Evalueren van internetinformatie - pav

Evalueren van internetinformatie
1 Inleiding
"For fun and games and pretty pictures, the Web is fine.
But is the Web a good research tool?
The answer is a qualified yes, and only if you are careful." 1
De informatiegroei op het Internet is explosief. Internet is een vrij medium: iedereen kan
naar eigen believen pagina’s publiceren. Het web is een “virtual soapbox” 2, iedereen
verkondigt wat hij of zij wilt.
Het spreekt voor zich dat de geboden informatie heel divers is: van het meest banale tot
het meest wetenschappelijke. Alles staat broederlijk naast elkaar. Met hetzelfde gemak
surf je van amateurisme naar professionalisme. Er is geen hiërarchie en geen enkele
instantie selecteert of filtert informatie voor het op ons scherm komt. Een gedrukt
medium heeft in haar ontstaansgeschiedenis meestal een evaluatieproces doorlopen. Bij
een Internetdocument ligt dat helemaal anders. Systematiek, organisatie, selectie en
coördinatie bestaan nauwelijks op Internet. We bevinden ons in een informatieanarchie,
een informatiejungle. “The Internet is like a raw data stream, an open microphone for
every interest group, corporation, fan club, professional organization, or fanatic that
wants to use it. And if you've ever been near a karaoke club, you know how painful an
open microphone can be.”3
Vandaar dat we als gebruiker heel waakzaam moeten zijn. Niet elke site is betrouwbaar.
Veel sites ogen cool of hip, maar de kwaliteit is heel heterogeen. Propaganda en
commercie loeren om de hoek. Het kritisch omgaan met de geboden informatie is dan
ook een essentiële vaardigheid, zowel voor leerkrachten als leerlingen. "Using the
Internet will require analytical and evaluative skills, rather than the simpler information
location skills which students are accustomed to using."4 Op die manier bereiken we
“digital literacy”.5 De lezer wordt zelf verantwoordelijk voor het evaluatie- en
verwerkingsproces.
Op Internet evalueren een aantal organisaties websites, zoals The ArgusClearinghouse
(http://www.clearinghouse.net/) of Blue Web’n
(http://www.kn.pacbell.com/wired/bluewebn/index.html).
Omdat bij een eerste indruk veel sites er soortgelijk uitzien, is het belangrijk om criteria
aan te wenden om de aangeboden informatie kritisch te bekijken.
HENDERSON, J. R., ICYouSee: T is for Thinking (13 juni 2000), WWW,
http://www.ithaca.edu/library/Training/hott.html, 26 oktober 2000.
1
ALEXANDER, J., TATE, M. A., Evaluating Web Resources (21 juli 2000), WWW,
http://www2.widener.edu/Wolfgram-Memorial-Library/webevaluation/webeval.htm, 25 oktober 2000.
2
GILSTER, P., A Primer on Digital Literacy (1997), WWW,
http://www.rgu.ac.uk/schools/sim/research/netlearn/gilster2.htm, 2 november 2000.
3
FENTON, S.J., Information Quality: is the truth out there? (29 mei 1997), WWW,
http://ils.unc.edu/~fents/310/#Evaluating%20Web, 30 oktober 2000.
4
GILSTER, P., A Primer on Digital Literacy (1997), WWW,
http://www.rgu.ac.uk/schools/sim/research/netlearn/gilster2.htm, 2 november 2000.
5
2 Soorten bronnen
Een eerste stap bestaat erin om de bedoeling van een bepaalde website te achterhalen.
Inhoudelijk worden sites vaak opgedeeld in vijf categorieën:
-
Persuasieve websites
Commerciële websites
Informatieve websites
Nieuwswebsites
Persoonlijke websites
Elke soort site heeft haar eigen kenmerken en haar eigen betrouwbaarheid. We proberen
na te gaan wat de bedoeling is.
Het spreekt voor zich dat in de praktijk heel wat websites meerdere bedoelingen hebben.
2.1 Persuasieve websites
Een persuasieve website probeert gebruikers te overtuigen van bepaalde ideeën. Je
wordt overgehaald om aan te sluiten bij een specifieke mening. URL’s zullen vaak
eindigen op .org. Wie objectieve informatie wil, zal zeer voorzichtig met zo’n bron
omspringen.
Sommige websites hebben enkel humoristische bedoelingen. Bij een aandachtige lectuur
wordt dit duidelijk.
2.2 Commerciële websites
De auteur heeft commerciële bedoelingen. Vaak worden producten aangeboden, die al
dan niet on line gekocht kunnen worden. URL’s zullen vaak eindigen op .com. Op een
commerciële site wordt ook heel wat informatie aangeboden. Het vraagt vaardigheid om
het informatieve van het commerciële te scheiden.
2.3 Informatieve websites
Deze pagina’s bevatten veel feitelijke informatie. Hier kun je verslagen vinden, zakelijke
gegevens, onderzoeksbevindingen, enz.
2.4 Nieuwswebsites
Deze pagina’s verschaffen actuele informatie. URL’s zullen vaak eindigen op .com.
2.5 Persoonlijke websites
Dit soort site wordt gemaakt door een privé-persoon. Soms zal de URL een tilde (~)
bevatten.
Het spreekt voor zich dat de informatie die van zulke pagina’s afkomstig is, met de
nodige voorzichtigheid bekeken moet worden.
2.6 Opmerking: de domeinnaam
De domeinnaam kan ons aanwijzingen geven over de kwaliteit van de geboden
informatie. Een adres met een ac.be-domeinnaam biedt duidelijk andere
kwaliteitsgaranties dan bijvoorbeeld een com-site. De extensie gov wijst op een site van
de Amerikaanse regering, een edu-site is educatief. Zomaar een domeinnaam koppelen
aan een bepaalde kwaliteit heeft geen zin. Ook een com-site kan zeer waardevolle
informatie bevatten.
3 Evaluatiecriteria
Als de bedoeling van de site gekend is, kan de eigenlijke evaluatie beginnen. Er wordt
rekening gehouden met volgende criteria:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Nauwkeurigheid / betrouwbaarheid
Autoriteit
Objectiviteit
Actualiteit
Reikwijdte en diepgang
Vormgeving
Deze diverse criteria staan niet los van elkaar, het ene heeft vaak met het andere te
maken.
Bij het evalueren van Internetinformatie stellen we ons een aantal belangrijke vragen.
3.1 Nauwkeurigheid / Betrouwbaarheid
Het is bekend dat iedereen teksten kan publiceren op het Internet. Hoe betrouwbaar en
nauwkeurig is de informatie? Hebben we te maken met reële gegevens of met urban
legends?6 Sommige humoristische sites misleiden je door het uitzicht aan te nemen van
een ernstige site. Kunnen we de Internetbron vergelijken met andere bronnen?
En is er een auteur aanwijsbaar? Soms kan de URL aanwijzingen geven over de naam
van de auteur. Verwar de webmaster niet met de auteur. Via de volgende adressen kun
je meer informatie over een bepaalde domeinnaam te weten komen, onder meer wie de
site geregistreerd heeft: http://www.networksolutions.com/cgi-bin/whois/whois
http://www.allwhois.com/.
Het softwareprogramma Alexa (http://www.alexa.com/) laat toe te achterhalen wie de
eigenaar van de site is, wanneer de site geüpdatet werd, wat haar populariteit is, enz.
Maar ondertussen word je natuurlijk ook zelf in de gaten gehouden…
Een overzicht van urban legends en misleiding op Internet is te vinden op deze sites:
http://www.scambusters.org/index.html (Internet ScamBusters); http://www.snopes.com/ (Urban Legends
Reference Pages); http://urbanlegends.about.com/science/urbanlegends/ (Urban Legends and Folkore);
http://www.urbanlegends.com/ (Urban Legends Archive), http://www.snopes.com/spoons/spoons.htm (Tales
of the Wooden Spoon)
6
3.2 Autoriteit
We onderzoeken met welk gezag de auteur spreekt. Wie is immers de auteur van de
website, van het artikel? Wie is verantwoordelijk voor de geboden informatie? Gaat het
over een organisatie of een privé-persoon?
Hierbij is het van belang om de domeinnaam te bekijken (cfr. hoger). T.M. Ciolek stelt
dat "WWW documents continue to be largely un-attributed, undated, and un-annotated."
7
Vaak is het onmogelijk om de auteur te achterhalen. En als hij vermeld wordt, ontbreekt
regelmatig informatie over zijn achtergrond, zijn kwalificaties. Is de auteur beroepshalve
met het onderwerp bezig, of bekijken we de vruchten van een vrijetijdsbesteding? Heeft
de auteur andere artikels gepubliceerd, op Internet of in gedrukte vorm? Kun je een
autobiografie van de auteur raadplegen, met vermelding van andere publicaties? Welke
reputatie heeft de auteur? Gaat het over een bekend auteur, die ook in andere bronnen
geciteerd wordt?
Is de auteur verbonden aan een educatieve instelling, een universiteit, of publiceert hij
als privé-persoon? Is de Internetpagina onderdeel van de website van een educatieve
instelling, een universiteit?
Kun je contact opnemen met de auteur? Is er een adres, telefoonnummer, e-mailadres
beschikbaar?
Zijn er websites die verwijzen naar de betrokken Internetbladzijde? AltaVista laat toe op
links te zoeken.
De link “About us” biedt ons vaak heel bruikbare informatie over de maker(s) van de site,
over de opzet en bedoelingen van de website.
Een tip: probeer terug te keren naar de homepage om een aantal gegevens op te
zoeken: de auteur van de site, de datum van publicatie, wat de achtergrond van de
auteur is, enz.
3.3 Objectiviteit
Het is een hele uitdaging om feiten van meningen te onderscheiden, om
reclameboodschappen niet te verwarren met informatieve teksten. 8 Neem niks zomaar
aan voor waar, "when in doubt, doubt." 9 Bekijk elke website met de nodige kritische zin.
We kunnen ons een aantal vragen stellen.
Hoe objectief is de tekst? Is de auteur bevooroordeeld, op politiek, ideologisch, cultureel,
religieus vlak? Vind je veralgemeningen, zonder uitgewerkte argumentatie, zonder
feitenmateriaal? Heeft de auteur een genuanceerd oordeel over het thema, en laat hij
diverse meningen aan bod komen?
In welke mate probeert men ons te overtuigen, te beïnvloeden? Wat is de toon van de
tekst: voel je een grote emotionaliteit, is er een haterige toon of straalt de tekst rust uit?
CIOLEK, T. M., The Six Quests for The Electronic Grail: Current Approaches to Information Quality in WWW
Resources (20 juni 1996), WWW, http://www.ciolek.com/PAPERS/QUEST/QuestMain.html, 26 oktober 2000.
8
Enkele verschilpunten tussen “scholarly work” en propaganda vind je bij LUTGENS, K., Evaluating Internet
Resources (18 december 1998), WWW, http://www.mlb.ilstu.edu/ressubj/subject/intrnt/evaluate.htm, 2
november 2000.
7
HENDERSON, J. R., ICYouSee: T is for Thinking (13 juni 2000), WWW,
http://www.ithaca.edu/library/Training/hott.html, 26 oktober 2000.
9
Is de taal nuchter en zakelijk? Een tekort aan "reasonableness" kun je volgens professor
Robert Harris vinden in:
 “Intemperate tone or language ("stupid jerks," "shrill cries of my extremist
opponents")
 Overclaims ("Thousands of children are murdered every day in the United
States.")
 Sweeping statements of excessive significance ("This is the most important idea
ever conceived!")
 Conflict of Interest ("Welcome to the Old Stogie Tobacco Company Home Page. To
read our report, 'Cigarettes Make You Live Longer,' click here." or "The products
our competitors make are dangerous and bad for your health.")” 10
Vaak is de bedoeling van de auteur duister. Gaat het over feiten, over een opinie die
geformuleerd wordt, of over propaganda?
Is informatie en reclame duidelijk gescheiden op de website? Wil men ons iets verkopen?
Het gebeurt regelmatig dat een site een combinatie van informatie en reclame bevat.
Reclame staat vaak in een “banner” aan een rand van de eigenlijke pagina. Verdringt de
reclameboodschap de eigenlijke informatie? Kan men het onderscheid ontdekken tussen
informatie en reclame, of zitten de twee in elkaar verstrengeld? Wordt de pagina
gesponsord door een betrouwbare organisatie? Heeft de reclame te maken met de site
zelf of verwijst ze naar externe diensten? Het is duidelijk dat sponsoring informatie kan
beïnvloeden.
3.4 Actualiteit
Internet staat bekend voor haar actualiteitswaarde. Maar het is zeker geen regel dat
Internetinformatie actueler is dan gedrukte informatie. Ook hier is kritische zin
belangrijk.
Is de informatie die aangeboden wordt up-to-date? Wordt de pagina regelmatig
geüpdatet? Is er een link met “What’s new”?
Niet elke informatie veronderstelt een geactualiseerde pagina. Het updaten van een site
met informatie over historische figuren is meestal irrelevant. Aan de andere kant zal een
nieuwswebsite voortdurend bijgewerkt worden.
Vaak staat geen datum vermeld op de website. Als er een vermeld staat, kan het
onduidelijk zijn wat bedoeld wordt: de datum dat de informatie geschreven werd, de
datum dat de site geconstrueerd werd, of de datum van een update.
Komt daar nog bij dat op om het even welk tijdstip de pagina van het Web genomen kan
worden. De geboden informatie is op die manier niet meer te achterhalen. Gegevens
kunnen ook zomaar veranderd worden, vaak zonder de gebruiker op de hoogte te
brengen. Evaluatie van een bepaalde site is, in vergelijking met het evalueren van een
gedrukt medium, per definitie een momentopname.
HARRIS, R., Evaluating Internet Research Sources (17 november 1997), WWW,
http://www.sccu.edu/RHarris/evalu8it.htm, 29 oktober 2000.
10
3.5 Reikwijdte en diepgang
De degelijkheid, volledigheid en diepgang van de informatie is heel verscheiden.
Welke topics worden op de website behandeld? Wordt een onderwerp in extenso
behandeld, uitgewerkt in de breedte? En wat is de diepgang? Is de website helemaal
afgewerkt of nog “under construction”?
Is de structuur van de site duidelijk? Is er een bruikbare “inhoudstafel”?
Wordt de gegeven informatie ook verschaft via een ander medium, zoals een krant,
tijdschrift, cd-rom? Waarin verschilt de informatie van dat andere medium? Een bron
confronteren met eigen kennis, een andere bron of een ander medium, kan zeer
verrijkend zijn.
Verwijst de auteur naar een bibliografie van geschreven bronnen?
Worden links aangeboden naar andere Internetpagina’s over gelijkaardige onderwerpen?
Wat is de kwaliteit van de hyperlinks? Kom je niet keer op keer op File Not Found
terecht? Hoe is de kwaliteit van de gelinkte bladzijden?
Het gebeurt regelmatig dat een pagina alleen maar links bevat, secundaire informatie,
die op hun beurt zinloos verwijzen naar andere links. "Many Web pages carry very little
information, apart from scantily annotated pointers to some other equally vacuous index
pages that serve no other function apart from pointing to yet another set of inconclusive
indices and catalogues."11
3.6 Vormgeving
Een slordige vormgeving suggereert vaak onnauwkeurigheid. “Editing does not insure
infallibility and objectivity, but provides readers a better likelihood that information is
valid.”12 Is de lay-out verzorgd? Is het lettertype goed leesbaar? Is de pagina overladen
met fotomateriaal?
Kun je gemakkelijk door de site navigeren, of beland je in een doolhof? Raak je
gemakkelijk terug naar de homepage? Is er extra software nodig om de bladzijde te
bekijken?
Pagina’s lijken door het gebruik van hyperlinks aan elkaar verbonden te zijn. De lezer
moet goed in de gaten houden wanneer hij van adres verandert. Elke site wordt apart
geëvalueerd.
Soms kunnen diverse frames diverse pagina’s inhouden. Ook hier is het belangrijk een
onderscheid te maken tussen die sites.
Zijn er taalfouten of grammaticale fouten, tikfouten?
CIOLEK, T. M., The Six Quests for The Electronic Grail: Current Approaches to Information Quality in WWW
Resources (20 juni 1996), WWW, http://www.ciolek.com/PAPERS/QUEST/QuestMain.html, 26 oktober 2000.
11
NOREM, M., Evaluating Information Checklist Guidelines (17 oktober 2000), WWW,
http://nhclibrary.nhmccd.edu/research/evaluation/evinfo.html, 3 november 2000.
12
Checklist over het evalueren van internetinformatie
De checklist bevat een aantal vragen. De lijst kan aangepast worden aan het niveau van
de leerlingen.
Er worden een aantal vaststellingen gedaan en/of conclusies getrokken waardoor de
kwaliteit van de informatie bepaald kan worden.
1 Bedoeling
Wat is de bedoeling van de site? Kies uit:

Persuasieve website

Commerciële website

Informatieve website

Nieuwswebsite

Persoonlijke website
Wat is de URL van de site?
Geeft de URL aanwijzingen over de kwaliteit van de inhoud?
Welke conclusies kun je trekken uit je vaststellingen?
2 Criteria
2.1 Nauwkeurigheid / betrouwbaarheid
Beschrijft men feiten of fictieve gegevens?
Is de tekst komisch, ironisch bedoeld?
Is een auteur aanwijsbaar?
Welke conclusies kun je trekken uit je vaststellingen?
2.2 Autoriteit
Wie is de auteur?
Is de auteur beroepshalve met het onderwerp bezig?
Is de auteur verbonden aan een educatieve instelling?
Is een biografie van de auteur te raadplegen?
Is er een verwijzing naar andere werken van de auteur?
Kun je contact opnemen met de auteur? Op welke manier?
Is er een link naar "About Us"? Wat leert ons die informatie?
Verwijzen andere internetbronnen naar deze site?
Welke conclusies kun je trekken uit je vaststellingen?
2.3 Objectiviteit
Beschrijft de auteur feiten of een mening?
Is de auteur bevooroordeeld op politiek, ideologisch, cultureel, religieus vlak?
Spreekt de auteur genuanceerd over een onderwerp, of eerder eenzijdig?
Is de toon van de tekst eerder zakelijk, nuchter of emotioneel, haterig?
Gaat het over feiten of over (bedekte) reclame?
Is informatie goed gescheiden van reclame?
Waarvoor wordt reclame gemaakt? Wat zegt dit over de betrokken site?
Welke conclusies kun je trekken uit je vaststellingen?
2.4 Actualiteit
Kun je de datum achterhalen wanneer de tekst geschreven is?
Is de informatie up-to-date?
Is het belangrijk dat de informatie up-to-date is?
Wordt de pagina regelmatig geüpdatet?
Is er een link naar "What's new"?
Welke conclusies kun je trekken uit je vaststellingen?
2.5 Reikwijdte en diepgang
Wordt het onderwerp eerder oppervlakkig of uitgebreid uitgewerkt?
Is de site afgewerkt, of nog "under construction"?
Wordt de structuur van de site duidelijk gemaakt?
Kun je de internetinformatie vergelijken met off line bronmateriaal?
Wordt een bibliografie over het onderwerp aangeboden?
Als het over links gaat: wat is de kwaliteit ervan?
Is de pagina méér dan een aanbod van links?
Welke conclusies kun je trekken uit je vaststellingen?
2.6 Vormgeving
Is de lay-out verzorgd?
Is er een overvloed aan fotomateriaal, zodat de pagina langzaam inlaadt?
Kun je makkelijk navigeren doorheen de site?
Zijn er tikfouten, taalfouten, grammaticale fouten?
Welke conclusies kun je trekken uit je vaststellingen?
Welke algemene conclusies kun je trekken in verband met de kwaliteit van de informatie?