24% van alle zorgvragen geregistreerd, doch slechts 8% van de niet urgente
zorgvragen. Ook in Limburg zien we een verschil tussen het algemeen aandeel geregistreerde
zorgvragen (15%) en het aandeel niet urgente zorgvragen (8%). In West-Vlaanderen is het verschil iets
beperkter, maar wel in dezelfde richting (21% vs. 13%). In Vlaams Brabant is dit verschil minder
uitgesproken (12% vs. 8%).
Bij de urgente vragen zijn de verschillen minder spectaculair. Ook hier is logischerwijze het verschil
het grootst voor Oost-Vlaanderen, dat met 28% van alle geregistreerde zorgvragen slechts 18% van de
urgente zorgvragen op zich neemt. Bij de andere provincies zien we een tendens in de omgekeerde
richting, die het meest uitgesproken is bij Antwerpen (24% vs. 29%), gevolgd door Limburg (15% vs.
18%) en West-Vlaanderen (21% vs. 23%). In Vlaams Brabant vinden we deze tendens niet terug.
1.5.1.2
Urgentiecodering bij zorgvragers uit de steekproef
Op 5 november 2007 werden nieuwe richtlijnen opgesteld voor de toekenning van urgentiecodes. In
deze richtlijnen staat onder andere vermeld dat personen die reeds vijf jaar of langer in de
psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun aanvraag minstens urgentiecode 3 toegekend moeten
krijgen en personen die reeds tien jaar of langer in de psychiatrie verblijven op het ogenblik van de
aanvraag zelfs minstens urgentiecode 4. In de praktijk worden deze richtlijnen echter niet strikt
toegepast. Toch lijkt het nuttig eens na te gaan wat de strikte toepassing van deze nieuwe richtlijnen
voor de zorgvragers uit de steekproef zou betekenen.
Bekijken we de urgentiecodering bij zorgvragers uit de steekproef zoals die op de CRZ geregistreerd
staat, dan vinden we een gelijkaardige verdeling van de urgentiecoderingen terug als in de totale
groep, met 75% urgente of hoogst urgente zorgvragen en 20% matig urgente of toekomstige
zorgvragen.
51
Tabel 58. Urgentiecode bij
zorgvragers uit de steekproef
Volgens nieuwe
Volgens CRZ
richtlijnen
Aantal
Percentage
Aantal
Percentage
-1.
1
0,4
4
1,8
1
115
51,3
30
13,4
2
54
24,1
83
37,1
3
4
41
13
18,3
5,8
12
95
5,4
42,4
Indien we echter de nieuwe richtlijnen voor
urgentiecodering strikt zouden toepassen zien
we een belangrijke verschuiving in de urgentiecodering, met slechts 50% urgente of hoogst
urgente zorgvragen en 48% matig urgente of
toekomstige zorgvragen.
De nieuwe richtlijnen leveren dus voor een
groot aantal personen (65%) een lagere inschatting van de urgentie op.
Bij het toekennen van een hogere urgentiecode
(dus een lagere urgentiebepaling) gebeurde dit
Totaal
224
100
224
100
meestal op basis van de regel dat personen die
reeds 5 jaar in psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun aanvraag, minstens UC 3 moeten
krijgen en personen die reeds 10 jaar in psychiatrie verblijven UC 4. Dit was zo bij 102 van de 145
terugplaatsingen (70%).Vier personen kregen o.w.v. het feit dat zij ‘lijstpatiënt’ zijn geen UC
toegekend door de onderzoekster42.
In 14% van de gevallen werd door de onderzoekster een hogere prioriteit toegekend dan op de CRZ
geregistreerd. Dit gebeurde meestal o.b.v. de regel dat personen die reeds opvang hebben in een niet
door het VAPH erkende voorziening en dringend op zoek zijn naar een door het VAPH erkende plaats
volgens de nieuwe richtlijnen UC 2 krijgen en op de CRZ met een hogere UC geregistreerd staan.
Daarnaast werd op basis van de elementen in het dossier door de onderzoekster nagegaan wat de
reden is waarom een bepaalde zorgvraag dringend ingevuld zou moeten worden. Het gaat hierbij om
de subjectieve inschatting door de onderzoekster vanuit het standpunt van de zorgvrager waarom
deze persoon dringend een opname in een voorziening van het VAPH nodig heeft.
Voor 61% van de zorgvragers was er in het dossier geen duidelijke reden terug te vinden waarom deze
zorgvraag dringend zou zijn. Bij 32% maakte een gebrek aan andere aangepaste opvangmogelijkheden
de zorgvraag urgent, in 5% van de gevallen leidde de ernst van de problematiek ertoe dat de
zorgvraag zo snel mogelijk beantwoord zou moeten worden en bij 3% was dit het geval omwille van
hun (nog jonge) leeftijd.
Het lijkt nuttig bij de zorgvragers uit de steekproef eens na te gaan hoe lang zorgvragers met een
bepaalde urgentiecode reeds geregistreerd staan op de CRZ. We gebruiken hiervoor de urgentiecodes
zoals die toegekend werden door de onderzoekster, in overeenstemming met de nieuwe richtlijnen
van zorgregie.
42
Lijstpatiënten zijn personen met een handicap die onder speciale financieringsvoorwaarden (mede gefinancierd door het
VAPH) in het uitdovende stelsel van de psychiatrie zijn opgenomen. Dit om deze, vooral oudere personen, de psychische en
fysieke last van een overplaatsing naar een VAPH voorziening te besparen. Aangezien het niet de bedoeling is dat deze
personen voorrang krijgen om toch een overstap naar VAPH voorziening te maken, krijgen zij geen urgentiecode toegekend.
52
Tabel 59. Wachttijd CRZ bij zorgvragers met UC 1
Aantal
Percentage
Cumulatief
percentage
↓
Minder
dan 1 jaar
2
6,7
6,7
1 tot 2 jaar
2
6,7
2 tot 3 jaar
5
3 tot 4 jaar
5
4 tot 5 jaar
5 jaar of
meer
Totaal
Tabel 60. Wachttijd CRZ bij zorgvragers met UC 2
Aantal
Percentage
↑
Cumulatief
percentage
↓
↑
15,7
15,7
100,0
7
8,4
24,1
84,3
2 tot 3 jaar
9
10,8
34,9
75,9
3 tot 4 jaar
9
10,8
45,8
65,0
4 tot 5 jaar
5 jaar of
meer
11
13,3
59,0
54,2
34
41,0
100,0
41,0
83
100,0
100,0
Minder
dan 1 jaar
13
13,3
93,3
1 tot 2 jaar
16,7
30,0
86,7
16,7
46,7
70,0
1
3,3
50,0
53,3
15
50,0
100,0
50,0
30
100
Totaal
Zorgvragers met UC1
Er zijn 30 zorgvragers uit de steekproef die volgens de nieuwe richtlijnen urgentiecode 1 dienen te
krijgen. De helft van hen wacht reeds meer dan vijf jaar op een invulling van hun zorgvraag, 70%
meer dan drie jaar en 93% meer dan een jaar. Dit lijkt erg lang aangezien een urgentiecode 1, de
meest dringende, wil zeggen dat een oplossing vereist is binnen de maand. Het zou dan ook kunnen
dat (een deel van) deze zorgvragers eerder in de psychiatrie terecht kwamen als noodopvang, bij
gebrek aan andere opvangmogelijkheden, dan omwille van de aanwezigheid van een psychiatrische
problematiek…
Tabel 61. Wachttijd CRZ bij zorgvragers met UC 3
Aantal
Percentage
↓
Minder
dan 1 jaar
0
0
0
1 tot 2 jaar
0
0
2 tot 3 jaar
3
2
1
3 tot 4 jaar
4 tot 5 jaar
5 jaar of
meer
Totaal
Tabel 62. Wachttijd CRZ bij zorgvragers met UC 4
Cumulatief
percentage
Aantal
Percentage
↑
↓
↑
2,1
2,1
100,0
1
1,1
3,2
97,9
1
6
31
1,1
6,3
32,6
4,2
10,5
43,2
96,8
95,8
89,5
54
56,8
100,0
56,8
95
100,0
100,0
Minder
dan 1 jaar
2
0
100,0
1 tot 2 jaar
25,0
16,7
8,3
25,0
41,7
50,0
100,0
75,0
58,3
2 tot 3 jaar
6
50,0
100,0
50,0
12
100,0
3 tot 4 jaar
4 tot 5 jaar
5 jaar of
meer
Totaal
Cumulatief
percentage
Zorgvragers met UC 2
83 zorgvragers kregen volgens de nieuwe richtlijnen urgentiecode 2 toegekend. Meer dan de helft van
hen wacht reeds langer dan vier jaar op de invulling van hun zorgvraag, drie op vier meer dan twee
jaar en 84% meer dan een jaar. Ook dit lijkt lang gezien een urgentiecode 2 betekent dat er binnen
de zes maand een oplossing moet zijn.
Zorgvragers met UC 3
12 personen kregen volgens de nieuwe richtlijnen urgentiecode 3 toegekend, wat wil zeggen dat er
een oplossing moet zijn binnen de twee jaar. Geen van hen zag zijn zorgvraag echter binnen de twee
jaar ingevuld. Negen personen (75%) wachten reeds langer dan drie jaar op de invulling van hun
zorgvraag, zes personen (50%) langer dan 5 jaar.
53
Zorgvragers met UC 4
95 zorgvragers kregen op basis van de nieuwe richtlijnen zorgregie urgentiecode 4 toegekend. Meer
dan de helft van hen wacht reeds meer dan vijf jaar op een invulling van zijn of haar zorgvraag, 90%
langer dan vier jaar en 96% langer dan drie jaar. Volgens hun urgentiecode 4 is hun zorgvraag niet
dringend.
1.6 Inschrijvingsprocedure bij aanvraag
Tot slot werd in het dossier van de zorgvragers uit de steekproef ook nagekeken of de zorgvrager bij
zijn aanvraag en de behandeling ervan gebruik maakte van bepaalde speciale procedures.
In 89 dossiers (40%) werd er gebruik gemaakt van artikel 6 bis43 bij de inschrijving in het VAPH. Bij
27% gebeurde dit op basis van de toekenning van een integratietegemoetkoming van minstens
categorie 3. Bij 6% werd het statuut van verlengde minderjarigheid of onbekwaamheid als reden
aangehaald. Zes personen (3%) kwamen o.w.v. deze beide redenen in aanmerking. Nog eens zes
personen (3%) konden gebruik maken van artikel 6 bis op basis van een attest van het buitengewoon
onderwijs.
Bij tien dossiers werd een procedure aanhangig gemaakt bij de heroverwegingscommissie na een
negatief voornemen door de provinciale evaluatiecommissie en werd nadien toch tot een positieve
beslissing overgegaan.
2 Analyses per deelgroep
Bovenstaande analyse geeft een uitgebreid overzicht van de kenmerken van zorgvragers uit de
psychiatrie. Zoals reeds eerder in dit rapport (zie bijv. paragraaf 1.5.1.1) duidelijk werd bestaan er
echter ook verschillen tussen de verschillende deelgroepen die in deze omvattende groep van alle
zorgvragers uit de psychiatrie te onderscheiden zijn. Daarom lijkt het nuttig een aantal parameters
specifiek per deelgroep te bekijken. Het zou te ver leiden om alle parameters voor de verschillende
mogelijke deelgroepen in kaart te brengen. Daarom dient ook hierin een keuze gemaakt te worden.
In dit rapport opteren we ervoor enkele specifieke deelgroepen in kaart te brengen.
Allereerst geven we een overzicht van enkele relevante gegevens over zorgvragers uit psychiatrische
verzorgingstehuizen, waarna we wat dieper ingaan op de verschillen tussen zorgvragers met een
verschillende opnameduur in psychiatrie op het ogenblik van hun aanvraag. Vervolgens geven we een
overzicht van de handicap, psychiatrische stoornis en zorgvraag van personen die meer dan vijf jaar
op de CRZ geregistreerd staan en gaan we tot slot de zorgvragen na van personen met een licht of
matig verstandelijke handicap zonder bijkomende problematiek of met een LV of MV handicap met
bijkomend enkel een psychische problematiek of ernstige gedragsstoornis en van personen met een
enkelvoudig psychische problematiek of ernstige gedragsstoornis.
2.1 Zorgvragers uit psychiatrische verzorgingstehuizen
Binnen het actueel beleid werd het relevant geacht ook een tussentijdse analyse door te voeren van
de dossiers van personen die op 1 januari 2008 geregistreerd stonden als verblijvend in een
psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT). Deze uitgebreide analyse, waarin heel wat van de
bovenstaande onderzoeksresultaten specifiek voor de zorgvragers uit psychiatrische verzorgingstehuizen worden weergegeven, is in een afzonderlijk rapport terug te vinden dat beschikbaar is bij de
43
Artikel 6bis van het besluit van de Vlaamse regering van 24 juli 1991 betreffende de inschrijving bij
het Vlaams Fonds voor sociale integratie van personen met een handicap. Dit artikel stelt dat de
persoon met een handicap die over bepaalde attesten beschikt versneld ingeschreven kan worden bij
het VAPH, waarbij de provinciale evaluatiecommissie zich niet meer moet buigen over de vraag of
deze persoon een handicap heeft, maar enkel moet evalueren of de vraag die wordt gesteld voor de
persoon gepast is.
54
studiecel van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. In wat volgt geven we hier
kort enkele belangrijke onderdelen uit weer.
Aangezien exact 100 zorgvragers uit de steekproef in een PVT verblijven lijkt het overbodig de
percentages hiervan weer te geven, aangezien die exact gelijk zijn aan het aantal personen. We
geven voor de steekproefgegevens dan ook enkel aantallen weer.
2.1.1
2.1.1.1
Profielgegevens
Geslacht
Zoals reeds in paragraaf 1.1 werd aangegeven verblijven 295 zorgvragers of 39% van de totale groep
in een psychiatrisch verzorgingstehuis. Het gaat hierbij om 233 mannen (79%) en 62 vrouwen (21%). In
de steekproef zijn er 100 dossiers van personen uit een psychiatrisch verzorgingtehuis opgenomen.
Hierin zitten 75 dossiers van mannen en 25 dossiers van vrouwen.
Tabel 63. Leeftijdsklasse van personen die in een PVT verblijven
2.1.1.2
Alle zorgvragers
Zorgvragers uit de
(n=295)
steekproef (n=100)
Aantal
Percentage
Aantal
17 jaar - 20 jaar
0
0
0
21 jaar - 25 jaar
1
0,3
0
26 jaar - 30 jaar
4
1,4
3
31 jaar - 35 jaar
1
0,3
1
36 jaar - 40 jaar
7
2,4
4
41 jaar - 45 jaar
14
4,7
5
46 jaar - 50 jaar
23
7,8
5
51 jaar - 55 jaar
44
14,9
21
56 jaar - 60 jaar
65
22,0
17
61 jaar - 65 jaar
72
24,4
18
Meer dan 65 jaar
64
21,7
26
Totaal
295
100,0
100
Leeftijd
De leeftijdsverdeling van de zorgvragers uit PVT vindt u in tabel 63 terug. Het valt hierbij op dat één
op vijf zorgvragers uit PVT ouder is dan 65 jaar en bijna de helft (45%) ouder dan 60. 83% van de
zorgvragers uit PVT blijken ouder dan 50 jaar. Het gaat hier dus duidelijk om een oudere populatie,
met een gemiddelde leeftijd van 58 jaar. In de volledige groep van alle zorgvragers ziet de
leeftijdsverdeling er toch anders uit (zie ook 1.2.2), met een kleine 10% zorgvragers ouder dan 65
jaar en slechts één op vijf ouder dan 60 jaar. 46,3% van de totale groep is ouder dan 50 jaar. Het valt
dus op dat zorgvragers die op het ogenblik van hun aanvraag in PVT verblijven over het algemeen
ouder zijn dan zorgvragers in andere psychiatrische opvangvormen.
55
Daarnaast lijkt het nuttig de leeftijd van deze personen na te gaan op het ogenblik van hun aanvraag
(zie tabel 64). Hierbij valt op dat slechts 5% van de zorgvragers uit PVT op het ogenblik van hun
aanvraag ouder zijn dan 65 jaar. Het gaat hierbij om personen die eerst een andere vraag stelden aan
het VAPH en die op het ogenblik van hun eerste aanvraag wel jonger dan 65 jaar waren. Eén op vijf
zorgvragers is op het ogenblik van de vraag ouder dan 60 jaar, 67% is ouder dan 50 jaar. Verder zien
we dat nog eens één op zes zorgvragers uit PVT op het ogenblik van hun vraag tussen de 46 en de 50
jaar oud is. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het gaat om de datum waarop de huidige
zorgvraag gesteld werd. Het kan dus zijn dat deze personen reeds eerder een andere zorgvraag
stelden en deze later wijzigden in de huidige zorgvraag…
Tabel 64. Leeftijd op ogenblik van aanvraag
Aantal
2.1.1.3
Alle zorgvragers
Zorgvragers uit de
(n=295)
steekproef (n=100)
%
Cumulatief %
↓
↑
Aantal
Cumulatief %
↓
↑
16 jaar - 20 jaar
1
0,3
0,3
100,0
1
1,0
100,0
21 jaar - 25 jaar
6
2,0
2,4
99,7
4
5,0
99,0
26 jaar - 30 jaar
1
0,3
2,7
97,6
1
6,0
95,0
31 jaar - 35 jaar
2
0,7
3,4
97,2
5
11,0
94,0
36 jaar - 40 jaar
13
4,4
7,8
96,6
5
16,0
89,0
41 jaar - 45 jaar
30
10,2
18,0
92,2
3
19,0
84,0
46 jaar - 50 jaar
43
14,6
32,5
82,0
22
41,0
81,0
51 jaar - 55 jaar
71
24,1
56,6
67,5
23
64,0
59,0
56 jaar - 60 jaar
63
21,4
78,0
43,4
15
79,0
36,0
61 jaar - 65 jaar
51
17,3
95,3
22,0
16
95,0
21,0
Meer dan 65 jaar
14
4,7
100,0
4,7
5
100,0
5,0
Totaal
295
100
100
Handicap
We beperken ons voor deze analyse tot de gegevens uit de handicapcodes.
56
Bijna drie op de vier zorgvragers uit
Tabel 65. Verdeling handicap bij personen uit PVT
PVT (72%) hebben een meervoudige
verstandelijke handicap. Het gaat
Alle
Zorgvragers uit
hierbij om 37% personen met een
zorgvragers
de steekproef
meervoudig ernstig of diep verstandelijke handicap, 29% zorgvragers met
(n=295)
(n=100)
een meervoudig matig verstandelijke
%
Aantal
Aantal
handicap en 6% zorgvragers met een
licht verstandelijke handicap en
5
1,7
0
Enkelvoudig licht verstandelijk
bijkomende problematieken.
Er zijn 82 zorgvragers uit PVT (28%)
met een enkelvoudige handicap. Het
gaat hierbij om een ernstig of diep
verstandelijke handicap (13%), een
matig verstandelijke handicap (11%);
een licht verstandelijke handicap
(2%), een cognitieve stoornis die niet
te wijten is aan een verstandelijke
handicap (2%) of een autismespectrumstoornis (0,3%).
Enkelvoudig matig verstandelijk
33
11,2
28
Enkelvoudig ernstig of diep verst.
38
12,9
0
Enkelvoudig ASS
1
0,3
0
Meervoudig licht verstandelijk
18
6,1
10
Meervoudig matig verstandelijk
85
28,8
56
Meervoudig ernstig of diep verst.
108
36,6
0
2
0,7
1
Meervoudig zintuiglijk of fysiek
We merken dus dat 49% van de (niet verstandelijk gehandicapt)
betrokkenen een ernstig of diep ver- Cognitief (niet verstandelijk
5
1,7
5
standelijke handicap heeft, 40% een
matig verstandelijke handicap en 8% gehandicapt)
een licht verstandelijke handicap.
295
100,0
100
Totaal
Slechts 1% van de betrokkenen heeft
geen verstandelijke handicap noch een cognitieve stoornis. De zorgvragers uit psychiatrische
verzorgingstehuizen hebben dus over het algemeen een zwaardere verstandelijke handicap dan
andere zorgvragers uit de psychiatrie.
Wanneer we iets dieper ingaan op de soort bijkomende problematiek bij zorgvragers met een licht of
matig verstandelijke handicap vinden we volgende verdeling terug: elf personen (4%) hebben naast
een licht verstandelijke handicap nog een bijkomende psychische stoornis of ernstig
gedragsprobleem. Er zijn twee personen die bijkomend aan hun licht verstandelijke handicap een
fysieke problematiek hebben. Bij vijf personen gaat het om een andere bijkomende problematiek.
Bij de personen met een meervoudig matig verstandelijke handicap zijn er 26 personen (9%) met een
bijkomend psychische problematiek of EGS. Bij drie personen (1%) gaat het om een autismespectrumstoornis. De overige 56 personen hebben naast hun MV handicap een fysieke handicap (17),
een zintuiglijke handicap (3), beiden (4) of nog een andere combinatie (32).
2.1.1.4
Stoornis
De stoorniscodes waren niet voor alle zorgvragers uit PVT in elektronische versie beschikbaar.
Onderstaand overzicht geeft de resultaten weer voor de 100 zorgvragers uit PVT die in de steekproef
waren opgenomen. Bij het analyseren van de stoorniscodes verdelen we deze net als bij de analyse
voor de totale steekproef eerst onder in stoornisgroepen zoals in de ICD-10 gehanteerd. We geven
telkens het aantal zorgvragers die in PVT verblijven weer dat aan een bepaalde aandoening lijdt.
Aangezien het mogelijk is dat één persoon aan meerdere aandoeningen lijdt kan het totaal van deze
aantallen meer dan 100 bedragen.
57
Tabel 66. Verdeling stoornissen zorgvragers uit PVT volgens stoornisgroepen ICD-10
Psychische , mentale en gedragsstoornissen
Aandoeningen van het zenuwstelsel
Endocriene, nutritionele en metabole aandoeningen
Aandoeningen van het bot, de spieren en het bindweefsel
Congenitale aandoeningen
Aandoeningen van het hart- en bloedvatenstelsel
Algemene symptomen – varia
Aandoeningen van het oor
Aandoeningen van het ademhalingsstelsel
Aandoeningen van de ogen en oogaanhangsels
Letsel, vergiftiging en bepaalde andere gevolgen van uitwendige oorzaken
Pre- en perinatale aandoeningen
Aandoeningen tgv uitwendige oorzaken
Aandoeningen van bloed, bloedvormende organen en immunologisch
systeem
Aandoeningen van de huid en het subcutaan weefsel
Infectueuze en parasitaire aandoeningen
Aandoeningen van het spijsverteringsstelsel
Aandoeningen van het genito-urinair stelsel
Aandoeningen tgv zwangerschap
Tumorale aandoeningen
Aantal
89
17
8
8
9
6
3
2
1
1
1
0
0
1
1
1
0
0
0
0
Bij deze indeling valt op dat 89% van de zorgvragers uit PVT aan een psychische, mentale en/ of
gedragsstoornis lijdt. We gaan wat dieper op deze groep in om na te gaan om welke stoornissen het
hier gaat. Bij de analyse vonden we onderstaande verdeling terug:
Tabel 67. Psychische, verstandelijk en gedragsmatige stoornissen bij zorgvragers uit PVT
Verstandelijke handicap (geen zwakbegaafdheid)
Aandachtstekortstoornissen en gedragsstoornissen
Stoornissen in de impulsbeheersing
Persoonlijkheidsstoornissen
Schizofrenie
Organische en symptomatische psychische stoornissen
Autismespectrumstoornissen
Neurotische en stressstoornissen
Communicatiestoornissen
Aan een middel gebonden stoornissen
Somatoforme stoornissen
Niet-organische seksuele stoornissen
Aantal
87
17
9
8
5
5
3
2
2
1
1
1
Zoals reeds eerder in dit hoofdstuk (zie 2.1.1.3) aangegeven gaat het bij de groep personen met een
verstandelijke handicap uit PVT die in de steekproef werd opgenomen in 84% van de gevallen om een
matig verstandelijke handicap en bij 10% om een licht verstandelijke handicap.
2.1.1.5
Dominante problematiek
We bespreken kort de dominante problematiek van zorgvragers uit de psychiatrische
verzorgingstehuizen zoals die uit de dossierstudie kon worden afgeleid. Hierbij gaan dezelfde
bedenkingen op als in paragraaf 1.2.7 werden geuit voor de gegevens voor de totale steekproef.
Bij meer dan de helft van de zorgvragers uit PVT (56%) blijkt de verstandelijke problematiek het
functioneren van de persoon duidelijk te domineren. Dit is beduidend meer het geval dan bij de
zorgvragers uit andere psychiatrische zorgvormen. (In de totale groep ging het slechts om 36%.)
58
Voegen we hier nog de 3% zorgvragers aan toe waarbij de cognitieve problematiek duidelijk op de
voorgrond staat dan komen we aan 59% van alle zorgvragers uit de psychiatrie. Over deze personen
kunnen we zonder twijfel zeggen dat hun vraag aan het VAPH niet gedreven wordt door hun
eventuele bijkomende psychische problematiek.
Voor exact één op vier personen was er geen duidelijke problematiek terug te vinden die meer op
de voorgrond stond dan de andere. Bij deze personen was er dus een duidelijke wisselwerking tussen
de verstandelijke en de bijkomende psychische problematieken.
Bij slechts één op de tien zorgvragers uit de steekproef (9%) bleek een psychische (8%) of
gedragsmatige (1%) problematiek het functioneren duidelijk te domineren. Dit is de helft van het
percentage in de totale groep. Over deze zorgvragers kan de vraag gesteld worden of hun zorgvraag
wel op zijn plaats is bij het VAPH en of niet een zwaardere zorgvraag gesteld wordt op basis van de
dominerende psychische problematiek dan op basis van de eigenlijke handicap geïndiceerd zou zijn.
(zie ook paragraaf 3.1).
Net als bij de analyse van de totale groep willen we er nog eens op wijzen dat in dit onderzoek enkel
de zorgvragers werden opgenomen wiens zorgvraag door de PEC werd goedgekeurd. Het is dus
mogelijk dat meer personen uit PVT met een duidelijk op de voorgrond staande psychische
problematiek een zorgvraag stelden aan het VAPH, maar dat deze door de PEC geweigerd werd en dus
niet in dit onderzoek is opgenomen.
Bij de overige 4% van de zorgvragers stond de autistiforme (3%) of lichamelijke (1%) problematiek op
de voorgrond.
2.1.2
Opnameduur in psychiatrie
Tabel 68. Duur verblijf in psychiatrie
bij zorgvragers uit PVT
Over vier personen hebben we geen gegevens
met betrekking tot hun opnameduur in
psychiatrie. Twee personen verbleven nog niet in
de psychiatrie op het ogenblik van hun aanvraag.
We laten deze zes personen dan ook weg uit
deze analyse.
5 jaar of minder
Uit de dossiergegevens blijkt dat de helft van de
zorgvragers uit PVT (51%) reeds langer dan 30
jaar in een psychiatrische instelling verblijven.
70% van de zorgvragers verblijft er reeds meer
dan 20 jaar en zelfs 82% langer dan 10 jaar.
Aantal
Valide %
(n = 94)
Cumulatief %
↓
↑
10
10,6
11,3
100,0
6 – 10 jr
7
7,4
18,1
89,4
11 – 15 jr
6
6,4
24,5
81,9
16 – 20 jr
5
5,3
29,8
75,5
21 – 25 jr
8
8,5
38,3
70,2
26 – 30 jr
10
10,6
48,9
61,7
31 – 35 jr
14
14,9
63,8
51,1
20
21,3
85,1
36,2
9
9,6
94,7
14,9
3
3,2
97,9
5,3
Slechts 11% van alle zorgvragers uit PVT verblijft
minder dan vijf jaar in de psychiatrie op het 36 – 40 jr
41 – 45 jr
ogenblik van de aanvraag bij het VAPH.
46 – 50 jr
Van de zorgvragers die minder dan vijf jaar in de Meer dan 51
2
2,1
100,0
106,4
psychiatrie verbleven op het ogenblik van hun jaar
aanvraag verbleven drie personen minder dan Totaal
98
100,0
een jaar in de psychiatrie, vier personen tussen
één en twee jaar, één persoon tussen twee en drie jaar en twee personen tussen drie en vier jaar en
de psychiatrie.
2.1.3
Woonvorm vóór opname in de psychiatrie
Over vijf personen hebben we geen informatie over de woonvorm voor hun eerste opname in de
psychiatrie. We laten hen buiten beschouwing in deze analyse.
59
De meeste zorgvragers uit PVT (46%) woonden vóór hun eerste opvang in psychiatrie thuis, bij
anderen. Opmerkelijker is echter dat 42 personen (44%) vóór hun eerste opname in psychiatrie in
een instelling van het VAPH of AWIPH verbleven en nog eens twee personen (2%) in een pleeggezin
van het VAPH en één in beschermd wonen . Eén op twee zorgvragers uit PVT (47%) kreeg dus een
zorgaanbod van het VAPH vóór hun opname in de psychiatrie. 3% van de zorgvragers verbleven in
een andere instelling voor hun eerste opname in psychiatrie en één persoon was dakloos.
2.1.4
Zorgvraag
Bijna alle zorgvragers uit PVT (98%) vragen een residentiële oplossing, voornamelijk een nursingtehuis
(49%) of bezigheidstehuis (48%). Andere residentiële zorgvormen die aangevraagd worden betreffen
plaatsing in een tehuis voor werkenden en beschermd wonen (samen 1%). Twee procent van de
zorgvragers uit PVT vraagt toegang tot een dagcentrum of tot begeleid werken opgevolgd vanuit een
dagcentrum.
2.2 Zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen
2.2.1
2.2.1.1
Profielgegevens
Geslacht
Zoals reeds in paragraaf 1.1 werd aangegeven verblijven 399 zorgvragers of 53% van de totale groep
in een psychiatrisch ziekenhuis (PZ). Het gaat hierbij om 270 mannen (68%) en 29 vrouwen (32%). In
de steekproef zijn er 95 dossiers van personen uit een psychiatrisch ziekenhuis opgenomen. Hierin
zitten 66 dossiers van mannen (70%) en 29 dossiers van vrouwen (30%).
2.2.1.2
Leeftijd
De leeftijdsverdeling van de zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen vindt u in tabel 69 terug. Het
valt hierbij op dat de leeftijd bij deze groep zorgvragers veel gelijker verdeeld is over de verschillende leeftijdsklassen dan bij zorgvragers uit PVT. Zo is één derde van de zorgvragers (34%)
tussen 21 en 35 jaar oud, één derde tussen 36 en 50 jaar oud (36%) en één vijfde tussen 51 en 65 jaar
oud (21%). Het gaat dan ook om een jongere populatie, met een gemiddelde leeftijd van 39 jaar.
Slechts 7% van de zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen is ouder dan 60 jaar.
Daarnaast lijkt het nuttig de leeftijd van deze personen na te gaan op het ogenblik van hun aanvraag
(zie tabel 70). Hierbij valt op dat de leeftijd waarop de zorgvragers hun huidige zorgvraag stelden
mooi verspreid is over de verschillende leeftijdsklassen en gemiddeld op 41 jaar ligt. Hierbij dient
opgemerkt te worden dat het gaat om de datum waarop de huidige zorgvraag gesteld werd. Het kan
dus zijn dat deze personen reeds eerder een andere zorgvraag stelden en deze later wijzigden in de
huidige zorgvraag… Slechts 1% van de zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen op het ogenblik van
hun aanvraag ouder zijn dan 65 jaar. Het gaat hierbij om personen die eerst een andere vraag stelden
aan het VAPH en die op het ogenblik van hun eerste aanvraag wel jonger dan 65 jaar waren.
60
Tabel 69. Leeftijdsklasse van personen die in een
Tabel 70. Leeftijd op ogenblik van aanvraag
psychiatrisch ziekenhuis verblijven
Alle zorgvragers
Zorgvragers uit de
(n=399)
steekproef (n=95)
Aantal
%
Aantal
%
17 jaar - 20 jaar
27
6,8
4
4,2
21 jaar - 25 jaar
44
11,0
8
26 jaar - 30 jaar
50
12,5
31 jaar - 35 jaar
42
36 jaar - 40 jaar
Alle zorgvragers
(n=399)
Zorgvragers uit
de steekproef
(n=95)
Aantal
%
Aantal
%
16 jaar - 20 jaar
49
12,3
12
12,6
8,4
21 jaar - 25 jaar
48
12,0
15
15,8
13
13,7
26 jaar - 30 jaar
46
11,5
4
4,2
10,5
6
6,3
31 jaar - 35 jaar
42
10,5
16
16,8
41
10,3
9
9,5
36 jaar - 40 jaar
57
14,3
13
13,7
41 jaar - 45 jaar
61
15,3
19
20,0
41 jaar - 45 jaar
51
12,8
10
10,5
46 jaar - 50 jaar
40
10,0
12
12,6
46 jaar - 50 jaar
46
11,5
15
15,8
51 jaar - 55 jaar
44
11,0
10
10,5
51 jaar - 55 jaar
31
7,8
2
2,1
56 jaar - 60 jaar
24
6,0
7
7,4
56 jaar - 60 jaar
19
4,8
6
6,3
61 jaar - 65 jaar
16
4,0
3
3,2
61 jaar - 65 jaar
7
1,8
2
2,1
Meer dan 65 jaar
10
2,5
4
4,2
> 65 jaar
3
0,8
95
100,0
Totaal
399
100,0
95
100,0
399
100,0
12
12,6
2.2.1.3
Totaal
Handicap
We beperken ons voor deze analyse tot de gegevens uit de handicapcodes. Zij worden weergegeven in
tabel 71.
De helft van de zorgvragers uit PZ (50%) hebben een meervoudige verstandelijke handicap. Het gaat
hierbij om 29% personen met een meervoudig licht verstandelijke handicap, 18% zorgvragers met een
meervoudig matig verstandelijke handicap en 2% zorgvragers met een ernstig of diep verstandelijke
handicap en bijkomende problematieken.
Er zijn 112 zorgvragers uit PZ (28%) met een enkelvoudige handicap. Het gaat hierbij voornamelijk om
personen met een licht verstandelijke handicap (9%), een matig verstandelijke handicap (6%) of een
autismespectrumstoornis (6%).
We merken dus dat 38% van de betrokkenen een licht verstandelijke handicap heeft, 24% een matig
verstandelijke handicap en 3% een ernstig of diep verstandelijke handicap. 13% van de betrokkenen
heeft geen verstandelijke handicap noch een cognitieve stoornis.
Wanneer we iets dieper ingaan op de soort bijkomende problematiek bij zorgvragers met een licht of
matig verstandelijke handicap vinden we volgende verdeling terug:
68 personen (17%) hebben naast een licht verstandelijke handicap nog een bijkomende psychische
stoornis of ernstig gedragsprobleem. Er zijn 20 personen (5%) die bijkomend aan hun licht
verstandelijke handicap een autismespectrumstoornis hebben en vijf personen met bijkomend een
zintuiglijk of fysieke handicap of beiden. Bij 22 personen (6%) gaat het om een andere bijkomende
problematiek.
61
Bij de personen met een meervoudig matig verstandelijke handicap zijn er 43 personen (11%) met een
bijkomend psychische problematiek of EGS. Bij negen personen (2%) gaat het om een autismespectrumstoornis en bij vijf personen om een bijkomende fysieke of zintuiglijke handicap. De overige
16 personen met een MV handicap hebben nog een andere combinatie van handicaps.
Tabel 71. Verdeling handicap bij personen uit PZ
Alle zorgvragers
Zorgvragers uit de
(n=399)
steekproef (n=95)
Aantal
%
Aantal
%
Enkelv. niet gespec. verstandelijk
2
0,5
0
0,0
Enkelv. licht verstandelijk
37
9,3
7
7,4
Enkelv. matig verstandelijk
24
6,0
4
4,2
Enkelv. ernstig of diep verst.
3
0,8
0
0,0
Enkelv. auditief
1
0,3
0
0,0
Enkelv. fysiek (motorisch)
4
1,0
0
0,0
Enkelv. fysiek (chronische ziekte)
4
1,0
0
0,0
Enkelv. psychisch
3
0,8
1
1,1
Enkelv. EGS
6
1,5
1
1,1
Enkelv. ASS
24
6,0
4
4,2
Enkelv. ander
2
0,5
0
0,0
Meerv. niet gespec. verstandelijk
1
0,3
1
1,1
Meerv. licht verstandelijk
115
28,8
32
33,7
Meerv. matig verstandelijk
73
18,3
19
20,0
Meerv. ernstig of diep verst.
9
2,3
0
0,0
7
1,8
4
4,2
Cognitief (niet verstandelijk gehandicapt)
84
21,1
22
23,2
Totaal
399
100,0
95
100,0
Meerv. zintuiglijk of fysiek (niet verstandelijk
gehandicapt)
2.2.1.4
Stoornis
De stoorniscodes waren niet voor alle zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen in elektronische
versie beschikbaar. Onderstaand overzicht geeft de resultaten weer voor de 95 zorgvragers uit PZ die
in de steekproef waren opgenomen. Bij het analyseren van de stoorniscodes verdelen we deze net als
bij de voorgaande analyses eerst onder in stoornisgroepen zoals in de ICD-10 gehanteerd. We geven
telkens het aantal zorgvragers die in PZ verblijven weer dat aan een bepaalde aandoening lijdt.
Aangezien het mogelijk is dat één persoon aan meerdere aandoeningen lijdt, kan het totaal van deze
aantallen meer dan 95 bedragen.
62
Tabel 72. Verdeling stoornissen zorgvragers uit PZ volgens stoornisgroepen ICD-10
Psychische , mentale en gedragsstoornissen
Aandoeningen van het zenuwstelsel
Endocriene, nutritionele en metabole aandoeningen
Aandoeningen van het bot, de spieren en het bindweefsel
Aandoeningen van de ogen en oogaanhangsels
Aandoeningen van het oor
Algemene symptomen – varia
Aandoeningen van het ademhalingsstelsel
Aandoeningen van het hart- en bloedvatenstelsel
Letsel, vergiftiging en bepaalde andere gevolgen van uitwendige oorzaken
Pre- en perinatale aandoeningen
Congenitale aandoeningen
Aandoeningen tgv uitwendige oorzaken
Aandoeningen van bloed, bloedvormende organen en immunologisch
systeem
Aandoeningen van het spijsverteringsstelsel
Infectueuze en parasitaire aandoeningen
Aandoeningen van de huid en het subcutaan weefsel
Aandoeningen van het genito-urinair stelsel
Aandoeningen tgv zwangerschap
Tumorale aandoeningen
Aantal
81
19
6
4
4
4
4
3
3
3
2
2
2
1
Percentage
85,3
20,0
6,3
4,2
4,2
4,2
4,2
3,2
3,2
3,2
2,1
2,1
2,1
1,1
1
0
0
0
0
0
1,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Bij deze indeling valt op dat 85% van de zorgvragers uit PZ aan een psychische, mentale en/ of
gedragsmatige stoornis lijdt. We gaan wat dieper op deze groep in om na te gaan om welke
stoornissen het hier gaat. Bij de analyse vonden we onderstaande verdeling terug:
Tabel 73. Psychische, verstandelijk en gedragsmatige stoornissen bij zorgvragers uit PZ
Verstandelijke handicap (geen zwakbegaafdheid)
Aandachtstekortstoornissen en gedragsstoornissen
Persoonlijkheidsstoornissen
Autismespectrumstoornissen
Organische en symptomatische psychische stoornissen
Aan een middel gebonden stoornissen
Schizofrenie
Neurotische en stressstoornissen
Stoornissen in de impulsbeheersing
Depressieve en bipolaire stoornissen
Communicatiestoornissen
Niet-organische seksuele stoornissen
Somatoforme stoornissen
Ticstoornissen
Leerstoornissen
Andere psychische stoornissen
Aantal
56
19
15
12
11
9
5
4
4
4
3
1
1
1
1
5
Percentage
58,9
20,0
15,8
12,6
11,6
9,5
5,3
4,2
4,2
4,2
3,2
1,1
1,1
1,1
1,1
5,3
Zoals reeds eerder in dit hoofdstuk (zie 2.2.1.3) aangegeven gaat het bij de groep personen met een
verstandelijke handicap uit PZ die in de steekproef werd opgenomen in 41% van de gevallen om een
licht verstandelijke handicap en bij 24% om een matig verstandelijke handicap.
2.2.1.5
Dominante problematiek
We bespreken kort de dominante problematiek van zorgvragers uit de psychiatrische ziekenhuizen
zoals die uit de dossierstudie kon worden afgeleid. Ook hierbij gaan dezelfde bedenkingen op als in
paragraaf 1.2.7 werden geuit voor de gegevens voor de totale steekproef.
63
Voor exact één op de vier zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen (25%) kon er op basis van het
dossier geen duidelijke problematiek aangeduid worden die meer op de voorgrond stond dan de
andere. Bij deze personen is er dus een wisselwerking tussen de verstandelijke en de bijkomende
psychische problematieken. Opvallend is dat deze groep even groot is als de groep zorgvragers uit
PVT waarbij geen duidelijke problematiek op de voorgrond stond (zie ook 2.1.1.5).
Bij één op drie zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen blijkt de psychische (19%) of
gedragsmatige (12%) problematiek het functioneren duidelijk te domineren. Dit is dus beduidend
meer het geval bij zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen dan bij zorgvragers uit PVT. Over deze
zorgvragers kan de vraag gesteld worden of hun zorgvraag wel op zijn plaats is bij het VAPH en of niet
een zwaardere zorgvraag gesteld wordt op basis van de dominerende psychische problematiek dan op
basis van de eigenlijke handicap geïndiceerd zou zijn. (zie ook paragraaf 3.1). Net als bij de
voorgaande analyses willen we er nog eens op wijzen dat in dit onderzoek enkel de zorgvragers
werden opgenomen wiens zorgvraag door de PEC werd goedgekeurd. Het is dus mogelijk dat meer
personen uit PVT met een duidelijk op de voorgrond staande psychische problematiek een zorgvraag
stelden aan het VAPH, maar dat deze door de PEC geweigerd werd en dus niet in dit onderzoek is
opgenomen.
Bij één op de zes zorgvragers uit deze groep (17%) gaat het dan weer om de verstandelijke
problematiek die het functioneren van de persoon duidelijk domineert. Dit is beduidend minder het
geval dan bij de zorgvragers uit andere psychiatrische zorgvormen. (In de totale groep ging het om
36%.) Voegen we hier nog de 15% zorgvragers aan toe waarbij de cognitieve problematiek duidelijk
op de voorgrond staat dan komen we aan 32% van alle zorgvragers uit de psychiatrie. Over deze
personen kunnen we zonder twijfel zeggen dat hun vraag aan het VAPH niet gedreven wordt door hun
eventuele bijkomende psychische problematiek.
Bij de overige 13% van de zorgvragers stond de autistiforme (7%), lichamelijke (4%) of motorische
(1%) problematiek op de voorgrond.
2.2.2
Tabel 74. Duur verblijf in psychiatrie
bij zorgvragers uit PZ
Opnameduur in psychiatrie
Over elf personen hebben we geen gegevens met
betrekking tot hun opnameduur in psychiatrie.
Drie personen verbleven nog niet in de
psychiatrie op het ogenblik van hun aanvraag.
We laten deze 14 personen dan ook weg uit deze 5 jaar of minder
analyse.
Uit de dossiergegevens blijkt dat twee derde van
de zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen
(67%) minder dan vijf jaar in een psychiatrische
instelling verblijven op het ogenblik van hun
aanvraag. Slechts één op vier van de zorgvragers
uit psychiatrische ziekenhuizen verblijft er 10
jaar of langer.
Van de zorgvragers die minder dan vijf jaar in de
psychiatrie verbleven op het ogenblik van hun
aanvraag verbleven 25 personen (31%) minder
dan een jaar in psychiatrie. 12 personen
verbleven tussen één en twee jaar in de
psychiatrie, zeven personen tussen twee en drie
eens vijf personen tussen vier en vijf jaar.
Aantal
Valide %
(n = 81)
Cumulatief %
↓
↑
54
66,7
66,7
100,0
6 – 10 jr
6
7,4
74,1
33,3
11 – 15 jr
8
9,9
84,0
25,9
16 – 20 jr
5
6,2
90,1
16,0
21 – 25 jr
0
0,0
90,1
9,9
26 – 30 jr
4
4,9
95,1
9,9
31 – 35 jr
1
1,2
96,3
4,9
36 – 40 jr
1
1,2
97,5
3,7
41 – 45 jr
0
0,0
97,5
2,5
46 – 50 jr
1
1,2
98,8
2,5
Meer dan 51
jaar
1
1,2
100,0
1,2
Totaal
81
100,0
jaar, vijf personen tussen drie en vier jaar en nog
64
2.2.3
Woonvorm vóór opname in de psychiatrie
Over acht personen hebben we geen informatie over de woonvorm voor hun eerste opname in de
psychiatrie. We laten hen buiten beschouwing in deze analyse.
De meeste zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen woonden vóór hun eerste opvang in psychiatrie
thuis, bij anderen (71%) of alleen (7%). Slechts één op de zes zorgvragers uit deze groep (16%)
verbleef vóór de eerste opname in psychiatrie in een instelling (15%) of pleeggezin (1%) van het VAPH.
3% van de zorgvragers verbleven in een andere instelling voor hun eerste opname in psychiatrie en 2%
was dakloos.
2.2.4
Zorgvraag
Iets meer dan de helft van alle zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen (52%) vragen een opname
in een bezigheidstehuis aan, één op zes (15%) een opname in een nursingtehuis en één op tien (9%)
een opname in een tehuis voor werkenden. Andere zorgvormen die aangevraagd worden betreffen
beschermd wonen (7%), begeleid wonen (6%), thuisbegeleiding (2%) en zelfstandig wonen, internaat
voor schoolgaanden, semi-internaat, pleeggezin, gezinsplaatsing, wonen onder begeleiding van een
particulier en PAB (samen 2%). Zes procent van de zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen vraagt
toegang tot een dagcentrum en 1% wenst begeleid werken opgevolgd vanuit een dagcentrum.
2.3 Volgens opnameduur in psychiatrie
In paragraaf 1.3.3.1 werd reeds een overzicht gegeven van een aantal kenmerken van zorgvragers
naargelang de duur van hun opname in de psychiatrie vooraleer zij een zorgvraag44 stelden aan het
VAPH. We vonden hierin terug dat zorgvragers die minder dan tien jaar in de psychiatrie verblijven
eerder gekenmerkt worden door een licht verstandelijke handicap en een iets jongere leeftijd dan
zorgvragers die reeds langer dan tien jaar in de psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun
aanvraag. De grootste verschillen werden echter gevonden met de groepen die meer dan 20 of meer
dan 40 jaar in de psychiatrie verblijven, waarbij een steeds groter aandeel matig en ernstig
verstandelijke gehandicapten45 teruggevonden werd. Toch lijkt het nuttig deze verschillen wat meer
in detail te onderzoeken. In wat volgt gaan we de handicapverdeling, psychiatrische stoornissen en
zorgvraag na bij de verschillende groepen opgesplitst volgens duur van opname in de psychiatrie bij
het stellen van de zorgvraag.
2.3.1
Minder dan vijf jaar
Handicapverdeling
In de steekproef vinden we 75 personen terug die minder dan vijf jaar in de psychiatrie verbleven op
het ogenblik van de aanvraag. Van vier personen kennen we de handicapcodes niet. We laten hen uit
deze analyse. Bij de overige 71 personen zien we dat zij bijna allen (93%) een verstandelijke
handicap of cognitieve stoornis hebben. Eén op drie (32%) van hen heeft een meervoudig licht
verstandelijke handicap, één op vier (28%) een cognitieve stoornis en één op vijf (18%) een
meervoudig matig verstandelijke handicap. 70% van de personen met een meervoudig licht
verstandelijke handicap (23% van de totale groep van 75 zorgvragers) hebben een licht verstandelijke
handicap en bijkomende psychische problematiek (43%) of ernstige gedragsstoornissen (26%). Bij de
personen met een meervoudig matig verstandelijke handicap gaat het om 38% personen met een
bijkomende psychische problematiek of ernstige gedragsstoornissen (7% van de totale groep van 75
zorgvragers).
44
Het gaat hier om de opnameduur in psychiatrie vooraleer zij hun huidige zorgvraag stelden. Het zou dus kunnen dat zij reeds
eerder een andere zorgvraag stelden aan het VAPH.
45
Opmerking: aangezien de steekproef beperkt werd tot personen die volgens de hanidcapcode een licht of matig
verstandelijke handicap hebben, moet het aandeel ernstig en diep verstandelijk gehandicapten dat in de steekproef
teruggevonden wordt genuanceerd worden. Dat er in de groep personen die reeds meer dan 20 jaar in de psychiatrie verblijven
toch nog 13% ernstig verstandelijke gehandicapten teruggevonden worden wijst erop dat het aandeel ernstig en diep
verstandelijk gehandicapten in deze groep waarschijnlijk nog veel groter is.
65
Psychiatrische stoornissen
We beschikken over de stoorniscodes van alle 75 zorgvragers in deze categorie. 62 onder hen blijken
te lijden aan psychische, verstandelijke of gedragsmatige stoornissen. Bij 43 onder hen (57%) blijkt
uit de stoorniscodes dat er sprake is van een verstandelijke handicap. De meest voorkomende
psychiatrische stoornissen in deze groep zijn autismespectrumstoornissen (15%) en aandachtstekorten gedragsstoornissen (15%), op de voet gevolgd door persoonlijkheidsstoornissen (12%), organische
en symptomatische stoornissen (12%) en aan een middel gebonden stoornissen (11%).
Zorgvraag
Gezien het geringe aantal personen dat meer dan één zorgvraag stelt beperken we ons hier tot de
eerste zorgvraag. Dit is tevens de zorgvraag die als meest urgent en meest gewenst wordt
beschouwd. De zorgvragers die op het ogenblik van hun aanvraag minder dan vijf jaar in de
psychiatrie verblijven vragen voornamelijk opvang in een bezigheidstehuis (55%), nursingtehuis (20%),
tehuis voor werkenden (11%) en beschermd wonen (9%) aan.
Tabel 75. Verdeling handicap bij zorgvragers uit de steekproef
volgens duur van opname in de psychiatrie
0 tot 5 jaar
11 tot 20 jaar
Meer dan 20 jaar
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Enkelvoudig LV
6
8,5
0
0,0
2
8,0
0
0,0
Enkelvoudig MV
3
4,2
1
7,7
5
20,0
23
30,7
Enkelvoudig psychisch
1
1,4
0
0,0
0
0,0
0
0,0
Enkelvoudig EGS
1
1,4
1
7,7
0
0,0
0
0,0
Enkelvoudig ASS
3
4,2
0
0,0
2
8,0
0
0,0
Meervoudig LV
23
32,4
3
23,1
5
20,0
5
6,7
Meervoudig MV
13
18,3
5
38,5
10
40,0
45
60,0
1
1,4
0
0,0
0
0,0
0
0,0
Cognitief (niet verst. geh.)
20
28,2
3
23,1
1
4,0
2
2,7
Totaal
71
100,0
13
100,0
25
100,0
75
100,0
Meervoudig zintuiglijk of
fysiek (niet verst. geh.)
2.3.2
6 tot 10 jaar
Zes tot tien jaar
Handicapverdeling
De 13 personen die tussen zes en tien jaar in de psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun
aanvraag hebben met uitzondering van één persoon alleen een verstandelijke handicap of cognitieve
stoornis. Het gaat voornamelijk om personen met een meervoudig licht verstandelijke (23%),
meervoudig matig verstandelijke (39%) of cognitieve (23%) handicap. Twee op de drie personen met
een meervoudig licht verstandelijke handicap hebben naast een licht verstandelijke handicap ook een
psychische problematiek of ernstige gedragsstoornis, bij de vijf personen met een meervoudig matig
verstandelijke handicap zijn er twee personen met ernstige gedragsstoornissen.
66
Psychiatrische stoornissen
We kennen de stoorniscodes van alle 13 personen uit deze groep. Negen onder hen (69%) blijken te
lijden aan psychische, verstandelijke of gedragsmatige stoornissen. Bij 8 personen (62%) blijkt uit de
stoorniscodes een verstandelijke handicap. Wat de psychiatrische stoornissen betreft vinden we
voornamelijk stoornissen in de impulsbeheersing, aandachtstekort- en gedragsstoornissen en
persoonlijkheidsstoornissen terug. Deze werden telkens bij twee personen (15%) teruggevonden.
Zorgvraag
Zorgvragers die tussen zes en tien jaar in de psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun aanvraag
stellen vooral een vraag naar opname in een bezigheidstehuis (69%). Andere vragen zijn opname in
een nursingtehuis (15%) of in beschermd wonen (15%).
Tabel 76. Zorgvraag bij personen uit de steekproef volgens duur van opname in de psychiatrie
0 tot 5 jaar
6 tot 10 jaar
11 tot 20 jaar
Meer dan 20 jaar
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
41
54,7
9
69,2
22
88,0
64
85,3
15
20,0
2
15,4
3
12,0
11
14,7
Tehuis werkenden
8
10,7
0
0,0
0
0,0
0
0,0
Beschermd Wonen
7
9,3
2
15,4
0
0,0
0
0,0
Begeleid Wonen
1
1,3
0
0,0
0
0,0
0
0,0
Dagcentrum
2
2,7
0
0,0
0
0,0
0
0,0
Internaat schoolgaanden
1
1,3
0
0,0
0
0,0
0
0,0
Totaal
75
100,0
13
100,0
25
100,0
75
100,0
Tehuis niet-werkenden,
bezigheid
Tehuis niet-werkenden,
nursing
2.3.3
Elf tot twintig jaar
Handicapverdeling
Er zijn 25 zorgvragers die tussen 11 en 20 jaar in de psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun
aanvraag. Met uitzondering van twee personen (8%) hebben ze allen een verstandelijke handicap of
cognitieve stoornis. Vier op de tien zorgvragers uit deze groep hebben een meervoudig matig
verstandelijke handicap, twee op tien een enkelvoudig matig verstandelijke handicap en nog eens
twee op tien een meervoudig licht verstandelijke handicap. Eén op de drie personen met een
meervoudig matig verstandelijke handicap heeft als bijkomende handicap een psychische
problematiek of ernstige gedragsstoornis (12% van de totale groep van 25 zorgvragers). Bij de
personen met een meervoudig licht verstandelijke handicap gaat het om twee personen (40% van de
zorgvragers met een meervoudig LV handicap, 8% van de totale groep) met een bijkomende
psychische problematiek of ernstige gedragsstoornissen.
Psychiatrische stoornissen
We kennen de stoorniscodes van alle 25 zorgvragers uit deze groep. 23 van hen blijken een
psychische, verstandelijke of gedragsmatige stoornis te vertonen. Bij 17 personen (68%) blijkt de
aanwezigheid van een verstandelijke handicap uit de stoorniscodes. Als psychiatrische stoornissen
67
treffen we bij deze groep voornamelijk aandachtstekort- en gedragsstoornissen
persoonlijkheidsstoornissen (16%) en stoornissen in de impulsbeheersing (12%) aan.
(24%),
Zorgvraag
Personen uit deze groep vragen meestal een bezigheidstehuis (88%) en soms een nursingtehuis (12%)
aan.
Tabel 77. Verdeling psychiatrische stoornissen bij personen uit steekproef
naargelang duur van opname in de psychiatrie
0 tot 5 jaar
6 tot 10 jaar
%
Aantal van 0 tot 5 Aantal
jaar
11 tot 20 jaar
Meer dan 20 jaar
%
van 6 tot
10 jaar
Aantal
%
van 11 tot
20 jaar
Aantal
% van meer
dan 20 jaar
Verstandelijke handicap
43
57,3
8
61,5
17
68,0
72
96,0
Leerstoornissen
0
0,0
0
0,0
1
4,0
0
0,0
Communicatiestoornissen
1
1,3
0
0,0
1
4,0
3
4,0
Autismespectrumstoornissen
11
14,7
1
7,7
2
8,0
2
2,7
Aandachtstekortstoornissen en
gedragsstoornissen
11
14,7
2
15,4
6
24,0
18
24,0
Ticstoornissen
1
1,3
0
0,0
0
0,0
0
0,0
Organische en symptomatische
psychische stoornissen
9
12,0
1
7,7
2
8,0
1
1,3
Aan een middel gebonden
stoornissen
8
10,7
0
0,0
0
0,0
1
1,3
Schizofrenie
5
6,7
0
0,0
1
4,0
4
5,3
Depressieve en bipolaire
stoornissen
4
5,3
1
7,7
0
0,0
0
0,0
Neurotische en
stressstoornissen
5
6,7
0
0,0
0
0,0
1
1,3
Somatoforme stoornissen
1
1,3
0
0,0
1
4,0
0
0,0
Niet-organische seksuele
stoornissen
0
0,0
0
0,0
1
4,0
0
0,0
Stoornissen in de
impulsbeheersing
3
4,0
2
15,4
3
12,0
5
6,7
Persoonlijkheidsstoornissen
9
12,0
2
15,4
4
16,0
7
9,3
Andere psychische stoornissen
3
4,0
0
0,0
2
8,0
0
0,0
Aantal personen
in de deelgroep
75
100,0
13
100,0
25
100,0
75
100,0
2.3.4
Meer dan twintig jaar
Handicapverdeling
Alle 75 personen die meer dan twintig jaar in de psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun
aanvraag hebben een verstandelijke handicap of cognitieve stoornis. Het gaat bij negen op de tien
zorgvragers uit deze groep om personen met een enkelvoudig (31%) of meervoudig (60%) matig
verstandelijke handicap. Eén op de vier zorgvragers met een meervoudig matig verstandelijke
handicap (16% van totale groep van 75 zorgvragers) heeft als bijkomende stoornis een psychische
problematiek of ernstige gedragsstoornis. Dit is ook het geval bij drie van de vijf personen met een
meervoudig licht verstandelijke handicap.
68
Psychiatrische stoornissen
We kennen de stoorniscodes van alle 75 zorgvragers uit deze groep. 73 van hen blijken een
psychische, verstandelijke of gedragsmatige stoornis te vertonen. Bij 72 personen (96%) blijkt de
aanwezigheid van een verstandelijke handicap uit de stoorniscodes. Bij één op de vier zorgvragers uit
deze groep (24%) vinden we aandachtstekort- en gedragsstoornissen terug. Andere psychiatrische
stoornissen komen veel minder frequent voor. Het betreft dan persoonlijkheidsstoornissen (9%),
stoornissen in de impulsbeheersing (7%), schizofrenie (5%), communicatiestoornissen (4%),
autismespectrumstoornissen (3%), organische en symptomatische stoornissen (1%), neurotische en
stressstoornissen (1%) en aan een middel gebonden stoornissen (1%).
Zorgvraag
Zorgvragers die reeds meer dan 20 jaar in de psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun aanvraag
vragen vooral een plaats in een bezigheidstehuis (85%) of nursingtehuis (15%).
Tabel 78. Aanwezigheid van ernstige gedragsstoornissen volgens opnameduur in psychiatrie.
0 tot 20 jaar
Aantal Percentage
21 tot 40 jaar
Meer dan 40 jaar
Totale groep
Aantal
Percentage
Aantal
Percentage
Aantal
Percentage
EG aanwezig
17
63,0
31
60,8
5
41,7
55
58,5
Geen EG aanwezig
10
37,0
20
39,2
7
58,3
38
40,4
Geen gegevens
0
0,0
0
0,0
0
0,0
1
1,1
Totaal
27
100,0
51
100,0
12
100,0
94
100,0
2.3.5
Ernstige gedragsstoornissen
Het zou kunnen dat er een verband is tussen de duur van opname in een psychiatrische instelling en
de melding van ernstige gedragsstoornissen in het dossier. Bij de groep personen die minder dan 40
jaar ononderbroken in de psychiatrie zijn opgenomen blijkt de meerderheid ernstige
gedragsproblemen te vertonen. Bij personen die reeds langer dan 40 jaar zijn opgenomen in de
psychiatrie op het ogenblik van hun aanvraag wordt dit slechts in iets minder dan de helft van de
dossiers vermeld. Het verband tussen opnameduur en aanwezigheid van ernstige gedragsproblemen
lijkt dus niet te worden bevestigd.
2.3.6
Psychiatrische opvangvorm
Wanneer we kijken naar de psychiatrische opvangvorm waarin de zorgvragers verblijven op het
ogenblik van hun aanvraag volgens het dossier verblijven zien we dat dit niet steeds een PVT is. Dit is
wel het geval voor de groep personen die op dat ogenblik meer dan 40 jaar in de psychiatrie
verblijven en grotendeels ook voor personen die meer dan 20 jaar in de psychiatrie verblijven (m.u.v.
één persoon). Bij personen die minder dan 20 jaar in de psychiatrie verblijven vinden we ook
personen terug die op het ogenblik van hun aanvraag in beschut wonen, een behandelunit, de
psychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis of thuis met
dagtherapie verblijven.
Ondertussen werden al deze personen volgens de gegevens op de CRZ echter in een psychiatrisch
verzorgingstehuis opgenomen…
69
Tabel 79. Psychiatrische opvangvorm bij personen uit PVT volgens duur van opname in de psychiatrie
0 tot 20 jaar
21 tot 40 jaar
Meer dan 40 jaar
Totale groep
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
PVT
22
81,5
50
98,0
12
100,0
85
90,4
Beschut wonen
1
3,7
1
0,2
0
0,0
2
2,1
1
3,7
0
0,0
0
0,0
1
1,1
Dagtherapie
1
3,7
0
0,0
0
0,0
1
1,1
Behandelunit
0
0,0
0
0,0
0
0,0
1
1,1
Niet pychiatrisch
0
0,0
0
0,0
0
0,0
1
1,1
2
7,4
0
0,0
0
0,0
3
3,2
27
100,0
51
100,0
12
100,0
94
100,0
Psychiatrische
afdeling van een AZ
Ontbrekende
gegevens
Totaal
2.4 Lang wachtenden
In dit onderdeel wensen we de zorgvragers wiens zorgvraag reeds meer dan vijf jaar op de CRZ
geregistreerd staat wat beter in kaart te brengen. Hierbij vragen we ons af of er een bepaalde reden
bestaat waarom net deze zorgvragers langdurig op de wachtlijst blijven staan. Zijn er bepaalde
groepen te onderscheiden binnen de groep zorgvragers uit de psychiatrie voor wie het extra moeilijk
blijkt om doorstroming naar een plaats binnen het VAPH te bereiken?
2.4.1
Handicap
Om de resultaten van de volgende analyses op
een correcte manier te kunnen duiden
beperken we ons voor dit overzicht tot de
gegevens uit de handicapcodes voor de
personen uit de steekproef.
Meer dan de helft van de lang wachtenden
(63%) hebben een meervoudige verstandelijke
handicap. Het gaat hierbij om 44% personen
met een meervoudig matig verstandelijke
handicap en 19% zorgvragers met een licht
verstandelijke handicap en bijkomende
problematieken.
Er zijn 29 lang wachtenden (26%) met een
enkelvoudige handicap. Het gaat hierbij om
een matig verstandelijke handicap (19%) of
een licht verstandelijke handicap (5%), een
autismespectrumstoornis (2%) of ernstige
gedragsstoornis (1%).
Tabel 80. Verdeling handicap bij lang wachtenden
Aantal
%
Enkelvoudig licht verstandelijk
5
4,5
Enkelvoudig matig verstandelijk
21
18,8
Enkelvoudig EGS
1
0,9
Enkelvoudig ASS
2
1,8
Meervoudig licht verstandelijk
21
18,8
Meervoudig matig verstandelijk
49
43,8
3
2,7
Cognitief (niet verstandelijk gehandicapt)
10
8,9
Totaal
112
100,0
Meervoudig zintuiglijk of fysiek (niet
verstandelijk gehandicapt)
10 personen (9%) blijken te lijden aan een cognitieve stoornis die niet te wijten is aan een
verstandelijke handicap.
70
We merken dus dat 63% van de betrokkenen een matig verstandelijke handicap, 23% een licht
verstandelijke handicap en 9% een cognitieve stoornis heeft. Slechts 3 van de betrokkenen heeft geen
verstandelijke handicap noch een cognitieve stoornis. We merken geen groot verschil in handicap bij
de zorgvragers die reeds meer dan vijf jaar op de CRZ geregistreerd staan ten opzichte van de totale
groep zorgvragers.
Wanneer we iets dieper ingaan op de soort bijkomende problematiek bij zorgvragers met een licht of
matig verstandelijke handicap vinden we volgende verdeling terug: 14 personen (13%) hebben naast
een licht verstandelijke handicap nog een bijkomende psychische stoornis of ernstig
gedragsprobleem. Er is één persoon die bijkomend aan diens licht verstandelijke handicap een fysieke
problematiek heeft. Bij zes personen gaat het om een andere bijkomende problematiek.
Bij de personen met een meervoudig matig verstandelijke handicap zijn er 16 personen (14%) met een
bijkomend psychische problematiek of EGS. Bij vier personen (4%) gaat het om een autismespectrumstoornis. De overige 29 personen hebben naast hun MV handicap een fysieke handicap (10) of
een andere combinatie van handicaps (19).
2.4.2
Psychiatrische stoornis
97 personen wiens zorgvraag reeds meer dan vijf jaar op de CRZ geregistreerd staan (87%) blijken uit
de stoorniscodes een psychische, verstandelijke of gedragsmatige problematiek te hebben. Bij 86
onder hen (77%) is er sprake van een verstandelijke handicap. Wat psychiatrische stoornissen betreft
zien we vooral aandachtstekort- en gedragsstoornissen (22%) voorkomen. Andere psychiatrische
stoornissen die teruggevonden worden zijn persoonlijkheidsstoornissen (13%), autismespectrumstoornissen (8%), stoornissen in de impulscontrole (5%), communicatiestoornissen (5%), depressieve en
bipolaire stoornissen (4%), organische en symptomatische stoornissen (4%), aan een middel gebonden
stoornissen (4%), neurotische en stressstoornissen (2%), leerstoornissen (1%), schizofrenie (1%) en
niet-organische seksuele stoornissen (1%). Ook hier vinden we geen grote verschilpunten met de
totale groep.
2.4.3
Psychiatrische opvangvorm
Men zou kunnen verwachten dat zorgvragers die reeds langer wachten op de invulling van
zorgvraag zich voornamelijk in de psychiatrische verzorgingstehuizen bevinden. Volgens de
verblijven echter 59 langdurig wachtenden in een psychiatrisch ziekenhuis (53%) , 49 in een
(43,8%) en vier (4%) in beschut wonen. Tegen de verwachtingen in vinden we ook hier dus
gelijkaardige situatie als in de totale groep.
2.4.4
hun
CRZ
PVT
een
Aanwezigheid van ernstige gedragsstoornissen
Bij 66 langdurig wachtenden (59%) is de aanwezigheid van ernstige gedragsstoornissen af te leiden uit
het dossier. Maar ook bij 59% van de zorgvragers uit de volledige steekproef is dit het geval.
2.4.5
Zorgvraag
Langdurig wachtenden stellen een vraag naar opname in een bezigheidstehuis (74%), nursingtehuis
(14%), tehuis werkenden (5%), beschermd wonen (5%), begeleid wonen (2%) of dagcentrum (1%).
Opvallend is hier het grote aantal vragen naar opname in een bezigheidstehuis. Dit is beduidend
groter dan in de totale groep (48%). Er zijn dan weer minder aanvragen voor opname in nursingtehuis
dan in de totale groep (27%). We zien dus wel een iets andere verdeling in zorgvraag bij de langdurig
wachtenden dan in de totale groep.
71
2.5 Zorgvragen van personen met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap
of licht verstandelijke handicap met bijkomend enkel psychische
problematiek of ernstige gedragsproblemen
Zoals reeds in paragraaf 1.2.4.1 werd aangegeven zijn er bij de zorgvragers uit psychiatrie 50
personen met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap, 64 personen met een licht
verstandelijke handicap en een bijkomende psychische problematiek en 25 personen met een licht
verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen. Dit brengt het totaal aantal in deze groep op
139 personen46. In onderstaande paragraaf gaan we na welke zorgvraag deze personen stellen en
waardoor deze zorgvraag geïnspireerd wordt.
De zorgvraag van alle personen met
Tabel 81. Eerste zorgvraag bij personen met enkelvoudig LV
enkelvoudig
licht
verstandelijke
handicap of LV handicap met bijkomende psychische
problematiek of ernstige gedragsproblemen
handicap of licht verstandelijke
handicap met psychische problemen
Aantal Percentage
of ernstige gedragsproblemen is
Tehuis niet-werkenden, bezigheid
58
41,7
weergegeven in tabel 81.
Vier op de tien zorgvragers uit deze
groep (42%) stelt een vraag naar een
bezigheidstehuis, twee op tien (20%)
naar een tehuis voor werkenden, iets
meer dan één op tien (14%) naar beschermd wonen en één op tien (12%)
naar begeleid wonen.
Tehuis werkenden
28
20,1
Begeleid Wonen
16
11,5
Beschermd Wonen
13
9,4
dagcentrum
7
5,0
begeleid werken opgevolgd vanuit een dagcentrum
4
2,9
Beschermd wonen zonder dagbesteding
3
2,2
Beschermd wonen met dagbesteding
3
2,2
Tehuis niet-werkenden, nursing
3
2,2
Verder zijn er nog vragen naar
toegang tot een dagcentrum (5%), Internaat schoolgaanden
begeleid werken opgevolgd vanuit Gezinsplaatsing (WOP)
een dagcentrum (3%), nursingtehuis Totaal
(2%), internaat voor schoolgaanden
(1%) en wonen onder begeleiding van een particulier (WOP, 1%).
2
1,4
2
1,4
139
100
Er zijn in deze groep zes personen die bovendien een tweede zorgvraag stellen. Vier van deze zes zijn
compatibel met de eerste zorgvraag. Het gaat dan om de combinatie beschermd wonen met
dagcentrum, begeleid wonen met dagcentrum, tehuis werkenden met dagcentrum en beschermd
wonen met begeleid werken opgevolgd vanuit een dagcentrum. De twee niet compatibele zorgvragen
betreffen de combinatie van bezigheidstehuis met beschermd wonen en beschermd wonen met
begeleid wonen. Telkens heeft de eerste van de beide zorgvragen de voorkeur van de aanvrager.
Samenvattend kunnen we stellen dat 72% van de zorgvragers uit deze groep (100 personen) een
zorgvraag stelt die zwaarder is dan op basis van louter hun licht verstandelijke handicap door het
VAPH wordt voorzien.
46
Voor deze aantallen baseren we ons op de handicapcodes zoals die op de CRZ geregistreerd staan, waar mogelijk
gecorrigeerd op basis van de dossiergegevens.
72
Bekijken we bovenstaande groep wat meer in detail
Tabel 82. Eerste zorgvraag bij personen met
(zie tabel 82 t.e.m. 84)dan zien we dat personen
enkelvoudig LV handicap
met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap
Aantal Percentage
vooral een vraag stellen naar opname in een
Tehuis niet-werkenden,
14
28
bezigheidstehuis (28%), tehuis werkenden (26%), bezigheid
begeleid wonen (20%) of beschermd wonen (14%.
Drie personen stellen ook een tweede zorgvraag.
Het gaat dan om de combinatie van beschermd
wonen met een dagcentrum, bezigheidstehuis met
beschermd wonen of beschermd wonen en begeleid
wonen.
Tehuis werkenden
13
Begeleid Wonen
10
20
Beschermd Wonen
7
14
Dagcentrum
Begeleid werken opgevolgd
vanuit een dagcentrum
3
6
1
2
Gezinsplaatsing (WOP)
1
2
1
2
50
100
Binnen deze groep kunnen we stellen dat 64% een Beschermd wonen met
zorgvraag stelt die zwaarder is dan op basis van hun dagbesteding
licht verstandelijke handicap door het VAPH wordt Totaal
voorzien.
26
Personen met een licht verstandelijke handicap en bijkomende psychische problematiek47 vragen
voornamelijk opname in een bezigheidstehuis (47%), tehuis werkenden (19%), beschermd wonen (13%)
of begeleid wonen (6%). Twee personen stellen twee zorgvragen. Het gaat dan om de combinatie
begeleid werken onder begeleiding van een dagcentrum met beschermd wonen en tehuis werkenden
met dagcentrum. Op basis van deze gegevens kunnen we stellen dat 78% van alle personen met een
licht verstandelijke handicap en bijkomende psychische problemen een zwaardere zorgvraag stelt dan
louter op basis van de licht verstandelijke handicap door het VAPH wordt voorzien.
Tabel 83. Eerste zorgvraag bij personen met
LV handicap en psychische problematiek
Tabel 84. Eerste zorgvraag bij personen met
LV handicap en ernstige gedragsproblemen
Aantal
Percentage
30
46,9
12
18,8
Tehuis niet-werkenden,
bezigheid
Tehuis werkenden
Beschermd Wonen
5
7,8
Begeleid Wonen
Begeleid werken opgevolgd
vanuit een dagcentrum
Dagcentrum
4
6,3
3
4,7
3
4,7
Tehuis niet-werkenden, nursing
Beschermd wonen zonder
dagbesteding
Internaat schoolgaanden
Beschermd wonen met
dagbesteding
2
3,1
2
3,1
1
1,6
1
1,6
Gezinsplaatsing (WOP)
1
1,6
Totaal
64
100
Tehuis niet-werkenden,
bezigheid
Tehuis werkenden
Aantal
Percentage
14
56
3
12
Begeleid Wonen
2
8
Beschermd Wonen
Beschermd wonen met
dagbesteding
Beschermd wonen zonder
dagbesteding
Tehuis niet-werkenden,
nursing
Dagcentrum
1
4
1
4
1
4
1
4
1
4
Internaat schoolgaanden
1
4
Totaal
25
100
Personen met een licht verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen stellen dan weer
voornamelijk een vraag naar een bezigheidstehuis (56%), tehuis werkenden (12%) en beschermd
wonen (12%). Eén persoon combineert een vraag naar begeleid wonen met een vraag voor toegang tot
een dagcentrum.
47
In paragraaf 1.2.6.1 kunnen we lezen dat het hier bij één op vier personen (27%) om een persoonlijkheidsstoornis gaat, bij
9% om een aandachtstekort- of gedragsstoornis, bij 8% om schizofrenie, een depressieve of bipolaire stoornis of een aan een
middel gebonden stoornis, enz…
73
76% van de personen met een licht verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen stelt een
zwaardere zorgvraag dan louter op basis van hun licht verstandelijke handicap door het VAPH wordt
voorzien.
2.6 Zorgvragen van personen met een enkelvoudig matig verstandelijke handicap
of matig verstandelijke handicap met bijkomend enkel psychische
problematiek of ernstige gedragsproblemen
Er zijn 59 zorgvragers uit de psychiatrie met een enkelvoudig matig verstandelijke handicap, 44
zorgvragers met een matig verstandelijke handicap en bijkomende psychische problematiek en 30
zorgvragers met een matig verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen (zie ook paragraaf
1.2.4.1). Dit brengt het totale aantal van zorgvragers uit deze groep op 133.
Tabel 85. Eerste zorgvraag bij personen met
enkelvoudig MV handicap of MV handicap met
bijkomende psychische problematiek of ernstige
gedragsproblemen
Aantal
Percentage
113
85,0
10
7,5
dagcentrum
4
3,0
Tehuis werkenden
4
3,0
Begeleid Wonen
1
0,8
Beschermd Wonen
1
0,8
133
100
Tehuis niet-werkenden,
bezigheid
Tehuis niet-werkenden,
nursing
Totaal
Zij stellen voornamelijk een vraag naar opname in
een bezigheidstehuis (85%). Twee personen stellen
ook een tweede zorgvraag aan het VAPH. Het gaat
hierbij om de combinatie van dagcentrum met
bezigheidstehuis en nursingtehuis met internaat
voor schoolgaanden. Bij deze laatste combinatie
heeft de eerste vraag (nursingtehuis) de meeste
urgentie.
Louter op basis van hun verstandelijke handicap zou
het VAPH voor deze personen voornamelijk
ondersteuning onder de vorm van beschermd
wonen, begeleid wonen, tehuis voor werkenden of
in het uiterste geval bezigheidtehuis of dagcentrum
indiceren. 8% van hen vraagt echter een zwaardere
zorgvorm aan.
Personen met een enkelvoudig matig verstandelijke handicap (zie tabel 86) vragen voornamelijk
opname in een bezigheidstehuis (85%), wat enkel
een geschikte zorgvorm is voor personen op de
ondergrens van een matig verstandelijke handicap.
In het totaal stelt 5% van deze groep een zwaardere
zorgvraag dan door het VAPH aangewezen wordt
geacht gezien hun enkelvoudig matig verstandelijke
handicap.
Tabel 86. Eerste zorgvraag bij personen met
enkelvoudig MV handicap
Aantal
Percentage
Tehuis niet-werkenden,
bezigheid
50
84,7
Tehuis werkenden
Tehuis niet-werkenden,
nursing
3
5,1
3
5,1
Dagcentrum
1
1,7
1
1,7
1
1,7
59
100
Ook bij personen met een matig verstandelijke
Begeleid Wonen
handicap en bijkomende psychische problema48
tiek zien we voornamelijk een vraag naar opname Beschermd Wonen
in een bezigheidstehuis. 7% van de personen in deze Totaal
groep stelt een zorgvraag die zwaarder is dan louter
op basis van hun matig verstandelijke handicap door het VAPH wordt geïndiceerd.
48
In paragraaf 1.2.6.2 kunnen we lezen dat het hier bij één op vier personen (26%) om een gedragsstoornis gaat.
74
Tabel 87. Eerste zorgvraag bij personen met
MV handicap en psychische problematiek
Aantal
Percentage
Tehuis niet-werkenden,
bezigheid
Tehuis niet-werkenden,
nursing
Dagcentrum
39
88,6
3
6,8
2
Totaal
44
Tabel 88. Eerste zorgvraag bij personen met
MV handicap en ernstige gedragsproblemen
Aantal
Percentage
Tehuis niet-werkenden, bezigheid
24
80,0
Tehuis niet-werkenden, nursing
4
13,3
Dagcentrum
1
3,3
4,5
Tehuis werkenden
1
3,3
100
Totaal
30
100
Bij personen met een matig verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen vinden we
dezelfde tendens terug, met vier op vijf vragen naar opname in bezigheidstehuis en 13% vragen naar
een zorgvorm die volgens het VAPH niet aangewezen is op basis van louter de matig verstandelijke
handicap.
2.7 Zorgvragers met enkel een psychische problematiek of ernstige gedragsproblemen.
Volgens de handicapcodes zijn er 15 personen met enkel een psychische problematiek (7 personen)
of ernstige gedragsproblemen (8 personen). Bij de personen met enkel een psychische problematiek
gaat het om volgende problematieken: depressieve stoornis (2), ADHD (1), oppositioneel opstandige
gedragsstoornis (1), aan een middel gebonden stoornis (1), schizofrenie (1) en dissociatieve stoornis
(1). Zij vragen opname in beschermd wonen (2), internaat voor schoolgaanden (2), begeleid wonen
(1), toegang tot een dagcentrum (1) of thuisbegeleiding (1).
Personen met enkel ernstige gedragsproblemen vragen een opname in een internaat voor
schoolgaanden (3), beschermd wonen (2), bezigheidstehuis (2) of begeleid wonen (1) aan.
Tabel 89. Eerste zorgvraag bij personen met
een enkelvoudig psychische problematiek
Aantal
Percentage
Beschermd Wonen
2
28,6
Internaat schoolgaanden
2
Dagcentrum
Begeleid Wonen
Tabel 90. Eerste zorgvraag bij personen met
een enkelvoudig ernstige gedragsproblematiek
Aantal
Percentage
Internaat schoolgaanden
3
37,5
28,6
Beschermd Wonen
2
25
1
14,3
25
14,3
Tehuis niet-werkenden,
bezigheid
2
1
Thuisbegeleiding
1
14,3
Begeleid Wonen
1
12,5
Totaal
7
100
Totaal
8
100
75
3 Conclusies en beleidsaanbevelingen
Het voorliggend rapport bevat een zee van informatie over personen die in de psychiatrie verblijven
en een zorgvraag stellen aan het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). Om
door het bos de bomen te blijven zien geven we in dit afsluitend hoofdstuk een overzicht van de
belangrijkste gegevens uit het rapport. In dit onderzoek zochten we een antwoord op een aantal
vragen. Zij zullen dan ook het uitgangspunt vormen van dit afsluitend hoofdstuk, waarin we een
antwoord trachten te bieden op deze uitgangsvragen en de link maken naar mogelijke implicaties
hiervan voor het beleid.
3.1 Wie zijn de zorgvragers uit psychiatrie?
Uit het profielonderzoek blijkt dat de groep zorgvragers uit de psychiatrie erg verscheiden is, zowel
in leeftijd als in soort handicap, zorgvraag,… Toch is het mogelijk enkele algemene tendenzen weer
te geven. Zo kunnen we de zorgvragers uit psychiatrie omschrijven als een groep waarin vooral
mannen met een eerder zwaardere problematiek zitten. Het gaat voornamelijk om personen met een
meervoudige problematiek, waaronder een verstandelijke handicap of cognitieve stoornis. Personen
met een enkelvoudig licht of matig verstandelijke handicap maken slechts een klein deel van deze
populatie uit. Slechts bij de helft van alle zorgvragers uit psychiatrie werden in het dossier
aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van een psychiatrische problematiek.
Er blijken echter duidelijke verschillen te bestaan tussen de zorgvragers die in psychiatrische
verzorgingstehuizen (PVT) verblijven en zorgvragers die in een psychiatrisch ziekenhuis (PZ)
verblijven.
Zo wordt de groep zorgvragers uit PVT gekenmerkt door een ouder wordende populatie, met bijna
altijd een verstandelijke handicap of cognitieve stoornis. De ernst van deze verstandelijke handicap
is algemeen ook zwaarder dan bij zorgvragers uit andere psychiatrische opvangvormen. (Bijna de
helft van deze populatie heeft een ernstig of diep verstandelijke handicap). Bij meer dan de helft van
de zorgvragers uit PVT staat de verstandelijke problematiek duidelijk op de voorgrond en bij één op
vier is er een wisselwerking tussen verstandelijke en psychische problematieken, waarbij geen van
beiden duidelijk op de voorgrond staat. Wanneer er sprake is van psychische stoornissen gaat het
voornamelijk om gedragsstoornissen of aandachtstekortstoornissen, die bij iets minder dan één op
vijf zorgvragers uit PVT terug te vinden zijn. Het gaat in psychiatrische verzorgingstehuizen om
zorgvragers die reeds langdurig in de psychiatrie verblijven. (Acht op de tien zorgvragers uit PVT
verblijven reeds meer dan 10 jaar in de psychiatrie en bijna de helft zelfs langer dan 30 jaar.)
Zorgvragers uit PVT stellen een vraag naar opname in een residentiële setting, namelijk een
bezigheidstehuis of nursingtehuis. Bijna de helft van hen kreeg voor de opname in psychiatrie reeds
een vorm van ondersteuning door het VAPH.
Zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen zijn beduidend jonger dan zorgvragers uit PVT. In deze
groep zijn zorgvragers uit de verschillende leeftijdsklassen ook veel gelijkmatiger vertegenwoordigd.
Ook bij zorgvragers uit PZ is er bijna altijd een verstandelijke handicap of cognitieve stoornis
aanwezig. De ernst van deze verstandelijke handicap is echter lichter dan bij PVT, wat verklaard kan
worden door de opnamepolitiek van psychiatrische ziekenhuizen, die zich eerder tot personen met
een licht of matig verstandelijke handicap richten. Bij deze groep zorgvragers is er een kleiner
aandeel personen waarbij de verstandelijke handicap duidelijk op de voorgrond staat en is er een
grotere groep (één op drie) waarbij de psychische en / of gedragsmatige problematiek het
functioneren domineert. Ook in deze groep is er bij één op vier zorgvragers een dusdanige
wisselwerking tussen de psychische en verstandelijke problematiek dat geen van beiden duidelijk op
de voorgrond staat. Wanneer er een psychische problematiek aanwezig is gaat het voornamelijk om
aandachtstekort- of gedragsstoornissen, persoonlijkheidstoornissen, autismespectrumstoornissen of
organische en symptomatische psychische stoornissen. Zorgvragers uit psychiatrische ziekenhuizen
hebben een beduidend minder lange opnameduur binnen psychiatrie alvorens zij een aanvraag bij het
76
VAPH indienen. Bij twee derden van hen gaat het om minder dan 5 jaar. Deze zorgvragers stellen
voornamelijk een vraag naar opname in een bezigheidstehuis, nursingtehuis of tehuis voor
werkenden, maar ook minder intensieve opvang- of begeleidingsvormen worden in deze groep
frequent aangevraagd.
We kunnen dus twee verschillende groepen onderscheiden, gekenmerkt door een eigen profiel en met
een verschillende ondersteuningsnood. Het lijkt dan ook belangrijk bij het uitwerken van
beleidsvoorstellen beide groepen apart te bekijken.
3.2 Waar horen zorgvragers uit de psychiatrie thuis?
Het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap krijgt steeds meer aanvragen van
zorgvragers die in de psychiatrie verblijven en een overplaatsing vragen naar een zorgvorm van het
VAPH. Het huidig onderzoek diende door middel van een profielschets een antwoord te bieden op de
vraag of een zorgvorm van het VAPH de meest aangewezen hulpverlening is voor deze personen of zij
eerder binnen andere (reguliere) hulpverlening terecht zouden moeten kunnen.
Personen met een handicap hebben immers net als andere burgers het recht op hulpverlening binnen
de reguliere circuits, waaronder ook de psychiatrie. Het VAPH wenst deze inclusiegedachte ook in
haar beleid te integreren en personen waar nodig naar de reguliere hulpverlening te oriënteren. Zo
zou het verhaal over de zorg voor personen met een handicap met psychiatrische problemen dus een
“én én” verhaal moeten zijn, waarbij de zorg voor deze personen niet alleen door gespecialiseerde
VAPH diensten opgenomen wordt, maar ook door de reguliere psychiatrische diensten binnen de
samenleving.
In het aanbod van het VAPH wordt getracht de zorgvormen van het VAPH voor te behouden voor de
personen die hier op basis van hun handicap nood aan hebben, eerder dan voor personen die hier om
andere redenen (bijvoorbeeld een verminderd functioneren ten gevolge van psychische problemen)
aanspraak op maken. Zo wordt voor personen met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap
overwegend ondersteuning op vlak van wonen voorzien en dit onder de vorm van begeleid wonen of
(maximaal) beschermd wonen. Voor andere zorgvormen (dagbesteding, psychische hulpverlening,…)
zouden personen met een enkelvoudig licht verstandelijke handicap in de reguliere sector terecht
moeten kunnen, eventueel met ondersteuning (vb. de Vlaamse Ondersteunings Premie bij
tewerkstelling). Voor personen met een enkelvoudig matig verstandelijke handicap worden plaatsen
in beschermd wonen of tehuis voor werkenden voorzien. Ook zij dienen voor andere vormen van
hulpverlening in de reguliere hulpverlening terecht te kunnen. Personen die functioneren op het
niveau van de ondergrens van een matig verstandelijke handicap kunnen eventueel ook in een
bezigheidstehuis of dagcentrum terecht.
Binnen de totale groep zorgvragers uit psychiatrie kan een deelgroep onderscheiden worden van
personen met een licht of matig verstandelijke handicap en bijkomend enkel psychische of
gedragsmatige problemen. Het gaat hier om één op de vijf zorgvragers uit psychiatrie. Voegen we
hier de personen met een enkelvoudig licht of matig verstandelijke handicap en de personen met een
enkelvoudig psychische problematiek of enkelvoudig ernstige gedragsstoornissen aan toe, dan komen
we op bijna vier op de tien zorgvragers uit de psychiatrie waarover men zich de vraag kan stellen of
zij best naar een zorgvorm van het VAPH of naar reguliere (eventueel psychiatrische) hulpverlening
georiënteerd worden. 38% van hen vraagt van het VAPH een zwaardere zorgvorm dan louter op basis
van hun verstandelijke handicap door het VAPH voorzien wordt.
Dit alles maakt dat men zich voor ongeveer één op de zes zorgvragers uit de psychiatrie de vraag kan
stellen of hun zorgvraag niet minstens gedeeltelijk opgevangen zou moeten kunnen worden door de
reguliere, niet VAPH-gebonden, hulpverlening. Dit wil niet zeggen dat deze personen geen enkele
zorg van het VAPH zouden moeten krijgen, maar wel dat minstens een gedeelte van hun zorgvraag
door het reguliere aanbod beantwoord zou moeten kunnen worden. Hoe dit praktisch dient te
gebeuren en welke samenwerkingsverbanden hieraan tegemoet zouden kunnen komen dient verder
uitgeklaard te worden.
77
3.3 Wie zijn de zorgvragers die reeds langdurig in de psychiatrie verblijven?
Wat nu met de groep zorgvragers die reeds jarenlang in de psychiatrie verblijven en dan plots een
aanvraag indienen voor doorstroming naar een VAPH instelling? Wie zijn deze personen? Waar horen
ze thuis? En waarom doen zij massaal een aanvraag tot zorg door het VAPH? Dit waren stuk voor stuk
belangrijke uitgangsvragen van het huidige onderzoek.
Binnen het huidig onderzoek viel op dat soms grote groepen bewoners van eenzelfde afdeling binnen
een psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT) tegelijk een aanvraag indienen bij het VAPH, hierin
ondersteund door het PVT waarin zij verbleven. Dit deed bij de administratie vragen rijzen naar het
waarom van deze plotse aanvragengolf. Vooral omdat deze aanvragen duidelijk geïnspireerd werden
door het PVT en soms zelfs tegen de wil van de persoon zelf ingingen. (Zo stond er bijvoorbeeld in
enkele dossiers te lezen ‘ik wil een aanvraag doen bij het VAPH zodat ik hier kan blijven’.) Wat is er
hier aan de hand? Hoe komt het dat personen die jarenlang in de psychiatrie verblijven plots massaal
‘besluiten’ een aanvraag in de dienen bij het VAPH? Wij zien twee mogelijke verklaringen.
De Centrale Registratie van Zorgvragen (CRZ) bestaat nog niet zo lang. Heel wat zorgvragers uit de
steekproef werden reeds voor het bestaan van de CRZ in de psychiatrie opgenomen, vaak omwille van
een capaciteitsgebrek binnen de gehandicaptensector. Anderen werden omwille van gedragsproblemen in de psychiatrie opgenomen, maar konden na het verbeteren van deze problematiek niet
meer terug naar de gehandicaptensector omwille van een gebrek aan opvangplaatsen. Voor deze
personen werd vaak geen aanvraag ingediend bij het VAPH omdat algemeen aangenomen werd dat dit
geen zin had omdat er door het plaatsgebrek voor deze personen toch geen mogelijkheid tot
doorstroming bestond.
Eind jaren ’90 werden zorgvragers zoveel mogelijk aangemaand hun zorgvraag te laten registreren op
de CRZ (toenmalig CWL) en veranderde de perceptie hieromtrent geleidelijk aan. Wie zijn zorgvraag
niet liet registreren kwam immers niet in aanmerking voor een plaats binnen een VAPH voorziening.
Aangezien het voor personen met een handicap en hun familie ook financieel een groot verschil kan
maken of zij binnen de psychiatrie of binnen de gehandicaptensector worden opgevangen (o.a.
omwille van het gewaarborgd zakgeld dat binnen de psychiatrie niet bestaat49) besloten heel wat
zorgvragers of hun familie alsnog hun aanvraag tot doorstroming naar het VAPH te laten registreren.
We zien in de dossiers dan ook een toename van aanvragen van bewoners uit psychiatrische
verzorgingstehuizen.
Tegelijkertijd was er echter ook een andere evolutie gaande, zij het binnen de psychiatrische
verzorgingstehuizen. Daar verdwenen heel wat plaatsen uit het uitdovend stelsel50, waardoor
afdelingen steeds kleiner en kleiner werden en soms uiteindelijk moesten sluiten (zie ook verder, in
paragraaf 3.4). Voor de overige bewoners diende een oplossing gezocht te worden, waardoor
sommigen een aanvraag indienden voor overplaatsing naar het VAPH. Het gaat hierbij zowel om
bewoners die zonder meer tot de doelgroep van het VAPH gerekend mogen worden (maar die omwille
van plaatsgebrek binnen de gehandicaptensector in het uitdovend stelsel terecht kwamen) als om
personen die eerder binnen de psychiatrie thuishoren. Dit alles zorgt voor een stijgende druk op de
gehandicaptensector van een groot aantal zorgvragers uit psychiatrie, wat ook door de provinciale
evaluatiecommissies gesignaleerd wordt.
Deze evolutie is nog steeds gaande en de effecten ervan zullen in de toekomst steeds duidelijker
worden, aangezien de ‘uitdovende’ plaatsen door de verouderde bewonerspopulatie steeds meer
zullen verdwijnen.
Psychiatrische verzorgingstehuizen zijn zelf vaak vragende partij om de vrijgekomen locaties en
personeelsleden opnieuw beschikbaar te stellen, maar ditmaal ten dienste van personen met een
49
Hierover kunt u meer lezen in de nota die werd opgesteld door Hendrik Delaruelle (2005).
Uitdovende plaatsen zijn individu gebonden. Wanneer het individu overlijdt verdwijnt de erkenning en subsidiëring voor
deze opvangplaats.
50
78
handicap. Zij wensen met andere woorden een aantal huidige uitdovende PVT plaatsen om te vormen
tot (beter gesubsidieerde en permanente) opvangplaatsen binnen de gehandicaptensector.
Welk van beide evoluties was nu de aanzet tot de gepercipieerde stijging in aanvragen vanuit de
psychiatrie? Gaat het hier om een inhaalbeweging van de personen die hun (wel degelijk bestaande)
vraag tot overplaatsing voordien niet indienden wegens ervaren als ‘zinloos’, gaat het om personen
die hun leefgroep door het uitdovend stelsel gesloten zien worden en noodgedwongen op zoek
moeten naar een andere opvangplaats of gaat het om een strategische keuze van psychiatrische
verzorgingstehuizen om hun afdelingen integraal om te vormen tot (beter gesubsidieerde) afdelingen
binnen de gehandicaptenzorg? Al deze zaken zullen waarschijnlijk een rol spelen, maar in welke mate
het ene meer doorweegt dan het andere kan uit het huidig onderzoek niet afgeleid worden…
Bovenstaande analyse geeft al een iets beter zicht op de vraag waarom we een toename van
zorgvragen van cliënten uit de psychiatrie krijgen. Maar wie zijn nu die zorgvragers die reeds
jarenlang51 in de psychiatrie verblijven op het ogenblik van hun aanvraag?
Uit de profielanalyse blijkt dat het voornamelijk om zorgvragers met een (enkelvoudig of meervoudig)
matig verstandelijke handicap gaat. Het betreft vaak personen met gedragsstoornissen en in mindere
mate personen met persoonlijkheidsstoornissen of impulscontrolestoornissen. De meerderheid van de
langverblijvers in psychiatrie vraagt een opname in een bezigheidstehuis.Ongeveer één op zes wenst
opname in een nursingtehuis.
3.4 Doorstroming: een probleem
In paragraaf 3.2 gaven we reeds aan dat vijf op de zes zorgvragers uit de psychiatrie ontegensprekelijk tot de doelgroep van het VAPH behoren en hun zorgvraag niet zwaarder is dan door het
VAPH voorzien wordt. Door het huidige tekort aan opvangplaatsen binnen de gehandicaptensector is
het voor deze personen echter zeer moeilijk om door te stromen naar een zorgplaats binnen het
VAPH, wat binnen de psychiatrie tot problemen leidt. Deze problemen situeren zich op een ander
terrein voor de psychiatrische ziekenhuizen en psychiatrische verzorgingstehuizen, wat maakt dat we
hen apart zullen bespreken.
Binnen psychiatrische verzorgingstehuizen (PVT) verblijven heel wat personen uit de doelgroep van
het VAPH. Deze personen zouden eigenlijk in een instelling van het VAPH terecht moeten kunnen,
maar door het plaatsgebrek binnen de gehandicaptensector verloopt de doorstroming moeilijk. Op dit
ogenblik wordt voor het toewijzen van een plaats immers steeds gekeken welke zorgvraag het
dringendst beantwoord zou moeten worden, waardoor zorgvragers die reeds jarenlang binnen de
psychiatrie verblijven en dus al enige (zij het minder aangepaste) hulpverlening krijgen meestal niet
in aanmerking worden genomen voor de plaats, ten voordele van een persoon die geen enkele vorm
van hulpverlening krijgt. Dit maakt dat deze personen soms jarenlang op een invulling van hun
zorgvraag moeten wachten.
Heel wat personen met een handicap verblijven echter binnen het uitdovend stelsel in PVT. Doordat
geleidelijk aan steeds meer uitdovende plaatsen verdwijnen worden de afdelingen kleiner en kleiner,
wat organisatorisch heel wat problemen met zich meebrengt. Met het verdwijnen van de uitdovende
plaatsen vermindert immers ook de financiering en het beschikbare personeel. Hierdoor wordt het
niet langer rendabel om afdelingen met een beperkt aantal bewoners open te houden en moeten
sommige afdelingen sluiten. Voor de resterende bewoners moet dan een oplossing gezocht worden
(zie ook paragraaf 3.3). Andere afdelingen met uitdovende bedden worden samengevoegd tot één
afdeling, waarbij personen met een handicap soms terechtkomen binnen gemengde groepen, samen
met chronisch psychiatrische patiënten, wat niet gunstig voor hen is. Binnen afdelingen die wel nog
als dusdanig open blijven is niet langer voldoende personeel beschikbaar om een kwaliteitsvolle
dienstverlening te garanderen.
51
Voor de leesbaarheid beschrijven we hier de groep personen die reeds langer dan vijf jaar in de psychiatrie verblijven als
één groep.
79
Deze evolutie binnen uitdovend PVT en de problemen die ermee samengaan zullen in de toekomst
steeds duidelijker worden, aangezien de uitdovende plaatsen door de verouderde bewonerspopulatie
steeds meer zullen verdwijnen. Er dient voor deze personen dus een oplossing gezocht te worden op
korte termijn. Deze oplossing dient niet op individueel vlak gezocht te worden, maar voor de groep
als geheel. Er is met andere woorden dringend nood aan structurele oplossingen voor de zorgvragers
uit PVT.
Uit de bespreking van deze problematiek in de stuurgroep kwam een mogelijke oplossing voor deze
groep naar voor. Deze bestaat erin de uitdovende plaatsen binnen PVT niet langer als dusdanig te
behouden, maar deze om te vormen tot blijvende opvangplaatsen ‘PVT plus’, met een geëigende
(co)financiering en omkadering. Het zou dus gaan om permanente opvangplaatsen binnen PVT,
waardoor het probleem van kleiner wordende groepen niet langer zou spelen. Deze plaatsen zouden
dan voorbehouden blijven voor personen met een verstandelijke handicap en een hardnekkige
psychiatrische problematiek, die al dan niet op de voorgrond staat. Dus voor personen die omwille
van hun problematiek chronisch in de residentiële psychiatrie zullen verblijven.
Op die manier wordt een hiaat in de huidige zorg voor personen met een dubbele problematiek
opgevuld en wordt een oplossing geboden aan zowel het probleem van de doorstroming als het
probleem van de kleiner wordende groepen.
In eerste instantie zouden de plaatsen echter bezet blijven door de personen met een handicap (met
of zonder bijkomende psychiatrische problematiek) die er nu reeds verblijven, aangezien deze
mensen niet plots op straat gezet kunnen worden en ook niet zo gemakkelijk kunnen doorstromen
naar het VAPH. Bij het vrijkomen van de plaats (door doorstroming of overlijden van de bewoner) zou
deze enkel nog ingevuld mogen worden door een persoon met een dubbele problematiek, die niet in
aanmerking komt voor begeleid wonen, beschermd wonen of beschut wonen. De plaatsen worden dus
gereserveerd voor personen die omwille van hun problematiek chronisch in de residentiële psychiatrie
zullen verblijven. De toepasbaarheid van deze oplossing en de concrete uitwerking ervan dienen
verder onderzocht te worden.
Psychiatrische ziekenhuizen kampen met een ander probleem, dat ook met doorstroming te maken
heeft. Het probleem ligt bij psychiatrische ziekenhuizen in het feit dat personen met een
verstandelijke handicap bij acute psychiatrische problemen opgenomen worden in een psychiatrisch
ziekenhuis (PZ), maar dan niet meer ontslagen kunnen worden uit dit PZ omwille van een gebrek aan
opvang in de gehandicaptensector. Hierdoor slibben de opnameafdelingen dicht met personen die er
eigenlijk niet langer thuishoren. Wanneer deze personen niet kunnen doorstromen naar meer
aangepaste zorgverlening bezetten zij acute psychiatrische bedden en krijgen zij geen aangepaste
zorg. (Acute zorg en chronische zorg zijn immers erg verschillend.) Indien personen met een handicap
die uitbehandeld zijn na hun behandeling tijdig het PZ zouden kunnen verlaten zouden zij plaatsen
vrijmaken voor andere personen (evt. met een handicap). Hierdoor worden deze laatsten sneller
geholpen en lopen zij minder risico op langdurige problematieken. Het zou dus een win win situatie
zijn.
In dit kader wordt binnen de stuurgroep gepleit om van de zorg voor personen met een verstandelijke
handicap en psychische problematiek een “wij verhaal” te maken, waarbij in samenspraak tussen de
verschillende sectoren gekeken wordt wie best welke taken op zich neemt. Er wordt dan ook gepleit
te komen tot goed uitgebouwde zorgcircuits waarbij er een optimale samenwerking is tussen VAPH,
GGZ, psychiatrische ziekenhuizen,… Via outreaching kunnen beide sectoren elkaar helpen de zorg
voor personen met een verstandelijke handicap tot een goed einde te brengen. Zo zou een deel van
de psychische problemen sneller aangepakt kunnen worden, terwijl de persoon nog in zijn eigen
vertrouwde omgeving verblijft, wat het aantal noodzakelijke opnames binnen psychiatrie zou
verminderen. Anderzijds zouden psychiatrische ziekenhuizen en andere psychiatrische opvangvormen
ook gebaat zijn bij ondersteuning door teams vanuit de gehandicaptensector bij hun aanpak van
personen met een (al dan niet verstandelijke) handicap. Bovendien zou er een vlottere afstemming
kunnen ontstaan tussen de verschillende sectoren waardoor ook garanties geboden kunnen worden
over de mogelijkheid van een persoon om terug opgenomen te kunnen worden in een voorziening voor
80
personen met een handicap wanneer zijn problematiek uitbehandeld is of eventueel door te stromen
naar een (nog uit te werken) ‘PVT plus’ bij blijvende psychiatrische problemen.
De overheid startte recent een aantal pilootprojecten op om dergelijke zorgcircuits uit te bouwen.
Het gaat hierbij om een samenwerking tussen het reguliere psychiatrische aanbod en de zorg die door
de gehandicaptensector geboden wordt om tot een zo goed mogelijke opvang te komen van personen
met een verstandelijke handicap en psychische problemen. Dit lijkt alvast een stap in de goede
richting. De resultaten van dit project en de mogelijkheden tot uitbreiding naar andere provincies
dienen verder afgewacht te worden, maar het verdient alvast aanbeveling hier de nodige aandacht
voor te blijven behouden en medewerking aan te verlenen.
3.5 Nood aan preventie
Uit internationaal onderzoek is bekend dat personen met beperkte verstandelijke mogelijkheden drie
tot vijf keer meer kans maken op het optreden van psychische stoornissen dan de doorsnee bevolking.
Het lijkt dan ook logisch dat de hulpverlening binnen de psychiatrische sector extra belang zou
hechten aan deze erg kwetsbare cliëntengroep. Op dit ogenblik is dat echter niet het geval.
Hoewel binnen de residentiële psychiatrie wel een aantal opnameplaatsen expliciet voorbehouden
worden voor personen met een handicap blijkt binnen de ambulante psychiatrische hulpverlening een
groot tekort aan teams die (willen) werken met personen met een verstandelijke handicap.
Het aanbod aan ambulante psychische en psychiatrische hulpverlening wordt meestal beperkt tot
personen met een gemiddeld tot hoog intellectueel functioneren, waarbij personen met verminderde
verstandelijke mogelijkheden uit de boot vallen. Er bestaan wel enkele projecten voor ambulante
hulpverlening die zich speciaal richten op personen met een verstandelijke handicap, doch deze zijn
erg beperkt in aantal en capaciteit en lopen slechts in een aantal provincies. Een voorbeeld van een
dergelijk project betreft het ‘Kom Binnen’ project in Vlaams Brabant52.
Vanuit het oogpunt van een zo groot mogelijke inclusie van personen met een handicap in de
reguliere hulpverlening is deze situatie ronduit schrijnend. Dit des te meer aangezien een snelle
interventie en preventie bij personen met een handicap vaak veel effectiever blijkt dan (laattijdige)
behandeling. Wanneer niet tijdig de nodige hulp wordt geboden aan personen met een verstandelijke
handicap die psychische problemen ontwikkelen resulteert dit immers vaak in een langdurige
psychiatrische opname en naderhand mogelijk nood aan een zwaardere zorgvorm binnen het VAPH
(Vandeweert, Travers & Bauwens, 2007).
Gezien het huidige gebrek aan een voldoende uitgebouwde, toegankelijke psychiatrische
hulpverlening voor personen met een verstandelijke handicap is het niet verwonderlijk dat uit de
profielanalyse van zorgvragers uit de psychiatrie blijkt dat personen met een licht verstandelijke
handicap vaak een zwaardere zorgvorm aanvragen dan louter op basis van hun verstandelijke
handicap door het VAPH geïndiceerd wordt. Hoewel er natuurlijk ook andere processen een rol in
spelen kan men zich hierbij de vraag stellen of dit niet te vermijden was door een goede preventie en
snelle interventie.
Het is dan ook van uiterst belang dat er voldoende middelen geïnvesteerd worden om de psychiatrische hulpverlening ook open te stellen voor personen met een verstandelijke handicap en de
nodige ‘know how’ hiervoor uit te bouwen. De psychiatrische sector kan deze verantwoordelijkheid
niet zomaar van zich afschuiven onder het mom van de aanwezigheid van een verstandelijke
handicap. Op haar beurt kan de gehandicaptensector via outreaching vaak belangrijke handicapspecifieke kennis overdragen om de gevoeligheid voor en correcte omgang met personen met een
verstandelijke handicap in de psychiatrische sector te vergroten en hun inclusie aldus te bevorderen.
52
In het boek ‘Kom Binnen. Therapeutische ontmoetingen met mensen met een verstandelijke handicap’ van Vandeweert,
Travers & Bauwens (2007) kunt u hier meer over lezen.
81
De uitbouw van zorgcircuits voor personen met een dubbele problematiek, waar reeds eerder in dit
rapport voor gepleit werd (zie 3.4), sluit hier goed bij aan en zou reeds een deel van deze nood aan
preventie kunnen opvangen. Dit door aandacht te hebben voor preventie en opvolging van psychische
problemen binnen zorgvormen van het VAPH, via outreaching door teams vanuit de psychiatrie.
Anderzijds dient ook de uitbouw van een degelijk en toegankelijk ambulant aanbod voor personen
met een verstandelijke handicap binnen de psychiatrische hulpverlening een punt van aandacht te
worden.
Een ander aandachtspunt is de residentiële psychiatrische hulpverlening voor minderjarigen met een
verstandelijke handicap. Voor zover ons bekend is er in Vlaanderen slechts één kinderpsychiatrische
setting waar kinderen met een verstandelijke handicap terecht kunnen. Door het gebrek aan acute
hulpverlening voor deze groep dreigt er een nieuwe groep personen te ontstaan die uiteindelijk
langdurig zal moeten opgenomen worden in de psychiatrie omwille van een veel te laattijdige
interventie.
Naast een snelle en accurate interventie bij de eerste tekenen van psychische problemen is ook
preventie van uiterst belang. Hierbij dient het risico op overvraging van de persoon met een
handicap, wat kan leiden tot het ontstaan van psychische problemen, zeker de nodige aandacht te
krijgen. De mogelijkheden van personen met een verstandelijke handicap om zelfstandig te kunnen
functioneren worden soms te hoog ingeschat, waardoor personen in een bepaalde woonvorm
verblijven die zij wel even aankunnen, maar niet langdurig. Door voortdurend op het uiterste van hun
mogelijkheden te moeten functioneren dreigen zij te decompenseren omwille van de stress die dit
met zich meebrengt. Overvraging leidt dan tot het ontstaan van een psychiatrische problematiek die
de oorspronkelijke mogelijkheden van de persoon met een handicap al dan niet blijvend
verminderen. Bij het toekennen van zorg aan personen met een handicap dient hiervoor gewaakt te
worden .
Een andere mogelijkheid tot preventie van psychische en psychiatrische problemen bij personen met
een handicap ligt hem in het snel oplossen van precaire situaties en acute opvangvragen binnen de
gehandicaptensector. Moeilijke gezinssituaties leiden tot stress die psychische problemen met zich
mee kan brengen. Wanneer gezinnen aangeven de huidige opvang niet lang meer vol te kunnen
houden dient er snel een oplossing gezocht te worden en is een snelle doorstroming naar een
aangepast zorgaanbod binnen het VAPH noodzakelijk. Op die manier vermijdt men dat bij de persoon
met een handicap tengevolge van het thuis blijven in moeilijke omstandigheden blijvende psychische
klachten ontstaan, die de ondersteuningsnood verzwaren.
Ouders van kinderen (of volwassenen) met een handicap die het echt niet meer zien zitten komen nu
vaak aankloppen bij de psychiatrie voor een tijdelijke opvang omdat ze nergens anders opvang vinden
voor hun kind. Binnen de psychiatrie is er echter onvoldoende know how om met de problematiek van
personen met louter een verstandelijke handicap om te gaan. Volwassenen met een verstandelijke
handicap worden er vaak op volwassen niveau aangesproken in plaats van op hun
ontwikkelingsniveau, waardoor overvraging dreigt met psychische problemen als gevolg…
3.6 Zorgvragers uit psychiatrie: werk aan de winkel!
In de bovenstaande paragrafen werden verschillende knelpunten van zorgvragers uit de psychiatrie en
personen met een dubbele problematiek in kaart gebracht en werden enkele mogelijke oplossingen
kort toegelicht, zonder hierbij exhaustief te zijn. Deze oplossingen en mogelijke alternatieven dienen
echter veel diepgaander uitgewerkt te worden om in de praktijk toegepast te worden. Hiertoe is het
aangewezen een werkgroep op te richten om deze en andere beleidsvoorstellen verder uit te werken.
82
4 Referenties
American Psychiatric Association (2001). Beknopte handleiding bij de Diagnostische Criteria van de
DSM-IV-TR, Bureau-editie. Lisse: Swets & Zeitlinger.
Delaruelle, H., (2005). Vlaams Fonds perspectieven voor mensen met een mentale handicap,
opgenomen in psychiatrische verzorgingstehuizen. Niet uitgegeven publicatie.
Depuydt, V. & van Loon, J. (2002). Ondersteuningsdenken en autismespectrumstoornis. Protocol voor
het opstellen van een ondersteuningsprofiel. Leuven: Garant.
Granger, C.V., Albrecht, G.L., & Hamilton, B.B. (1979). Outcome of comprehensive medical
rehabilitation: measurement by Pulses profile and the Barthel-index. Archives of physical medicine
and rehabilitation, 60, 145-152.
Granger CV, Albrecht GL, Hamilton BB.
Vandeweert, M., Travers, E., & Bauwens, A. (2007). Kom Binnen. Therapeutische ontmoetingen met
mensen met een verstandelijke handicap. Antwerpen: Garant.
World Health Organisation (1993). The ICD-10 classification of mental and behavioral disorders:
Clinical descriptions and diagnostic guidelines. Geneva: World Health Organisation.
83
5 Bijlagen
5.1 Bijlage 1: Analyse handicap volgens handicapcode bij zorgvragers uit de
steekproef
Maken we de analyse zoals in 1.2.4.1 opnieuw, maar dan voor de groep zorgvragers uit de steekproef,
dan zien we ook hier vooral meervoudige problematieken terugkeren. 23% van de personen uit de
steekproef hebben een meervoudig licht verstandelijke handicap en 36% een meervoudig matig
verstandelijke handicap. Naast de 59% personen met een meervoudige verstandelijke handicap vinden
we in de steekproef ook een groep van 20% zorgvragers met een enkelvoudig verstandelijke handicap
terug (15% matig verstandelijk gehandicapt en 5% licht verstandelijk gehandicapt), wat het totaal
percentage personen met een verstandelijke handicap net als in de totale groep op 79% brengt.
Tabel 1.1. Handicapverdeling bij personen uit de steekproef
Aantal Percentage
Enkelvoudig niet gespecificeerd verstandelijk gehandicapt
0
0,0
Enkelvoudig licht verstandelijk (enk. LV)
11
4,9
Enkelvoudig matig verstandelijk (enk. MV)
34
15,2
Enkelvoudig ernstig verstandelijk (enk. EV)
0
0,0
Enkelvoudig diep verstandelijk (enk. DV)
0
0,0
Enkelvoudig auditief (enk. aud.)
0
0,0
Enkelvoudig fysiek motorisch (enk. fys. mot.)
0
0,0
Enkelvoudig fysiek chronische ziekte (enk. fys.cz.)
0
0,0
Enkelvoudig psychisch (enk. psy)
4
1,8
Enkelvoudig ernstige gedragsstoornissen (enk. EGS)
3
1,3
Enkelvoudig autismespectrumstoornis (enk. ASS)
5
2,2
Enkelvoudig andere (enk. and.)
0
0,0
Meervoudig licht verstandelijk (meerv.LV)
51
22,8
Meervoudig matig verstandelijk (meerv. MV)
Meervoudig ernstig verstandelijk (meer. EV)
of meervoudig diep verstandelijk (meerv. DV)
Meervoudig zintuiglijk of fysiek (niet verstandelijk
gehandicapt)
Cognitief (niet verstandelijk gehandicapt)
81
36,2
0
0,0
6
2,7
29
12,9
Andere combinatie
0
0,0
224
100
Totaal
84
Wanneer we abstractie maken van eventuele
bijkomende problematieken kunnen we stellen Tabel 1.2. Verdeling verstandelijke handicap volgens
handicapcode bij zorgvragers uit de steekproef
dat 28% van de steekproef een licht
(bijkomende problematieken zijn mogelijk)
verstandelijke handicap heeft, 51% een matig
% zorgvragers
verstandelijke handicap. Dat er in de steekproef
Aantal
uit de
geen personen met een ernstig of diep
steekproef
verstandelijke handicap volgens de handicap62
27,7
codes worden teruggevonden hoeft niet te ver- Licht verstandelijke handicap
115
51,3
wonderen, aangezien deze personen bij de Matig verstandelijke handicap
selectie van de steekproef geweerd werden.
0
0,0
Ernstig verstandelijke handicap
Diep verstandelijke handicap
0
0,0
Tot slot wordt ook in de steekproef (net als in de
Totaal verstandelijke
177
79,0
totale groep) een relatief grote groep personen handicap
met een cognitieve stoornis die niet te wijten is
aan een verstandelijke handicap teruggevonden. Het gaat om 29 personen of 13% van de zorgvragers
uit de steekproef. Bij 26 onder hen is deze cognitieve stoornis het gevolg van een niet-aangeboren
hersenletsel. Bij één persoon is er sprake van regressie ten gevolge van een psychische problematiek.
Slechts 5% van de zorgvragers uit de steekproef heeft geen verstandelijke handicap noch een
cognitieve stoornis.
Wanneer we iets dieper ingaan op de soort bijkomende problematiek vinden we onderstaande
verdeling terug:
Tabel 1.3. Bijkomende handicap bij
personen met een meervoudig licht
verstandelijke handicap uit de steekproef
Aantal
Percentage
LV + Fysiek
2
0,9
LV + Psychisch
24
10,7
LV + EGS
11
4,9
LV + ASS
LV + Andere
combinatie
2
0,9
12
5,4
51
22,8
Totaal
We beginnen bij de groep van 51 personen met een
licht verstandelijke handicap en een bijkomende
problematiek. Bij 24 personen (11% van steekproef)
gaat het om een bijkomende louter psychische
problematiek en bij 11 personen (5%) om ernstige
gedragsstoornissen. Er zijn twee personen (1%)
waarbij een licht verstandelijke handicap samengaat
met een autismespectrumstoornis en bij nog eens
twee personen (1%) gaat het om een bijkomende
fysieke problematiek. Bij 12 personen (5%) werd een
andere combinatie teruggevonden.
Van de 81 personen met een meervoudig matig
verstandelijke (MV) handicap zijn er 14 personen (6%
van de steekproef) waarbij de bijkomende
problematiek een psychische problematiek betreft en
13 personen (6%) waarbij het om ernstige
gedragsproblemen gaat. Bij 17 personen (8%) gaat het
om een bijkomende fysieke problematiek. Zes
personen (3%) leiden naast hun verstandelijke
handicap ook aan een stoornis uit het autismespectrum. Twee personen (1%) hebben naast een MV
handicap nog een zintuiglijke én een fysieke handicap.
Bij 29 personen (13%) werd nog een andere combinatie
teruggevonden.
Tabel 1.4. Bijkomende handicap bij personen
met een meervoudig matig verstandelijke
handicap
Aantal Percentage
MV + Zintuiglijk
0
0,0
MV + Fysiek
17
7,6
MV + Psychisch
14
6,2
MV + EGS
13
5,8
MV + ASS
6
2,7
MV + Zintuiglijk + Fysiek
2
0,9
MV + Andere combinatie
29
12,9
Totaal
81
36,2
Bij de overige 34 personen met een meervoudige problematiek gaat het bij vijf personen (2%) om de
combinatie van een cognitieve stoornis met ernstige gedragsstoornissen, bij 23 personen (10%) om
een combinatie van een cognitieve stoornis met nog een andere problematiek, bij twee personen (1%)
om een zintuiglijk en/of fysieke handicap met een psychische problematiek en bij vier personen (2%)
om een zintuiglijke en/of fysieke handicap met nog een andere problematiek.
85
Net als bij de totale groep lijkt het ook voor personen uit de steekproef nuttig na te gaan of uit hun
handicapcode de aanwezigheid van psychische problemen of een ernstige gedragsstoornis blijkt. Dit is
het geval voor 131 personen of 58% van de zorgvragers uit de steekproef. Het gaat bij 92 personen
(41%) om een psychische problematiek en bij 58 personen (26%) om een ernstige gedragsstoornis53.
Deze problematiek bestaat in de meeste gevallen wel in combinatie met een andere handicap.
Slechts 3% van de zorgvragers uit de steekproef heeft volgens de handicapcodes een psychische
problematiek of ernstige gedragsstoornissen zonder andere handicaps. Deze percentages sluiten dicht
aan bij die van de totale steekproef (zie ook 1.2.4.1).
5.2 Bijlage 2: Stuurgroep
Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het Vlaams Agentschap voor Personen met een
Handicap (VAPH). Het werd uitgevoerd door de studiecel van het VAPH, onder supervisie van een
stuurgroep met vertegenwoordigers uit de psychiatrische sector, de gehandicaptenzorg en van het IVA
Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Er vonden vier overlegmomenten plaats.
Data van de overlegmomenten:
29 mei 2008
8 september 2008
30 oktober 2009
16 maart 2010
Samenstelling van de stuurgroep:
Externe leden:
Richard Cayenberghs
Bob Cools
Mieke Craeymeersch
Hendrik Delaruelle
Filip Morisse
Els Ronsse
Marc Servaes
VAPH:
Laurent Bursens (Administrateur-generaal)
Greet Callens
Sofie Heymans
Catherine Molleman
Annie Nouwen
Hilde Slembrouck
Jos Theunis
Dirk Vanderstighelen
53
De aandachtige lezer zal merken dat de som van beide percentages het totaal van 58% overtreft. Dit komt doordat bij 19
personen zowel een psychische problematiek als een ernstige gedragsstoornis aanwezig is.
86